1. Νίκος Λεκκός
Λειτουργός Ομάδας Άμεσης Παρέμβασης
Σχολικός Σύμβουλος
17 Οκτωβρίου 2017
Πάτρα
Ηλεκτρονικός Εκφοβισμός:
Αναγνώριση & διαχείριση
ή
Όταν το
bulling γίνεται cyber
2. Ένας εύκολος ορισμός
Τα τελευταία χρόνια, με την εξάπλωση και διάδοση της
ηλεκτρονικής ζωής των ανθρώπων, με τη δικτύωση μέσω
συγκεκριμένων δικτύων και τη χρήση διάφορων έξυπνων
συσκευών, έχει εισβάλει τόσο στο λεξιλόγιο όσο και στη ζωή
μας ως πραγματικότητα ο όρος «ηλεκτρονικός εκφοβισμός».
Είναι η μετάφραση του όρου «cyber bulling» δημιουργήθηκε
από τον Καναδό Bill Belsey.
3. Είναι εκφοβισμός και ο
ηλεκτρονικός;
Ο ηλεκτρονικός εκφοβισμός είναι εκφοβισμός!!!
Είναι κάθε πράξη εκφοβισμού, επιθετικότητας, παρενόχλησης,
τρομοκρατικής ή αυταρχικής συμπεριφοράς που σχεδιάζεται και
πραγματοποιείται μέσα από τη χρήση ψηφιακών συσκευών
επικοινωνίας, συγκεκριμένα του Διαδικτύου και των κινητών
τηλεφώνων και η οποία επαναλαμβάνεται. Ο ηλεκτρονικός
εκφοβισμός έχει τον ίδιο στόχο με τον «παραδοσιακό» σωματικό
ή ψυχολογικό εκφοβισμό: την πρόκληση βλάβης στο θύμα, βλάβης
και ζημιάς συνειδητής.
4. Ποια η διαφορά του από τον
«παραδοσιακό» εκφοβισμό;
Είναι πιο δυσδιάκριτος για το θύμα το οποίο αντιλαμβάνεται ότι έχει
θυματοποιηθεί όταν έχει πλέον γιγαντωθεί, όταν σαν στόχος έχει
μεγεθυνθεί και θα πρέπει να αντιμετωπίζει τις συνέπειές του για πολύ
καιρό μετά την αποκάλυψή του. Είναι ο εκφοβισμός που αποκαλύπτεται
αφού έχει εξαπλωθεί, έχει εμποτιστεί και εμπλουτιστεί με ανύπαρκτα ή
διογκωμένα περιστατικά και στοιχεία.
5. Πού εκδηλώνεται; Ποιος τον
ασκεί;
Εκδηλώνεται σε μέρη που έχουν πρόσβαση άτομα ομότιμα
του θύματος (συμμαθητές κλπ.) : Ιστότοποι κοινωνικής
δικτύωσης, ομαδικά ηλεκτρονικά μηνύματα (emails, SMS,
vider ) ανοιχτά blogs συζητήσεων.
Όπως και το φυσικό εκφοβισμό έτσι και τον ηλεκτρονικό
μπορεί να τον ασκεί είτε ένα άτομο είτε μια ομάδα. Στην
περίπτωση του ηλεκτρονικού όμως εκφοβισμού η
ψευδαίσθηση της ανωνυμίας και της κάλυψης
που προσφέρουν τα ηλεκτρονικά μέσα, τείνει να αυξάνει
των αριθμό των θυτών.
6. Μορφές εκδήλωσης
Δυσφήμιση
με την αποστολή αυθεντικών ή παραποιημένων προσωπικών
στοιχείων του θύματος, δημιουργία και διάδοση φημών,
κατασκευή βίντεο ή φωτογραφιών με προσβλητικό περιεχόμενο
αλλά και εικόνες με ψεύτικο σεξουαλικό περιεχόμενο που
επιφέρει όχι απλώς τη χλεύη αλλά και το διασυρμό ολόκληρων
οικογενειών.
Παρενόχληση
με τη διαρκή αποστολή μηνυμάτων θετικού ή αρνητικού
περιεχομένου, μηνυμάτων με λεπτομέρειες που αποδεικνύουν
διαρκή παρακολούθηση του θύματος και των δραστηριοτήτων του,
διαδικτυακοί διαπληκτισμοί και προσωπικές προσβολές αλλά και
αποστολή κακόβουλων λογισμικών (ιών).
8. Χαρακτηριστικά θυτών
Χαρακτηριστικά των θυτών
• παρόρμηση, θυμός, χαμηλή ανοχή στη ματαίωση
• «δημοφιλή» άτομα που συνήθως κυριαρχούν και επιβάλλονται
• ανασφάλεια, χαμηλή αυτοεκτίμηση
• επίδειξη σιγουριάς και αυτοπεποίθησης προς τους άλλους
• μειωμένες κοινωνικές δεξιότητες
• ακαδημαϊκές δυσκολίες
• υιοθέτηση αρνητικής στάσης απέναντι στους άλλους
• δυσκολίες στην επίλυση διαφόρων με άλλους
• προέλευση από οικογενειακό περιβάλλον με συγκρούσεις και δυσκολίες στην
οριοθέτηση
• αρνητική προδιάθεση για το σχολείο
• ροπή υιοθέτησης αρνητικών προτύπων
• ροπή προς παράβαση κανόνων και προς εκδήλωση αντικοινωνικών συμπεριφο
ρών
• ικανότητα να ξεφεύγουν από δύσκολες καταστάσεις
• απουσία ηθικών ενδοιασμών ή τύψεων για τις πράξεις τους
• έλλειψη ενσυναίσθησης
9. Χαρακτηριστικά θυμάτων
• εσωστρέφεια, ευαισθησία, ντροπαλότητα/συστολή
• αίσθηση φόβου, εκδήλωση παθητικής στάσης έναντι σε μορφές βίας
• αυξημένο άγχος και ανασφάλεια
• χαμηλή αυτοεικόνα και αυτοπεποίθηση
• δυσκολία στην υπεράσπιση του εαυτού τους
• ανεπάρκεια κοινωνικών δεξιοτήτων
• δυσκολία στην επίλυση των διαφορών τους
• ανάπτυξη σχέσεων καλύτερα με ενήλικες (κυρίως εκπαιδευτικούς,
γονείς, μητέρα) παρά με συνομηλίκους
• σωματικά αδύναμα παιδιά (ιδίως αγόρια) ή με κάποια ιδιαιτερότητ
α στο παρουσιαστικό τους (υπέρβαρα, λιποβαρή, παιδιά με χαμηλό
ύψος, κ.ά.)
• ιδιαίτερες ικανότητες/δυνατότητες ή και περιορισμένες
• διαφορετικό πολιτισμικό υπόβαθρο
• έντονη εκδήλωση σεξουαλικού προσανατολισμού ή διάθεσης
10. Χαρακτηριστικά θυτών/θυμάτων
Μέσα από τις έρευνες που αφορούν τον εκφοβισμό εντοπίζεται και μια τρίτη
ομάδα παιδιών που είναι, ταυτόχρονα, θύτες και θύματα.
• χαμηλή αυτοεικόνα και αυτοπεποίθηση
• ανεπάρκεια κοινωνικών δεξιοτήτων
• δυσκολία στην επίλυση των διαφορών τους
• ακαδημαϊκές δυσκολίες
• ροπή υιοθέτησης αρνητικών προτύπων
• απομόνωση και απόρριψη από συνομήλικους
• δυσλειτουργικό οικογενειακό περιβάλλον
11. Θεατές, γνώστες, πολλαπλασιαστές
• Παιδιά που υποστηρίζουν και διευκολύνουν τον θύτη.
• Παιδιά που ακολουθούν τον θύτη και τον ενισχύουν με
γέλια, χειροκροτήματα και άλλες μορφές επιδοκιμασίας.
• Παιδιά που δεν λαμβάνουν μέρος, αλλά τους αρέσει να
ενημερώνονται για το τι ακριβώς συμβαίνει.
• Παιδιά που τους αρέσει να παρακολουθούν, και προωθούν
σε άλλους μηνύματα, βίντεο, αντιδράσεις προσθέτοντας
κάποιες φορές ένταση στη λεπτομέρεια.,
• Παιδιά που όταν ρωτηθούν προσποιούνται ότι δεν ξέρουν
• Παιδιά που θυματοποιούνται, τρομοκρατούνται: είναι
πιθανό να θέλουν να υποστηρίξουν το θύμα, αλλά δεν ξέρ
ουν τι να πράξουν.
• Παιδιά που υπερασπίζονται το θύμα, αποδοκιμάζουν τον
θύτη και ενημερώνουν
12. Ενδείξεις…
• μειωμένη διάθεση ή άρνηση για το σχολείο ή για έξοδο
(Αισθάνεται τρομερή ανασφάλεια μέσα στο κοινωνικό
σύνολο μιας και δεν μπορεί εύκολα να αναγνωρίσει τ
ο θύτη και να τον διαχωρίσει από αυτούς που διέδω
σαν «την είδηση».)
• καθυστέρηση στην προσέλευση στο σχολείο και κατά τ
ην επιστροφή στο σπίτι
• άρνηση για συμμετοχή σε σχολικές εκδηλώσεις και
δραστηριότητες
• απροσδόκητη μαθησιακή πτώση, χαμηλοί βαθμοί
• προσκόλληση σε εκπαιδευτικούς - ενήλικες
• Οι κρίσεις άγχους και πανικού είναι συχνές καθώς και η
απομόνωση από κάθε δραστηριότητα ή δημόσια έκθεση
• ενδείξεις παραμέλησης της σωματικής υγιεινής
13. Ενδείξεις…(2)
• αποφυγή χρήσης κινητού ή τεχνολογίας
• απώλεια προσωπικών αντικειμένων
• συχνά ζητά χρήματα από τους γονείς με τη δικαιολογία ότι
τα έχασε
• ξαφνικές αλλαγές στη διάθεση, που διαρκούν για μεγάλο
χρονικό διάστημα
• ψυχοσωματικά προβλήματα, όπως πονοκέφαλο, πόνο στην
κοιλιά, χωρίς παθολογικά αίτια κ.ά.
• εκτέλεση πράξεων αντίθετων με τον χαρακτήρα του παιδιο
ύ ή παράνομες πράξεις λόγω εκβιασμού,
• επίμονη επιθυμία του παιδιού να αλλάξει σχολείο ή το όνο
μα του, ενώ ταυτόχρονα η αυτοκτονία θεωρείται ως η μον
αδική λύση στο πρόβλημα.
14. Επιπτώσεις στα θύματα
• νιώθουν φόβο, ντροπή, θυμό και το αίσθημα αβοήθητου
• εκδηλώνουν ψυχοσωματικά προβλήματα, όπως δυσκολίες
ύπνου, πονοκεφάλους, στομαχόπονους,
• παρουσιάζουν μείωση της ακαδημαϊκής επίδοσης και σχολική
άρνηση
• βιώνουν άγχος και να παρουσιάζουν συμπτώματα της
διαταραχής μετατραυματικού στρες
• παρουσιάζουν χαμηλή αυτοεκτίμηση και στοιχεία κατάθλιψης,
• γίνονται οι ίδιοι θύτες σε μια άλλη κατάσταση,
• οδηγούνται σε απόπειρα αυτοκτονίας - σε πιο ακραίες περιπτώ
σεις,
• συνεχίζουν να θυματοποιούνται και στο χώρο της εργασίας ως
ενήλικες.
• Άτομα που δέχτηκαν έντονα Διαδικτυακό εκφοβισμό ενδέχετα
ι στο μέλλον να παρουσιάσουν μεγαλύτερη αστάθεια στις
διαπροσωπικές τους σχέσεις .
15. Επιπτώσεις στους θεατές
Τα παιδιά που είναι γνώστες ή συγκαλύπτουν περιστατικά ηλεκτρονι
κού εκφοβισμού, πιθανόν, να αισθανθούν
• φόβο και άγχος
• ενοχή
• απάθεια
• αβοήθητα.
Ακόμα είναι, πιθανόν, να αναπτύξουν και τα ίδια
εκφοβιστικές συμπεριφορές.
16. Δυστυχώς
Μια άλλη παράμετρος που κάνει την διαχείριση
του δύσκολη είναι η δυσκολία του σχολείου να
παρέμβει ουσιαστικά. Μιας και η συγκεκριμένη
μορφή εκφοβισμού πολλές φορές γίνεται εκτός
ωρών λειτουργίας του σχολείου, οι γονείς ή
κηδεμόνες του θύτη δεν επιτρέπουν σε αυτό
καμία επέμβαση, επικαλούμενοι την ώρα
τέλεσης της πράξης.
Το νομικό πλαίσιο όμως έχει διαφοροποιηθεί.
17. Αντιμετώπιση- Διαχείριση
Μπορεί να είναι δύσκολο να αποφευχθεί εντελώς το cyber-bullying,
αλλά υπάρχουν μερικά απλά μέτρα που μπορούν να ληφθούν για την
προστασία των παιδιών απ’ αυτά τα περιστατικά και τις συνέπειές
τους.
Για παράδειγμα, με μικρές αλλαγές στις ρυθμίσεις απορρήτου
των κοινωνικών δικτύων, οι ενήλικες μπορούν να βοηθήσουν τα
παιδιά να ελέγχουν ποιος μπορεί να δει τις αναρτήσεις τους και
να τους στέλνει μηνύματα. Η πλήρης χρήση των ρυθμίσεων
γονικού ελέγχου σε εφαρμογές λογισμικού και λύσεις ασφάλειας
μπορεί να προσφέρει ισχυρή προστασία και ηρεμία.
18. Αλλά δεν πρέπει να επικεντρωνόμαστε μόνο στην
τεχνολογία.
Οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί πρέπει να εξηγούν στα
παιδιά πόσο σημαντικό είναι οι ιδιωτικές πληροφορίες να
παραμένουν ιδιωτικές, αποτρέποντας τα από το να
αποκαλύπτουν λεπτομέρειες, όπως η διεύθυνση, ο αριθμός
τηλεφώνου, το σχολείο, ο αριθμός πιστωτικής κάρτας.
Επιπλέον, οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί θα πρέπει να
εξηγήσουν στα παιδιά τι μπορεί να μοιράζονται και με
ποιους, σε ποιον να απευθυνθούν για υποστήριξη όταν
αισθάνονται ότι κάποιος προσπαθεί να τα
κακομεταχειριστεί ή όταν νιώθουν στεναχωρημένα.
19. Τέλος…
Κορυφαία ασφάλεια όμως είναι η σχέση γονιού
παιδιού και ο ανοιχτός δίαυλος επικοινωνίας
οικογένειας και σχολείου. Τα παιδιά μιλούν όταν
υπάρχει κάποιος να τα ακούσει, να τα βοηθήσει
και να τα κατευθύνει όταν νιώθουν
απροστάτευτα και λιγότερο όταν ξέρουν ότι θα
συναντήσουν κατάκριση κι επίκριση.
20. • Bandura, A. (1997). Self-efficacy: The exercise of control. New York:
Freeman
• Bowlby, J. (1995). Maternal Care and Mental Health. The master work
series (2nd ed.). Northvale, NJ; London: Jason Aronson.
• Butler, R. (2005). Competence assessment, competence, and motivation be
tween early and middle childhood. In A. J. Elliot & C.S. Dweck (Eds.), Handb
ook of competence and motivation (pp. 202-221). New York: The Guilford Pre
ss.
• Gonida, E. N., Kiosseoglou, G., & Voulala, K. (2007). Perceptions of parent
goals and their contribution to student achievement goal orientation and enga
gement in the classroom: Grade level differences across adolecsence.
European Journal of Psychology of Education, 22, 23-39.
• Pajares, F. (1996). Self-efficacy beliefs in achievement settings. Review of
Educational Research, 66, 543-578.