“Αναπτυξιακές Προοπτικές
και Βιώσιμη Επιχειρηματικότητα”
Καθηγητής Νικόλαος Δ. Φίλιππας
Πρόεδρος του Δ.Σ. και Επιστημονικός Διευθυντής του ΚΕΠΕ
14ο Περιφερειακό Τμήμα Ανατολικής Κρήτης
Οικονομικό Επιμελητήριο Ελλάδας
Ηράκλειο Κρήτης, Δευτέρα 1 Δεκεμβρίου 2014
Ημερίδα «Εκδηλώσεις Οικονομικής Σκέψης»

2
Το χρηματοοικονομικό σύστημα είναι ένα πραγματικά περίπλοκο δίκτυο
…Σε ένα πολύπλοκο σύστημα… πρέπει να μάθουμε να σκεφτόμαστε πολύπλοκα
This diagram illustrates the network of
Investment Banks in the CDS Market
Source: 'too connected to fail'
Ο συστημικός κίνδυνος
(systemic risk) είναι ο κίνδυνος ότι
ένα γεγονός θα προκαλέσει την
απώλεια της οικονομικής αξίας ή
εμπιστοσύνης, και τις συνακό-
λουθες αυξήσεις αβεβαιότητας, σε
ένα σημαντικό μέρος του
χρηματοπιστωτικού συστήματος
που είναι αρκετά σοβαρό ώστε να
είναι αρκετά πιθανόν να υπάρξουν
σημαντικές αρνητικές επιπτώσεις
στην πραγματική οικονομία

3
Οι συμμετέχοντες στο παγκόσμιο χρηματοοικονομικό σύστημα
Αγορές
Κυβερνήσεις
Κεντρικές Τράπεζες
Επενδυτικές Τράπεζες
Ασφαλιστικές Εταιρίες
Οίκοι Αξιολόγησης
Φορολογούμενοι

Το πρόβλημα της Ασύμμετρης Πληροφόρησης

Ο Χρηματοοικονομικός Αναλφαβητισμός και τα Συμπεριφορικά Σφάλματα
The new architecture of
the financial system
Financial Illiteracy
GDP
Loans
Deficit
Spreads
Herding
Country risk
Fear
Financial Contagion
Fiscal
adjustment
Bubbles
Behavioral Biases
Psychology
Animal Spirits
Rumors Black Swans
Irrational Exuberance
Greed
Financial
Crises
Illusions
Agency problem
Liquidity
Leverage
Rating Agencies
Public Debt
Home Bias
Myopia
Financial Planning
Asymmetric
Information
…σε ένα πολύπλοκο χρηματοπιστωτικό σύστημα

Ορισμένες αρνητικές επιπτώσεις του χρηματοοικονομικού αναλφαβητισμού
• Αδυναμία διαχωρισμού των εννοιών ονομαστικού και πραγματικού επιτοκίου, αλλά και
σταθερού/κυμαινομένου
• Άγνοια του θεσμικού πλαισίου των επενδυτικών προϊόντων και υπηρεσιών
• Άγνοια για τους αναλαμβανόμενους κινδύνους από επενδύσεις σε απλά αλλά και σύνθετα
χρηματοοικονομικά προϊόντα
• Έλλειψη διαφοροποίησης των επενδυτικών χαρτοφυλακίων
• Αδυναμία αναχρηματοδότησης χρέους σε χαμηλότερο επιτόκιο
• Αδυναμία κατανόησης των επιπτώσεων από το αναλαμβανόμενο χρέος
• Αδυναμία κατάρτισης ατομικού ή οικογενειακού οικονομικού προϋπολογισμού
• Μηδενική αποταμίευση για συνταξιοδότηση ή ασθένεια
• Αναποτελεσματική διαχείριση κεφαλαίου κίνησης
• Πληρωμή τεράστιων προμηθειών χρηματιστηριακών συναλλαγών
• Πληρωμή τεράστιων εξόδων για ενεργητική διαχείριση αμοιβαίων κεφαλαίων
• Μη ορθολογική συμπεριφορά σε χρηματιστηριακές επενδύσεις ή επενδύσεις ακίνητης
περιουσίας

7
Antifragile: Things That Gain from Disorder (Nassim Nicholas Taleb, 2012)
Antifragile: το αντίθετο του εύθραυστου
• Πως να επιβιώσουμε σε έναν κόσμο γεμάτο εκπλήξεις;
• Αντί να προσπαθούμε να προβλέψουμε το μέλλον (αποτυχημένα),
είναι καλύτερο να προσπαθήσουμε να εκμεταλλευτούμε τις κρίσεις
όταν παρουσιάζονται.
• Ακόμα και τα άσχημα γεγονότα μπορεί να περιλαμβάνουν χρήσιμη
πληροφόρηση.
– Αποφυγή αντίστοιχων σφαλμάτων στο μέλλον και γνώση.
• Ο κόσμος και όσα συμπεριλαμβάνονται σε αυτόν (άνθρωποι, επιχειρήσεις,
θεσμικά όργανα) διαχωρίζονται σε 3 κατηγορίες:
• Οι εύθραυστοι (fragile)  σπάνε υπό συνθήκες πίεσης
• Οι ισχυροί (robust)  μπορούν να ανταπεξέλθουν στις δυσκολίες
• Οι "Antifragile"  βγαίνουν ισχυρότεροι μέσα από τις δύσκολες
συνθήκες και τις καταστροφές, πιο δημιουργικοί και ευπροσάρμοστοι,
το μη αναμενόμενο ευνοεί την εξέλιξη και τα πιθανά οφέλη
αντισταθμίζουν πιθανές απώλειες.
Μέσα από την κρίση, η Ελλάδα και η Ευρώπη βγαίνουν πιο δυνατές!

8
Σε ένα νέο κόσμο που αλλάζει και προσαρμόζεται διαρκώς
με μεγάλες ταχύτητες, όποιος καθυστερεί και αναβάλλει…
…θα οδηγηθεί με βεβαιότητα σε ακόμα μεγαλύτερη μείωση
του βιοτικού του επιπέδου.

9
Παγκοσμιοποίηση και η άνοδος των Αναπτυσσόμενων Αγορών
Μελλοντικές Τάσεις
• Τις τελευταίες δεκαετίες η παγκοσμιοποίηση έχει οδηγήσει σε πλήθος
ανακατατάξεων διεθνώς, με πρωταρχική την τεράστια μετατόπιση πλούτου από τις
χώρες του Δυτικού Κόσμου στις χώρες της Ανατολής και κυρίως την Κίνα και τις
οικονομίες της Ασίας.
• Το 2019, η Κίνα αναμένεται να γίνει η μεγαλύτερη οικονομία του πλανήτη σε
ονομαστικούς όρους ΑΕΠ, συνεισφέροντας το 18,4% του παγκόσμιου ΑΕΠ
συμβάλλοντας σημαντικά και στην παγκόσμια κατανάλωση.
• Οι Ινδοί κι οι Κινέζοι καταναλωτές θα ξοδέψουν μέχρι το τέλος του 2020 σε προϊόντα και
υπηρεσίες $64 τρισ., με ετήσια κατανάλωση περίπου $10 τρισ. (Silverstein et al., 2012). H
Κίνα εκτιμάται ότι θα καταναλώνει $6,2 τρισ. ετησίως.
• Σημαντικές προκλήσεις και τεράστιες ευκαιρίες για όσους προσαρμόζονται και
διεκδικούν τη θέση τους στο νέο παγκόσμιο περιβάλλον.

10
Η Κίνα το 2019 θα ξεπεράσει τις Η.Π.Α. σε ονομαστικούς όρους ΑΕΠ
Κίνα
18,48%
Γερμανία
3,25%
Ινδία
6,78%
Ιαπωνία
4,60%
Η.Π.Α.
18,22%
0
5
10
15
20
25
30
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
2016
2017
2018
2019
Κίνα Γερμανία Ινδία Ιαπωνία Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής
Πηγή: IMF
%

11
Κόσμος – Ευρωζώνη – Ελλάδα – Κίνα
2004
Παγκόσμιο ΑΕΠ: $43 τρισ.
Ελλάδα: $230,34 δισ.
2013
Παγκόσμιο ΑΕΠ: $74,7 τρισ.
Ελλάδα: $241,8 δισ.
x 1,74
του παγκόσμιου
ΑΕΠ
0,32%
του παγκόσμιου
ΑΕΠ
Πηγή: IMF, Οκτώβριος 2013
1,3621 ($/€)
(31/12/2004)
1,3791 ($/€)
(31/12/2013)
22,76%
του παγκόσμιου
ΑΕΠ
17,07%
του παγκόσμιου
ΑΕΠ
0,54%
4,52%
του παγκόσμιου
ΑΕΠ
12,68%
του παγκόσμιου
ΑΕΠ

12
Η Ελλάδα και η Ευρωζώνη χάνουν σε όρους Ανταγωνιστικότητας
2002 2012 2030
4.3%
του Παγκόσμιου ΑΕΠ 11.4%
του Παγκόσμιου ΑΕΠ
28%
του Παγκόσμιου ΑΕΠ
20.5%
του Παγκόσμιου ΑΕΠ
16.9%
του Παγκόσμιου ΑΕΠ
12%
του Παγκόσμιου ΑΕΠ

13
Οι «Αυτοκρατορίες» Αντεπιτίθενται…
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
0
1000
1500
1600
1700
1820
1870
1913
1950
1973
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
ΥΠΟΛΟΙΠΗ ΑΣΙΑ
ΕΥΡΩΠΗ
ΠΡΩΗΝ ΕΣΣΔ
ΗΠΑ
ΛΑΤΙΝΙΚΗ ΑΜΕΡΙΚΗ
ΙΑΠΩΝΙΑ
ΙΝΔΙΑ
ΚΙΝΑ
ΑΦΡΙΚΗ
Πηγή: Angus Maddison, The World Economy: Historical Statistics, 2006, OECD, updated data 2008
Η Μ. Βρετανία ήταν τον 19ο αιώνα, η Αμερική τον 20ο αιώνα… και η Κίνα τον 21o αιώνα!!!

Κρίση και Κοινωνική Ανισότητα
…Η Οπτική των Thomas Piketty και Emmanuel Saez
• Σύμφωνα με δεδομένα από τα επίσημα φορολογικά στοιχεία, οι Thomas Piketty και Emmanuel
Saez, δείχνουν ότι οι πιο πλούσιοι έχουν περισσότερες πιθανότητες να δημιουργούν πλούτο.
• Στις ΗΠΑ, το εθνικό εισοδήμα που καταλήγει στο πλουσιότερο 1% του πληθυσμού έχει
“εκτιναχθεί” από περίπου 9% στο τέλος της δεκαετίας του 1970, σε περίπου 23% το 2006.
Πρόκειται για το υψηλότερο επίπεδο συγκέντρωσης εισοδήματος που έχει καταγραφεί από τη
θέσπιση του ομοσπονδιακού φόρου εισοδήματος το 1913 - με μοναδική εξαίρεση το 1928.
• Το 2010, το 93% του εισοδήματος που παρήχθη στις Η.Π.Α. σε σχέση με το 2009, γύρω στα 288
δισ, ανήκε στο 1% των πλουσιότερων φορολογουμένων, με ετήσιο εισόδημα μεγαλύτερο από
$352.000.
• Το 2010, το 37% της αυτής της υπεραξίας το καρπώθηκε το πλουσιότερο 0.01% (περίπου 15.000
νοικοκυριά με μέσο εισόδημα $24 εκατ.
• Το υπόλοιπο 99% αύξησε το ετήσιο εισόδημά της κατά περίπου $80 κατά κεφαλή σε πραγματικές
τιμές, όταν το πλουσιότερο 1%, με μέσο ετήσιο εισόδημα 1.019.089$, είχε αύξηση της τάξης του
11,6%.

Κρίση και Κοινωνική Ανισότητα
3,282 δισ.
(69,8%)
Αριθμός Ανθρώπων(% επί του παγκόσμιου πληθυσμού)
Εύρος
Πλούτου
Συνολικός
Πλούτος
<10.000$
10.000$ έως 100.000$
100.000$ έως 1.000.000$
>1.000.000$
1,010 δισ.
(21,5%)
323 εκατ.
(7,9%)
35 εκατ.
(0,7%)
7,6 τρισ. (2,9%)
31,1 τρισ. (11,8%)
108,6 τρισ. (41,3%)
115,9 τρισ. (44,0%)
Πηγή: Credit Suisse, World Wealth Report, 2014

16
Η ραγδαία άνοδος των BRICs και οι εκτιμήσεις της Goldman Sachs
2012 2013 Προβλέψεις Οκτωβρίου 2014
2014 2015
Κόσμος 3,4 3,3 3,3 3,8
Ανεπτυγμένες οικονομίες 1,2 1,4 1,8 2,3
ΗΠΑ 2,3 2,2 2,2 3,1
Ευρωζώνη -0,7 -0,4 0,8 1,3
- Γερμανία
- Γαλλία
- Ιταλία
- Ισπανία
0,9
0,3
-2,4
-1,6
0,5
0,3
-1,9
-1,2
1,4
0,4
-0,2
1,3
1,5
1,0
0,8
1,7
Ιαπωνία 1,5 1,5 0,9 0,8
Ην. Βασίλειο 0,3 1,7 3,2 2,7
Καναδάς 1,7 2,0 2,3 2,4
Αναπτυσσόμενες οικονομίες 5,1 4,7 4,4 5,0
ΝΑ Ευρώπη 1,4 2,8 2,7 2,9
Ρωσία 3,4 1,3 0,2 0,5
Αναπτυσσόμενη Ασία 6,7 6,6 6,5 6,6
Κίνα 7,7 7,7 7,4 7,1
Ινδία 4,7 5,0 5,6 6,4
Λατινική Αμερική 2,9 2,7 1,3 2,2
Βραζιλία 1,0 2,5 0,3 1,4
Μ. Ανατολή και Β. Αφρική 4,8 2,5 2,7 3,9
Υποσαχάρια Αφρική 4,4 5,1 5,1 5,8
Πηγή: International Monetary Fund (World Economic Outlook, Οκτώβριος 2014).

17
Εισροές άμεσων ξένων επενδύσεων ως % των παγκόσμιων εισροών
Η Κίνα ξεπέρασε για πρώτη φορά την ΕΕ το 2012
17.29%
29.25%
13.97%
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013p
EU BRIC US
p: preliminary data
Πηγή: OECD International direct investment database, IMF.April 2014

18
Βασικά μεγέθη της ελληνικής οικονομίας
Δις ευρώ και σε αγκύλη ποσοστά επί του ΑΕΠ
2000 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
Ιδιωτική κατανάλωση 94,9 153,4 164,6 164,5 158,4 145,1 134,7 129,9
[66,9] [65,9] [68,0] [69,3] [70,0] [69,8] [69,4] [71,2]
Δημόσια κατανάλωση 25,2 46,4 49,1 54,0 48,9 44,1 41,1 36,5
[17,8] [19,9] [20,3] [22,7] [21,6] [21,2] [21,2] [20,0]
Επενδύσεις παγίου κεφαλαίου 35,4 59,9 57,4 49,7 39,1 32,0 22,7 20,5
[25,0] [25,7] [23,7] [20,9] [17,3] [15,4] [11,7] [11,2]
Εξαγωγές αγαθών και υπηρεσιών 33,5 52,4 56,6 45,1 50,0 52,9 54,8 55,1
[23,6] [22,5] [23,4] [19,0] [22,1] [25,5] [28,2] [30,2]
Εισαγωγές αγαθών και υπηρεσιών 49,1 81,4 88,0 69,7 69,4 67,1 63,5 60,6
[34,6] [34,9] [36,3] [29,4] [30,7] [32,3] [32,7] [33,2]
Ισοζύγιο αγαθών και υπηρεσιών -15,6 -28,9 -31,4 -24,6 -19,4 -14,2 -8,7 -5,4
[-11,0] [-12,4] [-13,0] [-10,4] [-8,6] [-6,8] [-4,5] [-3,0]
ΑΕΠ 141,7 232,8 242,1 237,4 226,2 207,8 194,2 182,4
Δημόσιο Χρέος 141,0 240,0 264,6 301,0 330,3 356,0 304,7 319,1
[99.4] [103.1] [109.3] [126.8] [146,0] [171.3] [156.9] [174.9]
Χρηματοδ. εγχ. ιδιωτ. τομέα 59,9 215,4 249,7 249,7 257,8 248,5 227,7 217,9
[42,3] [92,5] [103,1] [105,2] [114,0] [119,6] [117,2] [119,4]
Αποταμίευση νοικοκυριών -9,8 -6,4 -6,7 -0,1 -7,0 -5,0 -4,4 -11,0
Πηγές: ΕΛΣΤΑΤ, Τράπεζα της Ελλάδος. Επεξεργασία στοιχείων από το ΚΕΠΕ.

Πληρωμές Τόκων Γενικής Κυβέρνησης ως % του ΑΕΠ και σε δισ. €
Σημαντικό μέρος της Ρευστότητας προοριζόταν για αποπληρωμές δανείων
8.74 8.59
8.97 9.01
9.78
10.68
11.94 11.92
13.19
15.02
9.71
7.30
7.80 7.80
0.00
1.00
2.00
3.00
4.00
5.00
6.00
7.00
8.00
0.00
2.00
4.00
6.00
8.00
10.00
12.00
14.00
16.00
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
ΠληρωμέςΤόκωνσεδισ.€
ΠληρωμέςΤόκωνως%τουΑΕΠ
Πληρωμές Τόκων Γενικής Κυβέρνησης σε δισ. € Πληρωμές Τόκων Γενικής Κυβέρνησης ως % του ΑΕΠ
Πηγή: AMECO

20
Δαπάνες για Έρευνα και Ανάπτυξη στην Ελλάδα και σε άλλες χώρες
Οι Δαπάνες για Έρευνα και Ανάπτυξη είναι περιορισμένες στην Ελλάδα
2.81
2.12
2.02
0.78
1.98
0
0.5
1
1.5
2
2.5
3
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
Η.Π.Α. Ευρωζώνη Ε.Ε.-28 Ελλάδα Κίνα (ex Hong-Kong)
Πηγή: AMECO

21
H διαχρονική εξέλιξη της πιστοληπτικής ικανότητας της Ελλάδας και η πορεία του
ΓΔΧΑ
0
500
1000
1500
2000
2500
3000
3500
Ιαν-09
Φεβ-09
Μαρ-09
Απρ-09
Μαϊ-09
Ιουν-09
Ιουλ-09
Αυγ-09
Σεπ-09
Οκτ-09
Νοε-09
Δεκ-09
Ιαν-10
Φεβ-10
Μαρ-10
Απρ-10
Μαϊ-10
Ιουν-10
Ιουλ-10
Αυγ-10
Σεπ-10
Οκτ-10
Νοε-10
Δεκ-10
Ιαν-11
Φεβ-11
Μαρ-11
Απρ-11
Μαϊ-11
Ιουν-11
Ιουλ-11
Αυγ-11
Σεπ-11
Οκτ-11
Νοε-11
Δεκ-11
Ιαν-12
Φεβ-12
Μαρ-12
Απρ-12
Μαϊ-12
Ιουν-12
Ιουλ-12
Αυγ-12
Σεπ-12
Οκτ-12
Νοε-12
Δεκ-12
Ιαν-13
Φεβ-13
Μαρ-13
Απρ-13
Μαϊ-13
Ιουν-13
Ιουλ-13
Αυγ-13
Σεπ-13
Οκτ-13
Νοε-13
Δεκ-13
Ιαν-14
Φεβ-14
Μαρ-14
22/12/2009
8/12/2009
Fitch: A- →BBB+
8/12/2009
S&P: A- →BBB+
27/4/2010
S&P: BBB+→BB+
9/5/2011
S&P: BB-→B
29/3/2011
S&P: BB+→BB-
13/6/2011
S&P: B→CCC
27/7/2011
S&P: CCC→CC
27/2/2012
S&P: CCC→SD
2/5/2012
S&P: SD→CCC
5/12/2012
S&P: CCC→SD
18/12/2012
S&P: SD→B-
22/4/2010
Moody's: A2 →A3
14/6/2010
Moody's: A3 →Ba1
7/3/2011
Moody's: Ba1 →B1
1/6/2011
Moody's: B1 →Caa1
25/7/2011
Moody's: Caa1 →Ca
2/3/2012
Moody's: Ca →C
29/11/2013
Moody's: C →Caa3
9/4/2010
Fitch: BBB+ →BBB- 14/1/2011
Fitch: BBB- →BB+
20/5/2011
Fitch: BB+ →B+
13/7/2011
Fitch: B+ →CCC
Η Ελλάδα έχει την ίδια αξιολόγηση
(σύμφωνα με τα στοιχεία του οίκου
S&P), με τη Τζαμάικα, το Λίβανο,
το Πακιστάν, τη Βενεζουέλα, το
Κονγκό και την Αίγυπτο

22
Ο κίνδυνος της Ελλάδας είναι ιδιοσυγκρατικός και η περίπτωσή μας ΜΟΝΑΔΙΚΗ
Η Εξέλιξη του spread των 10ετών ομολόγων Ελλάδας, Πορτογαλίας και Ιρλανδίας

23
Δείκτης KEPE GRIV και τα σημαντικότερα γεγονότα για την ελληνική οικονομία
Πηγή: Κέντρο Προγραμματισμού και Οικονομικών Ερευνών, Datastream

24
Πορεία Διεθνών Χρηματιστηριακών Δεικτών
Η Περίπτωση της Ελλάδας είναι Μοναδική!!!
121.69
17.99
106.39
40.31
47.48
64.36
64.72
0.00
20.00
40.00
60.00
80.00
100.00
120.00
140.00
Δεκ-07
Μαρ-08
Ιουν-08
Σεπ-08
Δεκ-08
Μαρ-09
Ιουν-09
Σεπ-09
Δεκ-09
Μαρ-10
Ιουν-10
Σεπ-10
Δεκ-10
Μαρ-11
Ιουν-11
Σεπ-11
Δεκ-11
Μαρ-12
Ιουν-12
Σεπ-12
Δεκ-12
Μαρ-13
Ιουν-13
Σεπ-13
Δεκ-13
Μαρ-14
Ιουν-14
Σεπ-14
DOW JONES INDUSTRIALS - PRICE INDEX ATHEX COMPOSITE - PRICE INDEX DAX 30 PERFORMANCE - PRICE INDEX
PORTUGAL PSI-20 - PRICE INDEX IBEX 35 - PRICE INDEX FTSE MIB INDEX - PRICE INDEX
IRELAND SE OVERALL (ISEQ) - PRICE INDEX

25
General government primary net lending/borrowing and Current Account balance
(Euro area, 2002-2012)
Ελλάδα: Από τα δίδυμα ελλείμματα στα δίδυμα πλεονάσματα το 2013
Austria
Belgium
Cyprus
Estonia
Finland
France
Germany
Greece
Ireland
Italy
Latvia
Luxembourg
Malta
Netherlands
Portugal
Slovak Republic
Slovenia
Spain
Greece 2013
-5
-4
-3
-2
-1
0
1
2
3
4
5
-10 -8 -6 -4 -2 0 2 4 6 8 10
Current account balance
(% of GDP, average 2002-2012)
Generalgovernmentprimarynetlending/borrowing
(%ofGDP,average2002-2012)
Πηγή: International Monetary Fund, World Economic Outlook Database, October 2014

26
Σενάρια του ΚΕΠΕ για την ανάπτυξη
Σενάρια στόχευσης για το ΑΕΠ και την αναδιάρθρωση των συνιστωσών του, 2014 - 2020
 Τα σενάρια λαμβάνουν υπ’ όψιν τις
δυνατότητες της χώρας είναι συνεπή με
τους στρατηγικούς στόχους που θα
πρέπει να επιτευχθούν ώστε η
ανάπτυξη να είναι μακροχρόνια
βιώσιμη.
 Τα σενάρια ενσωματώνουν:
Αναδιάρθρωση του ΑΕΠ, με σημαντική
αύξηση της συμβολής των επενδύσεων
και των εξαγωγών
Ήπια αύξηση της κατανάλωσης
Διατήρηση της ισορροπίας μεταξύ
εξαγωγών και εισαγωγών
71,2 63.,4 62,2
20,0
16,6 16,3
11,2 19,6 21,4
30,2 31,0 32,9
-33.2 -31,4 -33,2
-60
-40
-20
0
20
40
60
80
100
120
140
160
2013 2020 Μετριοπαθές
σενάριο
2020 Αισιόδοξο
σενάριο
Ιδιωτική
Κατανάλωση
Δημόσια
Κατανάλωση
Επενδύσεις
Εξαγωγές
Εισαγωγές
Μετριοπαθές σενάριο Αισιόδοξο σενάριο
% ΜΕΜ % ΣΜ % ΜΕΜ % ΣΜ
ΑΕΠ 2,4 17,0 2,9 20,0

27
Η σημασία της αποταμίευσης για την ανάπτυξη
Πως η ελληνική κοινωνία μπορεί να συμβάλει στη χρηματοδότηση των επενδύσεων
 Η βιωσιμότητα της ανάπτυξης προϋποθέτει και την βιωσιμότητα της χρηματοδότησης των
επενδύσεων, η οποία μακροχρόνια μπορεί να εξασφαλισθεί μόνον μέσα από την εγχώρια
αποταμίευση.
 Στην Ευρωζώνη, η αποταμίευση των νοικοκυριών εξασφαλίζει διαχρονικά επάρκεια κεφαλαίων
για επενδύσεις. Στην Ελλάδα, αντίθετα, τα νοικοκυριά καταναλώνουν πέραν των δυνατοτήτων
τους, καταγράφοντας αρνητικά επίπεδα αποταμίευσης σχεδόν καθ’ όλη την περίοδο 2000-2013.
 Στα επόμενα χρόνια η οικονομική ανάπτυξη και η αύξηση της απασχόλησης στην Ελλάδα θα
βελτιώσει τα αποταμιευτικά περιθώρια των νοικοκυριών, προσφέροντας μία ευκαιρία που,
εφόσον συνδυαστεί με μία ουσιαστική μεταστροφή της στάσης της ελληνικής κοινωνίας προς την
αποταμίευση, μπορεί να οδηγήσει σε μία θετική αποταμιευτική δυναμική.
Οικονομική ανάπτυξη και
αύξηση της απασχόλησης
Θετική
εγχώρια
αποταμίευση
Αυτοτροφοδοτούμενη
ανάπτυξη και
ευημερία, σταδιακή
απεξάρτηση από τον
εξωτερικό δανεισμό
Μεταστροφή στάσης
ελληνικής κοινωνίας προς
την αποταμίευση

28
Η πορεία του ΑΕΠ σε τρέχουσες τιμές (2000-2013)
Ελλάδα – Ιταλία – Πορτογαλία - Ισπανία
0
200
400
600
800
1000
1200
1400
1600
1800
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
Ελλάδα Ιταλία Πορτογαλία Ισπανία
Πηγή: International Monetary Fund, World Economic Outlook Database, October 2014
δισ. ευρώ
2008 2013 Δ%
Ελλάδα 233.20 182.05 -28.09%
Ιταλία 1575.14 1560.02 -0.97%
Πορτογαλία 171.98 165.69 -3.80%
Ισπανία 1087.79 1022.99 -6.33%

29
Εξωστρέφεια-Εξαγωγές
Οι πρόσφατες εξελίξεις
• Στην παρούσα φάση, ενώ στην περίπτωση των
εξαγωγών υπηρεσιών οι επιδόσεις της χώρας δείχνουν
να εμφανίζουν σημαντική βελτίωση, στην περίπτωση
των εξαγωγών αγαθών παρουσιάζεται ανακοπή της
μέχρι πρόσφατα ανοδικής πορείας.
Εμπορευματικές Συναλλαγές με την ΕΕ και Τρίτες Χώρες:
Εξαγωγές / Αποστολές (με πετρελαιοειδή), (σε ετήσια βάση, %)
Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ.
Αξία εξαγωγών (εκατ. €,
τρέχουσες τιμές)
Μεταβολή αξίας
εξαγωγών (%)
2010 21.140 19,6%
2011 24.293 14,9%
2012 27.585 13,5%
2013 27.571 -0,05%
Α' Εξάμ. 2014 12.984 -4,84%
• Παράλληλα, το ποσοστό των εξαγωγών αγαθών
στο ΑΕΠ παραμένει χαμηλό στην Ελλάδα (16,5%
το 2013) συγκριτικά με τις υπόλοιπες χώρες PIGS
και τον μέσον όρο της ΕΕ, με την αύξησή του τα
τελευταία χρόνια να οφείλεται πρωτίστως στην
κάμψη του ΑΕΠ της Ελλάδας και δευτερευόντως
στην εξέλιξη των εξαγωγών.
0
5
10
15
20
25
30
35
40
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
ΕΕ
Ελλάδα
Ισπανία
Ιταλία
Πορτογαλία
Αναλογία εξαγωγών αγαθών στο ΑΕΠ στην ΕΕ και τις
χώρες PIGS (%)
Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ., Eurostat
2008 2014*
Ελλάδα 25,1 28,8
Ισπανία 192,0 254,4
Ιταλία 369,1 403,0
Πορτογαλία 41,0 52,6
Εξαγωγές Αγαθών (τρέχουσες τιμές, δισ. ευρώ)
Πηγή: European Commission (εθνικοί λογαριασμοί), *εκτίμηση .

3018

3119

3220

3321

3422

35
Προώθηση Εξωστρέφειας και Εξαγωγές
 Συνολικά οι εξαγωγικές επιδόσεις της Ελλάδας υπολείπονται σημαντικά των δυνατοτήτων της
οικονομίας και παρουσιάζουν μεγάλα περιθώρια βελτίωσης
 Για να αξιοποιηθούν οι υπάρχουσες δυνατότητες, και να επιτευχθεί η επιδιωκόμενη σημαντική
αύξηση των εξαγωγών, είναι αναγκαία η χάραξη εθνικής στρατηγικής στον τομέα των εξαγωγών.
Οι προτεραιότητες μίας τέτοιας στρατηγικής εμπίπτουν σε τρεις άξονες:
 Την αξιοποίηση των τάσεων και ευκαιριών σε επίπεδο χωρών/αγορών
 Διείσδυση στις χώρες BRICS και σε άλλες αναδυόμενες αγορές
 Διακράτηση μεριδίων στις ώριμες Ευρωπαϊκές και άλλες αγορές
 Την αξιοποίηση υφιστάμενων και τη δημιουργία νέων εθνικών πλεονεκτημάτων και
 Την άρση εμποδίων και την υπέρβαση περιορισμών στην εξαγωγική δραστηριότητα (ιδιαίτερα στον
τομέα της χρηματοδότησης).
Αξιοποίηση των Τάσεων και Συγκριτικών Πλεονεκτημάτων και Διευκόλυνση του Εμπορίου

36
Συγκριτικά πλεονεκτήματα με βάση μελέτη του ΚΕΠΕ
Συγκριτικά πλεονεκτήματα σε επίπεδο κλάδων
παρασκευάσματα διατροφής από λαχανικά και φρούτα (κονσέρβες φρούτων και ιδιαίτερα ροδάκινου,
κονσέρβες
γουναρικά
αλιεύματα ιχθυοκαλλιέργειας
φρούτα
βαμβάκι, το οποίο εξάγεται στο μεγαλύτερο μέρος του ανεπεξέργαστο,
καπνός
έλαια και συγκεκριμένα στο ελαιόλαδο
λαχανικά διαφόρων ειδών και κηπευτικά,
γαλακτοκομικά και ειδικότερα τυριά και γιαούρτι,
προϊόντα αλουμινίου(προφίλ, ράβδοι αλουμινίου, φύλλα και ταινίες, προϊόντα για κατασκευές κ.α.),
διύλιση πετρελαίου και συναφή προϊόντα,
πετρώματα (μάρμαρο, πετρώματα για παραγωγή τσιμέντου),
προϊόντα από χαλκό,
λιπάσματα,
πλεκτά υφάσματα
 Σημαντική εξαγωγική προοπτική διακρίνεται και σε κλάδους που ναι μεν δεν διαθέτουν συγκριτικό
πλεονέκτημα έναντι της ΕΕ, έχουν όμως σημαντικά μερίδια στις εξαγωγές, όπως: φάρμακα (ιδιαίτερα τα
γενόσημα), ηλεκτρικός και ηλεκτρολογικός εξοπλισμός, μηχανήματα και αναψυκτικά-κρασιά.
 Στις υπηρεσίες, συγκριτικό πλεονέκτημα καταγράφεται στις μεταφορές, τον τουρισμό και τις
κατασκευές.
 Σε επίπεδο κλάδων/προϊόντων, η αύξηση των εξαγωγών της Ελλάδας μπορεί κατ΄ αρχάς να στηριχθεί
κυρίως σε αγαθά με συγκριτικό πλεονέκτημα, όπως τα ακόλουθα :

37
Διάγραμμα: Παραγωγικό κενό (2002-2013)
0.67%
4.04%
5.87% 5.72%
9.15%
10.75%
9.07%
4.92%
-0.34%
-6.72%
-12.06%
-14.58%
-20%
-15%
-10%
-5%
0%
5%
10%
15%
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
Επεξεργασία στοιχείων ΚΕΠΕ

38
Ανάπτυξη Δυναμικών Κλάδων της Οικονομίας
Ανάλυση Εισροών-Εκροών και Πολλαπλασιαστικών Επιδράσεων στο Προϊόν και την Απασχόληση
 Σημαντικές διαφοροποιήσεις μεταξύ των κλάδων
ως προς τα μεγέθη των πολλαπλασιαστών, από
μια αύξηση της ζήτησης για το προϊόν τους
ύψους ενός εκατομμυρίου ευρώ.
 Οι διαφοροποιήσεις οφείλονται στα ιδιαίτερα
κλαδικά χαρακτηριστικά ως προς την ένταση των
συντελεστών παραγωγής, το τεχνολογικό
επίπεδο και το βαθμό διασύνδεσης κάθε κλάδου
με τις υπόλοιπες εγχώριες οικονομικές
δραστηριότητες.
  Ανάγκη ολοκληρωμένων προσεγγίσεων με
χρονική ιεράρχηση και έμφαση σε κλάδους με
τις υψηλότερες πολλαπλασιαστικές επιδράσεις
τόσο στο προϊόν όσο και την απασχόληση.
Κλάδος
Επίδραση στο προϊόν
(σε εκατ. €)
Επίδραση στην
απασχόληση
(σε εργαζόμενους)
Γεωργία-κτηνοτροφία 2,52 68
Εκπαίδευση 4,25 63
Αλιεία 2,14 30
Ξενοδοχεία και εστιατόρια 2,50 33
Βιομηχανία ξύλου 3,52 43
Χερσαίες μεταφορές 3,25 40
Υπηρεσίες υγείας 3,33 40
Κατασκευές 3,53 41
Τρόφιμα-ποτά 2,72 30
Έρευνα και ανάπτυξη 4,37 48
Ταξιδιωτικές υπηρεσίες 3,68 37
Διαχείριση αποβλήτων 3,31 31
Μη μεταλλικά ορυκτά 2,84 26
Μεταλλικά προϊόντα 2,83 26
Πλαστικά 2,60 22
Βασικά μέταλλα 2,90 21
Τηλεπικοινωνίες 2,37 17
Αεροπορικές μεταφορές 2,98 20
Θαλάσσιες μεταφορές 2,41 14
Ηλεκτρισμός 2,38 14

39
Τουρισμός
Η Ελληνική πραγματικότητα
• Σύμφωνα με τον ΣΕΤΕ Η συμβολή του τουρισμού είναι η πλέον σημαντική σε όρους
ΑΕΠ, φτάνοντας το 16,4%, ενώ απασχολεί περίπου 1 στους 5 εργαζομένους, όταν η
αναλογία παγκοσμίως είναι 1 στους 11.
• Καλύπτει το 51,2% του ελλείμματος του εμπορικού ισοζυγίου.
• Σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα διαθέσιμα στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδος, την
περίοδο Ιανουαρίου-Αυγούστου 2014, το ταξιδιωτικό ισοζύγιο παρουσίασε
πλεόνασμα €8.372 εκατ., παρουσιάζοντας αύξηση κατά 11,1% σε σχέση με την
αντίστοιχη περίοδο του 2013. Την ίδια περίοδο, οι ταξιδιωτικές εισπράξεις
αυξήθηκαν κατά 11,1% σε σύγκριση με την αντίστοιχη περίοδο του 2013 φτάνοντας
τα € 9.737 εκατ.
Ελλάδα Τουρκία
2004 2013 2004 2013
Αφίξεις (σε χιλ.) 13.313 17.923 16.826 37.795
Εισπράξεις (σε εκατ.$) 12.872 15.930 15.888 27.997
Πηγή: World Tourism Organisation (UNWTO) ©

40
Η Παγκόσμια Τουριστική Βιομηχανία
Τουριστική δαπάνη (2013)
•Χαρακτηριστικό είναι ότι η Κίνα το 2012 αναδείχθηκε
1η στη συνολική τουριστική δαπάνη, με $102 δισ., ενώ
διατήρησε τη θέση αυτή και το 2013 φτάνοντας τα
$129 δισ. και σημειώνοντας αύξηση της τάξης του
26%.
•Η τουριστική δαπάνη της Κίνας έχει σχεδόν
δεκαπλασιαστεί από το 2000, όταν ήταν μόλις
στην 7η θέση με $13,1 δισ.
• Στη 2η θέση, με σημαντική διαφορά, βρίσκονται οι
ΗΠΑ και η Γερμανία με $86 δισ., ενώ 4η έρχεται η
Ρωσία με $54 δισ. και αύξηση της τάξης του 25% σε
σχέση με το προηγούμενο έτος.
• Η Ρωσία σημείωσε το δεύτερο μεγαλύτερο
ρυθμό ανάπτυξης, διπλασιάζοντας την
ταξιδιωτική της δαπάνη σε σχέση με το 2010.
• Η Βραζιλία κατέλαβε τη 10η θέση σημειώνοντας 13%
αύξηση στα $25 δισ.
Διεθνής τουριστική δαπάνη (2013)
Κατάταξη
2000Χώρα $ δισ.
μερίδιο
αγοράς (%)
1 Κίνα 128,6 11,1 7
2 ΗΠΑ 86,2 7,4 1
3 Γερμανία 85,9 7,4 2
4 Ρωσία 53,5 4,6 -
5 Ην. Βασίλειο 52,6 4,5 3
6 Γαλλία 42,4 3,7 5
7 Καναδάς 35,2 3,0 8
8 Αυστραλία 28,4 2,4 -
9 Ιταλία 27,0 2,3 6
10 Βραζιλία 25,1 2,2 -
Πηγή: World Tourism Organisation (UNWTO) ©

41
10 Προτεραιότητες για την Επιστροφή της χώρας μας στη Βιώσιμη Ανάπτυξη
1. Υιοθέτηση ενός ολοκληρωμένου οράματος για την ελληνική οικονομία και των στρατηγικών
που θα εφαρμοστούν, αλλά και αλλαγή νοοτροπίας από αναχρονιστικά στερεότυπα.
2. Αλλαγή του παραγωγικού μοντέλου της οικονομίας, από μια οικονομία που βασιζόταν στην
κατανάλωση εισαγόμενων προϊόντων, σε μια ανταγωνιστική και εξωστρεφή οικονομία,
προσανατολισμένη στις επενδύσεις και τις εξαγωγές.
3. Βασική προτεραιότητα μιας κοινωνίας θα πρέπει να είναι η Παιδεία της, δίνοντας ιδιαίτερη
έμφαση στην τεχνική εκπαίδευση και στην κατάρτιση και εξειδίκευση.
4. Αξιοποίηση του Ελληνισμού της διασποράς και παροχή ηθικών κινήτρων για την ανάδειξη νέων
εθνικών ευεργετών.
5. Δραστική μείωση των φορολογικών συντελεστών για εταιρίες που δημιουργούν νέες θέσεις
απασχόλησης και υιοθέτηση ενός σταθερού και δίκαιου φορολογικού συστήματος με
μακροπρόθεσμο ορίζοντα. Έμφαση και στρατηγικός σχεδιασμός απαιτείται για την
προσέλκυση ξένων επενδύσεων, μέσω ενός ολοκληρωμένου σχεδίου προστασίας των
επενδυτών και θεραπείας πολλών χρόνιων στρεβλώσεων σε ορισμένους δείκτες
ανταγωνιστικότητας.

42
10 Προτεραιότητες για την Επιστροφή της χώρας μας στη Βιώσιμη Ανάπτυξη
6. Περιορισμός της γραφειοκρατίας και απλούστευση των διαδικασιών, ιδίως στους τομείς που
αφορούν θέματα επενδύσεων και επιχειρηματικότητας. Επιπλέον, απαιτείται βελτίωση της
δημόσιας διοίκησης, ώστε να γίνει πιο αποτελεσματική και να προσφέρει ποιοτικότερες
υπηρεσίες στους πολίτες. Το παράδειγμα των ΚΕΠ (Κέντρων Εξυπηρέτησης Πολιτών) θα
μπορούσε να λειτουργήσει ως πρότυπο και για άλλες δημόσιες επιχειρήσεις.
7. Ενίσχυση των θεσμών, όπως η δικαιοσύνη και αντιμετώπιση της διαφθοράς και της
φοροδιαφυγής. Θα πρέπει να προστατεύονται οι ιδιωτικές περιουσίες και τα ατομικά
δικαιώματα και να θεσμοθετηθεί ένα σύγχρονο σύστημα απονομής ταχείας δικαιοσύνης.
8. Υιοθέτηση πολιτικών και παροχή κινήτρων για την επιστροφή των καταθέσεων και την
ενίσχυση της αποταμίευσης, που αποτελούν τη βάση για την αυτόνομη ανάπτυξη της χώρας
μας.
9. Λήψη μέτρων για την αντιμετώπιση του προβλήματος της ανεργίας, της καταπολέμησης της
φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού, αναδεικνύοντας το ρόλο του σύγχρονου
κοινωνικού κράτους.
10. Διαμόρφωση ενός ολοκληρωμένου μακροπρόθεσμου στρατηγικού σχεδίου για την
αντιμετώπιση του δημογραφικού προβλήματος της χώρας μας.