SlideShare a Scribd company logo
1 of 5
Download to read offline
Α Ν Α Σ Κ Ο Π Η Σ Η 
Ελληνική Επιθεώρηση Αθηροσκλήρωσης 5(3):195–199 
R E V I E W 
Hellenic Journal of Atherosclerosis 5(3):195–199 
Μ. Κουρής 
Κυπρίων Ηρώων 87, 163 41 Ηλιούπολη 
Τηλ: 210-99 16 908, 6948 367 571 
e-mail: mkouris2@gmail.com 
M. Kouris 
87 Kiprion Iroon street, GR-163 41 Ilioupoli, 
Athens, Greece 
Tel: (+30) 210-99 16 908, (+30) 6948 367 571 
e-mail: mkouris2@gmail.com 
Συσχέτιση 
των παραγόντων κινδύνου 
της καρδιαγγειακής νόσου 
με τη μακροβιότητα 
Μ. Κουρής, Α. Κωνσταντίνου, 
Μ. Κουρή, Α. Σταύρου, 
Ε. Μπιλιανού, Σ. Φούσας 
Καρδιολογική κλινική, «Τζάνειο» 
Γενικό Νοσοκομείο Πειραιά, Πειραιάς 
Cardiovascular 
risk factors 
and longevity 
M. Kouris, A. Konstantinou, 
M. Kouri, A. Stavrou, 
E. Bilianou, S. Fousas 
Cardiology Clinic, “Tzaneio” 
General Hospital of Piraeus, Piraeus, Greece 
ΠΕΡΙΛΗΨΗ: Τον τελευταίο αιώνα σημειώθηκε ση- 
μαντική αύξηση του μέσου όρου ζωής, με τάση να 
αυξηθεί περαιτέρω στις επόμενες δεκαετίες. Γενετικοί 
και περιβαλλοντικοί μηχανισμοί έχουν διερευνηθεί και 
συσχετισθεί με τη μακροβιότητα. Η πρόληψη και η θε- 
ραπεία των καρδιαγγειακών νοσημάτων, όντας η πρώ- 
τη αίτια θανάτου τα τελευταία χρόνια, διαδραματίζει 
σημαντικό ρόλο στην αύξηση του προσδόκιμου ζωής. 
Στην παρούσα ανασκόπηση θα διερευνηθεί ο συσχετι- 
σμός των παραγόντων καρδιαγγειακού κινδύνου με τη 
μακροζωία και οι ενδεδειγμένες παρεμβάσεις για την 
επίτευξή της. 
ABSTRACT: During the last century there has been 
noted an increase in life expectancy tending to in-crease 
further in the next decades. Genetics and en-vironmental 
mechanisms have been found to corre-late 
with longevity. Prevention and treatment of car-diovascular 
diseases, being the first cause of death 
in recent years, constitute a priority for increasing 
life expectancy. In this review we will investigate the 
relationship between cardiovascular risk factors and 
longevity and the appropriate measures to achieve it. 
 
© 2014 Ελληνική Εταιρεία Αθηροσκλήρωσης 
Key words: Centenarians, longevity, hypertension, hy-percholesterolemia, 
diabetes mellitus. 
Λέξεις ευρετηρίου: Υπερήλικες, μακροζωία, αρτηρια- 
κή υπέρταση, δυσλιπιδαιμία, σακχαρώδης διαβήτης. 
1. Εισαγωγή 
Η αθηρωματική νόσος σημείωσε βαθμιαία σημα- 
ντική άνοδο από τις αρχές του περασμένου αιώνα, 
με αποτέλεσμα να αποτελεί την πρώτη αιτία θανάτου 
κατά τις τελευταίες δεκαετίες.1 Παρόλ’ αυτά, σε μερι- 
κές χώρες παρατηρήθηκε μια σημαντική μείωση της 
νοσηρότητας και της θνητότητας από καρδιαγγειακά 
νοσήματα. Το γεγονός αυτό φαίνεται να οφείλεται: 
1. Στην έκδοση και εφαρμογή των οδηγιών για την 
πρόληψη της αθηρωματικής νόσου από επιστη- 
μονικές εταιρείες όπως η Ευρωπαϊκή και η Αμε- 
ρικανική Καρδιολογική, η Αθηροσκλήρωσης, Υπέρ- 
τασης.
196 Μ. Κουρής και συν 
2. Στη χρήση φαρμάκων όπως β-αναστολείς, ασπιρί- 
νη, στατίνες και αναστολείς του μετατρεπτικού εν- 
ζύμου. 
3. Στην ανάπτυξη των μονάδων εντατικής θεραπείας. 
Παράλληλα, ο μέσος όρος ζωής τον τελευταίο αιώνα 
αυξήθηκε κατά 33 χρόνια και τείνει να αυξηθεί ακόμα 
στις επόμενες δεκαετίες. Υπολογίζεται ότι το 2050 τα 
άτομα ηλικίας άνω των 80 ετών θα αποτελούν το 9,5% 
του Ευρωπαϊκού πληθυσμού. 
Σύμφωνα με το Αμερικάνικο Ινστιτούτο Απογραφής 
σήμερα οι υπερήλικες (90 ετών) υπολογίζονται πε- 
ρίπου στα 15 εκατομμύρια παγκοσμίως. Στην Ελλάδα 
τα άτομα άνω των 90 ετών είναι περίπου 37.000. Στην 
πλειοψηφία τους είναι γυναίκες όπως εξάλλου κατα- 
γράφεται και παγκοσμίως (γυναίκες/άνδρες 3/1). 
Η μακροβιότητα έχει αποδοθεί σε γενετικούς και 
περιβαλλοντικούς μηχανισμούς.2–4 Είναι γνωστό ότι 
ορισμένες οικογένειες έχουν το χαρακτηριστικό της 
μακροζωίας ανεξαρτήτως παθήσεων. Επίσης έχει α- 
ναφερθεί ότι ορισμένοι πληθυσμοί ζουν περισσότερο 
από άλλους.5,6 Δεκάδες γονίδια έχουν ελεγχθεί για τη 
συμμετοχή τους στον καθορισμό της διάρκειας της ζω- 
ής. Υπάρχουν επαρκείς ενδείξεις ότι η μακροβιότητα 
συνδέεται με την παρουσία ορισμένων γονιδιακών πο- 
λυμορφισμών που συμμετέχουν κατά 50% στο ζήτημα 
της διάρκειας της ζωής. Έχουν αναφερθεί τα Klotho 
(KL), Paraoxonase 1 (PON1), Superoxide dismutase2 
(SOD2), Forkhead box protein 01AB (FOX01A).7,8 
Εξάλλου επιγενετικές μεταλλάξεις που σχετίζονται 
με τη διατροφή, την άσκηση, το κάπνισμα και άλλους 
περιβαλλοντικούς παράγοντες επηρεάζουν τη διάρ- 
κεια της ζωής.8 Αξίζει η αναφορά στα τελομερή και 
τη συσχέτισή τους με τη μακροζωία. Συγκεκριμένα η 
σμίκρυνση των τελομερών συνοδεύει τη γήρανση των 
ιστών, και ενδεχομένως το μήκος των τελομερών στα 
διάφορα κύτταρα εκφράζει την ηλικία τους. 
Έχει επίσης καταγραφεί ότι ο τρόπος ζωής συμμετέ- 
χει σημαντικά και καθοριστικά στη διάρκεια της ζω- 
ής.9,10 Οι διατροφικές συνήθειες, η άσκηση και το είδος 
της εργασίας, το κάπνισμα, η μεσημβρινή διακοπή – ύ- 
πνος, η κοινωνικότητα11 και η συμμετοχή σε ομαδικές 
δραστηριότητες, η χρήση αλκοόλ, η προσωπικότητα 
και άλλα χαρακτηριστικά έχουν αναφερθεί στις μελέ- 
τες12 ως παράγοντες που συμβάλλουν σημαντικά στη 
διάρκεια της ζωής. 
Οι παράγοντες κινδύνου για τα καρδιαγγειακά 
νοσήματα είναι εξέχουσας σημασίας στην ενήλικη 
ζωή. Φαίνεται ότι στους υπερήλικες η ίδια η μεγάλη 
© 2014 Ελληνική Εταιρεία Αθηροσκλήρωσης 
ηλικία αποτελεί τον ισχυρότερο παράγοντα, ενώ η 
υπέρταση μαζί με την προχωρημένη ηλικία αυξάνει 
τον κίνδυνο επέλευσης εγκεφαλικού επεισοδίου. Οι 
δυσλιπιδαιμίες, στα άτομα ηλικίας άνω των 90 ετών, 
εξασθενούν ως παράγοντας κινδύνου για την εμφά- 
νιση καρδιαγγειακών νοσημάτων. Εξάλλου, τα επί- 
πεδα πλάσματος των λιπιδίων μειώνονται στις πολύ 
μεγάλες ηλικίες. 
2. Tρόπος ζωής 
Είναι γενικά αποδεκτό ότι η γήρανση είναι το αποτέ- 
λεσμα του συνόλου των κυτταρικών βλαβών στη διάρ- 
κεια της ζωής, προκαλώντας δυσλειτουργίες στον ορ- 
γανισμό υπεύθυνες για την εμφάνιση παθήσεων όπως 
οι καρδιαγγειακές, αυξάνοντας μ’ αυτόν τον τρόπο τη 
θνητότητα. Μερικοί απλοί κανόνες στον τρόπο ζωής 
συμβάλλουν στη μείωση της καρδιαγγειακής γήρανσης 
και στη βελτίωση της ποιότητας ζωής. 
Οι περισσότεροι υπερήλικες ακολουθούν έναν «υγιή» 
τρόπο ζωής όσον αφορά το κάπνισμα, τη δίαιτα και τις 
φυσικές δραστηριότητες. 
Είναι γνωστό ότι το κάπνισμα σχετίζεται με τις πιο 
συχνές αιτίες θανάτου συμπεριλαμβανομένων και των 
καρδιαγγειακών συμβαμάτων.13 Το κάπνισμα παίζει ρό- 
λο στην παθογένεση των δυσλειτουργιών του ενδοθη- 
λίου και της αθηρωμάτωσης. Συνεπώς είναι ασύμβατο 
με τη μακροβιότητα. Πράγματι, στους υπερήλικες το 
κάπνισμα είναι εξαιρετικά σπάνιο και στους ελάχιστους 
καπνιστές έχει επιδεινώσει την ποιότητα ζωής τους και 
την υγεία τους. 
Πολλές μελέτες14–18 έχουν διεξαχθεί για να εκτι- 
μήσουν τη συμβολή της δίαιτας στη μακροβιότητα. 
Η δίαιτα των υπερηλίκων είναι χαμηλή σε θερμίδες, 
πλούσια σε φυτικές ίνες και σε αντιοξειδωτικές ουσί- 
ες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα δίαιτας που προάγει 
τη μακροβιότητα είναι η μεσογειακή που αποτελείται 
από τροφές πολύ πλούσιες σε αντιοξειδωτικές ουσίες. 
Όπως δείχνουν μεγάλες τυχαιοποιημένες μελέτες19–22 
τα υψηλά επίπεδα πλάσματος των αντιοξειδωτικών 
ουσιών σχετίζονται με μείωση του κινδύνου καρδι- 
αγγειακής θνητότητας στους υπερήλικες, κυρίως σε 
εκείνους με χαμηλό δείκτη μάζας σώματος (BMI25 
kg/m2).23 
Η έλλειψη φυσικής δραστηριότητας24 είναι επιβλα- 
βής για τους υπερήλικες. Μελέτες απέδειξαν ότι η ήπια 
καθημερινή φυσική δραστηριότητα στα άτομα αυτής 
της ηλικίας είναι σημαντική για την αυτονομία και την 
πνευματική τους υγεία.
ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ ΤΩΝ ΠΑΡΑΓΟΝΤΩΝ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΤΗΣ ΚΑΡΔΙΑΓΓΕΙΑΚΗΣ ΝΟΣΟΥ ΜΕ ΤΗ ΜΑΚΡΟΒΙΟΤΗΤΑ 197 
© 2014 Ελληνική Εταιρεία Αθηροσκλήρωσης 
3. Αρτηριακή υπέρταση 
Η αρτηριακή υπέρταση αποτελεί έναν πολύ συχνό 
παράγοντα κινδύνου στους υπερήλικες.25 Ο επιπολα- 
σμός της είναι περίπου 70% στις ηλικίες 85 ετών και 
άνω. Παρότι όμως το ποσοστό της υπέρτασης στους 
υπερήλικες είναι τόσο υψηλό, η σχέση μεταξύ υπέρτα- 
σης και καρδιαγγειακού κινδύνου είναι διφορούμενη. 
Πολλές μελέτες26–29 έχουν δείξει ότι ο καρδιαγγειακός 
κίνδυνος στους υπερήλικες είναι αντιστρόφως ανάλο- 
γος με τα επίπεδα της αρτηριακής πίεσης. Πράγματι, οι 
υπερτασικοί υπερήλικες με αρτηριακή πίεση μικρότε- 
ρη του 140/90 mmHg παρουσιάζουν συχνά επεισόδια 
ορθοστατικής υπότασης ή άλλα μη ειδικά συμπτώ- 
ματα, όπως αδυναμία, γνωστικές δυσλειτουργίες κ.ά., 
που μπορεί να σχετίζονται με την αρτηριακή πίεση.30 
Στοιχεία από μελέτες παρατήρησης δείχνουν ότι σε η- 
λικίες 85 ετών και άνω τα υψηλά επίπεδα αρτηριακής 
πίεσης (150/90 mmHg) παίζουν ρόλο στη διατήρηση 
της γνωστικής ικανότητας, πιθανά μέσω εξασφάλισης 
της άρδευσης των κριτικών οργάνων.31 Σύμφωνα και 
με τις οδηγίες της Ευρωπαϊκής Καρδιολογικής Εταιρίας 
(2013) η έναρξη αντιυπερτασικής αγωγής ενδείκνυται 
όταν η πίεση είναι 160/90 mmHg στους ηλικιωμέ- 
νους υπερτασικούς ασθενείς, με στόχο την τιμή 140– 
150 mmHg. 
Η έλλειψη όμως τελικών αποδεικτικών αποτελε- 
σμάτων σχετικά με τα επίπεδα της αρτηριακής πίε- 
σης που πρέπει να αντιμετωπιστούν φαρμακευτικά, 
την κατηγορία των φαρμακευτικών σκευασμάτων και 
τις παρενέργειες αυτών στους υπερήλικες οφείλεται 
στο γεγονός ότι οι μεγάλες τυχαιοποιημένες μελέτες 
συμπεριλάμβαναν ένα μικρό ποσοστό ή ακόμα και α- 
πέκλειαν τις ηλικιακές αυτές ομάδες από την έρευνα 
τους. 
4. Δυσλιπιδαιμία 
Τα άτομα ηλικίας 90 ετών και άνω έχουν στην πλειο- 
ψηφία τους χαμηλά επίπεδα ολικής χοληστερόλης και 
λιποπρωτεϊνών (LDL-C και HDL-C), πιθανώς γενετικά κα- 
θορισμένα, καθώς διάφορες μελέτες32,33,34 δείχνουν ότι 
η υπερχοληστερολαιμία ως αποτέλεσμα υποκείμενων 
νοσημάτων αυξάνει τη θνητότητα. Μεγάλες τυχαιοποι- 
ημένες μελέτες35,36 που διεξήχθησαν στη Γαλλία, την 
Ιταλία και την Ιαπωνία έδειξαν ότι παρότι τα επίπεδα 
πλάσματος των λιπιδίων είναι μειωμένα, οι υπερήλικες 
παρουσιάζουν αυξημένα επίπεδα της λιποπρωτεΐνης (α) 
[Lp(a)], η οποία αποτελεί παράγοντα κινδύνου για καρ- 
διαγγειακές παθήσεις στους μεσήλικες. Όμως σύμφωνα 
με τις παραπάνω μελέτες στους υπερήλικες τα υψηλά 
επίπεδα της Lp(a) καθορίζονται από γενετικούς παρά- 
γοντες και δεν επηρεάζονται από περιβαλλοντικούς 
παράγοντες και υποκείμενα νοσήματα, και ακόμη δεν 
σχετίζονται με αυξημένο κίνδυνο καρδιαγγειακών συμ- 
βαμάτων, αντίθετα αποτελούν θετικό παράγοντα στην 
επιβίωση. 
5. Σακχαρώδης διαβήτης 
Η επίπτωση του σακχαρώδη διαβήτη στους υπερή- 
λικες είναι μικρότερη σε σχέση με τα άτομα ηλικίας 
65–84 ετών.37 Όλοι οι διαβητικοί υπερήλικες πάσχουν 
από διαβήτη τύπου ΙΙ. Μάλιστα παρατηρήθηκε ότι ο 
τύπος του σακχαρώδη διαβήτη που παρουσιάζεται 
σε αυτές τις ηλικίες είναι ο «γεροντικός», δηλαδή 
πρωτοδιαγνώσθηκε μετά τα 65 έτη και συγκεκριμένα 
σε αυτή την ομάδα ασθενών ο μέσος όρος διάγνω- 
σης είναι στα 88–90 έτη. Φάνηκε ότι σπάνια διαβη- 
τικοί μεσήλικες (με διαβήτη τύπου ΙΙ) θα ζήσουν πε- 
ρισσότερο από τα 90 έτη λόγω των εκφυλιστικών 
αγγειακών επιπλοκών που η νόσος αυτή προκαλεί. 
Μελέτες38–40 έδειξαν ότι τα συμπτώματα των διαβη- 
τικών υπερηλίκων είναι ήπια και επαρκώς ελεγχόμε- 
να με αντιδιαβητική από του στόματος αγωγή παρά 
με ινσουλινοθεραπεία. 
Γενικά η εμφάνιση σακχαρώδους διαβήτη στους υ- 
περήλικες εξαρτάται περισσότερο από συννοσηρότη- 
τες (χρόνιες εκφυλιστικές νόσους, υποσιτισμό, κακή 
φυσική κατάσταση, αντίσταση στην ινσουλίνη κ.ά.) 
και λιγότερο από οικογενειακούς κληρονομικούς πα- 
ράγοντες. 
6. Συμπέρασμα-Συζήτηση 
Οι υπερήλικες ζουν στην πλειοψηφία τους υγιεινό 
τρόπο ζωής, διαθέτουν αυτονομία και πνευματική υ- 
γεία, και βρίσκονται σε χαμηλό κίνδυνο για τις σχετιζό- 
μενες με την ηλικία νόσους, ιδιαίτερα τις καρδιαγγεια- 
κές, προς απόδειξη του γενετικού καθορισμού της καρ- 
διαγγειακής μακροβιότητας. 
Η μακροβιότητα καθορίζεται από γενετικούς και πε- 
ριβαλλοντικούς παράγοντες και από την αλληλεπίδρα- 
σή τους. Πράγματι, η αύξηση της διάρκειας της ζωής 
δεν οφείλεται μόνο στη βελτίωση των οικονομικών και 
πολιτισμικών συνθηκών και της ιατροφαρμακευτικής 
περίθαλψης, αλλά και στην αλληλεπίδραση των παρα- 
γόντων με γενετικές διαφορές που υπάρχουν σε κάθε 
έθνος. Η περαιτέρω βελτίωση των περιβαλλοντικών 
παραγόντων θα αυξήσει τον μέσον όρο ζωής στο απώ-
198 Μ. Κουρής και συν 
τερο μέλλον, μέχρι να κατανοήσουμε τη γενετικά καθο- 
ρισμένη μέγιστη διάρκεια ζωής. 
Συμπερασματικά, η γήρανση αποτελεί μια αναπό- 
φευκτη κατάληξη της ζωής, παρόλ’ αυτά η διαρκώς 
αυξανόμενη γνώση των μηχανισμών που τη ρυθμί- 
ζουν μας επιτρέπει να οραματιζόμαστε νέες στρα- 
τηγικές για να την καθυστερήσουμε, ώστε να προι- 
κίσουμε τον καθένα με έναν καλό και μακρύ επίλογο 
ζωής. 
Βιβλιογραφία 
1. The World Health Organization MONICA Project (monitor-ing 
trends and determinants in cardiovascular disease): a major 
international collaboration. WHO MONICA Project Principal 
Investigat J Clin Epidemiol 1988, 41:105–114 
2. Stefanadis CI. Seeking the secrets of longevity. Hellen J Cardiol 
2010, 51:479–480 
3. Zucchetto MM, Grigoletto F, Baldereschi M, Candelise L, 
Scarpini E, Scarlato G, Amaducci L. The Italian longitudi-nal 
study on aging (ILSA): design and methods. Ageing 1994, 
6:464–472 
4. Deiana L, Ferrucci L, Pes GM, Carru C, Delitala G, Ganau A et al. 
The Sardinia Study of Extreme Longevity. Aging (Milano) 1999 
Jun, 11:142–149 
5. Terry DF, Pencina MJ, Vasan RS et al. Cardiovascular risk fac-tors 
predictive for survival and morbidity-free survival in the 
oldest-old Framingham Heart Study participants. J Am Geriatr 
Soc 2005, 53:1944–1950 
6. Panagiotakos DB, Chrysohoou C, Siasos G et al. Socio-demographic 
and lifestyle statistics of oldest old people (80 
years) living in Ikaria island: the Ikaria study. Cardiol Res Pract 
2011, Feb 24 
7. Kolovou G, Barzilai N, Caruso C, Sikora E, Capri M, Tzanetakou 
IP et al. The challenges in moving from ageing to successful lon-gevity. 
Curr Vasc Pharmacol 2013, Dec 18 
8. Avery P, Barzilai N, Benetos A, Bilianou H, Capri M, Caruso 
Cet al. Ageing, Longevity, Exceptional Longevity and Related 
Genetic and non Genetics Markers: Panel Statement. Curr Vasc 
Pharmacol 2013, Dec 18, (e-pub ahead of print) 
9. Peter R, Alfredsson L, Hammar N, Siegrist J, Theorell T, 
Westerholm P. High effort, low reward, and cardiovascular risk 
factors in employed Swedish men and women: baseline results 
from the WOLF Study. J Epidemiol Community Health 1998, 
52:540–547 
10. Stansfeld SA, Fuhrer R, Shipley MJ, Marmot MG. Psychological 
distress as a risk factor for coronary heart disease in the Whitehall 
II Study. Int J Epidemiol 2002, 31:248–255 
11. Steptoe A, Feldman PJ, Kunz S, Owen N, Willemsen G, Marmot 
M. Stress responsivity and socioeconomic status: a mechanism 
for increased cardiovascular disease risk? Eur Heart J 2002, 
23:1757–1763 
12. Hofman A, Grobbee DE, de Jong PT, van den Ouweland FA. 
Determinants of disease and disability in the elderly: the 
Rotterdam Elderly Study. Eur J Epidemiol 1991, 7:403–422 
© 2014 Ελληνική Εταιρεία Αθηροσκλήρωσης 
13. Tafano L, Cicconetti P, Tedeschi G, Baratta A, Ursino R, Ettorre 
E et al. Smoking and longevity: an incompatible binomial? Arch 
Gerontol Geriatr 2004, 9:425–430 
14. Trichopoulou A, Critselis E. Mediterranean diet and longevity. 
Eur J Cancer Prev 2004, 13:453–456 
15. Knoops KT, de Groot LC, Kromhout D, Perrin AE, O. Moreiras- 
Varela, Menotti A et al. Mediterranean diet, lifestyle factors, 
and 10-year mortality in elderly European men and women: the 
HALE project. JAMA 2004, 292:1433–1439 
16. Kok FJ, Kromhout D. Atherosclerosis – epidemiological studies 
on the health effects of a Mediterranean diet. Eur J Nutr 2004, 
43(Suppl 1):2–5 
17. Quin ME, Johnson MA, Poon LW, Martin P, Nickols-Richard-son 
SM. Factors of nutritional health-seeking behaviors. 
Findings from the Georgia Centenarian Study. J Aging Hlth 
1997, 9:90–104 
18. Trichopoulou A, Costacou T, Bamia C, Trichopoulos D. 
Adherence to a Mediterranean diet and survival in a Greek pop-ulation. 
N Engl J Med 2003, 348:2599–2608 
19. Suzuki M, Wilcox BJ, Wilcox CD. Implications from and for 
food cultures for cardiovascular disease: longevity. Asia Pac J 
Clin Nutr 2001, 10:165–171 
20. Sohal RS, Weindruch R. Oxidative stress, caloric restriction and 
aging. Science 1996, 273:59–63 
21. Shepherd J. Preventing the next event in the elderly: the 
PROSPER perspective. Atherosclerosis 2003, 4:17–22 
22. Selim AJ, Fincke G, Berlowitz DR, Miller DR, Qian SX, Lee A 
et al. Comprehensive health status assessment of centenarians: 
results from the 1999 large health survey of veteran enrollees. J 
Gerontol A Biol Sci Med Sci 2005, 60:515–519 
23. Rimm EB, Stampfer MJ. Diet, lifestyle, and longevity – the next 
steps? JAMA 2004, 292:1490–1492 
24. Siasos G, Chrysohoou C, Tousoulis D et al. The impact of physi-cal 
activity on endothelial function in middle-aged and elderly 
subjects: the Ikaria study. Hellen J Cardiol 2013, 54:94–100 
25. Righi GA, Francescani L, Boschi S, Arrigucci S, Guerrini M, 
Forconi S. Valutazione dinamica della pressione arteriosa in 
una popolazione di ultracentenari. Giorn Geront 1993, 41:267– 
271 
26. Kannel WB. Blood pressure as a cardiovascular risk factor: pre-vention 
and treatment. JAMA 1996, 275:1571–1576 
27. Goodwin JS. Embracing complexity: a consideration of hyper-tension 
in the very old. Gerontol Med Sci 2003, 58A:653–658 
28. Lacava GR, Rossi MG, Iorio C, Galasso MA, Pansini L, Curti A 
et al. Hypertension in a group of centenarians. Arch Gerontol 
Geriatr 1996, 5:373–376 
29. Franklin SS. Hypertension in older people. part 2. J Clin Hypertens 
2006, 8:521–525 
30. Grassi BG, Rossi P, Meloni A, Campa M, Annoni G, Vergani C 
et al. 24-hour blood pressure profile in centenarians. Hypertens 
2002, 20:1765–1769 
31. Barbagallo M, Dominguez LJ, Galioto A, Ferlisi A, Pineo A, 
Giordano M et al. Ipertensione arteriosa come fattore di rischio 
di disabilità nell’ anziano. Giornal Gerontol 2002, 50:276–281 
32. Simons LA, Friedlander Y, McCallum J, Simons J. Lipoprotein(a) 
is not associated with coronary heart disease in the elderly 
1011cross-sectional data from the Dubbo study. Atherosclerosis 
1993, 99:87–95
ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ ΤΩΝ ΠΑΡΑΓΟΝΤΩΝ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΤΗΣ ΚΑΡΔΙΑΓΓΕΙΑΚΗΣ ΝΟΣΟΥ ΜΕ ΤΗ ΜΑΚΡΟΒΙΟΤΗΤΑ 199 
© 2014 Ελληνική Εταιρεία Αθηροσκλήρωσης 
33. Thillet J, Doucet C, Chapman J, Herbeth B, Cohen D, Faure- 
Delanef L. Elevated lipoprotein(a) levels and small apo(a) iso-forms 
are compatible with longevity evidence from a large popu-lation 
of French centenarians. Atherosclerosis 1998, 136:389–394 
34. Barter P. HDL a recipe for longevity. Atherosclerosis 2004, 
5(Suppl):25–31 
35. Beckett N, Nunes M, Bulpitt C. Is it advantageous to lower cho-lesterol 
in the elderly hypertensive? Cardiovasc Drugs Ther 2000, 
14:397–405 
36. Polychronopoulos E, Panagiotakos DB, Polystipioti A. Diet, 
lifestyle factors and hypercholesterolemia in elderly men and 
women from Cyprus. Lipids Health Dis 2005, 6:4–17 
37. Wilson PW, Anderson KM, Kannel WB. Epidemiology of dia-betes 
mellitus in the elderly. The Framingham study. Am J Med 
1986, 5A:3–9 
38. Uusitupa M, Louheranta A, Lindstrom J, Valle T, Sundvall J, 
Eriksson J et al. The finnish diabetes prevention study. Br J Nutr 
2000, 83(Suppl 1):137–142 
39. Stolk RP, Pols HA, Lamberts SW, De Jong PT, Hofman A, Grobbee 
DE. Diabetes mellitus, impaired glucose tolerance, and hyperin-sulinemia 
in an elderly population. The Rotterdam Study. Am J 
Epidemiol 1997, 145:24–32 
40. Meneilly GS, Tessier D. Diabetes in the elderly. Diabet Med 1995, 
11:949–960 
Ημερομηνία Υποβολής 12/08/2014 
Ημερομηνία Έγκρισης 10/09/2014

More Related Content

More from MedicalWeb.gr

Τζιόμαλος Κ, Καραγιάννης Α, Άθυρος Β. Πιταβαστατίνη: Αποτελεσματικότητα και ...
Τζιόμαλος Κ, Καραγιάννης Α, Άθυρος Β.  Πιταβαστατίνη: Αποτελεσματικότητα και ...Τζιόμαλος Κ, Καραγιάννης Α, Άθυρος Β.  Πιταβαστατίνη: Αποτελεσματικότητα και ...
Τζιόμαλος Κ, Καραγιάννης Α, Άθυρος Β. Πιταβαστατίνη: Αποτελεσματικότητα και ...MedicalWeb.gr
 
Κλούρας Ε, Λυμπερόπουλος Ε, Ελισάφ Μ. Αναστολή της PCSK9: Μια νέα προσέγγιση...
Κλούρας Ε, Λυμπερόπουλος Ε, Ελισάφ Μ.  Αναστολή της PCSK9: Μια νέα προσέγγιση...Κλούρας Ε, Λυμπερόπουλος Ε, Ελισάφ Μ.  Αναστολή της PCSK9: Μια νέα προσέγγιση...
Κλούρας Ε, Λυμπερόπουλος Ε, Ελισάφ Μ. Αναστολή της PCSK9: Μια νέα προσέγγιση...MedicalWeb.gr
 
Οι νέες αντιδιαβητικές αγωγές στην αντιμετώπιση του ΣΔ τύπου 2. Ελληνική Επιθ...
Οι νέες αντιδιαβητικές αγωγές στην αντιμετώπιση του ΣΔ τύπου 2. Ελληνική Επιθ...Οι νέες αντιδιαβητικές αγωγές στην αντιμετώπιση του ΣΔ τύπου 2. Ελληνική Επιθ...
Οι νέες αντιδιαβητικές αγωγές στην αντιμετώπιση του ΣΔ τύπου 2. Ελληνική Επιθ...MedicalWeb.gr
 
Αναθεωρημένες κατευθυντήριες οδηγίες της Ελληνικής Εταιρείας Αθηροσκλήρωσης ...
Αναθεωρημένες κατευθυντήριες οδηγίες της Ελληνικής  Εταιρείας Αθηροσκλήρωσης ...Αναθεωρημένες κατευθυντήριες οδηγίες της Ελληνικής  Εταιρείας Αθηροσκλήρωσης ...
Αναθεωρημένες κατευθυντήριες οδηγίες της Ελληνικής Εταιρείας Αθηροσκλήρωσης ...MedicalWeb.gr
 
1. original paper tziomalos k
1. original paper tziomalos k1. original paper tziomalos k
1. original paper tziomalos kMedicalWeb.gr
 
Webinar ΕΔΕ - "Η αναγκαιότητα της διαιτητικής εκπαίδευσης των γιατρών" - Στέ...
Webinar ΕΔΕ - "Η αναγκαιότητα της διαιτητικής εκπαίδευσης  των γιατρών" - Στέ...Webinar ΕΔΕ - "Η αναγκαιότητα της διαιτητικής εκπαίδευσης  των γιατρών" - Στέ...
Webinar ΕΔΕ - "Η αναγκαιότητα της διαιτητικής εκπαίδευσης των γιατρών" - Στέ...MedicalWeb.gr
 
Περιφερική Διαβητική Νευροπάθεια - Α. Αλαβέρας (webinar ΕΔΕ)
Περιφερική Διαβητική Νευροπάθεια - Α. Αλαβέρας (webinar ΕΔΕ)Περιφερική Διαβητική Νευροπάθεια - Α. Αλαβέρας (webinar ΕΔΕ)
Περιφερική Διαβητική Νευροπάθεια - Α. Αλαβέρας (webinar ΕΔΕ)MedicalWeb.gr
 
Σακχαρώδης Διαβήτης Τεύχος No.37
Σακχαρώδης Διαβήτης Τεύχος No.37Σακχαρώδης Διαβήτης Τεύχος No.37
Σακχαρώδης Διαβήτης Τεύχος No.37MedicalWeb.gr
 
Οφθαλμολογικά Χρονικά - 2ο Τεύχος 2014 (Απρίλιος - Ιούνιος 2014)
Οφθαλμολογικά Χρονικά - 2ο Τεύχος 2014 (Απρίλιος - Ιούνιος 2014) Οφθαλμολογικά Χρονικά - 2ο Τεύχος 2014 (Απρίλιος - Ιούνιος 2014)
Οφθαλμολογικά Χρονικά - 2ο Τεύχος 2014 (Απρίλιος - Ιούνιος 2014) MedicalWeb.gr
 
World hepatitis day 2014
World hepatitis day 2014World hepatitis day 2014
World hepatitis day 2014MedicalWeb.gr
 
Dr. Αναστασία Μαυρογιαννακη - "Εντατικοποίηση ινσουλινοθεραπείας" (ΕΔΕ Webina...
Dr. Αναστασία Μαυρογιαννακη - "Εντατικοποίηση ινσουλινοθεραπείας" (ΕΔΕ Webina...Dr. Αναστασία Μαυρογιαννακη - "Εντατικοποίηση ινσουλινοθεραπείας" (ΕΔΕ Webina...
Dr. Αναστασία Μαυρογιαννακη - "Εντατικοποίηση ινσουλινοθεραπείας" (ΕΔΕ Webina...MedicalWeb.gr
 
Περιοδικό "Σακχαρώδης Διαβήτης" Τεύχος 36
Περιοδικό "Σακχαρώδης Διαβήτης" Τεύχος 36Περιοδικό "Σακχαρώδης Διαβήτης" Τεύχος 36
Περιοδικό "Σακχαρώδης Διαβήτης" Τεύχος 36MedicalWeb.gr
 
ΕΔΕ Webinar (4.6.2014) - Έναρξη ινσουλινοθεραπείας στο ΣΔ2
ΕΔΕ Webinar (4.6.2014) - Έναρξη ινσουλινοθεραπείας στο ΣΔ2ΕΔΕ Webinar (4.6.2014) - Έναρξη ινσουλινοθεραπείας στο ΣΔ2
ΕΔΕ Webinar (4.6.2014) - Έναρξη ινσουλινοθεραπείας στο ΣΔ2MedicalWeb.gr
 
H ινσουλινοθεραπεία στην καθημερινή πράξη (Σ. Μπούσμπουλας)
H ινσουλινοθεραπεία στην καθημερινή πράξη (Σ. Μπούσμπουλας)H ινσουλινοθεραπεία στην καθημερινή πράξη (Σ. Μπούσμπουλας)
H ινσουλινοθεραπεία στην καθημερινή πράξη (Σ. Μπούσμπουλας)MedicalWeb.gr
 
ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΑΚΧΑΡΩΔΗΣ ΔΙΑΒΗΤΗΣ ΤΕΥΧΟΣ ΝΟ 35
ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΑΚΧΑΡΩΔΗΣ ΔΙΑΒΗΤΗΣ ΤΕΥΧΟΣ ΝΟ 35ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΑΚΧΑΡΩΔΗΣ ΔΙΑΒΗΤΗΣ ΤΕΥΧΟΣ ΝΟ 35
ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΑΚΧΑΡΩΔΗΣ ΔΙΑΒΗΤΗΣ ΤΕΥΧΟΣ ΝΟ 35MedicalWeb.gr
 
ΣΑΚΧΑΡΩΔΗΣ ΔΙΑΒΗΤΗΣ ΝΟ 33
ΣΑΚΧΑΡΩΔΗΣ ΔΙΑΒΗΤΗΣ ΝΟ 33 ΣΑΚΧΑΡΩΔΗΣ ΔΙΑΒΗΤΗΣ ΝΟ 33
ΣΑΚΧΑΡΩΔΗΣ ΔΙΑΒΗΤΗΣ ΝΟ 33 MedicalWeb.gr
 
Εισαγωγή στην Επιδημιολογία των Καρδιαγγειακών Νοσημάτων
Εισαγωγή στην Επιδημιολογία των Καρδιαγγειακών ΝοσημάτωνΕισαγωγή στην Επιδημιολογία των Καρδιαγγειακών Νοσημάτων
Εισαγωγή στην Επιδημιολογία των Καρδιαγγειακών ΝοσημάτωνMedicalWeb.gr
 
Αρτηριακή υπέρταση και σακχαρώδης διαβήτης
Αρτηριακή υπέρταση και σακχαρώδης διαβήτηςΑρτηριακή υπέρταση και σακχαρώδης διαβήτης
Αρτηριακή υπέρταση και σακχαρώδης διαβήτηςMedicalWeb.gr
 
Υπέρταση και νέα δεδομένα στο Σακχαρώδη Διαβήτη
Υπέρταση και νέα δεδομένα στο Σακχαρώδη Διαβήτη Υπέρταση και νέα δεδομένα στο Σακχαρώδη Διαβήτη
Υπέρταση και νέα δεδομένα στο Σακχαρώδη Διαβήτη MedicalWeb.gr
 

More from MedicalWeb.gr (20)

Τζιόμαλος Κ, Καραγιάννης Α, Άθυρος Β. Πιταβαστατίνη: Αποτελεσματικότητα και ...
Τζιόμαλος Κ, Καραγιάννης Α, Άθυρος Β.  Πιταβαστατίνη: Αποτελεσματικότητα και ...Τζιόμαλος Κ, Καραγιάννης Α, Άθυρος Β.  Πιταβαστατίνη: Αποτελεσματικότητα και ...
Τζιόμαλος Κ, Καραγιάννης Α, Άθυρος Β. Πιταβαστατίνη: Αποτελεσματικότητα και ...
 
Κλούρας Ε, Λυμπερόπουλος Ε, Ελισάφ Μ. Αναστολή της PCSK9: Μια νέα προσέγγιση...
Κλούρας Ε, Λυμπερόπουλος Ε, Ελισάφ Μ.  Αναστολή της PCSK9: Μια νέα προσέγγιση...Κλούρας Ε, Λυμπερόπουλος Ε, Ελισάφ Μ.  Αναστολή της PCSK9: Μια νέα προσέγγιση...
Κλούρας Ε, Λυμπερόπουλος Ε, Ελισάφ Μ. Αναστολή της PCSK9: Μια νέα προσέγγιση...
 
Οι νέες αντιδιαβητικές αγωγές στην αντιμετώπιση του ΣΔ τύπου 2. Ελληνική Επιθ...
Οι νέες αντιδιαβητικές αγωγές στην αντιμετώπιση του ΣΔ τύπου 2. Ελληνική Επιθ...Οι νέες αντιδιαβητικές αγωγές στην αντιμετώπιση του ΣΔ τύπου 2. Ελληνική Επιθ...
Οι νέες αντιδιαβητικές αγωγές στην αντιμετώπιση του ΣΔ τύπου 2. Ελληνική Επιθ...
 
Αναθεωρημένες κατευθυντήριες οδηγίες της Ελληνικής Εταιρείας Αθηροσκλήρωσης ...
Αναθεωρημένες κατευθυντήριες οδηγίες της Ελληνικής  Εταιρείας Αθηροσκλήρωσης ...Αναθεωρημένες κατευθυντήριες οδηγίες της Ελληνικής  Εταιρείας Αθηροσκλήρωσης ...
Αναθεωρημένες κατευθυντήριες οδηγίες της Ελληνικής Εταιρείας Αθηροσκλήρωσης ...
 
1. original paper tziomalos k
1. original paper tziomalos k1. original paper tziomalos k
1. original paper tziomalos k
 
Webinar ΕΔΕ - "Η αναγκαιότητα της διαιτητικής εκπαίδευσης των γιατρών" - Στέ...
Webinar ΕΔΕ - "Η αναγκαιότητα της διαιτητικής εκπαίδευσης  των γιατρών" - Στέ...Webinar ΕΔΕ - "Η αναγκαιότητα της διαιτητικής εκπαίδευσης  των γιατρών" - Στέ...
Webinar ΕΔΕ - "Η αναγκαιότητα της διαιτητικής εκπαίδευσης των γιατρών" - Στέ...
 
Περιφερική Διαβητική Νευροπάθεια - Α. Αλαβέρας (webinar ΕΔΕ)
Περιφερική Διαβητική Νευροπάθεια - Α. Αλαβέρας (webinar ΕΔΕ)Περιφερική Διαβητική Νευροπάθεια - Α. Αλαβέρας (webinar ΕΔΕ)
Περιφερική Διαβητική Νευροπάθεια - Α. Αλαβέρας (webinar ΕΔΕ)
 
Σακχαρώδης Διαβήτης Τεύχος No.37
Σακχαρώδης Διαβήτης Τεύχος No.37Σακχαρώδης Διαβήτης Τεύχος No.37
Σακχαρώδης Διαβήτης Τεύχος No.37
 
Οφθαλμολογικά Χρονικά - 2ο Τεύχος 2014 (Απρίλιος - Ιούνιος 2014)
Οφθαλμολογικά Χρονικά - 2ο Τεύχος 2014 (Απρίλιος - Ιούνιος 2014) Οφθαλμολογικά Χρονικά - 2ο Τεύχος 2014 (Απρίλιος - Ιούνιος 2014)
Οφθαλμολογικά Χρονικά - 2ο Τεύχος 2014 (Απρίλιος - Ιούνιος 2014)
 
World hepatitis day 2014
World hepatitis day 2014World hepatitis day 2014
World hepatitis day 2014
 
Dr. Αναστασία Μαυρογιαννακη - "Εντατικοποίηση ινσουλινοθεραπείας" (ΕΔΕ Webina...
Dr. Αναστασία Μαυρογιαννακη - "Εντατικοποίηση ινσουλινοθεραπείας" (ΕΔΕ Webina...Dr. Αναστασία Μαυρογιαννακη - "Εντατικοποίηση ινσουλινοθεραπείας" (ΕΔΕ Webina...
Dr. Αναστασία Μαυρογιαννακη - "Εντατικοποίηση ινσουλινοθεραπείας" (ΕΔΕ Webina...
 
Περιοδικό "Σακχαρώδης Διαβήτης" Τεύχος 36
Περιοδικό "Σακχαρώδης Διαβήτης" Τεύχος 36Περιοδικό "Σακχαρώδης Διαβήτης" Τεύχος 36
Περιοδικό "Σακχαρώδης Διαβήτης" Τεύχος 36
 
ΕΔΕ Webinar (4.6.2014) - Έναρξη ινσουλινοθεραπείας στο ΣΔ2
ΕΔΕ Webinar (4.6.2014) - Έναρξη ινσουλινοθεραπείας στο ΣΔ2ΕΔΕ Webinar (4.6.2014) - Έναρξη ινσουλινοθεραπείας στο ΣΔ2
ΕΔΕ Webinar (4.6.2014) - Έναρξη ινσουλινοθεραπείας στο ΣΔ2
 
H ινσουλινοθεραπεία στην καθημερινή πράξη (Σ. Μπούσμπουλας)
H ινσουλινοθεραπεία στην καθημερινή πράξη (Σ. Μπούσμπουλας)H ινσουλινοθεραπεία στην καθημερινή πράξη (Σ. Μπούσμπουλας)
H ινσουλινοθεραπεία στην καθημερινή πράξη (Σ. Μπούσμπουλας)
 
ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΑΚΧΑΡΩΔΗΣ ΔΙΑΒΗΤΗΣ ΤΕΥΧΟΣ ΝΟ 35
ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΑΚΧΑΡΩΔΗΣ ΔΙΑΒΗΤΗΣ ΤΕΥΧΟΣ ΝΟ 35ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΑΚΧΑΡΩΔΗΣ ΔΙΑΒΗΤΗΣ ΤΕΥΧΟΣ ΝΟ 35
ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΑΚΧΑΡΩΔΗΣ ΔΙΑΒΗΤΗΣ ΤΕΥΧΟΣ ΝΟ 35
 
ΣΑΚΧΑΡΩΔΗΣ ΔΙΑΒΗΤΗΣ ΝΟ 33
ΣΑΚΧΑΡΩΔΗΣ ΔΙΑΒΗΤΗΣ ΝΟ 33 ΣΑΚΧΑΡΩΔΗΣ ΔΙΑΒΗΤΗΣ ΝΟ 33
ΣΑΚΧΑΡΩΔΗΣ ΔΙΑΒΗΤΗΣ ΝΟ 33
 
Issue no.32
Issue no.32Issue no.32
Issue no.32
 
Εισαγωγή στην Επιδημιολογία των Καρδιαγγειακών Νοσημάτων
Εισαγωγή στην Επιδημιολογία των Καρδιαγγειακών ΝοσημάτωνΕισαγωγή στην Επιδημιολογία των Καρδιαγγειακών Νοσημάτων
Εισαγωγή στην Επιδημιολογία των Καρδιαγγειακών Νοσημάτων
 
Αρτηριακή υπέρταση και σακχαρώδης διαβήτης
Αρτηριακή υπέρταση και σακχαρώδης διαβήτηςΑρτηριακή υπέρταση και σακχαρώδης διαβήτης
Αρτηριακή υπέρταση και σακχαρώδης διαβήτης
 
Υπέρταση και νέα δεδομένα στο Σακχαρώδη Διαβήτη
Υπέρταση και νέα δεδομένα στο Σακχαρώδη Διαβήτη Υπέρταση και νέα δεδομένα στο Σακχαρώδη Διαβήτη
Υπέρταση και νέα δεδομένα στο Σακχαρώδη Διαβήτη
 

Κουρής Μ, Κωνσταντίνου Α, Κουρή Μ, Σταύρου Α, Μπιλιανού Ε, Φούσας Σ. Συσχέτιση των παραγόντων κινδύνου της καρδιαγγειακής νόσου με τη μακροβι

  • 1. Α Ν Α Σ Κ Ο Π Η Σ Η Ελληνική Επιθεώρηση Αθηροσκλήρωσης 5(3):195–199 R E V I E W Hellenic Journal of Atherosclerosis 5(3):195–199 Μ. Κουρής Κυπρίων Ηρώων 87, 163 41 Ηλιούπολη Τηλ: 210-99 16 908, 6948 367 571 e-mail: mkouris2@gmail.com M. Kouris 87 Kiprion Iroon street, GR-163 41 Ilioupoli, Athens, Greece Tel: (+30) 210-99 16 908, (+30) 6948 367 571 e-mail: mkouris2@gmail.com Συσχέτιση των παραγόντων κινδύνου της καρδιαγγειακής νόσου με τη μακροβιότητα Μ. Κουρής, Α. Κωνσταντίνου, Μ. Κουρή, Α. Σταύρου, Ε. Μπιλιανού, Σ. Φούσας Καρδιολογική κλινική, «Τζάνειο» Γενικό Νοσοκομείο Πειραιά, Πειραιάς Cardiovascular risk factors and longevity M. Kouris, A. Konstantinou, M. Kouri, A. Stavrou, E. Bilianou, S. Fousas Cardiology Clinic, “Tzaneio” General Hospital of Piraeus, Piraeus, Greece ΠΕΡΙΛΗΨΗ: Τον τελευταίο αιώνα σημειώθηκε ση- μαντική αύξηση του μέσου όρου ζωής, με τάση να αυξηθεί περαιτέρω στις επόμενες δεκαετίες. Γενετικοί και περιβαλλοντικοί μηχανισμοί έχουν διερευνηθεί και συσχετισθεί με τη μακροβιότητα. Η πρόληψη και η θε- ραπεία των καρδιαγγειακών νοσημάτων, όντας η πρώ- τη αίτια θανάτου τα τελευταία χρόνια, διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην αύξηση του προσδόκιμου ζωής. Στην παρούσα ανασκόπηση θα διερευνηθεί ο συσχετι- σμός των παραγόντων καρδιαγγειακού κινδύνου με τη μακροζωία και οι ενδεδειγμένες παρεμβάσεις για την επίτευξή της. ABSTRACT: During the last century there has been noted an increase in life expectancy tending to in-crease further in the next decades. Genetics and en-vironmental mechanisms have been found to corre-late with longevity. Prevention and treatment of car-diovascular diseases, being the first cause of death in recent years, constitute a priority for increasing life expectancy. In this review we will investigate the relationship between cardiovascular risk factors and longevity and the appropriate measures to achieve it. © 2014 Ελληνική Εταιρεία Αθηροσκλήρωσης Key words: Centenarians, longevity, hypertension, hy-percholesterolemia, diabetes mellitus. Λέξεις ευρετηρίου: Υπερήλικες, μακροζωία, αρτηρια- κή υπέρταση, δυσλιπιδαιμία, σακχαρώδης διαβήτης. 1. Εισαγωγή Η αθηρωματική νόσος σημείωσε βαθμιαία σημα- ντική άνοδο από τις αρχές του περασμένου αιώνα, με αποτέλεσμα να αποτελεί την πρώτη αιτία θανάτου κατά τις τελευταίες δεκαετίες.1 Παρόλ’ αυτά, σε μερι- κές χώρες παρατηρήθηκε μια σημαντική μείωση της νοσηρότητας και της θνητότητας από καρδιαγγειακά νοσήματα. Το γεγονός αυτό φαίνεται να οφείλεται: 1. Στην έκδοση και εφαρμογή των οδηγιών για την πρόληψη της αθηρωματικής νόσου από επιστη- μονικές εταιρείες όπως η Ευρωπαϊκή και η Αμε- ρικανική Καρδιολογική, η Αθηροσκλήρωσης, Υπέρ- τασης.
  • 2. 196 Μ. Κουρής και συν 2. Στη χρήση φαρμάκων όπως β-αναστολείς, ασπιρί- νη, στατίνες και αναστολείς του μετατρεπτικού εν- ζύμου. 3. Στην ανάπτυξη των μονάδων εντατικής θεραπείας. Παράλληλα, ο μέσος όρος ζωής τον τελευταίο αιώνα αυξήθηκε κατά 33 χρόνια και τείνει να αυξηθεί ακόμα στις επόμενες δεκαετίες. Υπολογίζεται ότι το 2050 τα άτομα ηλικίας άνω των 80 ετών θα αποτελούν το 9,5% του Ευρωπαϊκού πληθυσμού. Σύμφωνα με το Αμερικάνικο Ινστιτούτο Απογραφής σήμερα οι υπερήλικες (90 ετών) υπολογίζονται πε- ρίπου στα 15 εκατομμύρια παγκοσμίως. Στην Ελλάδα τα άτομα άνω των 90 ετών είναι περίπου 37.000. Στην πλειοψηφία τους είναι γυναίκες όπως εξάλλου κατα- γράφεται και παγκοσμίως (γυναίκες/άνδρες 3/1). Η μακροβιότητα έχει αποδοθεί σε γενετικούς και περιβαλλοντικούς μηχανισμούς.2–4 Είναι γνωστό ότι ορισμένες οικογένειες έχουν το χαρακτηριστικό της μακροζωίας ανεξαρτήτως παθήσεων. Επίσης έχει α- ναφερθεί ότι ορισμένοι πληθυσμοί ζουν περισσότερο από άλλους.5,6 Δεκάδες γονίδια έχουν ελεγχθεί για τη συμμετοχή τους στον καθορισμό της διάρκειας της ζω- ής. Υπάρχουν επαρκείς ενδείξεις ότι η μακροβιότητα συνδέεται με την παρουσία ορισμένων γονιδιακών πο- λυμορφισμών που συμμετέχουν κατά 50% στο ζήτημα της διάρκειας της ζωής. Έχουν αναφερθεί τα Klotho (KL), Paraoxonase 1 (PON1), Superoxide dismutase2 (SOD2), Forkhead box protein 01AB (FOX01A).7,8 Εξάλλου επιγενετικές μεταλλάξεις που σχετίζονται με τη διατροφή, την άσκηση, το κάπνισμα και άλλους περιβαλλοντικούς παράγοντες επηρεάζουν τη διάρ- κεια της ζωής.8 Αξίζει η αναφορά στα τελομερή και τη συσχέτισή τους με τη μακροζωία. Συγκεκριμένα η σμίκρυνση των τελομερών συνοδεύει τη γήρανση των ιστών, και ενδεχομένως το μήκος των τελομερών στα διάφορα κύτταρα εκφράζει την ηλικία τους. Έχει επίσης καταγραφεί ότι ο τρόπος ζωής συμμετέ- χει σημαντικά και καθοριστικά στη διάρκεια της ζω- ής.9,10 Οι διατροφικές συνήθειες, η άσκηση και το είδος της εργασίας, το κάπνισμα, η μεσημβρινή διακοπή – ύ- πνος, η κοινωνικότητα11 και η συμμετοχή σε ομαδικές δραστηριότητες, η χρήση αλκοόλ, η προσωπικότητα και άλλα χαρακτηριστικά έχουν αναφερθεί στις μελέ- τες12 ως παράγοντες που συμβάλλουν σημαντικά στη διάρκεια της ζωής. Οι παράγοντες κινδύνου για τα καρδιαγγειακά νοσήματα είναι εξέχουσας σημασίας στην ενήλικη ζωή. Φαίνεται ότι στους υπερήλικες η ίδια η μεγάλη © 2014 Ελληνική Εταιρεία Αθηροσκλήρωσης ηλικία αποτελεί τον ισχυρότερο παράγοντα, ενώ η υπέρταση μαζί με την προχωρημένη ηλικία αυξάνει τον κίνδυνο επέλευσης εγκεφαλικού επεισοδίου. Οι δυσλιπιδαιμίες, στα άτομα ηλικίας άνω των 90 ετών, εξασθενούν ως παράγοντας κινδύνου για την εμφά- νιση καρδιαγγειακών νοσημάτων. Εξάλλου, τα επί- πεδα πλάσματος των λιπιδίων μειώνονται στις πολύ μεγάλες ηλικίες. 2. Tρόπος ζωής Είναι γενικά αποδεκτό ότι η γήρανση είναι το αποτέ- λεσμα του συνόλου των κυτταρικών βλαβών στη διάρ- κεια της ζωής, προκαλώντας δυσλειτουργίες στον ορ- γανισμό υπεύθυνες για την εμφάνιση παθήσεων όπως οι καρδιαγγειακές, αυξάνοντας μ’ αυτόν τον τρόπο τη θνητότητα. Μερικοί απλοί κανόνες στον τρόπο ζωής συμβάλλουν στη μείωση της καρδιαγγειακής γήρανσης και στη βελτίωση της ποιότητας ζωής. Οι περισσότεροι υπερήλικες ακολουθούν έναν «υγιή» τρόπο ζωής όσον αφορά το κάπνισμα, τη δίαιτα και τις φυσικές δραστηριότητες. Είναι γνωστό ότι το κάπνισμα σχετίζεται με τις πιο συχνές αιτίες θανάτου συμπεριλαμβανομένων και των καρδιαγγειακών συμβαμάτων.13 Το κάπνισμα παίζει ρό- λο στην παθογένεση των δυσλειτουργιών του ενδοθη- λίου και της αθηρωμάτωσης. Συνεπώς είναι ασύμβατο με τη μακροβιότητα. Πράγματι, στους υπερήλικες το κάπνισμα είναι εξαιρετικά σπάνιο και στους ελάχιστους καπνιστές έχει επιδεινώσει την ποιότητα ζωής τους και την υγεία τους. Πολλές μελέτες14–18 έχουν διεξαχθεί για να εκτι- μήσουν τη συμβολή της δίαιτας στη μακροβιότητα. Η δίαιτα των υπερηλίκων είναι χαμηλή σε θερμίδες, πλούσια σε φυτικές ίνες και σε αντιοξειδωτικές ουσί- ες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα δίαιτας που προάγει τη μακροβιότητα είναι η μεσογειακή που αποτελείται από τροφές πολύ πλούσιες σε αντιοξειδωτικές ουσίες. Όπως δείχνουν μεγάλες τυχαιοποιημένες μελέτες19–22 τα υψηλά επίπεδα πλάσματος των αντιοξειδωτικών ουσιών σχετίζονται με μείωση του κινδύνου καρδι- αγγειακής θνητότητας στους υπερήλικες, κυρίως σε εκείνους με χαμηλό δείκτη μάζας σώματος (BMI25 kg/m2).23 Η έλλειψη φυσικής δραστηριότητας24 είναι επιβλα- βής για τους υπερήλικες. Μελέτες απέδειξαν ότι η ήπια καθημερινή φυσική δραστηριότητα στα άτομα αυτής της ηλικίας είναι σημαντική για την αυτονομία και την πνευματική τους υγεία.
  • 3. ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ ΤΩΝ ΠΑΡΑΓΟΝΤΩΝ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΤΗΣ ΚΑΡΔΙΑΓΓΕΙΑΚΗΣ ΝΟΣΟΥ ΜΕ ΤΗ ΜΑΚΡΟΒΙΟΤΗΤΑ 197 © 2014 Ελληνική Εταιρεία Αθηροσκλήρωσης 3. Αρτηριακή υπέρταση Η αρτηριακή υπέρταση αποτελεί έναν πολύ συχνό παράγοντα κινδύνου στους υπερήλικες.25 Ο επιπολα- σμός της είναι περίπου 70% στις ηλικίες 85 ετών και άνω. Παρότι όμως το ποσοστό της υπέρτασης στους υπερήλικες είναι τόσο υψηλό, η σχέση μεταξύ υπέρτα- σης και καρδιαγγειακού κινδύνου είναι διφορούμενη. Πολλές μελέτες26–29 έχουν δείξει ότι ο καρδιαγγειακός κίνδυνος στους υπερήλικες είναι αντιστρόφως ανάλο- γος με τα επίπεδα της αρτηριακής πίεσης. Πράγματι, οι υπερτασικοί υπερήλικες με αρτηριακή πίεση μικρότε- ρη του 140/90 mmHg παρουσιάζουν συχνά επεισόδια ορθοστατικής υπότασης ή άλλα μη ειδικά συμπτώ- ματα, όπως αδυναμία, γνωστικές δυσλειτουργίες κ.ά., που μπορεί να σχετίζονται με την αρτηριακή πίεση.30 Στοιχεία από μελέτες παρατήρησης δείχνουν ότι σε η- λικίες 85 ετών και άνω τα υψηλά επίπεδα αρτηριακής πίεσης (150/90 mmHg) παίζουν ρόλο στη διατήρηση της γνωστικής ικανότητας, πιθανά μέσω εξασφάλισης της άρδευσης των κριτικών οργάνων.31 Σύμφωνα και με τις οδηγίες της Ευρωπαϊκής Καρδιολογικής Εταιρίας (2013) η έναρξη αντιυπερτασικής αγωγής ενδείκνυται όταν η πίεση είναι 160/90 mmHg στους ηλικιωμέ- νους υπερτασικούς ασθενείς, με στόχο την τιμή 140– 150 mmHg. Η έλλειψη όμως τελικών αποδεικτικών αποτελε- σμάτων σχετικά με τα επίπεδα της αρτηριακής πίε- σης που πρέπει να αντιμετωπιστούν φαρμακευτικά, την κατηγορία των φαρμακευτικών σκευασμάτων και τις παρενέργειες αυτών στους υπερήλικες οφείλεται στο γεγονός ότι οι μεγάλες τυχαιοποιημένες μελέτες συμπεριλάμβαναν ένα μικρό ποσοστό ή ακόμα και α- πέκλειαν τις ηλικιακές αυτές ομάδες από την έρευνα τους. 4. Δυσλιπιδαιμία Τα άτομα ηλικίας 90 ετών και άνω έχουν στην πλειο- ψηφία τους χαμηλά επίπεδα ολικής χοληστερόλης και λιποπρωτεϊνών (LDL-C και HDL-C), πιθανώς γενετικά κα- θορισμένα, καθώς διάφορες μελέτες32,33,34 δείχνουν ότι η υπερχοληστερολαιμία ως αποτέλεσμα υποκείμενων νοσημάτων αυξάνει τη θνητότητα. Μεγάλες τυχαιοποι- ημένες μελέτες35,36 που διεξήχθησαν στη Γαλλία, την Ιταλία και την Ιαπωνία έδειξαν ότι παρότι τα επίπεδα πλάσματος των λιπιδίων είναι μειωμένα, οι υπερήλικες παρουσιάζουν αυξημένα επίπεδα της λιποπρωτεΐνης (α) [Lp(a)], η οποία αποτελεί παράγοντα κινδύνου για καρ- διαγγειακές παθήσεις στους μεσήλικες. Όμως σύμφωνα με τις παραπάνω μελέτες στους υπερήλικες τα υψηλά επίπεδα της Lp(a) καθορίζονται από γενετικούς παρά- γοντες και δεν επηρεάζονται από περιβαλλοντικούς παράγοντες και υποκείμενα νοσήματα, και ακόμη δεν σχετίζονται με αυξημένο κίνδυνο καρδιαγγειακών συμ- βαμάτων, αντίθετα αποτελούν θετικό παράγοντα στην επιβίωση. 5. Σακχαρώδης διαβήτης Η επίπτωση του σακχαρώδη διαβήτη στους υπερή- λικες είναι μικρότερη σε σχέση με τα άτομα ηλικίας 65–84 ετών.37 Όλοι οι διαβητικοί υπερήλικες πάσχουν από διαβήτη τύπου ΙΙ. Μάλιστα παρατηρήθηκε ότι ο τύπος του σακχαρώδη διαβήτη που παρουσιάζεται σε αυτές τις ηλικίες είναι ο «γεροντικός», δηλαδή πρωτοδιαγνώσθηκε μετά τα 65 έτη και συγκεκριμένα σε αυτή την ομάδα ασθενών ο μέσος όρος διάγνω- σης είναι στα 88–90 έτη. Φάνηκε ότι σπάνια διαβη- τικοί μεσήλικες (με διαβήτη τύπου ΙΙ) θα ζήσουν πε- ρισσότερο από τα 90 έτη λόγω των εκφυλιστικών αγγειακών επιπλοκών που η νόσος αυτή προκαλεί. Μελέτες38–40 έδειξαν ότι τα συμπτώματα των διαβη- τικών υπερηλίκων είναι ήπια και επαρκώς ελεγχόμε- να με αντιδιαβητική από του στόματος αγωγή παρά με ινσουλινοθεραπεία. Γενικά η εμφάνιση σακχαρώδους διαβήτη στους υ- περήλικες εξαρτάται περισσότερο από συννοσηρότη- τες (χρόνιες εκφυλιστικές νόσους, υποσιτισμό, κακή φυσική κατάσταση, αντίσταση στην ινσουλίνη κ.ά.) και λιγότερο από οικογενειακούς κληρονομικούς πα- ράγοντες. 6. Συμπέρασμα-Συζήτηση Οι υπερήλικες ζουν στην πλειοψηφία τους υγιεινό τρόπο ζωής, διαθέτουν αυτονομία και πνευματική υ- γεία, και βρίσκονται σε χαμηλό κίνδυνο για τις σχετιζό- μενες με την ηλικία νόσους, ιδιαίτερα τις καρδιαγγεια- κές, προς απόδειξη του γενετικού καθορισμού της καρ- διαγγειακής μακροβιότητας. Η μακροβιότητα καθορίζεται από γενετικούς και πε- ριβαλλοντικούς παράγοντες και από την αλληλεπίδρα- σή τους. Πράγματι, η αύξηση της διάρκειας της ζωής δεν οφείλεται μόνο στη βελτίωση των οικονομικών και πολιτισμικών συνθηκών και της ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης, αλλά και στην αλληλεπίδραση των παρα- γόντων με γενετικές διαφορές που υπάρχουν σε κάθε έθνος. Η περαιτέρω βελτίωση των περιβαλλοντικών παραγόντων θα αυξήσει τον μέσον όρο ζωής στο απώ-
  • 4. 198 Μ. Κουρής και συν τερο μέλλον, μέχρι να κατανοήσουμε τη γενετικά καθο- ρισμένη μέγιστη διάρκεια ζωής. Συμπερασματικά, η γήρανση αποτελεί μια αναπό- φευκτη κατάληξη της ζωής, παρόλ’ αυτά η διαρκώς αυξανόμενη γνώση των μηχανισμών που τη ρυθμί- ζουν μας επιτρέπει να οραματιζόμαστε νέες στρα- τηγικές για να την καθυστερήσουμε, ώστε να προι- κίσουμε τον καθένα με έναν καλό και μακρύ επίλογο ζωής. Βιβλιογραφία 1. The World Health Organization MONICA Project (monitor-ing trends and determinants in cardiovascular disease): a major international collaboration. WHO MONICA Project Principal Investigat J Clin Epidemiol 1988, 41:105–114 2. Stefanadis CI. Seeking the secrets of longevity. Hellen J Cardiol 2010, 51:479–480 3. Zucchetto MM, Grigoletto F, Baldereschi M, Candelise L, Scarpini E, Scarlato G, Amaducci L. The Italian longitudi-nal study on aging (ILSA): design and methods. Ageing 1994, 6:464–472 4. Deiana L, Ferrucci L, Pes GM, Carru C, Delitala G, Ganau A et al. The Sardinia Study of Extreme Longevity. Aging (Milano) 1999 Jun, 11:142–149 5. Terry DF, Pencina MJ, Vasan RS et al. Cardiovascular risk fac-tors predictive for survival and morbidity-free survival in the oldest-old Framingham Heart Study participants. J Am Geriatr Soc 2005, 53:1944–1950 6. Panagiotakos DB, Chrysohoou C, Siasos G et al. Socio-demographic and lifestyle statistics of oldest old people (80 years) living in Ikaria island: the Ikaria study. Cardiol Res Pract 2011, Feb 24 7. Kolovou G, Barzilai N, Caruso C, Sikora E, Capri M, Tzanetakou IP et al. The challenges in moving from ageing to successful lon-gevity. Curr Vasc Pharmacol 2013, Dec 18 8. Avery P, Barzilai N, Benetos A, Bilianou H, Capri M, Caruso Cet al. Ageing, Longevity, Exceptional Longevity and Related Genetic and non Genetics Markers: Panel Statement. Curr Vasc Pharmacol 2013, Dec 18, (e-pub ahead of print) 9. Peter R, Alfredsson L, Hammar N, Siegrist J, Theorell T, Westerholm P. High effort, low reward, and cardiovascular risk factors in employed Swedish men and women: baseline results from the WOLF Study. J Epidemiol Community Health 1998, 52:540–547 10. Stansfeld SA, Fuhrer R, Shipley MJ, Marmot MG. Psychological distress as a risk factor for coronary heart disease in the Whitehall II Study. Int J Epidemiol 2002, 31:248–255 11. Steptoe A, Feldman PJ, Kunz S, Owen N, Willemsen G, Marmot M. Stress responsivity and socioeconomic status: a mechanism for increased cardiovascular disease risk? Eur Heart J 2002, 23:1757–1763 12. Hofman A, Grobbee DE, de Jong PT, van den Ouweland FA. Determinants of disease and disability in the elderly: the Rotterdam Elderly Study. Eur J Epidemiol 1991, 7:403–422 © 2014 Ελληνική Εταιρεία Αθηροσκλήρωσης 13. Tafano L, Cicconetti P, Tedeschi G, Baratta A, Ursino R, Ettorre E et al. Smoking and longevity: an incompatible binomial? Arch Gerontol Geriatr 2004, 9:425–430 14. Trichopoulou A, Critselis E. Mediterranean diet and longevity. Eur J Cancer Prev 2004, 13:453–456 15. Knoops KT, de Groot LC, Kromhout D, Perrin AE, O. Moreiras- Varela, Menotti A et al. Mediterranean diet, lifestyle factors, and 10-year mortality in elderly European men and women: the HALE project. JAMA 2004, 292:1433–1439 16. Kok FJ, Kromhout D. Atherosclerosis – epidemiological studies on the health effects of a Mediterranean diet. Eur J Nutr 2004, 43(Suppl 1):2–5 17. Quin ME, Johnson MA, Poon LW, Martin P, Nickols-Richard-son SM. Factors of nutritional health-seeking behaviors. Findings from the Georgia Centenarian Study. J Aging Hlth 1997, 9:90–104 18. Trichopoulou A, Costacou T, Bamia C, Trichopoulos D. Adherence to a Mediterranean diet and survival in a Greek pop-ulation. N Engl J Med 2003, 348:2599–2608 19. Suzuki M, Wilcox BJ, Wilcox CD. Implications from and for food cultures for cardiovascular disease: longevity. Asia Pac J Clin Nutr 2001, 10:165–171 20. Sohal RS, Weindruch R. Oxidative stress, caloric restriction and aging. Science 1996, 273:59–63 21. Shepherd J. Preventing the next event in the elderly: the PROSPER perspective. Atherosclerosis 2003, 4:17–22 22. Selim AJ, Fincke G, Berlowitz DR, Miller DR, Qian SX, Lee A et al. Comprehensive health status assessment of centenarians: results from the 1999 large health survey of veteran enrollees. J Gerontol A Biol Sci Med Sci 2005, 60:515–519 23. Rimm EB, Stampfer MJ. Diet, lifestyle, and longevity – the next steps? JAMA 2004, 292:1490–1492 24. Siasos G, Chrysohoou C, Tousoulis D et al. The impact of physi-cal activity on endothelial function in middle-aged and elderly subjects: the Ikaria study. Hellen J Cardiol 2013, 54:94–100 25. Righi GA, Francescani L, Boschi S, Arrigucci S, Guerrini M, Forconi S. Valutazione dinamica della pressione arteriosa in una popolazione di ultracentenari. Giorn Geront 1993, 41:267– 271 26. Kannel WB. Blood pressure as a cardiovascular risk factor: pre-vention and treatment. JAMA 1996, 275:1571–1576 27. Goodwin JS. Embracing complexity: a consideration of hyper-tension in the very old. Gerontol Med Sci 2003, 58A:653–658 28. Lacava GR, Rossi MG, Iorio C, Galasso MA, Pansini L, Curti A et al. Hypertension in a group of centenarians. Arch Gerontol Geriatr 1996, 5:373–376 29. Franklin SS. Hypertension in older people. part 2. J Clin Hypertens 2006, 8:521–525 30. Grassi BG, Rossi P, Meloni A, Campa M, Annoni G, Vergani C et al. 24-hour blood pressure profile in centenarians. Hypertens 2002, 20:1765–1769 31. Barbagallo M, Dominguez LJ, Galioto A, Ferlisi A, Pineo A, Giordano M et al. Ipertensione arteriosa come fattore di rischio di disabilità nell’ anziano. Giornal Gerontol 2002, 50:276–281 32. Simons LA, Friedlander Y, McCallum J, Simons J. Lipoprotein(a) is not associated with coronary heart disease in the elderly 1011cross-sectional data from the Dubbo study. Atherosclerosis 1993, 99:87–95
  • 5. ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ ΤΩΝ ΠΑΡΑΓΟΝΤΩΝ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΤΗΣ ΚΑΡΔΙΑΓΓΕΙΑΚΗΣ ΝΟΣΟΥ ΜΕ ΤΗ ΜΑΚΡΟΒΙΟΤΗΤΑ 199 © 2014 Ελληνική Εταιρεία Αθηροσκλήρωσης 33. Thillet J, Doucet C, Chapman J, Herbeth B, Cohen D, Faure- Delanef L. Elevated lipoprotein(a) levels and small apo(a) iso-forms are compatible with longevity evidence from a large popu-lation of French centenarians. Atherosclerosis 1998, 136:389–394 34. Barter P. HDL a recipe for longevity. Atherosclerosis 2004, 5(Suppl):25–31 35. Beckett N, Nunes M, Bulpitt C. Is it advantageous to lower cho-lesterol in the elderly hypertensive? Cardiovasc Drugs Ther 2000, 14:397–405 36. Polychronopoulos E, Panagiotakos DB, Polystipioti A. Diet, lifestyle factors and hypercholesterolemia in elderly men and women from Cyprus. Lipids Health Dis 2005, 6:4–17 37. Wilson PW, Anderson KM, Kannel WB. Epidemiology of dia-betes mellitus in the elderly. The Framingham study. Am J Med 1986, 5A:3–9 38. Uusitupa M, Louheranta A, Lindstrom J, Valle T, Sundvall J, Eriksson J et al. The finnish diabetes prevention study. Br J Nutr 2000, 83(Suppl 1):137–142 39. Stolk RP, Pols HA, Lamberts SW, De Jong PT, Hofman A, Grobbee DE. Diabetes mellitus, impaired glucose tolerance, and hyperin-sulinemia in an elderly population. The Rotterdam Study. Am J Epidemiol 1997, 145:24–32 40. Meneilly GS, Tessier D. Diabetes in the elderly. Diabet Med 1995, 11:949–960 Ημερομηνία Υποβολής 12/08/2014 Ημερομηνία Έγκρισης 10/09/2014