• Режа:
• Молиянинг мохияти, роли ва вазифалар
и.
• Давлат бюджети ва унинг тузилиши.
I.Молиянинг мохияти, роли ва ва
зифалари.
• Молия иктисодий категория бўлиб, хўж
аликнинг барча сохаларида пул муносаб
атларини хосил килиш, уларни таксимла
ш ва ишлатиш жараёнидаги иктисодий
муносабатларни ифодалайди. Молия му
носабатлари аввало пул шаклида харак
атланади. Шупул муносабатлари молиян
инг амал килишининг зарурий шартидир
.
• Пул жамгармаларининг харакати жараё
нида давлат, фирмалар ва ташкилотлар
, худудлар ва алохида тадбиркор ва жис
моний шахслар ўртасида вужудга келув
чи жамики иктисодий муносабатлар мо
лиявий муносабатларни вужудга кел
тиради.
• Молия хам хар бир иктисодий муносабат каби
ўзининг обекти ва субектига эга. Молиявий ре
сурсларни ташкил этишда ва ишлатишда ишт
ирок этувчилар молиявий муносабатларнинг с
убекти хисобланади. Молия муносабатлар
ининг субектлари: давлат, унинг идора ва т
ашкилотлари, турли хўжалик юритиш шаклид
аги корхоналар, кооперативлар, бирлашмала
р, жамоа уюшмалари, алохида ахоли катламл
ари хисобланади. Молия муносабатларини
нг обекти пул ресурслари хисобланиб, модд
ий махсулотнинг маълум кисмини ўзида ифод
а этади.
Молиявий муносабатлар кўп киррали бўлиб, пу
л маблагларининг харакатида турли даражада
ва шаклларда иштирок этувчи иктисодиётнинг
барча субектлари ўртасидаги муносабатларни
ўз ичига олади. Булар:
• Давлат билан турли мулкчиликкка асосланган
корхоналар ўртасидаги молиявий муносабатла
р.
• Давлат билан ахолининг турли катламлари ўрт
асидаги молиявий муносабатлар.
• Корхоналар билан корхоналар ўртасидаги мол
иявий муносабатлар.
• Корхоналар билан унинг ходимлари ўртасидаг
и молиявий муносабатлар.
• Давлат билан ижтимоий, жамоат ва хайрия та
шкилотлари ўртасидаги молиявий муносабатла
р.
Молиянинг вазифалари:
• Молиявий таъминлаш. Бунда молия такрор иш
лаб чикаришни, иктисодий жараёнларни ва тадби
рларни молиявий ресурслар билан таъминлайди.
• Таксимлаш. Бу вазифа оркали молия миллий да
ромаднинг бир кисмини соликлар, рента, бож тўл
овлари, аксизлар ва бошка йигинлар шаклида би
рламчи таксимлайди хамда ижтимоий – маданий
эхтиёжлар, даромадлар даражасини ушлаб туриш
, мудофаа, бошкариш, атроф – мухитни мухофаза
килиш максадлари учун кайта таксимлайди.
• Рагбатлантириш. Бунда молия иктисодий фаол
ликни солик имтиёзлари, субсидия, дотатсия ва с
убвенсиялар ёрдамида рагбатлантиради.
• Назорат килиш. Бу вазифа молиявий
ресурслардан фойдаланиш ва молиявий
интизомга риоя килиш молиявий муасса
салар назорати остида бўлишини англат
ади.
• Ижтимоий химоя. Молиянинг бу вази
фаси жамия аъзоларининг ёрдамга мухт
ож катламларини ижтимоий химоялаш в
а кўллаб – кувватлашга каратилади.
• Иктисодий ахборот бериш вазифаси – хў
жалик субектлари ва умуман жамият иктисод
ий фаолиятининг молиявий якунлари хусусид
а маълумот ва хабарлар бериб туришдан ибор
ат бўлиб иктисодиётни бошкаришда кўл кела
ди. Молиявий кўрсаткичлар воситасида ишла
б чикаришнинг холатини кўрсатиш мумкин.
• Аудиторлик хизмати – бу корхоналар, фир
малар, компаниялар хўжалик молиявий фаол
иятини ташкил этиб, хисоботлар экспиртизаси
ни ўтказиш, уларнинг молиявий ахволи тўгрис
ида холисона ахборот етказиб туриш ва хулос
алар чикаришдир.
• Молиявий ресурслар икки турга бў
линади:
• Микроресурслар ёки марказлашган.
• Макроресурслар – улар умумдавлат мик
ёсида ташкил топади.
• Ўзбекистон Рспубликасида молия тизим
и Молия Вазирлиги томонидан бошкари
лади. Молия вазирлиги Марказий молия
ташкилоти шаклида давлатнинг ягона м
олиявий сиёсатини юритиб, молияни та
шкил этишга умумий рахбарлик килади
• Давлат молияси миллий даромад ва мил
лий бойлик кийматининг бир кисмини д
авлат унга карашли корхона, ташкилотл
арнинг пул даромадларига айлантириб,
уларнинг иктисодий ўсишини та’минлаш
, жамият аъзолари умумий эхтиёжини к
ондириш, мамлакатни идора этиш учун
таксимлаш ва ишлатиш борасидаги мун
осабатлардир.
II. Давлат бюджети ва унинг тузи
лиши.
• Давлат бюджети – давлат томонидан ўз ваз
ифаларини амалга ошириш учун сарфланадиг
ан пул фондидир.
• Давлат харажатлари 3 турга бўлинади:
• Иктисодий харажатлар.
• Ижтимоий харажатлар.
• Давлатни идора килиш харажатлари.
Давлат бюджети тузилиши
Даромадлар Харажатлар
Бюджет маблаглари
нинг шаклланиш ман
баларини акс эттира
ди.
Бюджет маблаглари
нинг таксимланиш й
ўналишларини кўрса
тади.
Даромад
лар
Жамига
нисбатан
ЯИМ га
нисбатан
Харажат-
лар
Жамига
нисбатан
ЯИМ га
нисбатан
2000 й 2000 й 2000 й 2000 й
Дромадлар жа
ми
Шу
жумладан:
тўгри
соликлар
егри
соликлар
ресурслар
учун
тўловлар ва
мол-мулк
солиги
ижтимоий
инфрату-
зилма
ривожлани-
шига
соликлар
бошка
соликлар ва
даромадлар
100,0
26,3
45,4
10,0
1,0
17,2
28,5
7,5
13,0
2,8
0,3
4,9
Харажатлар жам
и
Шу жумладан:
ижтимоий
сохага
ижтимоий
химояга
иктисодиётга
марказлашган
инвецитсия-лар
давлат
бошкаруви
бошка
харажатлар
100,0
35,1
7,7
9,1
20,1
2,3
25,7
19,6
10,4
2,3
2,7
6,0
0,7
7,6
Бюджет такчиллиги сабаблари:
• давлатнинг жамият хаётидаги ролининг
ўсиб бориши, унинг иктисодий ва ижтим
оий вазифалари кенгайиши
• миллий ва жахон бозори конюктуралари
даги даврий тебранишлар
• иктисодий инкирозлар
• давлатнинг иктисодий сиёсатдаги ўзгар
ишлар.
• Мамлакат иктисодиётининг хусусиятига караб
бюджет икки погонали ёки уч погонали тузил
ишга эга. Ўзбекистон Республиксаида икки по
гонали бюджет мавжуддир. Биринчиси марказ
ий бюджет бу Ўзбекицонда Республика давла
т бюджети деб юритилади. Иккинчиси муниcи
пал бюджет булар Ўзбекистонда алахоллий б
юджет номини олади.
• Ўзбекицонда 2000 йил бюджетнинг таксимлан
иши куйидагича бўлган:
• Махаллий бюджетлар 54%
• Республика бюджети 46%
• Бу Ўзбекистон давлат бюджетининг таркибий
тузилиши.
1. Karimov I.A. O'zbekiston — bozor
munosabatlariga o'tishning o'ziga xos yo'li. T.,
«O'zbekiston», 1993.
2. Karimov I.A. O'zbekiston iqtisodiy islohotlarni
chuqurlashtarish yo'lida. T., "O'zbekiston", 1995.
3. Karimov I.A, O'zbekistonning o'z istiqlol va
taraqqiyot yo'li. T. «O'zbekiston», 1992.
4. Karimov I.A. Ozod va obod Vatan, erkin va
farovon hayot-pirovard maqsadimiz.; T.
"O'zbekiston", 2000 y.
5. Karimov I.A Jamiyatimiz mafkurasi xalqni xalq,
millatni millat qilishga xizmat etsin.; T.,
"O'zbekiston", 1998 y.
Фойдаланган адабийотлар