1.
HIV/AIDS u Crnoj Gori
Strategija za budućnost
dr Aleksandra Marjanović
Institut za javno zdravlje
Crna Gora

2.
Programske oblasti nove Nacionalne strategije
za HIV u Crnoj Gori za period 2014-2019
•
Stigma i diskriminacija
• Stvaranje sigurnog i podržavajućeg okruženje za osoba koje žive s HIV-om i osobe u povećanom riziku i
smanjena nejednakost polova u odgovoru na HIV
Prevencija
• Uspostavljanje efikasnog sistema prevencije HIV-a i PPI među osobama u povećanom riziku, ustanovama i
opštom populacijom
Liječenje, njega i podrška
• Obezbjeđivanje pristupačnog i ravnopravnog liječenja, njege i pomoći za sve osobe koje koje žive sa HIV-
om.
Nadzor i praćenje
• Uspostavljanje efikasanog nadzora i praćenja koji će omogućiti odgovor na HIV/AIDS usklađen sa
postojećim stanjem i potrebama
Koordinacija i partnerstvo
• Stvaranje održivih mehanizama koordinacije i partnerstva u odgovoru na HIV/AIDS

3.
Finansijska podrška GFATM-a
• Globalni fond za borbu protiv AIDS-a, tuberkuloze i
malarije (GFATM) finansijski podržava sprovođenje
Nacionalne strategije za HIV/AIDS u Crnoj Gori od 2006 -
2015.
• Program iz runde 5, “Podrška sprovođenju Nacionalne
strategije za HIV/AIDS u Crnoj Gori” (2.424.124 EUR)
je uspješno sproveden u periodu avgust 2006 - jul 2010,
sa UNDP kao primarnim primaocem sredstava (PR) i
Nacionalnim koordinirajućim tijelom (NKT) kao
odgovornim tijelom za nadgledanje sprovođenja
programa.

4.
Finansijska podrška GFATM-a
• Program “Uspostavljanje visoko kvalitetnog programa
kontrole tuberkuloze u Crnoj Gori” implementiran je u rundi
6, 2007-2012 (1.3 mil €).
• Program “Jačanje odgovora na HIV/AIDS među
grupama u povećanom riziku u Crnoj Gori” koji finansira
GFATM u okviru Runde 9 (3.970.130 €) predstavlja
nastavak programa iz Runde 5 (jul 2010-jun 2015).
• Završena četvrta godina implementacije programa (jul 2013
– jun 2014) (5.godina u toku).

5.
Prepreke u testiranju
niska stopa testiranja 10,6
Od strane zdravstvenih radnika,
 Uobičajena navika da se suspektni pacijenti šalju u CTK;
 ZR se ne osjećaju prijatno da svoje pacijente upute na test za HIV, mogućnost
odbijanja pacijenata koji su svjesni da podaci o testiranju i savjetovanju mogu biti
„otkriveni“ i zloupotrijebljeni;
 ZR i ne razmišljaju o HIV-u jer nije visoka prevalenca u opstoj populaciji
 Nedovoljan je broj ZR koji znaju procedure zaštite nakon profesionalnih akcidenata
koje nastaju tokom rada sa osobama koje su nosioci HIV virusa. Neadekvatan sistem
nabavke ART za PEP i nepostojanje jasnih smjernica za prijavljivanje povreda na radu
 Neprihvatanje brzih testova za skrining infekcije
Od strane pacijenata
Smanjena svijest o postojanju rizika za HIV infekciju
Slaba informisanost o značaju upotrebe ART i ranog otkrivanja HIV infekcije, PrEP-u
Nepovjerenje u zaštitu ličnih i podataka o bolesti
Stigma i diskriminacija
Institucionalne prepreke
Loš odnos prema savjetovanju sa testiranjem (neprepoznavanje značaja preventivnog
koncepta,
Nacionalni vodič za testiranje ne postoji ,
PMTCT nije zaživjela u u zdravstvenim ustanovama.....

6.
Liječenje i trenutno raspoloživi ljekovi
 Zidovudine (ZDV) ZIDOSAN®
 Didanosine (ddI) VIDEX ®
 Lamivudine (3TC) EPIVIR ®
 Abacavir (ABC) ZIAGEN ®
 Lamivudine/Abakavir 3TC+ABC KIVEXA
 ZDV + 3TC COMBIVIR ®
 Tenofovir/emtricitabin TRUVADA ®
Tenofovir VIREAD®
 Efavirenz EFV STOCRIN ®
 Nevirapin VIRAMUNE ®
 Riton avir RTV NORVIR ®
 Saquinavir SQV INVIRASE ®
 Lopinavir/Ritonavir LPV/RTV ALUVIA ®
Raltegravir - Inhibitor integraza ISENTRESS®
Sredstva: Fond za zdravstveno osiguranje RCG (aporx. na godišnjem nivou 1.200.000 € ARV), 200.000 € (PCR i CD4
za 4X godišnje) 30.000 € za ostale lab.nalaze . Podataka o liječenju izvan zemlje nema
 Infektivna klinika – neadekvatan prostor i nedovoljan kadar (specijalisti i srednji med. kadar)
 Neadekvatan sisitem nabavke u lancu krajnji korisnik -dobavljač
 Nedovoljna edukacija zdravstvenih radnoika u smislu senzibilizacije prema osobama sa KPB (HIV posebno)
 Informacioni sistem sa brojnim slabostima ( na osnovu JMB moze da se udje u karton pacijenta i vide sve
informacije)
 Nepostojanje savjetovalista na temu PS savjetovanje, terapijskog, za planiranje porodice ....
 Dobra saradnja sa NVO sektorom

7.
Preventivne aktivnosti opšta populacija :
Mladi
 Predmet “Zdravi životni stilovi” OŠ i SŠ
 Visok izbor predmenta >od 50% u OŠ i >30% u SŠ; 2X nedeljno, 250 nastavnika
edukovano
 Nije svima dosupan i izborni je
 Nema sredsava za kontiniuiranu edukaciju nastavnika i za obnavljanje sadržaja
predmeta.
 Savjetovališta za mlade (populaciona savjetovališta pri DZ )
 Savjetovališta za HIV u 7 DZ; programski finansirano od strane Republičkog fonda za
zdravstvo (aprox. 8000 € na godišnjem nivou po 1 savjetovalistu)
 Vršnjačke edukacije (NVO sektor uglavnom )
 Nedostatak sistemske održivosti zajedničkih aktivnosti NVO i VO (finansiranje zavisi
od grantova)
 Nedostatak kampanje o upotrebi kondoma i promovisanju bezbjednog seksualnog
ponašanja
 Nepostojanje strategije za promjenu ponašanje medju opštom populacijom i medju
populacijama u povećanom riziku
 Nedostatak sredstava i svijesti o neophodnosti češćih kampanja (a ne samo za 1
decembar)

8.
Preventivne aktivnosti populacije u
najvećem riziku
 MSM
 Strah i stavovi o testiranju, strah od otkrivanja, koncentrovana epidemija
12,5%
 Upitna održivost pružanja usluga: drop in centri, outrich,nabavka kondoma i
lubrikanata, usluge psihosocijalnog savjetovanja...
 IKD
 Visoka prevalenca HCV infekcije
 Otvoreno 6 metadonskih centara (Pg, Bar, Kotor, Berane, Pljevlja i Nikšić)
Nabavka metadona obezbijeđena preko budžetskih sredstava
 Skoro ½ ispitanika informacije, besplatne kondome i lubrikante dobija u drop
in centrima
 Upitna održivost terenskog rada, drop in centara, nabavke materijala
,NEP ....
 SW
 Sex rad ilegalan; upitan rad terenskih radnika, i cijelog outrich programa,
drop in centara,usluga savjetovanja...

9.
Preventivne aktivnosti medju populacijom u
posebnom riziku
 Zatvorenici
 Visoka prevalenca HCV
 Nepostoji OST, nedovoljan edukacija za DPST
 Edukacija medicinskog kadra
 Edukacija zaposlenih u zatvoru o mjerama zastite na radu, o stigmi i
diskriminaciji, čuvanju povjerljivih informacija...
 Zdravstvena služba u zatvoru pripada MinP a ne MinZ
 Pomorci
 5000 pomoraca u CG
 Povećani rizik zbog karakteristika posla i uslova života
 Neprepoznat rizik i smanjenjaena percepcija rizika od strane sex. partnera
pomoraca
 Nedovoljna edukacija u srednjim i visokim stručnim školama
 Mogućnost postavljanja kondomata na brodovima i u lučkim pabovima
 Kategorizacija hotela u skladu sa postojanjem kondomata ...

10.
Problemi i izazovi za budućnost
 Povećanje stope testiranja
 Servise za ranjive populacione grupe učiniti održivim
na duže vrijeme
 Obezbijetiti kontinuiranu nabavku ART
 Povećanje povjerenje u zdravstveni sistem
 Efikasni mehanizmi zaštite od diskriminacije PLHIV
 Prihvatanje PMTCT strategije
 Upoznavanje sa PEP i PrEP–om i zdravstvenih
radnika i opšte populacije
 Kontinuirana edukacija zdravstvenih radnika i medija
 Jači socijalni marketing upotrebe kondoma i
bezbjednog seksualnog ponašanja