1. Çàñãèéí ãàçðûí õýðýãæ¿¿ëýã÷ àãåíòëàã
Õºäºëìºð, Õàëàìæèéí ¯éë÷èëãýýíèé Ãàçðûí äýðãýäýõ
Õºäºëìºðèéí Òºâ Áèðæ
ժĪË̪ÐÈÉÍ ÇÀÕ ÇÝÝËÈÉÍ
ÁÀÐÎÌÅÒÐÈÉÍ ÑÓÄÀËÃÀÀÍÛ
ÝÖÑÈÉÍ ÒÀÉËÀÍ
ÓËÀÀÍÁÀÀÒÀÐ ÕÎÒ
2012 ÎÍ

2. Ðåäàêòîð:
À.Çàíãàä, Õºäºëìºðèéí òºâ áèðæèéí çàõèðàë
¨.Îòãîíñ¿ðýí
Òàéëàíã õÿíàñàí:
Ë.Äàâààñ¿ðýí
Ñóäàëãààã ã¿éöýòãýæ òàéëàí ãàðãàñàí:
Ö.Áàÿðìàà
Ñóäëàà÷èä:
Ä.Àëòàíãýðýë, Ã.Ìÿãìàðäóëàì, Í.Æàðãàëñàéõàí, Í.Àíõáàÿð, Ä.Íýðã¿é, Á.Áóÿíæàðãàë
Õýâëýëèéí äèçàéíåð:
Ö.Íàðàíáàò
Õýâëýñýí òîî: 150
Õýâëýëèéí õóóäàñ: 10.25
Õýâëýñýí ãàçàð: Ïðîôîòî äèçàéí ÕÕÊ
2
ժĪË̪ÐÈÉÍ ÒªÂ ÁÈÐÆ 2012

3. Õºäºëìºðèéí çàõ çýýëèéí áàðîìåòðèéí ñóäàëãààíû ÝÖÑÈÉÍ ÒÀÉËÀÍ
ÀÃÓÓËÃÀ
õ3 ÀÃÓÓËÃÀ
õ4 ÒÎÂ×ÈËÑÎÍ ¯ÃÈÉÍ ÆÀÃÑÀÀËÒ
õ5 Õ¯ÑÍÝÃÒ, ÇÓÐÃÈÉÍ ÆÀÃÑÀÀËÒ
õ7 ªÌÍªÕ ¯Ã
õ8
1. ÎÐØÈË
õ10
2. ÑÓÄÀËÃÀÀÍÛ ÕÓÐÀÀÍÃÓÉ
õ13
3. ÑÓÄÀËÃÀÀÍÛ ÕÀÌÐÀÕ Õ¯ÐÝÝ
õ13 3.1. Ò¯¯ÂÝÐËÝËÒÈÉÍ ÒÀÍÈËÖÓÓËÃÀ ÁÀ ÀÐÃÀ×ËÀË
3.1.1. Ò¿¿âýðëýëòèéí õ¿ðýý
3.1.2. Àæ àõóéí íýãæ¿¿äèéí ñîíãîëò
õ16 3.2. ÑÓÄÀËÃÀÀÍÛ ÕÀÌÐÀËÒ
õ18
4. ժĪË̪ÐÈÉÍ ÇÀÕ ÇÝÝË ÄÝÕ ÀÆÈËËÀÕ Õ¯×ÍÈÉ ÝÐÝËÒ ÕÝÐÝÃÖÝÝ
õ18 4.1. ÎÐØÈË
õ18 4.2. ÀÆÈËËÀÕ Õ¯×ÍÈÉ ÝÐÝËÒ ÕÝÐÝÃÖÝÝ
4.2.1. Îéðûí íýã æèëèéí ýõíèé 6 ñàðûí õóãàöààíû àæèëëàõ õ¿÷íèé
õýðýãöýý
4.2.2. Îéðûí íýã æèëèéí ñ¿¿ë÷èéí 6 ñàðûí õóãàöààíû àæèëëàõ
õ¿÷íèé õýðýãöýý
õ24 4.3. ÀÆÈË ÌÝÐÃÝÆËÝÝÐÕ ÀÆÈËËÀÕ Õ¯×ÍÈÉ ÝÐÝËÒ ÕÝÐÝÃÖÝÝ
õ26 5. ÀÆÈËËÀÕ Õ¯×ÍÈÉ ÄÓÒÀÃÄÀË
õ26 5.1. ÎÐØÈË
õ26 5.2. ÀÆÈËËÀÕ Õ¯×ÍÈÉ ÄÓÒÀÃÄËÛÍ ÄÀÐÀÌÒ
õ28 5.3. ÀÆÈËËÀÕ Õ¯×ÍÈÉ ÄÓÒÀÃÄÀË ÀÆÈË ÌÝÐÃÝÆËÝÝÐ
õ31
6. 2011 ÎÍÛ ÑÓÄÀËÃÀÀÍÛ ¯Ð įÍÒÝÉ ÕÀÐÜÖÓÓËÑÀÍ ØÈÍÆÈËÃÝÝ
õ31 6.1. Á¯Ñ ÍÓÒÃÈÉÍ ÁÀÉÐØËÛÍ ÕÀÐÜÖÓÓËÀËÒ
õ33 6.2. ¯ÉË ÀÆÈËËÀÃÀÀÍÛ ×ÈÃËÝË ÁÎËÎÍ ÀÆÈË ÌÝÐÃÝÆËÈÉÍ
ÕÀÐÜÖÓÓËÀËÒ
õ35 7. įÃÍÝËÒ
õ38 ÕÀÂÑÐÀËÒ 1. ժĪË̪ÐÈÉÍ ÇÀÕ ÇÝÝËÈÉÍ ÝÐÝËÒÈÉÍ ÁÀÐÎÌÅÒÐÈÉÍ
ÑÓÄÀËÃÀÀÍÛ ÀÑÓÓËÃÛÍ ÇÀÃÂÀÐ
õ43 ÕÀÂÑÐÀËÒ 2. ¯Ð įÍÃÈÉÍ Õ¯ÑÍÝÃÒ¯¯Ä
3

4. ÒÎÂ×ÈËÑÎÍ ¯ÃÈÉÍ ÆÀÃÑÀÀËÒ
ÍÕÕß
ÁÑØÓß
ÕÕ¯Ã
ÕÒÁ
ÍÄÅÃ
ÕÕ¯Õ
ÀÀÍÁ
ISCO
¯ÀÌÀÒ
ÕÀÀ
ÇÁÐÊ
ÕÇÇ
ÁÐÑ
4
Íèéãìèéí õàìãààëàë õºäºëìºðèéí ÿàì
Áîëîâñðîë, ñî¸ë, øèíæëýõ óõààíû ÿàì
Õºäºëìºð, õàëàìæèéí ¿éë÷èëãýýíèé ãàçàð
Õºäºëìºðèéí òºâ áèðæ
Íèéãìèéí äààòãàëûí åðºíõèé ãàçàð
Õºäºëìºð, õàëàìæèéí ¿éë÷èëãýýíèé õýëòýñ
Àæ àõóéí íýãæ áàéãóóëëàãà
Ìýðãýæëèéí àíãèëëûí îëîí óëñûí ñòàíäàðò
¯íäýñíèé àæèë ìýðãýæëèéí àíãèëàë áà òîäîðõîéëîëò
պ人 àæ àõóé
Çî÷èä áóóäàë, ðåñòîðàí, êàôå
Õºäºëìºðèéí çàõ çýýë
Áèçíåñ ðåãèñòðèéí ñàí
ժĪË̪ÐÈÉÍ ÒªÂ ÁÈÐÆ 2012

5. Õºäºëìºðèéí çàõ çýýëèéí áàðîìåòðèéí ñóäàëãààíû ÝÖÑÈÉÍ ÒÀÉËÀÍ
Õ¯ÑÍÝÃÒ, ÇÓÐÃÈÉÍ ÆÀÃÑÀÀËÒ
Õ¿ñíýãò 3.1. Ò¿¿âðèéí õóâààðèëàëò, ñàëáàðààð áà àæ àõóéí íýãæ áàéãóóëëàãûí
àæèëòíû òîîãîîð
õ14
Õ¿ñíýãò 3.2. Ò¿¿âðèéí õóâààðèëàëò, àéìãààð áà àæ àõóéí íýãæ áàéãóóëëàãûí
àæèëòíû òîîíû á¿ëãýýð
õ15
Õ¿ñíýãò 3.3. Ò¿¿âðèéí õóâààðèëàëò, àéìàã áà ñàëáàð òóñ á¿ðýýð
õ16
Õ¿ñíýãò 3.4. Ñóäàëãààíû õàìðàëò: Àæ àõóéí íýãæ áàéãóóëëàãûí òîî
õ17
Õ¿ñíýãò 3.5. Ñóäàëãààíû õàìðàëò: Õàìðàãäñàí àæèëòíû òîî
õ19
Õ¿ñíýãò 4.1. Îéðûí íýã æèëèéí ýõíèé 6 ñàðûí õóãàöààíä õýðýãöýýòýé áàéõ
áàéíãûí àæèëòàí: ñàëáàð áîëîí á¿ñýýð /õóâèàð/
õ20
Õ¿ñíýãò 4.2. Îéðûí íýã æèëèéí ýõíèé 6 ñàðûí õóãàöààíä õýðýãöýýòýé áàéõ ò¿ð
àæèëòàí: ñàëáàð áîëîí á¿ñýýð /õóâèàð/
õ21
Õ¿ñíýãò 4.3. Îéðûí íýã æèëèéí ýõíèé 6 ñàðûí õóãàöààíû õºäºëìºðèéí çàõ
çýýëèéí ýðýëò õýðýãöýý, ãîã÷äûí õ¿ëýýëò, áàéíãûí áà ò¿ð àæèëòàí, õóâèàð áà
òîîí ¿ç¿¿ëýëòýýð
õ21
Õ¿ñíýãò 4.4. Îéðûí íýã æèëèéí ñ¿¿ë÷èéí 6 ñàðûí õóãàöààíä õýðýãöýýòýé áàéõ
áàéíãûí àæèëòàí: ñàëáàð áîëîí á¿ñýýð/õóâèàð/
õ22
Õ¿ñíýãò 4.5. Îéðûí íýã æèëèéí ñ¿¿ë÷èéí 6 ñàðûí õóãàöààíä õýðýãöýýòýé áàéõ
ò¿ð àæèëòàí: á¿ñ áîëîí ñàëáàðààð /õóâèàð/
õ23
Õ¿ñíýãò 4.6. Îéðûí íýã æèëèéí ñ¿¿ë÷èéí 6 ñàðûí õóãàöààíû õºäºëìºðèéí çàõ
çýýëèéí ýðýëò õýðýãöýý: õóâèàð áà òîîí ¿ç¿¿ëýëòýýð
õ24
Õ¿ñíýãò 4.7. Îéðûí íýã æèëèéí õóãàöààíû õºäºëìºðèéí çàõ çýýë äýõ àæèëëàõ
õ¿÷íèé ýðýëò õýðýãöýý: ýäèéí çàñãèéí ñàëáàðààð
õ25
Õ¿ñíýãò 4.8. Îéðûí íýã æèëèéí õóãàöààíä õºäºëìºðèéí çàõ çýýëä õàìãèéí
ýðýëòòýé áàéõ àæèë ìýðãýæëèéí æàãñààëò: ¯ÀÌÀÒ-08 àíãèëëààð
õ26
Õ¿ñíýãò 5.1. Àæèëëàõ õ¿÷íèé äóòàãäàë, ýäèéí çàñãèéí ¿éë àæèëëàãààíû
ñàëáàðààð
õ27
Õ¿ñíýãò 5.2. Àæèëëàõ õ¿÷íèé äóòàãäàë: Ýäèéí çàñàãò øààðäàãäàõ àæèëëàõ
õ¿÷íèé òîîíû õýìæ¿¿ð, òîîãîîð áà àæèëëàõ õ¿÷íèé äóòàãäàëä ºðòñºí ÀÀÍÁ-ûí
àæèëòàíä ýçëýõ õóâèàð
õ28
Õ¿ñíýãò 5.3. Àæèëëàõ õ¿÷íèé äóòàãäëûí îðîí òîî: ¯ÀÌÀÒ-08 àíãèëëààð áà
õàìãèéí ýðýëòòýé àæèë ìýðãýæëýýð
õ29
Õ¿ñíýãò 5.4. Àæèë îëãîã÷äûí áýðõøýýë: Øèíý àæèëòàí àâàõàä áîëîí
àæèëëóóëàõàä õàìãèéí èõýýð òóëãàðäàã íèéòëýã áýðõøýýë¿¿äèéí æàãñààëò
õ34
Õ¿ñíýãò 6.1. Îéðûí õóãàöààíä õºäºëìºðèéí çàõ çýýëä õàìãèéí ýðýëòòýé áàéõ
àæèë ìýðãýæëèéí æàãñààëò: ¯ÀÌÀÒ-08 àíãèëëààð
õ20
Çóðàã 4.1. Îéðûí íýã æèëèéí ýõíèé 6 ñàðûí õóãàöààíä õýðýãöýýòýé áàéõ
àæèëëàõ õ¿÷: ò¿ð áîëîí áàéíãûí àæèëòàí /á¿ñýýð-õóâèàð/
õ23
Çóðàã 4.2. Îéðûí íýã æèëèéí ñ¿¿ë÷èéí 6 ñàðûí õóãàöààíä õýðýãöýýòýé áàéõ
àæèëëàõ õ¿÷: áàéíãûí áà ò¿ð àæèëòàí /á¿ñýýð-õóâèàð/
õ27
Çóðàã 5.1. Àæèëëàõ õ¿÷íèé äóòàãäàë á¿ñýýð: Àæèëëàõ õ¿÷íèé äóòàãäàë íèéò
àæèëòàíä ýçëýõ õóâèàð, á¿ñýýð
õ31
Çóðàã 6.1. Ýõíèé 6 ñàðûí àæèëëàõ õ¿÷íèé õýðýãöýý: ýäèéí çàñãèéí ñàëáàðààð
/õóâèàð/
õ32
Çóðàã 6.2. Ýõíèé 6 ñàðûí àæèëëàõ õ¿÷íèé õýðýãöýý á¿ñ íóòãèéí áàéðøëààð
/õóâèàð/
õ13
5

6. õ33
õ33
õ43
õ62
õ75
6
Çóðàã 6.3. Ñ¿¿ë÷èéí 6 ñàðûí õóãàöààíû àæèëëàõ õ¿÷íèé õýðýãöýý ýäèéí çàñãèéí
¿éë àæèëëàãààíû ñàëáàðààð /õóâèàð/
Çóðàã 6.4. Ñ¿¿ë÷èéí 6 ñàðûí õóãàöààíû àæèëëàõ õ¿÷íèé õýðýãöýý á¿ñ íóòãèéí
áàéðøëààð /õóâèàð/
Ñòàòèñòèê õ¿ñíýãò 1. Àæèëëàõ õ¿÷íèé õýðýãöýýíèé àæèë ìýðãýæëýýðõ
äýëãýðýíã¿é æàãñààëò, ¯ÀÌÀÒ-08 àíãèëëààð, îðîí òîîãîîð
Ñòàòèñòèê õ¿ñíýãò 2. Çàõèðãààíû á¿ðòãýë äýõ àæèëã¿é èðãýä, àæèëëàõ õ¿÷íèé
õýðýãöýýíèé àæèë ìýðãýæëýýðõ õàðüöóóëàëò
Ñòàòèñòèê õ¿ñíýãò 3. Àæèëëàõ õ¿÷íèé äóòàãäëûí àæèë ìýðãýæëýýðõ äýëãýðýíã¿é
æàãñààëò, ¯ÀÌÀÒ-08 àíãèëëààð, îðîí òîîãîîð
ժĪË̪ÐÈÉÍ ÒªÂ ÁÈÐÆ 2012

7. Õºäºëìºðèéí çàõ çýýëèéí áàðîìåòðèéí ñóäàëãààíû ÝÖÑÈÉÍ ÒÀÉËÀÍ
ªÌÍªÕ ¯Ã
Õºäºëìºðèéí òºâ áèðæýýñ Ìîíãîë Óëñûí àæèëëàõ õ¿÷íèé îéðûí íýã æèëèéí õóãàöààíû
õýðýãöýýã òîäîðõîéëîõ çîðèëãîîð õºäºëìºðèéí çàõ çýýëèéí ýðýëòèéí “Áàðîìåòðèéí
ñóäàëãàà”-ã õî¸ð äàõü óäààãàà áèå äààí ã¿éöýòãýæ, ñóäàëãààíû ¿ð ä¿íãèéí òàéëàíã
õýðýãëýã÷èääýý õ¿ðãýæ áàéíà.
Ýíý ñóäàëãààíû ¿ð ä¿íãèéí òàéëàí íü îéðûí íýã æèë áóþó 2012 îíû 4 ä¿ãýýð ñàðààñ 2013
îíû 3 äóãààð ñàð õ¿ðòýëõ õóãàöààíä Ìîíãîë Óëñûí õºäºëìºðèéí çàõ çýýëèéí ýðýëò ÿìàð ÷èã
õàíäëàãàòàé áàéõûã òîäîðõîéëîõ îëîí óëñûí àðãà÷ëàëûí äàãóó öóãëóóëæ, áîëîâñðóóëñàí
äýëãýðýíã¿é ìýäýýëýë, ò¿¿íä õèéñýí òàéëáàð, ä¿ãíýëò¿¿äèéã àãóóëñàí ñóäàëãààíû òîìîîõîí
á¿òýýë áîëëîî.
Ýíýõ¿¿ òàéëàíã áèä þóíû ºìíº õºäºëìºð ýðõëýëòèéí ñàëáàðûí óäèðäëàãà, ìýðãýæèëòí¿¿ä,
áàéãóóëëàãà, õàìò îëíû õýðýãöýýíä çîðèóëàí õ¿ðã¿¿ëæ áàéíà. Õºäºëìºðèéí çàõ çýýë äýýð
îéðûí íýã æèëèéí õóãàöààíä áîëîõ ìàãàäëàëòàé ººð÷ëºëò¿¿ä, ò¿¿íèé ÷èã õàíäëàãûã òàíèæ
ìýäýõ, óëìààð îíîâ÷òîé çºâ áîäëîãî øèéäâýð ãàðãàæ õýðýãæ¿¿ëýõýä õàìãèéí àíõíû çºâ
äîõèîëîë ìýäýýëëèéã ºã÷, ÷èã áàðèìæààã çºâ àâàõ, øóóðõàé çîõèöóóëàëòýä ÷óõàë à÷
õîëáîãäîëòîé ìýäýýëë¿¿äèéã îëæ àâàõàä òóñ äºõºì áîëíî ãýæ íàéäàæ áàéíà.
Ò¿¿í÷ëýí àæèë îëãîã÷èä, àæèë õàéã÷èä, ñóðãóóëü òºãñºã÷èä, ñóðãóóëüä ýëñýã÷èä óã
òàéëàíã ñîíèðõîí ¿çýæ ººð ººðñäèéí õýðýãöýýò ìýäýýëëèéã îëæ àâíà ãýäýãò èòãýëòýé áàéíà.
Áîëîâñðîëûí ñàëáàðûíõàí, ÿëàíãóÿà òåõíèê ìýðãýæëèéí áîëîâñðîë, ñóðãàëòûí
áàéãóóëëàãóóä, óäèðäëàãà, ìýðãýæèëòí¿¿äýä ýíý ñóäàëãààíû òàéëàí ìàø ÷óõàë ìýäýýëëèéã
ºãíº ãýæ áîäîæ áàéíà. Ìàíàé 2011 îíä õèéñýí àíõíû áàðîìåòðèéí ñóäàëãààíû òàéëàíã
õàìãèéí ºðãºí õ¿ðýýòýé ñóäàëæ, ¿éë àæèëëàãààíäàà àøèãëàñàí, ñàíàë áîäëîî ñîëèëöîæ,
¿íý öýíòýé ñàíàë çºâëºìæ õàéðëàæ, á¿òýýë÷ýýð õàìòðàí àæèëëàñàí òóñ ñàëáàðûíõàí,
ÿëàíãóÿà Ìýðãýæëèéí áîëîâñðîë, ñóðãàëòûí ãàçðûí óäèðäëàãà, õàìò îëîíä òàëàðõàë
èëýðõèéëæ áàéíà.
Õºäºëìºðèéí çàõ çýýëèéí áàðîìåòðèéí àíõíû ñóäàëãààíû ä¿íã íýãòãýæ, ýöñèéí òàéëàíã
ãàðãàõàä öàã çàâ ãàðãàí ¿íý öýíòýé ø¿¿ìæëýë, ñàíàë çºâëºì溺 õàéðëàæ, õî¸ð äàõü áóþó
ýíý óäààãèéí ñóäàëãààã õèéõ çîðèëãî, ÷èãëýëèéã òîäîðõîéëîõîä ¿íýòýé õóâü íýìýð îðóóëæ
õàìòðàí àæèëëàñàí õºäºëìºðèéí ñàëáàðûí ýðäýìòýä, ñóäëàà÷èä, ìýðãýæèëòí¿¿äýä, ¿¿íèé
äîòîð, òóñãàéëàí äîêòîð Ëõààíÿì ãóàé, Ø.Áàòáàÿð ãóàé, Ñîäíîìäîðæ ãóàé ..... íàðò òàëàðõàë,
õ¿íäýòãýëýý ìºí èëýðõèéëæ áàéíà. Òà á¿õýí ìààíü ýíý óäààãèéí òàéëàíã àìòàðõàí ñóäàëæ,
ø¿¿ìæëýë, ñàíàë çºâëºì溺 ñýòãýë õàðàìã¿é õàéðëàíà ãýäýãò èòãýëòýé áàéíà.
Ñàéí ¿éëñ äýëãýðýõ áîëòóãàé
Õ¿íäýòãýñýí,
Õºäºëìºðèéí òºâ áèðæèéí çàõèðàë, Ýäèéí çàñàã÷ À.ÇÀÍÃÀÄ
7

8. 1. ÎÐØÈË
Õºäºëìºðèéí çàõ çýýëèéí áîãèíî õóãàöààíû ýðýëòèéí òºëºâ áàéäëûã ñóäëàí òîäîðõîéëäîã
ýíýõ¿¿ áàðîìåòðèéí ñóäàëãààã Õºäºëìºðèéí òºâ áèðæèéí ñóäàëãàà ìýäýýëëèéí áàã õî¸ð
äàõü æèëäýý áèå äààí ã¿éöýòãýæ, ¿ð ä¿íãèéí òàéëàíã õýðýãëýã÷èääýý õ¿ðãýæ áàéíà.
Áèä ºíãºðñºí æèë õèéñýí àíõíû ñóäàëãààíûõàà òàéëàíã Íèéãìèéí õàìãààëàë,
õºäºëìºðèéí ÿàì áîëîí ò¿¿íèé á¿òöèéí áàéãóóëëàãóóä, ìºí ò¿¿í÷ëýí Áîëîâñðîë, ñî¸ë,
øèíæëýõ óõààíû ÿàì, Ìýðãýæëèéí áîëîâñðîë, ñóðãàëòûí ãàçàð çýðýã õýðýãëýã÷ îëîí
áàéãóóëëàãà, ìýðãýæèëòí¿¿äýä ò¿ãýýñýí.
Óã ñóäàëãààíû ¿ð ä¿íã õºäºëìºðèéí áîëîí áîëîâñðîëûí ñàëáàðûí õýìæýýíä ºðãºí
õ¿ðýýòýé àøèãëàæ, ýðýëò õýðýãöýý èõòýé, ïðàêòèê à÷ õîëáîãäîë íü ºíäºð áàéñàí. Òóõàéëáàë,
Ìýðãýæëèéí áîëîâñðîë ñóðãàëòûí ãàçàð ìàíàé ñóäàëãààíû ¿ð ä¿íä òóëãóóðëàí 2011-2012
îíû õè÷ýýëèéí æèëèéí ýëñýëòèéí êâîòûã òîîöñîí òóõàéãàà áèäýíä óëàìæèëæ áàéñíûã
òýìäýãëýõýä òààòàé áàéíà.
̺í àíõíû ñóäàëãààíû õàìàðñàí õ¿ðýý, àãóóëñàí ìýäýýëýë, ñàíàë ä¿ãýíëò¿¿ä öîãö
øèíæ ÷àíàðòàé, ïðàêòèê à÷ õîëáîãäîëòîé áîëñíûã õýðýãëýã÷èä, ýðäýìòýä, ñóäëàà÷èä,
ìýðãýæèëòí¿¿ä òýìäýãëýõèéí çýðýãöýý öààøèä ñóäàëãààíä àíõààðàõ àñóóäëóóä, ñàéæðóóëæ
áîëîâñðîíãóé áîëãîõ ñàíàë ø¿¿ìæëýëèéã èäýâõèòýé ºðí¿¿ëæ áàéñàíä áèä òàëàðõàëòàé
áàéíà.
Áèä õýðýãëýã÷èä, ÿëàíãóÿà ñóäëàà÷èä, ìýðãýæèëòí¿¿äèéí ø¿¿ìæëýë, ñàíàë çºâëºìæèéã
àíõààðàëòàé ñóäàëæ, òýäíèé õýðýãöýý øààðäëàãûã èø ¿íäýñ áîëãîí ýíý óäààãèéí ñóäàëãààíû
çîðèëãî, õàìðàõ õ¿ðýý, àñóóëãûã òîäîðõîéëæ, àðãà÷ëàë, àðãà ç¿éã óëàì áàÿæóóëæ
áîëîâñðîíãóé áîëãîñîí.
Ýíý óäààãèéí ñóäàëãààíû ä¿íä Ìîíãîë Óëñûí õºäºëìºðèéí çàõ çýýëèéí ºíººãèéí ÷èã
õàíäëàãûí òàëààðõ èæ á¿ðýí, äýëãýðýíã¿é ìýäýýëýë (àæèëëàõ õ¿÷íèé õºäºë㺺í, çºð¿¿ áà
àæèë îëãîã÷äûí õ¿ëýýëò)-èéã õºäºëìºð ýðõëýëòèéí áà áîëîâñðîë, ìýðãýæëèéí ñóðãàëòûí
ñàëáàð, øèéäâýð ãàðãàõ ò¿âøíèéõýíä ãàðãàæ ºãºõ ¿íäñýí çîðèëãûã áèä äýâø¿¿ëñýí.
Ñóäàëãààíû ¿íäñýí çîðèëãûí õ¿ðýýíä äàðààõ çîðèëòóóäûã äýâø¿¿ëñýí. ¯¿íä:
• Áàðîìåòðèéí ñóäàëãààíû ¿ð ä¿í áîëîí á¿ðòãýëòýé àæèëã¿é èðãýäèéí çàõèðãààíû
ìýäýýëëèéí õàðüöóóëñàí øèíæèëãýý õèéæ, Ìîíãîë Óëñûí õºäºëìºðèéí çàõ çýýëèéí
ºíººãèéí ýðýëò, íèéë¿¿ëýëòèéã òîäîðõîéëîõ
• Õºäºëìºðèéí çàõ çýýëèéí îéðûí íýã æèëèéí /2012-2013 îíû/ õóãàöààíû
àæèëëàõ õ¿÷íèé õýðýãöýýã ýäèéí çàñãèéí ¿éë àæèëëàãààíû ñàëáàð, á¿ñ íóòãèéí
áàéðøëààð ãàðãàí, ÿëãààã èëð¿¿ëýõ
• Õºäºëìºðèéí çàõ çýýëä ýðýëòòýé àæèë ìýðãýæë¿¿äèéã àæèëëàõ õ¿÷íèé äóòàãäàë
áîëîí õýðýãöýýòýé õîëáîí òàéëáàðëàõ
• 2011 îíä õèéãäñýí ñóäàëãààíû ¿ð ä¿íòýé ýíýõ¿¿ ñóäàëãààíû ¿ð ä¿íã õàðüöóóëñàí
øèíæèëãýý õèéõ
• Ñóäàëãààíû ¿ð ä¿íãýýð ä¿ãíýëò, ñàíàë áîëîâñðóóëàõ çýðýã áîëíî.
Ñóäàëãààíû àñóóëãà íü äàðààõ 2 ¿íäñýí õýñýãò õóâààãäàíà.
Ñóäàëãààíû åðºíõèé ìýäýýëëèéí õýñýã áóþó ýõíèé õýñýãò ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí àæ
àõóéí, íýãæ áàéãóóëëàãûí òàëààðõ ÷óõàë ìýäýýëë¿¿ä áàéõ áºãººä ýäãýýð ìýäýýëëèéã ÷àíäëàí
íóóöëàíà ãýñýí àìëàëò ºãñºí áîëíî. Ó÷èð íü òóõàéí áàéãóóëëàãûí ¿íäñýí á¿òýýãäýõ¿¿í,
¿éë àæèëëàãàà, îäîîãèéí àæèëëàõ õ¿÷íèé ìýäýýëë¿¿ä áàéäàã ó÷ðààñ àæ àõóéí íýãæ,
áàéãóóëëàãóóä ìýäýýëëèéí íóóöëàëûã õàäãàëàõûã õ¿ñäýã íü òóðøëàãààñ õàðàãäñàí.
Ñóäàëãààíû ¿íäñýí çîðèëãûã áèåë¿¿ëýõýä õàìãèéí ÷óõàë à÷ õîëáîãäîëòîé ìýäýýëëèéã
öóãëóóëäàã õî¸ð äàõü õýñýãò àæèëëàõ õ¿÷íèé õýðýãöýýíèé òàëààðõ àñóóëòóóä áóþó îéðûí
8
ժĪË̪ÐÈÉÍ ÒªÂ ÁÈÐÆ 2012

9. Õºäºëìºðèéí çàõ çýýëèéí áàðîìåòðèéí ñóäàëãààíû ÝÖÑÈÉÍ ÒÀÉËÀÍ
íýã æèëèéí õóãàöààíû ýõíèé áîëîí ñ¿¿ë÷èéí 6 ñàðä õýðýãöýýòýé áàéõ àæèëòíû ìýäýýëëèéã
òîäðóóëàõàä ÷èãëýñýí àñóóëòóóä áàãòñàí áîëíî.
Ýíýõ¿¿ àñóóëãûí ãîë à÷ õîëáîãäîë íü áîäëîãî áîëîâñðóóëàã÷, øèéäâýð ãàðãàã÷äàä
õºäºëìºðèéí çàõ çýýëèéí ÷èã õàíäëàãûí òàëààðõ ÷óõàë ìýäýýëë¿¿äèéã ºãäºãò îðøèíî.
¯¿íä:
1. Õºäºëìºðèéí çàõ çýýëð¿¿ ÷èãëýñýí øèíý áîäëîãî, àðãà õýìæýýã àâàõàä þóíû
ò¿ð¿¿íä àæèëëàõ õ¿÷íèé õýðýãöýýã ñàëáàðààð áîëîí àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãóóäààð
òîäîðõîéëæ ãàðãàõ àñóóäàë ÷óõàë à÷ õîëáîãäîëòîé.
2. Àæëèëëàõ õ¿÷íèé ººð÷ëºëò (ºñºëò/áóóðàëò)-èéã àæèë ìýðãýæëèéí ò¿âøèíä
äýëãýðýíã¿é ãàðãàõ íü õºäºëìºðèéí çàõ çýýëèéí íèéë¿¿ëýëò õýðõýí ººð÷ëºãäºæ áóéã,
óã ººð÷ëºëòèéã àæèë îëãîã÷äûí õýðõýí õ¿ëýýí àâ÷ áóéã òîäîðõîéëîõîä ÷óõàë à÷
õîëáîãäîëòîé. ͺ㺺 òàëààñ, ýíýõ¿¿ ñóäàëãàà íü àæèë ìýðãýæëèéí ÷èã õàíäëàãûã
òîäîðõîéëîõ ¿¿äíýýñ áîëîâñðîëûí ñàëáàðò ýëñýëòèéí òºëºâëºëò õèéõýä ÷óõàë à÷
õîëáîãäîëòîé.
3. Àæèëëàõ õ¿÷íèé ñ¿¿ëèéí ¿åèéí óðñãàë (àæèëëàõ õ¿÷íèé äóòàãäëûí äàðàìò/
èðýõ 1 æèëèéí õóãàöààíû àæèëëàõ õ¿÷íèé õýðýãöýý)-ûã àæèë ìýðãýæëýýð äýëãýðýíã¿é
òîäîðõîéëîõ íü áîëîâñðîëûí ñàëáàðò àæèë ìýðãýæëèéí ÷èã õàíäëàãûí õýìæ¿¿ð
áîëæ ºãíº.
4. Àæèë îëãîã÷äîîñ àæèëëàõ õ¿÷ àâàõàä ó÷èð÷ áóé óð ÷àäâàð, ìýðãýøèë, õóâü
õ¿íèé òºëºâøëèéí äóòàãäàëòàé áàéäëûã àæèë ìýðãýæèë á¿ðýýð òîäðóóëàõ àñóóëòûã
îðóóëñàí ó÷ðààñ àæèëëàõ õ¿÷íèé äóòàãäëûí íýëýýí íàðèéâ÷èëñàí õýìæ¿¿ð¿¿ä
òîäîðõîéëîãäîíî.
5. Áîãèíî õóãàöààíû òºëºâ áàéäëûã óðüä÷èëàí òîîöñîí ñóäàëãààã òîäîðõîé
õóãàöààíû äàâòàìæòàéãààð äàâòàí ã¿éöýòãýñíýýð àæèëëàõ õ¿÷íèé ýðýëò õýðýãöýýíèé
ç¿é òîãòëûã îëæ õàðæ, óëìààð äóíä áîëîí óðò õóãàöààíû ÷èã õàíäëàãûã òîäîðõîéëîõ
áîëîìæ á¿ðäýõ òàëòàé.
9

10. 2. ÑÓÄÀËÃÀÀÍÛ ÕÓÐÀÀÍÃÓÉ
Õºäºëìºðèéí çàõ çýýëèéí ýðýëòèéí áàðîìåòðèéí ýíýõ¿¿ õî¸ð äàõü óäààãèéí ñóäàëãààíä
àíõíû ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí ýäèéí çàñãèéí 8 ñàëáàðò ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áóé 3000
àæ àõóéí íýãæèéã äàõèí õàìðóóëàí, õàíäàëò õèéñýí. ̺í ò¿¿í÷ëýí 100 òîìîîõîí àæ àõóéí
íýãæ áàéãóóëëàãóóäààð ñóäàëãààíû ò¿¿âðèéã áàÿæóóëñàí.
Ìýäýýëýë öóãëóóëàõ àæëûí ¿ð ä¿íä 28731 àæ àõóéí íýãæ áàéãóóëëàãààñ ìýäýýëýë
öóãëóóëñàí áà ºíãºðñºí æèë ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí 227 àæ àõóéí íýãæýýñ ìýäýýëýë àâ÷
÷àäààã¿é. ¯¿íèé ãîë øàëòãààí íü õàðèëöàà õîëáîî òîãòîîõ áîëîìæã¿é áàéñàí, õàÿã áàéðøèë
ñîëèãäñîí, ¿éë àæèëëàãàà íü çîãññîí çýðýã õ¿÷èí ç¿éëòýé õîëáîîòîé áàéëàà.
Ñóäàëãààíû ¿ð ä¿íãýýñ ¿çýõýä àæèë îëãîã÷äûí èõýíõè íü áóþó 92.2 õóâü íü áàðîìåòðèéí
ñóäàëãààíä äàõèí õàìðàãäàõ ñîíèðõîëòîéãîî èëýðõèéëñýí.
Ìàíàé ñóäàëãààíû ¿íäñýí ¿ð ä¿íãèéí íýã íü îéðûí íýã æèëèéí õóãàöààíû õºäºëìºðèéí
çàõ çýýëèéí ýðýëòèéí ÷èã õàíäëàãûí ìýäýýëýë þì. Îéðûí íýã æèëèéí õóãàöààã 2012 îíû
4 ä¿ãýýð ñàðààñ 2013 îíû 3 äóãààð ñàð õ¿ðòýëõ õóãàöàà ãýæ îéëãîõ áà ìàíàé ñóäàëãààíä
ýíýõ¿¿ íýã æèëèéí õóãàöààíû ìýäýýëëèéã ýõíèé 6 ñàð áîëîí ñ¿¿ë÷èéí 6 ñàð ãýñýí áàéäëààð
ÿëãàí àâ÷ ¿çñýí. Ó÷èð íü Ìîíãîë óëñ íü áàéãàëü, öàã óóðûí îíöëîã áàéäëààñ õàìààðàëòàé
óëèðëûí ÷àíàðòàé àæèëëàõ õ¿÷íèé ýðýëò õýðýãöýýíèé õýëáýëçýë èõ áàéäàãòàé õîëáîîòîé.
Îéðûí íýã æèëèéí ýõíèé 6 ñàðûí õóãàöààíä2 óëñûí õýìæýýíä áàéíãûí áîëîí ò¿ð àæëûí
áàéðíû òîî õýìæýý 7.8 õóâèàð áóþó 57804-ººð íýìýãäýíý. Íèéò áèé áîëîõ àæëûí áàéðíû
67 õóâü íü áàéíãûí, ¿ëäñýí 33 õóâü íü ò¿ð àæëûí áàéð áàéõààð òîîöîîëîãäñîí. Ñàëáàðûí
òàðõàëòààð àâ÷ ¿çâýë õºäºº àæ àõóéí ñàëáàð íü îëîí òîîíû ò¿ð àæèëòíû õýðýãöýýíýýñ
õàìààðàëòàéãààð àæèëëàõ õ¿÷íèé ýðýëò õàìãèéí ºíäºð áàéõ ñàëáàðààð òîîöîîëîãäñîí.
̺í ò¿¿í÷ëýí áàðèëãûí ñàëáàðò íèéò 16.4 õóâèéí àæèëëàõ õ¿÷íèé ºñºëò ãàðàõààð áàéãàà
áà áóñàä 6 ñàëáàðóóäàä 3.7 õóâèàñ 8.5 õóâèéí àæèëëàõ õ¿÷íèé ºñºëò ãàðàõààð áàéíà. Á¿ñ
íóòãèéí áàéðøëûí õóâüä òºâèéí á¿ñèéí õºäºëìºðèéí çàõ çýýë àæèëëàõ õ¿÷íèé øèíãýýëò
õàìãèéí èõ áàéõààð áóþó 20.6 õóâèéí ºñºëòèéã õ¿ëýýæ áóéãààð òîîöîîëîãäñîí. Õàðèí
Óëààíáààòðûí õýìæýýíä õàìãèéí áàãà ºñºëò ãàðàõààð áàéãàà íü ºìíºõ æèëèéí ñóäàëãààíû
¿ð ä¿íãýýñ íýëýýä ÿëãààòàé ¿ð ä¿í áàéëàà.
Äîòîîäûí õºäºëìºðèéí çàõ çýýëä îéðûí íýã æèëèéí õóãàöààíû ýõíèé 6 ñàðä áàéíãûí
àæëûí áàéð 10.7 õóâü áóþó 38593-ààð ºñºõ áîëîìæ áàéãààã ìàíàé ñóäàëãààíû ¿ð ä¿í
õàðóóëëàà.
Ýäèéí çàñãèéí ¿éë àæèëëàãààíû ñàëáàðóóäààñ áóñàä ñàëáàðòàé õàðüöóóëàõàä áàðèëãûí
ñàëáàðò õàìãèéí îëîí òîîíû áàéíãûí àæèëòàí õýðýãöýýòýé áàéõààð òîîöîîëîãäîæ 16.3
õóâèéí ºñºëòèéã õàðóóëæ áàéíà. Õàðèí õóäàëäààíû ñàëáàðò õàìãèéí áàãà áóþó 6.4 õóâèéí
áàéíãûí àæèëòíû ºñºëò áèé áîëîõ òºëºâòýé áàéíà. Á¿ñ íóòãèéí áàéðøëààð àæèëëàõ
õ¿÷íèé ýðýëò õýðýãöýý õàðèëöàí àäèëã¿é áàéíà. Óëñûí õýìæýýíä òºâèéí á¿ñèéí àéìãóóäàä
õàìãèéí îëîí òîîíû áàéíãûí àæëûí áàéð áèé áîëîõ áóþó ýäãýýð àéìãóóäàä 20.6 õóâèéí
ºñºëò ãàðàõààð òîîöîîëîãäñîí. Õàðèí áóñàä 4 á¿ñèéí òóõàéä áàðóóí á¿ñýä 11.9 õóâü,
Õàíãàéí á¿ñýä 8.5 õóâü, Ç¿¿í á¿ñýä 7.5 õóâü, Óëààíáààòàðò 7.2 õóâü ãýñýí ýðýìáýýð òóñ òóñ
áàéíãûí àæèëëàõ õ¿÷íèé ºñºëò áèé áîëíî.
Õàðèí óëñûí õýìæýýíä îéðûí íýã æèëèéí ýõíèé 6 ñàðä ò¿ð àæëûí áàéð 4.8 õóâèàð
áóþó 19211-ýýð ºñºõ ä¿ð çóðàã ãàðñàí.
1
2
10
¯ÑÕ-íû Àæ àõóéí íýãæ áàéãóóëëàãûí 2011 îíû òîîëëîãûí ¿ð ä¿í: 2011 îíû ñ¿¿ë÷èéí áàéäëààð áèçíåñ
ðåãèñòðèéí ñàíä á¿ðòãýëòýé, èäýâõòýé ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áóé àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãûí òîî
48086 áàéíà. ¯¿íýýñ áàðîìåòðèéí ñóäàëãààíä õàìðóóëñàí ýäèéí çàñãèéí ñàëáàðóóäàä 41303 ÀÀÍÁ ¿éë
àæèëëàãàà ÿâóóëäàã.
Ñóäàëãààíû ìýäýýëýë öóãëóóëñàí ñàðààñ õîéø 6 ñàðûí òóðø, ººðººð õýëáýë 2012 îíû 4 ä¿ãýýð ñàðààñ
2012 îíû 9 ä¿ãýýð ñàð õ¿ðòýëõ õóãàöàà
ժĪË̪ÐÈÉÍ ÒªÂ ÁÈÐÆ 2012

11. Õºäºëìºðèéí çàõ çýýëèéí áàðîìåòðèéí ñóäàëãààíû ÝÖÑÈÉÍ ÒÀÉËÀÍ
պ人 àæ àõóéí ñàëáàðûí õýìæýýíä ò¿ð àæèëòàí ìàø îëîí òîîãîîð íýìýãäýõ áà
45.5 õóâèéí ºñºëò ãàðàõààð áàéíà. ̺í áàðèëãûí ñàëáàð îíöãîé ºñºëòèéã õ¿ëýýæ, ýíý
ñàëáàðûí ò¿ð àæèëòíû òîî 16.5 õóâèàð ºñºõººð òîîöîîëîãäñîí. Áóñàä 6 ñàëáàðóóä á¿ãä
óëñûí äóíäàæ áîëîõ 4.8 õóâèàñ äîîø õýìæýýíèé ò¿ð àæèëòíû ºñºëòèéã õ¿ëýýæ áàéíà.
Á¿ñ íóòãèéí òàðõàëòààð òºâèéí á¿ñ áîëîí áàðóóí á¿ñ¿¿äýä ò¿ð àæèëòíû ºñºëòèéí õóâü 2
îðîíòîé òîîíû õýìæýýíä ãàðàõààð áàéãàà áà Óëààíáààòàðò õàìãèéí áàãà áóþó ò¿ð àæèëòàí
3.8 õóâèàð íýìýãäýõýýð áàéíà.
Óëèðëûí ÷àíàðòàé àæèëëàõ õ¿÷íèé ýðýëò õýðýãöýý áàãàññàí, ººðººð õýëáýë õºäºëìºðèéí
çàõ çýýë äýõ óëèðëûí ÷àíàðòàé àæèëëààõ õ¿÷íèé õýëáýëçýë òîãòâîðæñîí áàéäàã ãýäýã óòãààð
íàìàð, ºâëèéí óëèðëûí ñàðóóäûã áàãòààñàí èðýõ íýã æèëèéí õóãàöààíû ñ¿¿ë÷èéí 6 ñàðûí
àæèëëàõ õ¿÷íèé õýðýãöýý íü èë¿¿ áîäèòîé ìýäýýëýë áàéäàã ãýæ ¿çäýã.
Èðýõ íýã æèëèéí ñ¿¿ë÷èéí 6 ñàðûí õóãàöààíä3 Ìîíãîëûí õºäºëìºðèéí çàõ çýýë äýõ
áàéíãûí áîëîí ò¿ð àæëûí áàéð 2.9 õóâèàð áóþó 21034-ººð ºñºõººð áàéíà. ¯¿íýýñ áàéíãûí
àæëûí áàéð óëñûí õýìæýýíä 4.8 õóâèàð ºñ÷, 15325 áàéíãûí àæèëòíûã õºäºëìºðèéí çàõ
çýýë øèíýýð õ¿ëýýí àâàõààð áàéíà.
Ýäèéí çàñãèéí ñàëáàðóóäààñ õóäàëäààíû ñàëáàðò áóñàä ñàëáàðòàé õàðüöóóëàõàä
õàðüöàíãóé ºíäºð áóþó 13.2 õóâèéí áàéíãûí àæèëòíû ºñºëò ãàðàõààð òîîöîîëîãäñîí.
Áóñàä ñàëáàðóóäûí õóâüä á¿ãä óëñûí äóíäæààñ äîîø ò¿âøèíä õºäºëìºðèéí çàõ çýýëèéã
áàéíãûí àæèëòíààð ºðãºòãºõ áîëîìæòîé áàéãàà áà õàìãèéí áàãà ºñºëò áóþó 0.7 õóâèéí
ºñºëò õºäºº àæ àõóéí ñàëáàðò ãàðàõààð áàéíà.
Á¿ñ íóòãèéí õóâüä îéðûí íýã æèëèéí õóãàöààíû ñ¿¿ë÷èéí 6 ñàðä Óëààíáààòàðò õàìãèéí
îëîí áàéíãûí àæëûí áàéð áèé áîëîõ áà ºñºëòèéí õóâü íü 5.4 áàéíà. Õàðèí ç¿¿í á¿ñèéí 3
àéìàãò áàéíãûí àæëûí áàéð õàìãèéí öººí òîîãîîð áèé áîëîõîîð áàéãàà áà ýíý á¿ñ íóòàãò
0.6 õóâèéí ºñºëò õ¿ëýýãäýæ áàéíà. Õàðèí îéðûí íýã æèëèéí õóãàöààíû ñ¿¿ë÷èéí 6 ñàðä
õºäºëìºðèéí çàõ çýýë äýõ ò¿ð àæèëòíû õýðýãöýý 0.9 õóâèàð áóþó 5709-ýýð íýìýãäýõýýð
áàéíà. ßëàíãóÿà õºäºº àæ àõóéí ñàëáàðò áóñàä ñàëáàðòàé, ìºí ò¿¿í÷ëýí áàðóóí á¿ñýä
áóñàä á¿ñ¿¿äòýé õàðüöóóëàõàä èë¿¿ îëîí òîîíû ò¿ð àæèëòàí õýðýãöýýòýé áàéõààð áàéíà.
Ñóäàëãààíû ¿ð ä¿íãýýñ ¿çýõýä îéðûí íýã æèëèéí õóãàöààíä äîòîîäûí õºäºëìºðèéí çàõ
çýýëä 78838 àæëûí ñóë îðîí òîî áèé áîëîõîîñ 47.1 õóâüòàé òýíöýõ 37133 íü øèíýýð àæëûí
áàéð, ¿ëäñýí 52.9 õóâü áóþó 41705 íü ñóë àæëûí áàéð ãýñýí ìýäýýëëèéã àæèë îëãîã÷èä
ºã÷ýý.
Õºäºëìºðèéí çàõ çýýëä ýðýëòòýé áàéõ àæèë ìýðãýæë¿¿ä íü ºíãºðñºí æèë õèéñýí
ñóäàëãààíû ¿ð ä¿íòýé èõ îéðîëöîî ãàðëàà. Ãîë ÿëãàà íü ýíý æèëèéí ñóäàëãààãààð óóë
óóðõàéí ñàëáàðûí ìýðãýæèëòýé àæèëòíû ýðýëò õýðýãöýý áóóð÷, õ¿íä äààöûí ìàøèí, òîì
òýðýãíèé æîëîî÷ íàð ýíý ñàëáàðò õàìãèéí ýðýëòòýé áàéõààð òîäîðõîéëîãäñîí.
Íèéò áèé áîëîõ àæëûí áàéðíû 60.9 õóâü íü íýí ýðýëòòýé 20 àæèë ìýðãýæëýýð áàéãàà
áà áàðèëãûí ñàëáàðò õàìààðàõ àæèë ìýðãýæë¿¿äèéí ýçëýõ õóâü ìàø ºíäºð áàéãàà þì.
Ìºí ¿éë÷èëãýý áîëîí ¿éëäâýðëýë, õóäàëäààíû ñàëáàðûí àæèë ìýðãýæë¿¿äýýð àæèëëàõ õ¿÷
õàìãèéí èõ õýðýãöýýòýé áàéõààð áàéíà. Æèøýýëáýë, áàðèëãûí ñàëáàðò áàðèëãà óãñðàëòûí
òóñëàõ àæèëòàí, áàðèëãà óãñðàëòûí ìóæààí, ºðëºã÷èí, õîëáîãäîõ áóñàä àæèëòàí, çàì
èíä¿¿äëýãèéí àæèëòàí, àðìàòóð÷èí, öàõèëãààí÷èí, áàðèëãà óãñðàëòûí èíæåíåð¿¿ä õàìãèéí
ýðýëòòýé áàéõààð áàéíà. ̺í õóäàëäààíû ñàëáàðò áîðëóóëàã÷, æèæèãëýíãèéí ãàçðûí
õóäàëäàà÷èí, áîðëóóëàëò ìàðêåòèíãèéí ìåíåæåð, ¿éë÷èëãýýíèé ñàëáàðò õàìãààëàëòûí
àëáàíû àæèëòàí, 纺ã÷, òîãîî÷, ¿éëäâýðëýëèéí ñàëáàðò ¿éëäâýðëýë àæ àõóéí òóñëàõ
àæèëòàí, õ¿íñ óíäààíû òåõíîëîãè÷èä òóñ òóñ ýðýëò èõòýé áàéõ òîîöîî ãàðñàí.
Àæèë îëãîã÷èä õýðýãöýýò àæèëëàõ õ¿÷èí íü ìýðãýæëèéí áîëîí òåõíèêèéí óð ÷àäâàðòàé
áàéõààñ ãàäíà õàðèëöààíû óð ÷àäâàðûí òºëºâøèë, êîìïüþòåð, òåõíèêèéí ìýäëýã, ãàäààä
õýëíèé ìýäëýãòýé áàéõ çýðýã íýìýëò óð ÷àäâàðóóäàä èë¿¿ èõ à÷ õîëáîãäîë ºãäºã. ̺í àæèë
îëãîã÷äîä áýðõøýýë áîëäîã ç¿éë áóþó àæèë õèéõ ÷èí õ¿ñýëã¿é, óÿí õàòàí à÷ààëàë äààõ
÷àäâàðã¿é, õàðèóöëàãàã¿é àæèë÷èä èõ áàéäàã áà øèíý àæèëòàí àâàõàä ýíý øààðäëàãóóäûã
3
Ñóäàëãààíû ìýäýýëýë öóãëóóëñàí ñàðààñ õîéøõè 1 æèëèéí õóãàöààíû ñ¿¿ëèéí 6 ñàð áóþó 2012 îíû 10
äóãààð ñàðààñ 2013 îíû 3 äóãààð ñàð õ¿ðòýëõ õóãàöàà
11

12. îíöãîé àíõààð÷, öààøèä õºäºëìºðò õàíäàõ çºâ õàíäëàãûã òºëºâø¿¿ëýõ ÷èãëýëýýð òºð
çàñãèéí áîäëîãî, ¿éë àæèëëàãààã õàíäóóëàõ øààðäëàãà áàéãààã äàõèí ñàíóóëëàà.
Ýíýõ¿¿ ñóäàëãààíààñ ãàðñàí íýã ¿ð ä¿í íü õºäºëìºðèéí çàõ çýýë äýõ àæèëëàõ õ¿÷íèé
äóòàãäëûí àñóóäàë þì. Ñóäàëãààíû ò¿¿âýðò õàìðàãäñàí àæ àõóéí íýãæ áàéãóóëëàãóóä áóþó
Ìîíãîë Óëñûí á¿õ àæ àõóéí íýãæ áàéãóóëëàãóóä /ò¿¿âýð íü óëñûí õýìæýýíä òºëººëæ áóé
òóë/-ûí 19.1 õóâü íü ºíãºðñºí íýã æèëèéí õóãàöààíä àæèëëàõ õ¿÷íèé äóòàãäàëä îðñîí
áàéíà. ßëàíãóÿà ¿éëäâýðëýë áîëîí áàðèëãûí ñàëáàð àæèëëàõ õ¿÷íèé äóòàãäàëä õàìãèéí
èõýýð íýðâýãäñýí áàéõàä, õºäºº àæ àõóéí ñàëáàð õàìãèéí áàãààð íýðâýãäæýý. Á¿ñ íóòãèéí
áàéðøëààð áàðóóí á¿ñèéí àæèë îëãîã÷èä àæèëëàõ õ¿÷íýýð õàìãèéí èõýýð äóòàãäñàí áîë,
òºâèéí á¿ñèéí àæèë îëãîã÷èä àæèëëàõ õ¿÷íèé äóòàãäàëä áóñàä á¿ñòýé õàðüöóóëàõàä
õàìãèéí áàãààð ºðòñºí áàéíà. Àæèëëàõ õ¿÷èí øààðäëàãàòàé áàéñàí îðîí òîîã àæèëëàõ
õ¿÷èí äóòàãäàëòàé áàéãàà àæ àõóéí íýãæ áàéãóóëëàãàä îäîî àæèëëàæ áàéãàà íèéò
àæèë÷äûí õóâèàð ãàðãàæ, àëäàãäñàí áîëîìæèéã òîîöäîã. Òýãâýë äîòîîäûí õºäºëìºðèéí
çàõ çýýë ºíãºðñºí íýã æèëèéí õóãàöààíä 11.2 õóâèéí àæèë ýðõëýëòèéí áîëîìæèéã àëäñàí
áàéãàà áà ýíý íü ºíäºð ¿ç¿¿ëýëò þì.
Òºãñãºëä íü õî¸ð æèë äàðààëàí õèéñýí ñóäàëãààíóóäûí ¿ð ä¿íã õàðüöóóëàí òîâ÷ëîí
õóðààíãóéëüÿ.
Á¿õýëäýý Ìîíãîëûí õºäºëìºðèéí çàõ çýýëä àæèëëàõ õ¿÷íèé õýðýãöýý óëàì íýìýãäýæ
áàéãàà ä¿ð çóðàã õàðàãäàæ áàéíà. ¯¿íèéã ºíãºðñºí æèëèéí ñóäàëãààíààñ íèéò õýðýãöýýò
àæèëòàí 58 ìÿíãà ãàðóé áàéõààð òîîöîîëîãäñîí áîë ýíý æèëèéí ñóäàëãààíû ä¿íãýýð 78
ìÿíãà ãàðóé áîëæ ºññºí áàéãààãààñ õàðæ áîëíî.
Áàðèëãûí ñàëáàð íü ºíãºðñºí æèë òýðã¿¿ëæ áàéñàí õóäàëäàà áîëîí ¿éë÷èëãýýíèé
ñàëáàðûã àðäàà îðõèæ, 2012-2013 îí íü ýíý ñàëáàðûí õóâüä õàìãèéí èõ àæèëëàõ õ¿÷
øààðäñàí, èõ á¿òýýí áàéãóóëàëòûí àæëóóä õèéãäýõ æèë áîëîõûã õàðóóëæ áàéíà. ̺í
ò¿¿í÷ëýí õºäºº àæ àõóéí ñàëáàð íü àæèëëàõ õ¿÷èí øèíãýýõ ÷àäâàð ºíãºðñºí æèëòýé
õàðüöóóëàõàä íýìýãäæýý. Á¿ñ íóòãèéí áàéðøëûí õóâüä õºäºëìºðèéí çàõ çýýëèéí áàãòààìæ
íü Óëààíáààòàð, òºâèéí á¿ñ, áàðóóí á¿ñ, õàíãàéí á¿ñ, ç¿¿í á¿ñ ãýñýí ýðýìáý äàðààëëûã
õàäãàëñàí áàéíà.
12
ժĪË̪ÐÈÉÍ ÒªÂ ÁÈÐÆ 2012

13. Õºäºëìºðèéí çàõ çýýëèéí áàðîìåòðèéí ñóäàëãààíû ÝÖÑÈÉÍ ÒÀÉËÀÍ
3. ÑÓÄÀËÃÀÀÍÛ ÕÀÌÐÀÕ Õ¯ÐÝÝ
3.1. Ò¯¯ÂÝÐËÝËÒÈÉÍ ÒÀÍÈËÖÓÓËÃÀ
Áàðîìåòðèéí ñóäàëãààíû àðãà÷ëàëûí îíöëîã íü òîäîðõîé õóãàöààíû äàâòàìæòàéãààð
àæ àõóéí íýãæ áàéãóóëëàãóóäûã äàâòàí ñóäàëãààíä õàìðóóëàõ ÿâäàë þì. Èéìýýñ 2011 îíä
ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí 3000 àæ àõóéí íýãæ áàéãóóëëàãûã äàõèí õàìðóóëæ, 100 òîìîîõîí
àæ àõóéí íýãæ áàéãóóëëàãûã çîðèëòòîéãîîð íýìýí îðóóëæ ñóäàëñàí. Õàíäàëòûí ¿ð ä¿íä
íèéò 2873 àæ àõóéí íýãæ áàéãóóëëàãààñ ñóäàëãàà àâñàí. Ìàíàé ñóäàëãààíä àæ àõóéí íýãæ
áàéãóóëëàãóóäûã ýõ îëîíëîãîîñ ò¿¿âýðëýõäýý ¿éë àæèëëàãààíû ÷èãëýë, áàéðøèë, àæèëòíû
òîîíû á¿ëýã ãýñýí ¿íäñýí 3 øàëãóóðûã õàðãàëçàí ¿çñýí.
¯éë àæèëëàãààíû ñàëáàðûí õóâüä ºíãºðñºí æèë õèéñýí ñóäàëãààòàé íýãýí àäèë
àæèëëàõ õ¿÷íèé áàãòààìæ èõòýé, ýäèéí çàñãèéí ºñºëò õóðäàöòàé ÿâàãäàæ áàéãàà óóë
óóðõàé, áàðèëãà, õºäºº àæ àõóé, õóäàëäàà, ¿éëäâýðëýë, ¿éë÷èëãýý/áàíê, ñàíõ¿¿, ¿ë õºäëºõ
õºðºíãº, íèéãýì áèå õ¿íä ¿ç¿¿ëýõ ¿éë÷èëãýý/, òýýâýð õàðèëöàà õîëáîî, çî÷èä áóóäàë,
çîîãèéí ãàçðûí ñàëáàðóóäûã õàìðóóëàí ñóäàëñàí.
Àæ àõóéí íýãæ áàéãóóëëàãûã àæèëòíû òîîíû áàéäëààð 4 àíãèëàëä õóâààñàí: ìèêðî
áóþó 10 áà ò¿¿íýýñ äîîø àæèëòàíòàé, æèæèã áóþó 11-50 àæèëòàíòàé, äóíä áóþó 51-250
àæèëòàíòàé, òîì áóþó 251 áà ò¿¿íýýñ äýýø àæèëòàíòàé. Áàéðøëûã Óëààíáààòàð áà îðîí
íóòàã/àéìàã/-ààð òîäîðõîéëñîí.
Õ¿ñíýãò 3.1. Ò¿¿âðèéí õóâààðèëàëò, ñàëáàðààð áà àæ àõóéí íýãæ áàéãóóëëàãûí àæèëòíû
òîîãîîð
ÑÀËÁÀÐ
պ人 àæ àõóé
Óóë óóðõàé
¯éëäâýðëýë
Áàðèëãà
Õóäàëäàà
ÇÁÐÊ
Òýýâýð, õàðèëöàà õîëáîî
¯éë÷èëãýý
Á¿ãä
1-10
àæèëòàí
145
24
153
66
196
85
44
282
995
Àæèë÷äûí òîîíû á¿ëýã
11-50
51-250
251 áà ò¿¿íýýñ
àæèëòàí
àæèëòàí
äýýø àæèëòàí
66
10
1
62
50
17
237
121
27
215
113
15
183
67
17
129
20
2
56
37
10
304
99
20
1252
517
109
Á¿ãä
222
153
538
409
463
236
147
705
2873
13

14. Õ¿ñíýãò 3.2. Ò¿¿âðèéí õóâààðèëàëò, àéìãààð áà àæ àõóéí íýãæ áàéãóóëëàãûí àæèëòíû
òîîíû á¿ëãýýð
ÀÉÌÀÃ, ÍÈÉÑËÝË
Îðîí íóòãèéí õýìæýýíä
Áàÿí-ªëãèé
Ãîâü-Àëòàé
Çàâõàí
Óâñ
Õîâä
Àðõàíãàé
Áàÿíõîíãîð
Áóëãàí
Îðõîí
ªâºðõàíãàé
Õºâñãºë
Ãîâüñ¿ìáýð
Äàðõàí-Óóë
Äîðíîãîâü
Äóíäãîâü
ªìíºãîâü
Ñýëýíãý
Òºâ
Äîðíîä
Ñ¿õáààòàð
Õýíòèé
Óëààíáààòàð
Óëñûí õýìæýýíä
14
ժĪË̪ÐÈÉÍ ÒªÂ ÁÈÐÆ 2012
1-10
563
25
5
7
36
38
10
19
12
42
24
25
12
81
12
15
43
71
56
7
8
15
432
995
Àæèëòíû òîîíû á¿ëýã
11-50
51-250
251+
470
97
11
22
5
0
15
6
1
29
4
0
28
4
0
39
7
1
19
7
0
9
4
1
10
1
0
49
8
7
21
5
0
29
8
0
7
2
0
49
9
0
16
2
0
7
1
0
20
3
0
28
1
0
19
4
0
25
10
0
16
1
1
13
5
0
782
420
98
1252
517
109
Á¿ãä
1141
52
27
40
68
85
36
33
23
106
50
62
21
139
30
23
66
100
79
42
26
33
1732
2873

15. Õºäºëìºðèéí çàõ çýýëèéí áàðîìåòðèéí ñóäàëãààíû ÝÖÑÈÉÍ ÒÀÉËÀÍ
Õ¿ñíýãò 3.3. Ò¿¿âðèéí õóâààðèëàëò, àéìàã áà ñàëáàð òóñ á¿ðýýð
¯éëäâýðëýë
Áàðèëãà
Õóäàëäàà
ÇÁÐÊ
Òýýâýð, õàðèëöàà
õîëáîî
¯éë÷èëãýý
Îðîí íóòàã
Áàÿí-ªëãèé
Ãîâü-Àëòàé
Çàâõàí
Óâñ
Õîâä
Àðõàíãàé
Áàÿíõîíãîð
Áóëãàí
Îðõîí
ªâºðõàíãàé
Õºâñãºë
Ãîâüñ¿ìáýð
Äàðõàí-Óóë
Äîðíîãîâü
Äóíäãîâü
ªìíºãîâü
Ñýëýíãý
Òºâ
Äîðíîä
Ñ¿õáààòàð
Õýíòèé
Óëààíáààòàð
Óëñûí
õýìæýýíä
Óóë óóðõàé
Óëààíáààòàð
/Àéìàã/
ÕÀÀ
Ýäèéí çàñãèéí ñàëáàð
181
4
2
0
9
7
1
1
3
3
4
11
1
17
3
0
2
60
51
1
0
1
41
21
2
0
2
1
2
0
1
0
1
1
1
0
3
0
1
1
0
1
2
2
0
132
223
10
8
17
8
20
6
8
2
41
15
18
1
26
3
6
11
2
3
10
4
4
315
124
10
5
7
12
17
5
2
2
9
5
9
2
15
2
2
1
1
8
2
4
4
285
163
6
3
5
11
7
4
8
4
15
10
5
8
17
4
3
26
8
6
4
4
5
300
106
7
0
2
0
11
3
7
5
9
8
4
3
3
0
6
9
0
4
8
5
12
130
57
4
0
3
0
6
0
2
2
13
4
3
1
5
0
1
6
0
1
2
3
1
90
266
9
9
4
27
15
17
4
5
15
3
11
5
53
18
4
10
29
5
13
4
6
439
1141
52
27
40
68
85
36
33
23
106
50
62
21
139
30
23
66
100
79
42
26
33
1732
222
153
538
409
463
236
147
705
2873
Á¿ãä
15

16. 3.2. ÑÓÄÀËÃÀÀÍÛ ÕÀÌÐÀËÒ
Õ¿ñíýãò 3.4-ò ñóäàëãààãààð íèéò á¿ðòãýëòýé, èäýâõòýé ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áóé àæ
àõóéí íýãæ áàéãóóëëàãûí õýäýí õóâèéã õàìðóóëñíûã ¿ç¿¿ëëýý.
Õ¿ñíýãò 3.4. Ñóäàëãààíû õàìðàëò: Àæ àõóéí íýãæ áàéãóóëëàãûí òîî
ÝÄÈÉÍ ÇÀÑÃÈÉÍ ÑÀËÁÀÐ
À
B
C
D
E
F
G
H
ÕÀÀ
ÓÓË ÓÓÐÕÀÉ
¯ÉËÄÂÝÐËÝË
ÁÀÐÈËÃÀ
ÕÓÄÀËÄÀÀ
ÇÎ×ÈÄ ÁÓÓÄÀË, ÐÅÑÒÎÐÀÍ, ÊÀÔÅ
ÒÝÝÂÝÐ, ÕÀÐÈËÖÀÀ ÕÎËÁÎÎ
¯ÉË×ÈËÃÝÝ (áàíê, ñàíõ¿¿, äààòãàë,
¿ë õºäëºõ õºðºíãº, íèéãýì áèå
õ¿íä ¿ç¿¿ëýõ ¿éë÷èëãýý )
Á¿ãä
Àæ àõóéí íýãæ áàéãóóëëàãûí òîî
ÁÐÑ-ä á¿ðòãýëòýé
Ò¿¿âýðëýñýí
Ò¿¿âðèéí
ÀÀÍÁ
ÀÀÍÁ
õàìðàëò
Òîîãîîð
Òîîãîîð
Õóâèàð
2507
222
8.9
383
153
40.0
4362
538
12.3
2831
409
14.4
15897
463
2.9
1899
236
12.4
1895
147
7.8
11529
705
6.1
41303
2873
7.0
Õ¿ñíýãò 3.4-ò ¿ç¿¿ëñýí÷ëýí òóñ ñóäàëãààíä íèéò áèçíåñ ðåãèñòðèéí ñàíä á¿ðòãýëòýé,
èäýâõòýé ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áóé àæ àõóéí íýãæ áàéãóóëëàãóóäûí 7.0 õóâèéã õàìðóóëñàí
áàéíà. Ñóäàëãààíû ò¿¿âðèéí òºëººëºõ ÷àäâàðûã õàíãàõûí òóëä ò¿¿âðèéí õàìðàëòûã 2 áà
ò¿¿íýýñ äýýø òîîíû õ¿÷èí ç¿éëñèéí õýìæ¿¿ðèéã àøèãëàí òîîöîõ íü ÷óõàë áàéäàã. Ìîíãîëûí
õóâüä íèéò àæ àõóéí íýãæ áàéãóóëëàãûí 80.7 õóâü íü 1-9 òîîíû àæèëòàíòàé áàéäãààñ ãàäíà
íýã õ¿íèé ýñâýë ãýð á¿ëèéí áèçíåñ ó÷ðààñ àæèëòàí áàéäàãã¿é. Òèéìýýñ ñóäàëãààíû çîðèëãûã
õàíãàõûí òóëä àæ àõóéí íýãæ áàéãóóëëàãûã ò¿¿âýðëýõäýý ýäèéí çàñãèéí ¿éë àæèëëàãààíû
÷èãëýë, àæèëòíû òîîã õàðãàëçàí ¿çäýã.
Õ¿ñíýãò 3.5-ä àæ àõóéí íýãæ áàéãóóëëàãóóäûí àæèëòíû òîî áîëîí ýäèéí çàñãèéí
ñàëáàðûí àíãèëëûã õàðóóëëàà.
16
ժĪË̪ÐÈÉÍ ÒªÂ ÁÈÐÆ 2012

17. Õºäºëìºðèéí çàõ çýýëèéí áàðîìåòðèéí ñóäàëãààíû ÝÖÑÈÉÍ ÒÀÉËÀÍ
Õ¿ñíýãò 3.5. Ñóäàëãààíû õàìðàëò: Õàìðàãäñàí àæèëòíû òîî
À
B
C
D
E
F
G
H
Àæèëòíû òîî
ÁÐÑ-ä á¿ðòãýëòýé
Ò¿¿âýðëýñýí
Ò¿¿âðèéí
ÝÄÈÉÍ ÇÀÑÃÈÉÍ ÑÀËÁÀÐ
ÀÀÍÁ-ûí àæèëòàí ÀÀÍÁ-ûí àæèëòàí õàìðàëò
Òîîãîîð
Òîîãîîð
Õóâèàð
ÕÀÀ
14722
3625
24.6
ÓÓË ÓÓÐÕÀÉ
22674
21377
94.3
¯ÉËÄÂÝÐËÝË
63634
39978
62.8
ÁÀÐÈËÃÀ
39870
23213
58.2
ÕÓÄÀËÄÀÀ
69099
40411
58.5
ÇÎ×ÈÄ ÁÓÓÄÀË, ÐÅÑÒÎÐÀÍ, ÊÀÔÅ
16273
6506
39.9
ÒÝÝÂÝÐ, ÕÀÐÈËÖÀÀ ÕÎËÁÎÎ
40938
10057
24.6
¯ÉË×ÈËÃÝÝ (áàíê, ñàíõ¿¿,
äààòãàë, ¿ë õºäëºõ õºðºíãº,
82241
35579
43.3
íèéãýì áèå õ¿íä ¿ç¿¿ëýõ
¿éë÷èëãýý)
Á¿ãä
3494514
180746
51.7
Ýíý óäààãèéí áàðîìåòðèéí ñóäàëãàà íü ò¿¿âýð îëîíëîãûí õóâüä ºíãºðñºí æèëòýé
õàðüöóóëàõàä õàðüöàíãóé áóóðñàí ÷ àæèëëàõ õ¿÷íèé õàìðàëò íü íýëýýä ºðãºæèí òýëñýí
áàéãàà íü õàðàãäàæ áàéíà. Ó÷èð íü ýíý æèëèéí ñóäàëãààíä 51-250 àæèëòàíòàé 60, 251
áà ò¿¿íýýñ äýýø àæèëòàíòàé 40 àæ àõóéí íýãæ áàéãóóëëàãûã òóñ òóñ çîðèëòòîéãîîð íýìýí
õàìðóóëñàí íü ò¿¿âýðëýñýí àæ àõóéí íýãæ áàéãóóëëàãûí àæèëòíû òîî õýìæýýã íýìýãä¿¿ëæ,
óëìààð íèéò ýõ îëîíëîãûí õàìðàëòûí õóâü íýìýãäýõýä íºëººëñºí. ßëàíãóÿà ¿éëäâýðëýë,
õóäàëäààíû ñàëáàðûí àæ àõóéí íýãæ áàéãóóëëàãóóäûã íýëýýä ò¿ëõ¿¿ õàìðóóëñàí ó÷ðààñ
ºíãºðñºí æèëòýé õàðüöóóëàõàä ò¿¿âðèéí õàìðàëòûí õóâü ýäãýýð ñàëáàðóóäàä áàãàã¿é ºññºí
¿ð ä¿íã õàðæ áîëîõîîð áàéíà.4.
4
¯íäýñíèé Ñòàòèñòèêèéí Õîðîîíîîñ õèéñýí “2011 îíû àæ àõóéí íýãæèéí òîîëëîãûí ä¿í”: Áèçíåñ
ðåãèñòðèéí ñàíä á¿ðòãýëòýé, ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áàéãàà àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãûí àæèëëàã÷äûí
òîî 2012 îíû 1 ä¿ãýýð óëèðëûí áàéäëààð 508980 áàéíà. Òóñ ñóäàëãààíä õàìðóóëñàí ýäèéí çàñãèéí ¿éë
àæèëëàãààíû ñàëáàðóóäàä 349451 àæèëëàãñàä õàðüÿàëàãäàæ áàéíà.
17

18. 4. ժĪË̪ÐÈÉÍ ÇÀÕ ÇÝÝË ÄÝÕ
ÀÆÈËËÀÕ Õ¯×ÍÈÉ ÝÐÝËÒ ÕÝÐÝÃÖÝÝ
4.1. ÎÐØÈË
Áàðîìåòðèéí ñóäàëãààíû ¿íäñýí çîðèëãî íü îéðûí íýã æèëèéí õóãàöààíä õºäºëìºðèéí
çàõ çýýëä àæèëëàõ õ¿÷íèé ÿìàð õýðýãöýý áèé áîëîõ áîëîìæòîé áàéãààã óðüä÷èëàí
òîîöîí òîäîðõîéëæ, óëìààð õºäºëìºðèéí çàõ çýýëèéí íèéë¿¿ëýëòèéã ýðýëòýä íèéö¿¿ëýí
õýðýãæ¿¿ëýõ áîäëîãî, àðãà õýìæýýíèé àíõäàã÷ ìýäýýëëèéã á¿ðä¿¿ëýõ ÿâäàë þì.
Ýíý á¿ëýãò ìàíàé ñóäàëãààíû ãîë öºì õýñýã áîëîõ èðýõ íýã æèëèéí õóãàöààíû àæèëëàõ
õ¿÷íèé ýðýëò õýðýãöýýã îéðûí íýã æèëèéí ýõíèé áîëîí ñ¿¿ë÷èéí 6 ñàð ãýñýí õóãàöààíû
ÿëãààòàéãààð òàéëáàðëàí àâ÷ ¿çýõ áîëíî.
Ñóäàëãààíû îðøèë õýñýãò äóðüäñàí÷ëàí ìàíàé óëñ íü áàéãàëü öàã óóðûí õ¿÷èí ç¿éëñýýñ
õàìààðàëòàé óëèðëûí ÷àíàðòàé àæèëëàõ õ¿÷íèé õºäºë㺺íèé õýëáýëçýë ºíäºð áàéäàã.
Èéìýýñ îéðûí íýã æèëèéí ýõíèé 6 ñàðûí õóãàöàà íü ìàíàé óëñûí õóâüä óëèðëûí ÷àíàðòàé
àæëûí áàéð õàìãèéí îëíîîð áèé áîëäîã õàâàð, çóíû óëèðëóóäûã õàìàð÷ áàéãàà ó÷ðààñ
ñóäàëãààíû ¿ð ä¿í ýäãýýð ñàðóóäàä íýëýýä ºíäºð àæèëëàõ õ¿÷íèé ºñºëò áèé áîëîõûã
áàòàòãàí õàðóóëñàí. Õàðèí ñ¿¿ë÷èéí 6 ñàð íü óëèðëûí ÷àíàðòàé õýëáýëçýë àðèëñàí áàéäàã
ó÷ðààñ ýíý õóãàöààíä áèé áîëîõ àæèëëàõ õ¿÷íèé õýðýãöýý íü õºäºëìºðèéí çàõ çýýë äýõ
àæèëëàõ õ¿÷íèé øèíãýýõ ÷àäâàðûã èë¿¿ áîäèòîéãîîð õàðóóëñàí ¿ð ä¿í ãýæ îéëãîæ áîëíî.
Áèä àæèë îëãîã÷äîîñ îéðûí íýã æèëèéí õóãàöààíä àæèëëàõ õ¿÷íèé õýðýãöýý áàéãàà
ýñýõèéã àñóóæ, õýðýãöýýò àæèëëàõ õ¿÷èí íü ÿìàð ìýðãýæèë, óð ÷àäâàðòàé áàéõ ¸ñòîéã
òóñãàé àñóóëòóóäààð òîäðóóëñàí.
4.2. ÀÆÈËËÀÕ Õ¯×ÍÈÉ ÝÐÝËÒ ÕÝÐÝÃÖÝÝ
4.2.1. Îéðûí íýã æèëèéí ýõíèé 6 ñàðûí õóãàöààíû àæèëëàõ õ¿÷íèé õýðýãöýý
/2012.04-2012.09/
Äîòîîäûí õºäºëìºðèéí çàõ çýýëä îéðûí íýã æèëèéí õóãàöààíû ýõíèé 6 ñàðä íèéò
57 ìÿíãà ãàðóé áàéíãûí áîëîí ò¿ð àæèëòàí õýðýãöýýòýé áàéõ òîîöîî ãàðñàí. Ýíý íü 2012
îíû 1 ä¿ãýýð óëèðëûí áàéäëààð èäýâõòýé ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áóé àæ àõóéí íýãæ
áàéãóóëëàãûí5 àæèëëàãñàä äàðóé 7.8 õóâèàð ºñºõ áîëîìæòîé áàéãààã õàðóóëëàà. Çîðèëòîò
õóãàöààíä õýðýãöýýòýé áàéõ àæèëëàõ õ¿÷íèéã áàéíãûí áîëîí ò¿ð àæèëòàí ãýñýí àíãèëëààð
äýëãýðýíã¿é òàéëáàðëàÿ.
Íèéò õýðýãöýýòýé áàéõ àæèëëàõ õ¿÷íèé ºñºëòèéí õóâèéã ýäèéí çàñãèéí ¿éë àæèëëàãààíû
ñàëáàð áîëîí á¿ñ íóòãèéí áàéðøëààð õàðüöóóëàí äàðààõ Õ¿ñíýãò 4.1-ýýð õàðóóëüÿ. Ýíý
õ¿ñíýãòýýñ ¿çýõýä áàéíãûí àæëûí áàéð äóíäæààð 10.7 õóâèàð ºñºõ òîîöîî ãàð÷ áàéíà.
ªºðººð õýëáýë îéðûí íýã æèëèéí ýõíèé 6 ñàðä Ìîíãîëûí áàéíãûí õºäºëìºð ýðõëýã÷äèéí
òîî 38593 õ¿íýýð íýìýãäýõ õàíäëàãàòàé áàéíà.
5
18
Ýíä çºâõºí ìàíàé ñóäàëãààíû çîðèëòîò ñàëáàðóóä áîëîõ óóë óóðõàé, õºäºº àæ àõóé, áàðèëãà,
¿éëäâýðëýë, õóäàëäàà, çî÷èä áóóäàë çîîãèéí ãàçàð, òýýâýð õàðèëöàà õîëáîî, ¿éë÷èëãýýíèé ñàëáàðóóäûí
õýìæýýíä íýìýãäýõ àæèëëàõ õ¿÷íèé ºñºëòèéí áîëîìæ ãýæ îéëãîõ ¸ñòîé.
ժĪË̪ÐÈÉÍ ÒªÂ ÁÈÐÆ 2012

19. Õºäºëìºðèéí çàõ çýýëèéí áàðîìåòðèéí ñóäàëãààíû ÝÖÑÈÉÍ ÒÀÉËÀÍ
Õ¿ñíýãò 4.1. Îéðûí íýã æèëèéí ýõíèé 6 ñàðûí õóãàöààíä õýðýãöýýòýé áàéõ áàéíãûí
àæèëòàí, ñàëáàð áîëîí á¿ñýýð /õóâèàð/
Ñàëáàð
A
B
C
D
E
F
ÕÀÀ
Óóë óóðõàé
¯éëäâýðëýë
Áàðèëãà
Õóäàëäàà
ÇÁÐÊ
Òýýâýð, õàðèëöàà
G
õîëáîî
H ¯éë÷èëãýý
Á¿ãä
Áàðóóí
á¿ñ
10.9
5.4
12.9
9.7
25.3
8.9
Õàíãàéí
á¿ñ
10.4
4.4
12.7
12.7
21.4
18.7
Òºâèéí
á¿ñ
28.5
4.2
53.8
15.4
14.3
7.7
0.0
3.7
11.7
8.2
16.4
20.1
13.5
8.5
12.2
17.4
5.7
13.5
Óëñûí
õýìæýýíä
10.5
8.6
11.1
16.3
6.4
14.6
23.5
0.9
22.7
11.5
13.9
13.9
11.4
12.7
13.1
11.2
21.6
23.1
3.3
8.3
11.2
10.6
11.0
10.7
Ç¿¿í á¿ñ Óëààíáààòàð
Ýäèéí çàñãèéí ¿éë àæèëëàãààíû ñàëáàðûí òàðõàëòààð àâ÷ ¿çâýë óóë óóðõàé, õóäàëäààíû
ñàëáàðóóäààñ áóñàä ñàëáàðóóäàä õî¸ð îðîíòîé òîîíû ºñºëò ãàðàõààð òîîöîîëîãäñîí áà
áàðèëãûí ñàëáàðò áàéíãûí àæèëòíû õàìãèéí ºíäºð ºñºëò, õàðèí ýñðýãýýðýý õóäàëäààíû
ñàëáàðò õàìãèéí áàãà ºñºëò áèé áîëîõîîð òîîöîîëîãäñîí.
Îéðûí íýã æèëèéí ýõíèé 6 ñàðûí õóãàöààíä óëñûí õýìæýýíä Äóíäãîâü áîëîí ªìíºãîâü
àéìãóóäàä õàìãèéí îëîí áàéíãûí àæëûí áàéð áèé áîëîõîîð áàéãàà íü òºâèéí á¿ñèéí
àæèëëàõ õ¿÷íèéã èõ õýìæýýãýýð ºñºõºä íºëººëæ áóé ãîë õ¿÷èí ç¿éë áîëæ áàéíà. ßëàíãóÿà
òºâèéí á¿ñèéí àéìãóóäàä ¿éëäâýðëýë, õºäºº àæ àõóé, òýýâýð õàðèëöàà õîëáîî, ¿éë÷èëãýýíèé
ñàëáàðóóä óëñûí äóíäàæààñ ºíäºð ò¿âøèíä áàéíãûí àæèëëàõ õ¿÷íèéã øèíãýýõ áîëîìæ
àæèãëàãäëàà.
̺í ò¿¿í÷ëýí îéðûí íýã æèëèéí õóãàöààíä õºäºº îðîí íóòàãò ºíãºðñºí æèëòýé
õàðüöóóëàõàä áàéäàë íýëýýä ñàéæèð÷, îëîí òîîíû àæèëëàõ õ¿÷ õýðýãöýýòýé áàéõààð áàéãàà
íü áàðóóí á¿ñ áîëîí õàíãàéí á¿ñèéí àéìãóóäàä áàéíãûí àæèëòàí 10-ààñ äýýø õóâèàð ºñºõ
¿ð ä¿íãýýñ õàðàãäëàà.
Õ¿ñíýãò 4.2-ò îéðûí íýã æèëèéí õóãàöààíû ýõíèé 6 ñàðûí ò¿ð àæëûí áàéðíû òàëààðõ
àæèëëàõ õ¿÷íèé ýðýëò õýðýãöýýíèé òºëºâ áàéäëûã õàðóóëàâ. Óëñûí õýìæýýíä ýíý õóãàöààíä
ò¿ð àæëûí áàéð 4.8 õóâèàð ºñ÷, 19211 ò¿ð àæëûí áàéð Ìîíãîëûí õºäºëìºðèéí çàõ çýýëä
øèíýýð áèé áîëîõ òîîöîî ãàðñàí.
պ人 àæ àõóé, áàðèëãûí ñàëáàðò áèé áîëîõ îëîí òîîíû ò¿ð àæëûí áàéð íü íèéò ä¿íä
õàìãèéí õ¿÷òýé íºëºº ¿ç¿¿ëñýí. ßëàíãóÿà õàíãàéí á¿ñèéí Àðõàíãàé àéìàã, ç¿¿í á¿ñèéí
Õýíòèé àéìàã, òºâèéí á¿ñèéí Ñýëýíãý, Òºâ, Äàðõàí-Óóë àéìãóóäàä õºäºº àæ àõóéí ñàëáàðò
àæèëëàõ ò¿ð àæèëòíóóäûí ýðýëò õýðýãöýý áóñàä àéìãóóäòàé õàðüöóóëàõàä èõ áàéíà.
Á¿ñ íóòãèéí áàéðøëààð òºâèéí á¿ñ ìºí àäèë ò¿ð àæèëòàí øèíãýýõ ÷àäâàð õàìãèéí ºíäºð
áàéõ áà ÿëàíãóÿà Ñýëýíãý, Òºâ, Äàðõàí-Óóë àéìãóóäûí àæèëëàõ õ¿÷íèé øèíãýýõ ÷àäâàð
èõ áàéõààð áàéíà. ̺í áàðóóí á¿ñ íóòãèéí õºäºëìºðèéí çàõ çýýëä íýëýýä ýåðýã õ¿ëýýëò
àæèãëàãäàæ áàéõààð áàéãàà íü Ãîâü-Àëòàé, Õîâä àéìãóóäûí ¿ð ä¿íãýýñ õàìààðàëòàé þì.
19

20. Õ¿ñíýãò 4.2. Îéðûí íýã æèëèéí ýõíèé 6 ñàðûí õóãàöààíä õýðýãöýýòýé áàéõ ò¿ð àæèëòàí:
ñàëáàð áîëîí á¿ñýýð /õóâèàð/
Ñàëáàð
A
B
C
D
E
F
ÕÀÀ
Óóë óóðõàé
¯éëäâýðëýë
Áàðèëãà
Õóäàëäàà
ÇÁÐÊ
Òýýâýð, õàðèëöàà
G
õîëáîî
H ¯éë÷èëãýý
Á¿ãä
Áàðóóí
á¿ñ
27.1
7.2
7.7
34.1
3.7
0.0
Õàíãàéí
á¿ñ
64.5
0.0
1.8
11.2
4.5
23.8
Òºâèéí
á¿ñ
39.4
4.2
35.2
11.9
5.8
0.0
Ç¿¿í
á¿ñ
90.6
3.6
14.0
7.1
2.4
2.4
20.5
2.3
2.4
15.5
0.7
1.2
Óëñûí
õýìæýýíä
45.5
2.4
2.7
16.5
1.0
2.4
0.0
0.0
0.0
1.6
1.1
0.9
1.9
11.1
0.1
5.7
1.7
18.0
0.0
6.6
3.0
3.8
2.7
4.8
Óëààíáààòàð
Äàðààõ çóðàãò îéðûí íýã æèëèéí õóãàöààíû ýõíèé 6 ñàðä áèé áîëîõ õºäºëìºðèéí çàõ
çýýë äýõ áàéíãûí áîëîí ò¿ð àæèëëàõ õ¿÷íèé ýðýëò õýðýãöýýã ¿ç¿¿ëñýí. Çîðèëòîò õóãàöààíä
íèéò øààðäàãäàõ àæèëòíû òîî 7.8 õóâèéí ºñºëòòýéãýýð 57804 áàéõààð áàéíà.
Çóðàã 4.1. Îéðûí íýã æèëèéí ýõíèé 6 ñàðûí õóãàöààíä õýðýãöýýòýé áàéõ àæèëëàõ õ¿÷:
ò¿ð áîëîí áàéíãûí àæèëòàí /á¿ñýýð-õóâèàð/
Õ¿ñíýãò 4.3-ò îéðûí íýã æèëèéí õóãàöààíû ýõíèé 6 ñàðä õºäºëìºðèéí çàõ çýýëä
øààðäàãäàõ áàéíãûí áà ò¿ð àæèëòíû òîîã ýäèéí çàñãèéí ñàëáàðààð ¿ç¿¿ëýâ.
20
ժĪË̪ÐÈÉÍ ÒªÂ ÁÈÐÆ 2012

21. Õºäºëìºðèéí çàõ çýýëèéí áàðîìåòðèéí ñóäàëãààíû ÝÖÑÈÉÍ ÒÀÉËÀÍ
Õ¿ñíýãò 4.3. Îéðûí íýã æèëèéí ýõíèé 6 ñàðûí õóãàöààíû õºäºëìºðèéí çàõ çýýëèéí
ýðýëò õýðýãöýý, áàéíãûí áà ò¿ð àæèëòàí, õóâèàð áà òîîí ¿ç¿¿ëýëòýýð
Ýäèéí çàñãèéí
ñàëáàð
ÁÐÑ-ä á¿ðòãýëòýé
ÀÀÍÁ-ûí àæèëòíû
òîî
A
B
C
D
E
F
ÕÀÀ
Óóë óóðõàé
¯éëäâýðëýë
Áàðèëãà
Õóäàëäàà
ÇÁÐÊ
Òýýâýð, õàðèëöàà
G
õîëáîî
H ¯éë÷èëãýý
Á¿ãä
14722
22674
63634
39870
69099
16273
Áàéíãûí àæèëòíû
õýðýãöýý
Õóâèàð
Òîîãîîð
10.5
1546
8.6
1950
11.1
7063
16.3
6499
6.4
4422
14.6
2376
Ò¿ð àæèëòíû
õýðýãöýý
Õóâèàð
Òîîãîîð
45.5
6699
2.4
544
2.7
1718
16.5
6579
1.0
691
2.4
391
40938
13.9
5690
0.9
368
82241
349451
11.0
10.7
9047
38593
2.7
4.8
2221
19211
4.2.2. Îéðûí íýã æèëèéí ñ¿¿ë÷èéí 6 ñàðûí õóãàöààíû àæèëëàõ õ¿÷íèé ýðýëò
õýðýãöýý /2012.10-2013.03/
Îéðûí íýã æèëèéí õóãàöààíû ñ¿¿ë÷èéí 6 ñàð ãýäýã íü íàìàð, ºâëèéí óëèðàëòàé
äàâõàöñàí ñàðóóä ó÷ðààñ óëèðëûí ÷àíàðòàé ò¿ð àæèëòíóóäûí ýðýëò õýðýãöýý áóóðñàí
áàéäàã. Èéì ÷ ó÷ðààñ ýíý õóãàöààíä òîäîðõîéëîãäîæ áóé àæèëëàõ õ¿÷íèé ýðýëýò õýðýãöýý
íü ýõíèé 6 ñàðòàé õàðüöóóëàõàä 2 äàõèí áàãà áàéõààð òîîöîîëîãäîæ áàéãàà þì.
Äàðààõ õ¿ñíýãò 4.4-ò îéðûí íýã æèëèéí õóãàöààíû ñ¿¿ë÷èéí 6 ñàðä äîòîîäûí
õºäºëìºðèéí çàõ çýýëä áèé áîëîõ áàéíãûí àæèëòíû õýðýãöýýã á¿ñ íóòãèéí áàéðøèë áîëîí
ýäèéí çàñãèéí ¿éë àæèëëàãààíû ñàëáàðààð õàðüöóóëàí õàðóóëëàà. ¯íäñýíäýý ýíý õóãàöààíä
áàéíãûí àæèëëàõ õ¿÷íèé òîî 4.8 õóâèàð áóþó 15 ìÿíãà ãàðóéãààð íýìýãäýõ áîëîìæòîé
áàéíà.
Õ¿ñíýãò 4.4. Îéðûí íýã æèëèéí ñ¿¿ë÷èéí 6 ñàðûí õóãàöààíä õýðýãöýýòýé áàéõ áàéíãûí
àæèëòàí: ñàëáàð áîëîí á¿ñýýð /õóâèàð/
A
B
C
D
E
F
G
H
Ýäèéí çàñãèéí
ñàëáàð
ÕÀÀ
Óóë óóðõàé
¯éëäâýðëýë
Áàðèëãà
Õóäàëäàà
ÇÁÐÊ
Òýýâýð, õàðèëöàà
õîëáîî
¯éë÷èëãýý
Á¿ãä
Áàðóóí
á¿ñ
0.9
0.0
2.3
7.6
2.6
9.6
Õàíãàéí
á¿ñ
9.5
0.0
2.1
0.6
2.6
4.8
Òºâèéí
á¿ñ
0.0
28.6
0.3
0.0
2.7
4.1
Ç¿¿í
á¿ñ
0.0
0.4
0.8
0.0
0.0
1.1
0.2
2.7
3.7
2.4
13.8
4.1
Óëñûí
õýìæýýíä
0.7
2.6
2.9
2.5
13.2
4.8
3.5
1.1
0.0
0.0
2.6
2.4
0.8
3.9
1.5
1.4
2.3
1.6
1.1
0.6
0.9
5.4
1.1
4.8
Óëààíáààòàð
Óëñûí õýìæýýíä õóäàëäààíû ñàëáàðò áóñàä ñàëáàðòàé õàðüöóóëàõàä ýðñ èõ áóþó 9100
îð÷èì áàéíãûí àæèëëàõ õ¿÷íèé õýðýãöýý õ¿ëýýãäýæ áàéãàà áà Óëààíáààòàðò õàìãèéí èõ
áóþó 7800 áàéíãûí àæèëòàí íýìýãäýíý. ̺í áàðóóí á¿ñèéí àéìãóóä, ÿëàíãóÿà Áàÿí-ªëãèé,
Çàâõàí àéìãèéí çàõ çýýëèéí áàãòààìæààñ øóóä õàìààðàëòàéãààð çî÷èä áóóäàë ðåñòîðàí
êàôåíû ñàëáàðò áàéíãûí àæèëëàõ õ¿÷íèé áàãàã¿é ºñºëò ãàðàõààð òîîöîîëîãäñîí.
21

22. Á¿ñ íóòãèéí õóâüä Óëààíáààòàðûí õýìæýýíä îéðûí íýã æèëèéí ñ¿¿ë÷èéí 6 ñàðûí
õóãàöààíä õàìãèéí îëîí áàéíãûí àæëûí áàéð áèé áîëæ, 13 ìÿíãà 700 îð÷èì èðãýí øèíýýð
àæèëòàé áîëîõ áîëîìæ áàéãààã ìàíàé ñóäàëãààíû ¿ð ä¿í õàðóóëëàà. Îðîí íóòãààñ áàðóóí
á¿ñýä, ÿëàíãóÿà Áàÿí-ªëãèé, Çàâõàí, Õîâä àéìãóóä, õàíãàéí á¿ñýýñ Õºâñãºë àéìàã, òºâèéí
á¿ñýýñ ªìíºãîâü àéìãèéí õºäºëìºðèéí çàõ çýýëèéí îð÷èí õàìãèéí ýåðýã áàéõààð áàéíà.
Õ¿ñíýãò 4.5-ä îéðûí íýã æèëèéí ñ¿¿ë÷èéí 6 ñàðûí õóãàöààíû õºäºëìºðèéí çàõ çýýë äýõ
ò¿ð àæèëòíû ýðýëò õýðýãöýýã á¿ñýýð áîëîí ýäèéí çàñãèéí ñàëáàðààð õàðüöóóëàí ¿ç¿¿ëñýí.
Õ¿ñíýãò 4.5. Îéðûí íýã æèëèéí ñ¿¿ë÷èéí 6 ñàðûí õóãàöààíä õýðýãöýýòýé áàéõ ò¿ð
àæèëòàí: á¿ñ áîëîí ñàëáàðààð /õóâèàð/
A
B
C
D
E
F
G
H
Ýäèéí çàñãèéí
ñàëáàð
ÕÀÀ
Óóë óóðõàé
¯éëäâýðëýë
Áàðèëãà
Õóäàëäàà
ÇÁÐÊ
Òýýâýð, õàðèëöàà
õîëáîî
¯éë÷èëãýý
Á¿ãä
Áàðóóí
á¿ñ
177.3
0.0
0.7
3.9
0.0
0.4
Õàíãàéí
á¿ñ
0.0
0.0
0.3
0.0
0.0
0.0
Òºâèéí
á¿ñ
0.4
0.0
0.0
5.7
0.0
0.0
Ç¿¿í
á¿ñ
0.0
0.0
0.0
0.5
0.0
0.0
0.0
0.1
0.6
1.6
0.04
0.4
Óëñûí
õýìæýýíä
28.1
0.1
0.4
1.5
0.04
0.4
0.6
0.7
0.0
0.0
0.0
0.1
0.0
10.9
0.0
0.1
2.1
0.8
0.0
0.1
0.1
0.4
0.1
0.9
Óëààíáààòàð
Äýýðõ õ¿ñíýãò íü äîòîîäûí õºäºëìºðèéí çàõ çýýëèéí àæèëëàõ õ¿÷íèé õàìãèéí áàãà
ºñºëòèéã õàðóóëæ áàéíà. ªºðººð õýëáýë çîðèëòîò õóãàöààíä íèéò 5709 ò¿ð àæèëòàí
õýðýãöýýòýé áàéõ áà ýíý íü íèéò àæèëëàõ õ¿÷íèéã 0.9 õóâèàð ºñºõèéã ¿ç¿¿ëæ áàéãàà þì.
¯íäñýíäýý õºäºº àæ àõóéí ñàëáàðûã ýñ òîîöâîë ýäèéí çàñãèéí á¿õèé ë ñàëáàðò
ò¿ð àæèëòíû õýðýãöýý òóí áàãà áàéõ òºëºâòýé áàéíà. պ人 àæ àõóéí ñàëáàðûí ýíýõ¿¿
ºñºëòèéí ä¿íä Õîâä àéìàãò áèé áîëîõ îëîí òîîíû ò¿ð àæëûí áàéð øóóä íºëººëñºí áà
óëñûí õýìæýýíä ýíý ñàëáàðò íèéò 4500 îð÷èì ò¿ð àæèëòàí õýðýãöýýòýé áàéõààð áàéíà.
̺í áàðèëãûí ñàëáàðò 700 îð÷èì, ¿éëäâýðëýëèéí ñàëáàðò 290 îð÷èì ò¿ð àæëûí áàéð áèé
áîëîõîîð áàéãàà íü áóñàä ñàëáàðòàé õàðüöóóëàõàä èõ áàéíà.
Áàðóóí á¿ñèéí àéìãóóäàä îéðûí íýã æèëèéí ñ¿¿ë÷èéí 6 ñàðûí õóãàöààíä õàìãèéí
îëîí ò¿ð àæèëòàí õýðýãöýýòýé áàéõ òºëºâ ãàðëàà. Õîâä àéìàãò áèé áîëîõ õºäºº àæ àõóéí
ñàëáàðûí ò¿ð àæëûí áàéð, Áàÿí-ªëãèé àéìàãò áèé áîëîõ áàðèëãûí ñàëáàðûí ò¿ð àæëûí
áàéð, Çàâõàí àéìàãò áèé áîëîõ ¿éëäâýðëýëèéí ñàëáàðûí ò¿ð àæëûí áàéðóóä íü áàðóóí á¿ñ
íóòàã òºäèéã¿é óëñûí õýìæýýíèé íýãäñýí ä¿íä øóóä íºëºº ¿ç¿¿ëñýí. Íýãòãýí ¿çâýë áàðóóí
á¿ñýä 4600 ãàðóé, Óëààíáààòàðò 860 ãàðóé, òºâèéí á¿ñýä 190 ãàðóé ò¿ð àæëûí áàéð áèé
áîëîõîîð òîîöîîëîãäñîí áà õàíãàéí á¿ñ áîëîí ç¿¿í á¿ñýä ò¿ð àæèëòíû õýðýãöýý îéðûí íýã
æèëèéí ñ¿¿ë÷èéí 6 ñàðä áàðàã ãàðàõã¿é áàéõ òºëºâ àæèãëàãäëàà.
Äàðààõ çóðàã 3.2-ò îéðûí íýã æèëèéí õóãàöààíû ñ¿¿ë÷èéí 6 ñàðä õºäºëìºðèéí çàõ çýýëä
áèé áîëîõ áàéíãûí áîëîí ò¿ð àæèëëàõ õ¿÷íèé ýðýëò õýðýãöýýíèé á¿ñ íóòãààð õàðüöóóëàí
¿ç¿¿ëëýý. Ýíý õóãàöààíä øààðäàãäàõ íèéò áàéíãûí àæèëòíû òîî 15325 áóþó 4.8 õóâèéí
ºñºëò, ò¿ð àæèëòíû òîî íü 5709 áóþó 0.9 õóâèéí ºñºëò äîòîîäûí õºäºëìºðèéí çàõ çýýëä
¿¿ñýõ áîëîìæ áàéãààã õàðóóëæ áàéãàà þì.
22
ժĪË̪ÐÈÉÍ ÒªÂ ÁÈÐÆ 2012

23. Õºäºëìºðèéí çàõ çýýëèéí áàðîìåòðèéí ñóäàëãààíû ÝÖÑÈÉÍ ÒÀÉËÀÍ
Çóðàã 4.2. Îéðûí íýã æèëèéí ñ¿¿ë÷èéí 6 ñàðûí õóãàöààíä õýðýãöýýòýé áàéõ àæèëëàõ
õ¿÷: áàéíãûí áà ò¿ð àæèëòàí /á¿ñýýð-õóâèàð/
Îéðûí íýã æèëèéí õóãàöààíû ñ¿¿ë÷èéí 6 ñàðä ìàíàé õºäºëìºðèéí çàõ çýýëä õýðýãöýýòýé
áàéõ áàéíãûí áîëîí ò¿ð àæèëëàõ õ¿÷íèéã ýäèéí çàñãèéí ¿éë àæèëëàãààíû ñàëáàð á¿ðýýð
òàðõààí íýãòãýí ¿ç¿¿ëüå.
Õ¿ñíýãò 4.6. Îéðûí íýã æèëèéí ñ¿¿ë÷èéí 6 ñàðûí õóãàöààíû õºäºëìºðèéí çàõ çýýëèéí
ýðýëò õýðýãöýý: õóâèàð áà òîîí ¿ç¿¿ëýëòýýð
Ýäèéí çàñãèéí
ñàëáàð
A
B
C
D
E
F
ÕÀÀ
Óóë óóðõàé
¯éëäâýðëýë
Áàðèëãà
Õóäàëäàà
ÇÁÐÊ
Òýýâýð, õàðèëöàà
G
õîëáîî
H ¯éë÷èëãýý
Á¿ãä
ÁÐÑ-ä á¿ðòãýëòýé
ÀÀÍÁ-ûí àæèëòíû òîî
14722
22674
63634
39870
69099
16273
Áàéíãûí àæèëòíû
õýðýãöýý
Õóâèàð Òîîãîîð
0.7
103
2.6
590
2.9
1845
2.5
997
13.2
9121
4.8
781
Ò¿ð àæèëòíû
õýðýãöýý
Õóâèàð Òîîãîîð
28.1
4517
0.1
14
0.4
282
1.5
694
0.04
23
0.4
52
40938
2.4
983
0.1
8
82241
349451
1.1
4.8
905
15325
0.1
0.9
119
5709
Ñóäàëãààíû ¿ð ä¿íä òîäîðõîéëîãäñîí îéðûí íýã æèëèéí õóãàöààíû ýõíèé áîëîí
ñ¿¿ë÷èéí 6 ñàðä õºäºëìºðèéí çàõ çýýëä áèé áîëîõ àæèëëàõ õ¿÷íèé ýðýëò õýðýãöýýã íýãòãýí
¿çâýë áàðèëãà áîëîí õóäàëäààíû ñàëáàðò õàìãèéí îëîí àæèëëàõ õ¿÷ õýðýãöýýòýé áàéæ,
ýñðýãýýðýý çî÷èä áóóäàë ðåñòîðàí êàôå áîëîí óóë óóðõàéí ñàëáàðò õàìãèéí öººí àæèëëàõ
õ¿÷ õýðýãöýýòýé áàéõààð áàéíà.
23

24. Õ¿ñíýãò 4.7. Îéðûí íýã æèëèéí õóãàöààíû õºäºëìºðèéí çàõ çýýë äýõ àæèëëàõ õ¿÷íèé
ýðýëò õýðýãöýý /ýäèéí çàñãèéí ñàëáàðààð/
Ýäèéí çàñãèéí
ñàëáàð
ÕÀÀ
Óóë óóðõàé
¯éëäâýðëýë
Áàðèëãà
Õóäàëäàà
ÇÁÐÊ
Òýýâýð, õàðèëöàà
õîëáîî
¯éë÷èëãýý
Á¿ãä
Îéðûí 1 æèëèéí õóãàöààíû àæèëëàõ õ¿÷íèé ýðýëò õýðýãöýý /òîîãîîð/
Ýõíèé 6 ñàð
Ñ¿¿ë÷èéí 6
Ñ¿¿ë÷èéí
Ýõíèé 6 ñàð
Íèéò
áàéíãûí
ñàð áàéíãûí
6 ñàð ò¿ð
ò¿ð àæèëòàí
àæèëòàí
àæèëòàí
àæèëòàí
àæèëòàí
1546
6699
103
4517
12865
1950
544
590
14
3098
7063
1718
1845
282
10908
6499
6579
997
694
14769
4422
691
9121
23
14257
2376
391
781
52
3600
5690
368
983
8
7049
9047
38593
2221
19211
905
15325
119
5709
12292
78838
4.3. ÀÆÈË ÌÝÐÃÝÆËÝÝÐÕ ÀÆÈËËÀÕ Õ¯×ÍÈÉ ÝÐÝËÒ ÕÝÐÝÃÖÝÝ
Ýíýõ¿¿ ñóäàëãààíû àæëûí íýã ãîë çîðèëò íü äîòîîäûí õºäºëìºðèéí çàõ çýýëä ÿìàð
àæèë ìýðãýæë¿¿äýýð õàìãèéí îëîí àæèëëàõ õ¿÷èí õýðýãöýýòýé áàéõûã òîäîðõîéëñîíîîð
îéðûí õóãàöààíä ýðýëòòýé áàéõ ìýðãýæë¿¿äèéí òàëààðõ ìýäýýëëèéã õýðýãëýã÷äýä õ¿ðãýõ
ÿâäàë þì.
Ñóäàëãààíû ¿ð ä¿íãýýñ õàðàõàä õºäºëìºðèéí çàõ çýýëä íèéò 900 ãàðóé àæèë ìýðãýæë¿¿äýýð
àæèëëàõ õ¿÷èí õýðýãöýýòýé áàéõààð áàéãàà áà õàìãèéí ºíäºð õýðýãöýýã õàðóóëæ áóé 20
àæèë ìýðãýæë¿¿äýä íèéò õýðýãöýýò àæèëëàõ õ¿÷íèé 60.9 õóâü íü õàðüÿàëàãäàæ áàéíà.
Ýäãýýð ýðýëòòýé 20 àæèë ìýðãýæë¿¿äýä áàðèëãûí ñàëáàðò õàìààðàõ àæèë ìýðãýæë¿¿äèéí
ýçëýõ õóâü ìàø ºíäºð áàéãàà þì. Ìºí ¿éë÷èëãýý áîëîí ¿éëäâýðëýë, õóäàëäààíû ñàëáàðûí
àæèë ìýðãýæë¿¿äýýð àæèëëàõ õ¿÷èí õàìãèéí èõ õýðýãöýýòýé áàéõààð áàéíà. Æèøýýëáýë,
áàðèëãûí ñàëáàðò áàðèëãà óãñðàëòûí òóñëàõ àæèëòàí, áàðèëãà óãñðàëòûí ìóæààí, ºðëºã÷èí,
õîëáîãäîõ áóñàä àæèëòàí, çàì èíä¿¿äëýãèéí àæèëòàí, àðìàòóð÷èí, öàõèëãààí÷èí, áàðèëãà
óãñðàëòûí èíæåíåð¿¿ä õàìãèéí ýðýëòòýé áàéõààð áàéíà. ̺í õóäàëäààíû ñàëáàðò
áîðëóóëàã÷, æèæèãëýíãèéí ãàçðûí õóäàëäàà÷èí, áîðëóóëàëò ìàðêåòèíãèéí ìåíåæåð,
¿éë÷èëãýýíèé ñàëáàðò õàìãààëàëòûí àëáàíû àæèëòàí, 纺ã÷, òîãîî÷, ¿éëäâýðëýëèéí
ñàëáàðò ¿éëäâýðëýë àæ àõóéí òóñëàõ àæèëòàí, õ¿íñ óíäààíû òåõíîëîãè÷èä òóñ òóñ ýðýëò
èõòýé áàéõ òîîöîî ãàðñàí. Õ¿ñíýãò 4.8-ä îéðûí íýã æèëèéí õóãàöààíä õàìãèéí ýðýëòòýé
áàéõ 20 àæèë ìýðãýæëèéã ýðýìáýëýí æàãñààâ.
24
ժĪË̪ÐÈÉÍ ÒªÂ ÁÈÐÆ 2012

25. Õºäºëìºðèéí çàõ çýýëèéí áàðîìåòðèéí ñóäàëãààíû ÝÖÑÈÉÍ ÒÀÉËÀÍ
Õ¿ñíýãò 4.8. Îéðûí íýã æèëèéí õóãàöààíä õºäºëìºðèéí çàõ çýýëä õàìãèéí ýðýëòòýé
áàéõ àæèë ìýðãýæëèéí æàãñààëò, ¯ÀÌÀÒ-08 àíãèëëààð:
¯ÀÌÀÒ-08
5242-12
9313-11
6111-00
9329-12
5414-00
8322-11
5120-00
5131-11
8332-00
7123-11
7115-11
7112-00
7114-13
7114-11
7212-14
5223-11
7411-11
1221-00
2145-24
2411-00
Àæèë ìýðãýæëèéí íýð
Áîðëóóëàã÷
Òóñëàõ àæèëòàí, áàðèëãà óãñðàëòûí
Òàðèàëàí÷, íîãîî÷èí
¯éëäâýðëýë, àæ àõóéí òóñëàõ àæèëòàí
Õàìãààëàëòûí àëáàíû àæèëòàí
Æîëîî÷ /òàêñè, á¿õýýãò òýðýã, à÷ààíû, òîì
òýðýãíèé æîëîî÷/
Òîãîî÷
Ǻºã÷
Õ¿íä äààöèéí ìàøèí, òîì òýðýãíèé
æîëîî÷
Çàñàë÷èí, øàâàð÷èí
Áàðèëãà óãñðàëòûí ìóæààí
ªðëºã÷èí, õîëáîãäîõ áóñàä àæèëòàí
Çàì èíä¿¿äëýãèéí àæèëòàí
Àðìàòóð÷èí
Ãàãíóóð÷èí
Õóäàëäàà÷èí /æèæèãëýíãèéí ãàçðûí/
Öàõèëãààí÷èí
Áîðëóóëàëò, ìàðêåòèíãèéí ìåíåæåð
Òåõíîëîãè÷, õ¿íñ, óíäààíû
Íÿãòëàí áîäîã÷
ªñºëò
5324
4013
2629
2016
1134
Áóóðàëò
1
Öýâýð ºñºëò
5324
4013
2629
2016
1133
1071
1071
727
679
727
679
648
648
577
570
522
497
490
437
404
375
350
335
328
577
570
522
497
490
437
395
375
350
335
328
9
Òýìäýãëýë: Äýëãýðýíã¿éã ñòàòèñòèê õ¿ñíýãò 2-ò õàðóóëñàí.
Àæèë îëãîã÷èä õýðýãöýýò àæèëëàõ õ¿÷èí íü ìýðãýæëèéí áîëîí òåõíèêèéí óð ÷àäâàðòàé
áàéõààñ ãàäíà õàðèëöààíû óð ÷àäâàðûí òºëºâøèë, êîìïüþòåð, òåõíèêèéí ìýäëýã, ãàäààä
õýëíèé ìýäëýãòýé áàéõ çýðýã íýìýëò óð ÷àäâàðóóäàä èë¿¿ èõ à÷ õîëáîãäîë ºãäºã. ̺í àæèë
îëãîã÷äîä áýðõøýýë áîëäîã ç¿éë áóþó àæèë õèéõ ÷èí õ¿ñýëã¿é, óÿí õàòàí à÷ààëàë äààõ
÷àäâàðã¿é, õàðèóöëàãàã¿é àæèë÷èä èõ áàéäàã áà øèíý àæèëòàí àâàõàä ýíý øààðäëàãóóäûã
îíöãîé àíõààð÷, öààøèä õºäºëìºðò õàíäàõ çºâ õàíäëàãûã òºëºâø¿¿ëýõ ÷èãëýëýýð òºð
çàñãèéí áîäëîãî, ¿éë àæèëëàãààã õàíäóóëàõ øààðäëàãà áàéãààã äàõèí ñàíóóëëàà.
25

26. 5. ÀÆÈËËÀÕ Õ¯×ÍÈÉ ÄÓÒÀÃÄÀË
5.1. ÎÐØÈË
Õºäºëìºðèéí çàõ çýýëèéí ýðýëò, íèéë¿¿ëýëòèéí çºð¿¿ãýýñ ¿¿äýëòýé íýã ¿çýãäýë íü
àæèëëàõ õ¿÷íèé äóòàãäàë þì. Ýíýõ¿¿ ýðýëò, íèéë¿¿ëýëòèéí çºð¿¿ã òîîí áîëîí ÷àíàðûí
òàëààñ íü àâ÷ ¿çýõ ¸ñòîé þì. ªºðººð õýëáýë òóõàéí àæèë ìýðãýæëýýð õè÷íýýí òîîíû
àæèëòàí, ìýðãýæèëòýí äóòàãäàëòàé áàéñàí íü òîîí çºð¿¿ã õàðóóëäàã. Õàðèí òóõàéí àæëûí
áàéðàíä òàâèãäàõ øààðäëàãà, òóõàéí àæèë ìýðãýæëèéí õ¿ðýýíä ýçýìøñýí áàéõ ¸ñòîé
ìýäëýã, óð ÷àäâàð, õàíäëàãûã ýçýìøýýã¿é, òºëºâø¿¿ëýýã¿é áàéäàë íü ÷àíàðûí çºð¿¿ã
èëòãýæ áàéãàà õ¿÷èí ç¿éë ãýæ îéëãîäîã. Áèä ýíýõ¿¿ ñóäàëãààãààðàà äàìæóóëàí ºíãºðñºí
íýã æèëèéí õóãàöààíä äîòîîäûí õºäºëìºðèéí çàõ çýýë äýõ àæèëëàõ õ¿÷íèé òîîí äóòàãäëûã
òîäîðõîéëîõîîñ ãàäíà, àæèë îëãîã÷äûí õóâüä áýðõøýýë áîëäîã àæèëëàõ õ¿÷íèé ÷àäàìæèéí
õîìñäîëûã òîäðóóëàõûã õè÷ýýñýí áà ¿ð ä¿íãèéí ìýäýýëëèéã ýíý õýñýãò òàíèëöóóëæ áàéíà.
Áàðîìåòðèéí ñóäàëãàà íü õºäºëìºðèéí çàõ çýýëèéã õºãæ¿¿ëýõ ìýäýýëëèéí ãîë ¿¿ñâýð
áºãººä óðüä÷èëàí ñàíóóëàõ òîãòîëöîîíû íýã ÷óõàë õýñýã ãýäãýýðýý ÷óõàë à÷ õîëáîãäîëòîé.
Òóõàéëáàë, ñóäàëãààãààð õºäºëìºðèéí çàõ çýýë äýýð øèíý àæèë ìýðãýæèë áèé áîëæ áóéã
òîäîðõîéëáîë áîëîâñðîëûí ñàëáàðûã õàíãàëòòàé íèéë¿¿ëýëòèéã õèéäýã áîëãîõ, òîãòâîðòîé
áîäëîãî ÿâóóëàõ õýðýãòýé.
Àæèëëàõ õ¿÷íèé äóòàãäëûã òîäîðõîéëñîíîîð òºð ýíýõ¿¿ ýäèéí çàñãèéí àëäàãäëààñ
óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ àðãà õýìæýýã àâàõàä òóñ äºõºì áîëäîãîîðîî ÷óõàë à÷ õîëáîãäîëòîé
ìýäýýëýë áîëæ ÷àääàã.
5.2. ÀÆÈËËÀÕ Õ¯×ÍÈÉ ÄÓÒÀÃÄËÛÍ ÄÀÐÀÌÒ
Ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãûí 19.2 õóâü ºíãºðñºí íýã æèëèéí
õóãàöààíä àæèëëàõ õ¿÷íèé äóòàãäàëä îðñîí áàéíà. Ýäèéí çàñãèéí ¿éë àæèëëàãààíû
ñàëáàðûí òàðõàëòààð ¿éëäâýðëýë áîëîí áàðèëãûí ñàëáàð õàìãèéí èõýýð áóþó 24-ýýñ äýýø
õóâèéí àæèë ýðõëýëòèéí áîëîìæèéã àëäñàí áà, ýñðýãýýðýý õºäºº àæ àõóéí ñàëáàðûí àæèë
îëãîã÷èä õàìãèéí áàãà áóþó 4 õóâü íü àæèëëàõ õ¿÷íèé äóòàãäàëä øóóä íýðâýãäñýí áàéíà.
Õ¿ñíýãò 5.1-ä àæèëëàõ õ¿÷íèé äóòàãäëûí äàðàìòûã ýäèéí çàñãèéí ñàëáàð òóñ á¿ðýýð
¿ç¿¿ëýâ.
Õ¿ñíýãò 5.1. Àæèëëàõ õ¿÷íèé äóòàãäàë: ýäèéí çàñãèéí ¿éë àæèëëàãààíû ñàëáàðààð
Ýäèéí çàñãèéí ñàëáàð
A
B
C
D
E
F
ÕÀÀ
Óóë óóðõàé
¯éëäâýðëýë
Áàðèëãà
Õóäàëäàà
ÇÁÐÊ
Òýýâýð, õàðèëöàà
G
õîëáîî
H ¯éë÷èëãýý
Á¿ãä
26
Ò¿¿âýðò õàìðàãäñàí
ÀÀÍÁ
òîîãîîð
222
153
538
409
463
236
ÀÀÍÁ-ûí òîî
Àæèëëàõ õ¿÷íèé
äóòàãäàëä îðñîí ÀÀÍÁ
òîîãîîð
9
25
131
104
83
50
Ò¿¿âýðò ýçëýõ
õóâü
õóâèàð
4
16.3
24.3
25.4
17.9
21.1
147
23
15.6
705
2873
126
551
17.8
19.2
ժĪË̪ÐÈÉÍ ÒªÂ ÁÈÐÆ 2012

27. Õºäºëìºðèéí çàõ çýýëèéí áàðîìåòðèéí ñóäàëãààíû ÝÖÑÈÉÍ ÒÀÉËÀÍ
Õ¿ñíýãò 5.2-ò ºíãºðñºí íýã æèëèéí õóãàöààíû àæèëëàõ õ¿÷íèé äóòàãäëûí õýìæýýã
òóõàéí àæ àõóéí íýãæ áàéãóóëëàãûí îäîîãèéí àæèë÷äûí òîîíä ýçëýõ õóâèàð ¿ç¿¿ëñýí. Òóñ
õ¿ñíýãòýýñ Ìîíãîë Óëñûí õºäºëìºðèéí çàõ çýýë 11.2 õóâèéí àæèë ýðõëýëòèéí áîëîìæîî
àëäñàíûã õàðæ áîëíî.
Õ¿ñíýãò 5.2. Àæèëëàõ õ¿÷íèé äóòàãäàë: Ýäèéí çàñàãò øààðäàãäàõ àæèëëàõ õ¿÷íèé òîîíû
õýìæ¿¿ð, òîîãîîð áà àæèëëàõ õ¿÷íèé äóòàãäàëä ºðòñºí ÀÀÍÁ-ûí àæèëòàíä ýçëýõ õóâèàð
Ñàëáàð
A
B
C
D
E
F
G
H
ÕÀÀ
Óóë óóðõàé
¯éëäâýðëýë
Áàðèëãà
Õóäàëäàà
ÇÁÐÊ
Òýýâýð, õàðèëöàà õîëáîî
¯éë÷èëãýý
Á¿ãä
Äóòàãäàëòàé áàéñàí
ÀÀÍÁ-ûí àæèëòàí
òîîãîîð
248
5149
9859
7436
5643
1764
1908
9857
41864
Àæèëòíû òîî
Äóòàãäàëòàé
îðîí òîî
òîîãîîð
60
257
928
1659
614
203
361
596
4678
Ò¿¿âýðò ýçëýõ
õóâü
õóâèàð
24.2
4.9
9.4
22.3
10.9
11.5
18.9
6.1
11.2
Áàðèëãà, õºäºº àæ àõóé, òýýâýð õàðèëöàà õîëáîîíû ñàëáàðóóäàä àæèëëàõ õ¿÷íèé
äóòàãäàë õàìãèéí èõýýð ¿¿ññýí áàéíà. Ýäãýýð ñàëáàðóóäûí õóâüä íýã òàëààñ óëèðëûí
÷àíàðòàé ò¿ð àæèëòíóóäûí ýðýëò õýðýãöýý ìàø èõ áàéäàãòàé õîëáîîòîéãîîð, íºãºº òàëààñ
ìýðãýæèëòýéãýýñ èë¿¿òýéãýýð ìýðãýæèëã¿é òóñëàõ àæèëòíû ýðýëò õýðýãöýý èõ áàéäàã çýðýã
õ¿÷èí ç¿éëñýýñ õàìààð÷ õºäºëìºðèéí çàõ çýýëä íèéë¿¿ëýëò õàíãàëòòàé õýìæýýíä õèéãäýæ
÷àäàëã¿é, àæèëëàõ õ¿÷íèé õîìñäîëä ºðòñºí áàéõ òàëòàé.
Çóðàã 5.1-ò àæèëëàõ õ¿÷íèé äóòàãäëûã îäîîãèéí áàéãàà àæèëòíû õóâèàð áà á¿ñýýð
¿ç¿¿ëýâ. Á¿õ á¿ñ¿¿ä àæèëëàõ õ¿÷íèé äóòàãäàëä ºðòñºí áà áàðóóí á¿ñèéí àéìãóóäàä àæèëëàõ
õ¿÷íèé äóòàãäàë õàìãèéí èõ ãàðñàí íü 2011 îíû ñóäàëãààòàé àäèëõàí ¿ð ä¿í áàéëàà.
Óëààíáààòàðûí àæèë îëãîã÷èä íèéò àæèëòàíä ýçëýõ áàéäëààð 2.7 õóâèéí àæèë ýðõëýëòèéí
áîëîìæèéã àëäñàí áàéãàà íü óëñûí äóíäæààñ 0.1 õóâèàð ºíäºð áàéãàà þì.
Çóðàã 5.1. Àæèëëàõ õ¿÷íèé äóòàãäàë á¿ñýýð: àæèëëàõ õ¿÷íèé äóòàãäàë íèéò àæèëòàíä
ýçëýõ õóâèàð, á¿ñýýð
27

28. Óëñûí õýìæýýíä Óâñ àéìàã õàìãèéí èõýýð àæèëëàõ õ¿÷íèé äóòàãäàëä ºðòñºí áà
¿éëäâýðëýë, áàðèëãà, ¿éë÷èëãýýíèé ñàëáàðóóäûí àæèëòíóóä ýíý àéìàãò òóí õîìñ áàéñàí
íü øóóä íºëººëæýý. Õàðèí Ãîâü-Àëòàé, Çàâõàí, Äóíäãîâü, Ñýëýíãý,Òºâ, Õýíòèé àéìãóóä
ºíãºðñºí íýã æèëèéí õóãàöààíä õºäºëìºðèéí çàõ çýýëèéí á¿ðýí áîëîìæîîðîî àæèëëàæ
÷àäñàí áàéãààã óã ñóäàëãààíû ¿ð ä¿í õàðóóëëàà.
5.3. ÀÆÈËËÀÕ Õ¯×ÍÈÉ ÄÓÒÀÃÄÀË ÀÆÈË ÌÝÐÃÝÆËÝÝÐ
ªíãºðñºí íýã æèëèéí õóãàöààíä õºäºëìºðèéí çàõ çýýëä õàìãèéí èõýýð äóòàãäàæ áàéñàí
àæèë ìýðãýæë¿¿äèéã Õ¿ñíýãò 6.3-ò ¿ç¿¿ëýâ. Àæèë ìýðãýæëèéí ¯ÀÌÀÒ-08-ûí àíãèëëààð
êîäëîæ, õàìãèéí èõýýñ áàãàðóó ýðýìáýëýí æàãñààñàí áºãººä äýëãýðýíã¿é õ¿ñíýãòèéã
ñòàòèñòèêèéí õàâñðàëò äàõü Ñòàòèñòèê õ¿ñíýãò 1-ò ¿ç¿¿ëñýí.
Õ¿ñíýãò 5.3. Àæèëëàõ õ¿÷íèé äóòàãäëûí îðîí òîî: ¯ÀÌÀÒ-08 àíãèëëààð áà õàìãèéí
ýðýëòòýé àæèë ìýðãýæëýýð
¯ÀÌÀÒ êîä
9313-11
9329-12
8322-12
5414-00
2142-11
7114-11
2144-30
7115-11
7533-13
5120-11
7123-11
8111-31
7112-00
3115-32
7212-00
7512-27
7411-11
5223-11
9333-16
5131-11
1221-00
7126-12
7511-11
2145-24
ÀÆÈË ÌÝÐÃÝÆËÈÉÍ ÍÝÐ
Òóñëàõ àæèëòàí, áàðèëãà óãñðàëòûí
¯éëäâýðëýë, àæ àõóéí òóñëàõ àæèëòàí
Æîëîî÷, òàêñèíû
Õàìãààëàëòûí àëáàíû àæèëòàí
Èíæåíåð, áàðèëãà óãñðàëòûí
Àðìàòóð÷èí
Ìåõàíèê÷, èíæåíåð, àâòîìàøèíû
Áàðèëãà óãñðàëòûí ìóæààí
θäîë÷èí, ñ¿ëæìýë ýäëýëèéí
Òîãîî÷
Çàñàë÷èí, øàâàð÷èí
Çàñâàð÷èí, õºäºëã¿¿ðèéí
ªðëºã÷èí, õîëáîãäîõ áóñàä àæèëòàí
Òåõíèê÷, èíæåíåðèéí òîîöîîëîã÷
Ãàãíóóð÷èí
Íàðèéí áîîâ õèéã÷
Öàõèëãààí÷èí
Õóäàëäàà÷èí /æèæèãëýíãèéí ãàçðûí/
À÷èã÷, äýëã¿¿ðèéí
Ǻºã÷
Áîðëóóëàëò, ìàðêåòèíãèéí ìåíåæåð
Ñàíòåõíèê÷, õîîëîé çàñâàð÷èí
Ìàõ, ìàõàí á¿òýýãäýõ¿¿íèé áîëîâñðóóëàõ
¿éëäâýðëýëèéí àæèëòàí
Òåõíîëîãè÷, õ¿íñ óíäààíû
2011 îíä äóòàãäñàí
àæèëòàí /îðîí òîî/
773
218
200
151
131
116
110
101
96
95
86
76
74
67
66
65
63
55
52
47
41
41
39
35
Õýðýãöýýò àæèëòàí àâàõäàà ìýäýýëëèéí ÿìàð ýõ ñóðâàëæèéã àøèãëàäàã òàëààð
òîäðóóëàõàä ¿ð ä¿í íü ºíãºðñºí æèëèéí ñóäàëãààíû ¿ð ä¿íòýé àäèëõàí ãàðñàí. Ýíý íü
åðºíõèé人 ìàíàé õºäºëìºðèéí çàõ çýýëä àæèëëàõ õ¿÷íèé ìýäýýëýë ò¿ãýýõ, õ¿ëýýí àâàõ
¿íäñýí õýðýãñýë íü õýâëýë ìýäýýëëèéí õýðýãñë¿¿ä áîëñîí áîëîõûã õàðóóëæ áàéíà. ªºðººð
28
ժĪË̪ÐÈÉÍ ÒªÂ ÁÈÐÆ 2012

29. Õºäºëìºðèéí çàõ çýýëèéí áàðîìåòðèéí ñóäàëãààíû ÝÖÑÈÉÍ ÒÀÉËÀÍ
õýëáýë íèéò àæèë îëãîã÷äûí 34.1 õóâü ñîíèí áîëîí òåëåâèçèéí çàðààð äàìæóóëàí àæëûí
áàéðíû çàð ìýäýýëëèéã ò¿ãýýæ, øèíý àæèëòàí àâäàã ãýæ õàðèóëñàí áàéãàà íü õàìãèéí
ºíäºð õóâèéã ¿ç¿¿ëñýí. ̺í ò¿¿í÷ëýí èðãýä ººðñ人 õàíääàã, òàíèë òàë, õàìààòàí ñàäàí,
íàéç íºõºä ãýõ ìýò áóñäûí àìàí ìýäýýëëýýð äàìæñàí ìýäýýëëèéí óðñãàë íü øèíý àæèëòàí
àâàõàä èõýýð íºëººëäºã áàéíà.
Àæèë îëãîã÷èä øèíý àæèëòàí àâàõàä òóëãàðäàã áýðõøýýë áîëîí Ìîíãîëûí àæèëëàõ
õ¿÷èíä õàìãèéí ò¿ãýýìýë áàéãàà äóòàãäëûã ñóäëàí ¿çýõýä õºäºëìºðèéí çàõ çýýëä àæëûí
õàðèóöëàãà ñóë, òîãòâîðòîé àæèëëàäàãã¿é, àæèëäàà õàíäàõ ÷èí ñýòãýë, ººðèéìñºã áàéäàë
äóòàãääàã ãýñýí õºäºëìºðèéí õàíäëàãûí òºëºâøëèéí àñóóäëóóä íü ìýðãýæèëòýé áîëîí
ºíäºð óð ÷àäâàðòàé àæèëòíû õ¿ðýëöýýíèé àñóóäëààñ èë¿¿ èõýýð íýðëýæ áóé ò¿ãýýìýë
áýðõøýýë¿¿ä áàéëàà. Äàðààõ íýð á¿õèé áýðõøýýë¿¿ä íü àæèë îëãîã÷èä õàìãèéí èõýýð
íýðëýñýí øèíý àæèëòàí àâàõàä áîëîí àæèëëóóõàä òóëãàðäàã áýðõøýýë¿¿ä áîëíî.
Õ¿ñíýãò 5.4. Àæèë îëãîã÷äûí áýðõøýýë: Øèíý àæèëòàí àâàõàä áîëîí àæèëëóóëàõàä
õàìãèéí èõýýð òóëãàðäàã íèéòëýã áýðõøýýë¿¿äèéí æàãñààëò
ÀÆÈË ÎËÃÎÃ×ÄÛÍ ÕÀÌÃÈÉÍ ÈÕÝÝÐ ÍÝÐËÝÑÝÍ ÁÝÐÕØÝÝË
Àæëûí õàðèóöëàãà ñóë
Òîãòâîðòîé àæèëëàäàãã¿é
ªºðèéìñºã áèø, èòãýë íàéäâàðã¿é
Íàðèéí ìýðãýæëèéí ÷àäâàðëàã àæèëëàõ õ¿÷ îëääîãã¿é
Ìýðãýæëèéí ¿íýìëýõòýé, ìýðãýæèëòýé àæèëëàõ õ¿÷ îëääîãã¿é
Ìýðãýæëèéí óð ÷àäâàð ìóó, äóòàãäàëòàé áàéäàã
Àæëààñ àìàðõàí øàíòàðäàã
Àæëûí áàéðíû ñàõèëãà áàò ìóóòàé, àðõè óóäàã, õóëãàé õèéäýã, àæèë òàñàëäàã
Ãàäààä õýëíèé ìýäëýã äóòìàã áàéäàã
Öàëèí ãîëäîã
Àæèë ãîëäîã, àæèë õèéõ äóðã¿é, çàëõóó áàéäàã
Àæèë õèéõ õ¿í õîâîð, îëääîãã¿é
À÷ààëàë äààõ ÷àäâàðã¿é
Áîëîâñðîë, ìýäëýã ìóó áàéäàã
Õàðüöààíû ñî¸ë, õóâèéí çîõèîí áàéãóóëàëò ìóó áàéäàã
Áèå áÿëäðûí õºãæèë ìóóòàé
պ人 áîëîí õîòûí çàõðóó àæèëëàõ õ¿í îëääîãã¿é
Àæëûí öàã áàðüäàãã¿é, öàã àøèãëàëò ìóó áàéäàã
Õààíà õàíäàæ, àæèëòàí àâàõ àðãà çàìàà ìýääýãã¿é
Ñóäàëãààíû ¿ð ä¿íãýýð òîäîðõîéëîãäñîí òîîí ìýäýýëëèéã çàõèðãààíû á¿ðòãýë äýõ àæèëã¿é
èðãýäèéí ìýäýýëýëòýé õàðüöóóëàí ¿çýæ, õºäºëìºðèéí çàõ çýýë äýõ àæèë ìýðãýæëèéí ýðýëò,
íèéë¿¿ëýëòèéí çºð¿¿ã òîäîðõîé áàéäëààð òàéëáàðëàõûã õè÷ýýëýý.
Ýäèéí çàñãèéí ¿éë àæèëëàãààíû ñàëáàðóóäààð àâ÷ ¿çâýë áàðèëãûí ñàëáàðò ìýðãýæèëòýé
àæèëòàí áîëîí òóñëàõ àæèëòíû íèéë¿¿ëýëò õàíãàëòòàé õýìæýýíä áàéãàà ÷ ãýñýí íàðèéí
ìýðãýæëèéí ìýðãýæèëòýí, òóõàéëáàë çàìûí áîëîí èðãýíèé áàðèëãûí èíæåíåð, áàðèëãà
óãñðàëòûí ìóæààíû ýðýëò õýðýãöýý íèéë¿¿ëýëòýýñ äàâàõ õàíäëàãà àæèãëàãäàæ áàéíà. ̺í
¿éë÷èëãýýíèé ñàëáàð íü ìýðãýæèëòýé àæèëëàõ õ¿÷íèé õîìñäîëä îðîõã¿é áàéõ áîëîìæ
áàéãàà ÷ ýíý ñàëáàðò íýí õýðýãöýýòýé òóñëàõ àæèë÷èä, òóõàéëáàë à÷èã÷, ¿éë÷ëýã÷ öýâýðëýã÷,
êàññ òàñàëáàð îëãîã÷, ¿éë÷èëãýýíèé öýãèéí àæèëòíóóäûã àæèë îëãîã÷èä îëîõîä õ¿íäðýë
ãàðàõ õàíäëàãàòàé áàéíà.
29

30. Óóë óóðõàéí ñàëáàðûí õýìæýýíä õ¿íä ìàøèí ìåõàíèçìûí îïåðàòîð÷äûí íèéë¿¿ëýëò
õàðüöàíãóé èõ áàéãàà ÷, ýíý ñàëáàðûí íàðèéí ìýðãýæëèéí àæèëòíóóäûí íèéë¿¿ëýëò áàãà
áàéãàà íü ýíý ñàëáàðûã ìýðãýæèëòýé àæèëòíû õîìñäîëä îðîõ òºëºâòýé áàéãààã õàðóóëæ
áàéíà. ̺í õóäàëäààíû ñàëáàð íü áîðëóóëàã÷, õóäàëäààíû öýãèéí õóäàëäàà÷èí ãýõ ìýò
÷óõàë õýðýãöýýòýé àæèëëàõ õ¿÷íèé õýðýãöýý èõ áàéãàà ÷ ýíýõ¿¿ õýðýãöýýã õàíãàõóéö àæèëëàõ
õ¿÷ áàéõã¿é áàéãààã àíõààðàõ õýðýãòýé þì.
ªíãºðñºí æèëòýé õàðüöóóëàõàä õºíãºí ¿éëäâýðëýëèéí ñàëáàðò àæèëëàõ õ¿÷íèé
íèéë¿¿ëýëòèéí íààøòàé ººð÷ëºëò ãàð÷ýý. Òóõàéëáàë 纺ëºí ýäëýëèéí î¸äîë÷èí,
õàòãàìàë÷èí, ñ¿ëæìýë ýäëýë óãñðàã÷ çýðýã àæèë ìýðãýæë¿¿äýýð á¿ðòãýëòýé àæèëã¿é èðãýä
îëîí áàéãààãààñ ýíýõ¿¿ ä¿ãíýëòèéã õèéæ áîëîõîîð áàéíà.
Åðºíõèéä íü íýãòãýí ¿çâýë õºäºëìºðèéí çàõ çýýë æèë èðýõ òóñàì óëàì îëîí òºðëèéí
íàðèéí ìýðãýæëèéí ìýðãýæèëòýé àæèëëàõ õ¿÷íèéã ýðýëõèéëæ áàéãààãààñ ãàäíà,
ìýðãýæèëã¿é òóñëàõ àæèëòíû ýðýëò õýðýãöýý ÷ ìºí àäèë óëàì íýìýãäýõ òºëºâ àæèãëàãäëàà.
Ýíýõ¿¿ õàðüöóóëñàí øèíæèëãýýíèé äýëãýðýíã¿éã ñòàòèñòèêèéí õàâñðàëò 2 áóþó àæèëëàõ
õ¿÷íèé õýðýãöýý áîëîí á¿ðòãýëòýé àæèëã¿é èðãýíèé àæèë ìýðãýæëýýðõ õàðüöóóëàëòààñ
õàðíà óó.
30
ժĪË̪ÐÈÉÍ ÒªÂ ÁÈÐÆ 2012