1.
1
2016-07-17 Een tweede instructie bij minder zelfredzaamheid en brand
Een tweede instructie bij minder zelfredzaamheid en brand in woongebouw?
“Blijven zitten als het bij jou niet brand” (stay in place)

2.
2
2016-07-17 Een tweede instructie bij minder zelfredzaamheid en brand
De vraagstelling
Bij brand in binnen een woning is vluchten uit de woning de enige juiste actie. Echter hoe om te gaan
met minder zelfredzame oudere bewoners in een woongebouw als er brand is, niet in de eigen
woning, maar bij de buren? In dit discussie stuk de mogelijkheid van stay place uiteengezet.
De probleemomschrijving
(Brand)veiligheid een eigen verantwoordelijkheid
Het huidige overheidsbeleid is gericht dat ouderen (maar ook ander kwetsbare groepen) zo lang
mogelijk zelfstandig blijven wonen1
. Dat betekend ook dat de ouder zelf verantwoordelijkheid is en
blijft voor zijn of haar eigen veiligheid. Een bewoner is baas achter de eigen voordeur. Elke woning in
Nederland moet aan dezelfde minimale eisen voldoen van het bouwbesluit. Het bouwbesluit gaat
hierbij uit dat een bewoner zelfredzaam is. Dat betekend dat als een bewoner gebreken krijgt moet
deze zelf de aanvullingen doen en betalen om te kunnen blijven wonen of de keuze maken om te
verhuizen naar een beter geschikte woning. De gebouweigenaar, corporatie of zorginstelling hebben
hier (in de basis) geen rol in. Naast de keuzevrijheid van een bewoner is het daarbij ook erg moeilijk
om achter de voordeur van de bewoner inzicht te krijgen in de gebreken van de ouderen.
Minder zelfredzaamheid in reguliere woongebouwen
Als gevolg van dit gewijzigde overheidsbeleid en de vergrijzing komen er steeds meer
woongebouwen met een groter aandeel ouderen, die vanwege ouderdomsbeperkingen ook steeds
minder zelfredzaam worden. De groep ontstaat geleidelijk door dat ouderen doorgaans nog vitaal
verhuizen naar een appartement en dan langzaam gebreken2
krijgen. Met de gebreken verminderd
vaak ook de mate van zelfredzaamheid. Het meest zichtbaar gebrek is fysieke gesteldheid, waardoor
ze minder mobiel en trager worden. De noodzaak ontstaat op gelijkvloers te wonen. Als daarbij ook
levenspartners overlijd staat een oudere er vaak alleen voor. In het verleden was dit vaak het
moment dat de oudere naar een aanleunwoning of naar een verzorgingshuis zou gaan.
Vluchten is een probleem
Vluchten bij brand, niet zijnde hun eigen woning, vormt vaak een probleem bij deze doelgroep3
.
Waar voorheen in het verzorgingshuis door het zorgpersoneel (BHV) geëvacueerd werd, staan
ouderen er nu helemaal zelf voor. De natuurlijke reactie is dat bewoners vluchten via de weg zoals
ze ook gewend zijn om binnen te komen en dus ook de lift. Dit is niet wenselijk omdat aan lift gebruik
bij brand risico’s hangen. Belangrijkste probleem is dat veel van deze ouderen niet meer van de trap
kunnen en dat dus geen vluchtoptie is. Daarbij komt dat ze deze doelgroep steeds trager worden het
verplaatsen, zeker als iets ander moeten dan gebruikelijk. Vluchten kost veel tijd. Met vluchten
moeten soms ook meerdere keuzes te maken. De vraag is of mensen in een stress situatie de juiste
keuze maken. Het grootste gevaar is dat men juist dan in de rook terecht komen met hun
vluchtpoging.
Kwetsbaarheid van de oudere bewoners
Daarbij speelt ook nog iets anders als een oudere bewoner eenmaal is gevlucht. Een grootdeel van de
doelgroep is erg kwetsbaar voor de gezondheid. Buiten kouvatten in de winter of in de regen kan net
zo dodelijk zijn als de brand zelf. Ook kunnen de ouderen niet lang staand wachten. Bij langer
wachten kan ook het probleem van de afhankelijkheid van medicijn gebruik komen.
1
Meer over het overheidsbeleid: https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/ouderenzorg/inhoud/ouderen-
langer-zelfstandig-wonen
2
Meer over kwetsbaarheid bij ouderen nu en straks in het RIVM rapport:
http://www.rivm.nl/dsresource?objectid=rivmp:310875&type=org&disposition=inline&ns_nc=1
3
Onderzoek naar de invloed van de vergrijzing op de brandveiligheid
http://www.ifv.nl/advieseninnovatie/Paginas/Onderzoek-naar-de-invloed-van-de-vergrijzing-op-de-
brandveiligheid.aspx

3.
3
2016-07-17 Een tweede instructie bij minder zelfredzaamheid en brand
Grenzen van de brandweer
Voor de brandweer blijkt deze ontwikkeling van minder zelfredzaamheid een probleem. Met ter
plaatste komen wordt de brandweer geconfronteerd met ouderen die door de traagheid nog aan het
vluchten zijn. De brandweer personeel kan ook in trappenhuizen gehinderd worden door vluchtende
ouderen. Dit betekent dat de brandweer voor de keuze komt tussen assisteren bij evacuatie of
blussen(bronbestrijding). In praktijk zal doorzetten van een ingang gezette evacuatie noodzakelijk zijn
om veilig te kunnen blussen. Gedurende het evacueren kan de brand verder escaleren. Ook kan rook
zich verder verspreiden in deze periode. Het evacueren van ouderen een langzaam proces. Hierdoor
heb je al snel veel brandweermensen (eenheden) nodig. Ook voor de opvang (warm en droog
houden) van de geëvacueerde bewoners zijn hulpverleners nodig. Daarbij loopt je tegen een andere
ontwikkeling aan, is de krimp van de repressieve dienst van de brandweer. De brandweer komt met
kleinere eenheden ter plaatse(zoals 2+4 of 4+2) en de opkomsttijd worden in sommige gebieden
langer(zoals op platteland)4
. De tendens is dat algehele slagkracht van de brandweer minder wordt.
Traditionele oplossingen werken niet meer
Een traditionele oplossing bij minder zelfredzaamheid is het aanbrengen van brand en
ontruimingsinstallatie in verkeersruimte met luidalarm. Deze oplossing geeft voor deze doelgroep
echter weinig extra veiligheid. De oplossing gaat tot de voordeur van de bewoners. Het brandalarm
wordt pas geactiveerd als er al rook is verkeersruimte, waarbij de vluchtroute dus niet meer veilig is!
Het luidalarm zal het vluchten stimuleren en daarbij de ouderen juist in gevaar brengen. In
verzorgingshuizen was vanwege het voorkomen van paniek daarom altijd stil alarm. Doordat in
reguliere woningen bij stil alarm verder geen alarmopvolging plaats vindt door BHV, kun je afvragen
wat het nut van zo’n brandmeldinstallatie is. Als het argument alleen het hebben van de
doormelding naar de brandweer is, dan zijn effectievere oplossingen te bedenken binnen de
woningen zelf, zoals koppeling van de rookmelder aan personenalarmering.
4
Meer over de toekomst van de brandweer Nederland http://www.brandweernederland.nl/nieuwe-
homepage/nieuwsindexen/nieuw-bkn/@41909/rembrand/

4.
4
2016-07-17 Een tweede instructie bij minder zelfredzaamheid en brand
De stay in place strategie
Met stay in place strategie wordt bedoeld dat je bij brand buiten jou woning niet automatisch vlucht,
maar ervoor kunt kiezen te blijven in je woning. Hierbij is het vertrekpunt dat de woning enige tijd
bescherming geeft tegen rook en brand.
De ervaringen met en kennis over stay in place
Het blijven zitten bij brand is zeker niet nieuw. Een aantal ervaringen op een rij:
• Engeland
De stay en place strategie is al jaren de instructie die alle bewoners in woongebouwen
krijgen in Engeland, ten zij een complex is uitgevoerd met een brandalarm. Dit laatste is
aanwezig bij complexen waar stay in place bouwkundig niet mogelijk of verantwoord is en
waardoor vluchten dus moet! (Deze complexen zijn dus niet geschikt voor minder
zelfredzame bewoners):
http://www.e4officeproducts.co.uk/ekmps/shops/b13c8e/images/31438e-fire-action-
notice-stay-put-for-flats-photoluminescent-rigid--1596-p.jpg en
https://www.wolverhamptonhomes.org.uk/images/documents/repairs/FlatsandFire.pdf Zie
ook filmpjes brandweer Londen https://www.youtube.com/watch?v=Da9rCVAsfUw en
https://www.youtube.com/watch?v=F0q-2pZxSSo
• Zorgfunctie met bed gebonden patiënten
In Nederland is in ziekenhuizen en verpleeghuizen het horizontaal evacueren van patiënten
op bedden naar een ander brandcompartiment een standaard procedure. In het andere
compartiment zijn patiënten voor een bepaalde periode beschermd tegen brand. Reden is
dat een totaal evacuatie niet te organiseren valt met de niet zelfredzame patiënten. Daarbij
speelt ook het feit dat je te maken hebt met zeer kwetsbare zieken personen.
• Portiek woningen
Voor portiekwoningen, waar maar één vluchtweg is, geldt eveneens de instructie om te
blijven in de woning als de vluchtweg is gesperd. Zie de informatie folder:
http://www.brandweer.nl/publish/library/39/portiekwoning_16.pdf De brandweerkorpsen
in de grote steden met veel portieken hebben hier ook ervaring mee.
• Bescherming tegen toxische stoffendoor verblijf binnenshuis
In de Publicatiereeks Gevaarlijke Stoffen 1 is het principe van het verblijven binnen de
woning als bescherming tegen toxische stoffen. Hierbij wordt gekeken naar luchtdichtheid
maar ook de verschillen ventilatie systemen die gehanteerd worden in het bouwbesluit voor
de energie besparing (EPC). Meer hier over:
http://content.publicatiereeksgevaarlijkestoffen.nl/documents/PGS1/PGS1-2005-v0.1-deel-
5.pdf
Basis bouwbesluit brandscheidingen en kierdichting
De huidige bouw regelgeving geeft voor nieuwbouw de theoretische basis met de wbdbo 60
minuten, dus een uur veiligheid aan de bewoner. (Voor bestaande bouw kan de eis wel teruglopen
naar 20 minuten.)
Een belangrijke nieuwe ontwikkeling die plaats vindt is dat nieuwbouwwoningen steeds meer
kierdicht worden. ( Qv;10-waarde5
) Dit komt door steeds strenger eisen die gesteld worden door
bouwbesluit voor energie besparing(EPC6
).
5
Meer over de luchtdichtheidseisen: http://www.luchtdichtbouwen.nl/homepage/eisen
6
Meer over de EPC: http://www.rvo.nl/onderwerpen/duurzaam-ondernemen/gebouwen/energieprestatie

5.
5
2016-07-17 Een tweede instructie bij minder zelfredzaamheid en brand
Kierdicht betekend ook rookdicht wat dus positief effect heeft op het voorkomen van koude rook
verspreiding. Het sturen op een betere luchtdichtheidsklasse bijvoorbeeld 2 geeft dus een win win
situatie. Neem daarbij dat de aandacht voor brandscheidingen de afgelopen jaren hoog is. Hiermee
kun je stellen dat de nieuwbouw die nu en de toekomst wordt gebouwd wordt in beginsel geschikt
zijn voor stay in place. Ook objecten waar grootschalig is geïnvesteerd in brandscheidingen kunnen
geschikt zijn. Door te toetsen op kierdichtheid heb je snel in de gaten of een complex op orde is of
niet. Op langer termijn is dit de koers waar de woningbouw heen gaat.
Samenhang met brandveiligheid binnen de woning
Om de samenhang te zien met stay in place en de brandveiligheid binnen een woning onderstaand
de stappen om brandveiligheid te verbeteren door de bewoner zelf:
• Stap 1: Veiligheidsbewustzijn en keuzes van de bewoner zelf.( Zoals brandveilig leven en
oefenen met de daadwerkelijke handelingen bij een calamiteit, waar liggen de beperkingen?)
• Stap 2: Zorgen voor een werkende rookmelder als minimale brandveiligheid.
• Stap 3: Slim koppelen rookmelder: met meerdere onderling, aan flitslamp, aan trilkussen
etc. om zo de bewoner sneller te alarmeren en meer extra vluchttijd te krijgen
• Stap 4: Doormelden van het alarm door koppeling van de rookmelder aan
personenalarmering naar zorgcentrale, zodat brand opgemerkt wordt , contact gelegd kan
worden met bewoner en gemeld kan worden aan de brandweer.
• Stap 5: Alarmopvolging door burenhulp of nabij gelegen 24 uurszorgpost ter ondersteuning
van het vluchten.
• Stap 6: Automatische blussysteem om de vluchttijd te verlengen en ter bescherming van de
alarmopvolgers geeft zo de maximaal haalbare veiligheid.
Als je deze stappen in verbetering van de brandveiligheid van bewoners bekijkt, vormen de
bouwbesluit brandscheidingen en daarmee ook ”stay in place” de basis van de brandveiligheid,
want dat is het deel waar de bewoner geen invloed heeft. Voor de gebouweigenaar is het
brandscheidingen op orde hebben, dus de minimale basis.
Gebouweigenaar
Een gebouw eigenaar moet voor het verstrekken van aanvullende instructie, zorgdragen dat de
brandscheidingen op orde zijn. Ook moet een luchtdichtdichtheidsmeting hebben plaats gevonden.
Hiermee kan worden vastgesteld dat aan het bouwbesluit kan worden voldaan.
Voor een gebouw eigenaar kun je je onderscheiden om de deze brandveiligheid op orde te hebben.
De oudere extra keuze mogelijkheid bij het kiezen van een woning.
Een stay in place bewonersinstructie
Een goede en logische bewoners instructie is de basis voor stay in place. Een overweging is het
verstrekken van de instructie nadat vastgesteld is dat het complex voldoet aan de eisen.
De brandweer kan dit mogelijk registreren. Misschien wel idee met sticker op hoofdentree voor de
brandweer, die gelijk een instructie is? Bijvoorbeeld uit Engeland:

6.
6
2016-07-17 Een tweede instructie bij minder zelfredzaamheid en brand
Door daarnaast kan in een folder aan de bewoners aan te geven worden dat de instructie alleen
geldt als brandscheidingen op orde zijn, geeft dat ook een extra prikkel vanuit de bewoner aan de
eigenaar of VVE om zaken op orde te hebben!
De instructie kan er als volgt uit zien:
Dit gebouw is in principe zo ontworpen dat u een bepaalde periode veilig in uw woning kunt blijven
in geval van brand buiten uw woning. Bij brand geldt dat het gebouw verlaten de meest veilige
keuze is. Bent u vanwege fysieke beperking niet instaat om met de trap te vluchten dan kunt u ook
kiezen om bij brand buiten uw woning in een woning te blijven.
Onderstaand de twee instructies bij brand:
Brand in u woning?
1. Verlaat direct uw woning
2. Waarschuw uw medebewoners
3. Sluit alle deuren achter u dat rook zicht niet verder verspreid.
4. Neem (indien mogelijk) woningsleutel meer
5. Bel 112 als u veilig bent buiten uw woningen of bij uw buren
6. Vang de brandweer op( verstrek de woningsleutel)
7. Gebruik geen lift
Brand in woongebouw buiten uw woning?
1. Blijf in uw woning
2. Bel 112 en meld de brand
(Vertel hierbij dat U in uw woning blijft indien dit zo is (bijv. omdat er rook op de gang is of
omdat u niet goed zelfstandig kunt vluchten)
3. Sluit ramen en deuren zodat geen rook komt in uw woning
(eventueel: leg een natte handdoek voor de sleet onder de voordeur en ga bij het raam staan
met een wit laken om duidelijk te laten zien dat u er ben)
4. Wacht dat de brand is geblust of nadere instructies brandweer
5. Komt er toch rook in uw woning: bel 112
6. Bij twijfel verlaat de woning

7.
7
2016-07-17 Een tweede instructie bij minder zelfredzaamheid en brand
De verwachting is dat deze instructie ook bijdraagt aan de bewust zijn van de bewoner. Elke bewoner
moet namelijk nadenken over zijn of haar zelfredzaamheid!!
Aanpak wijziging brandweer
Voor de brandweer geeft stay in place ook een aantal aandachtpunten.
 Met bellen van 112 is voor de bewoner heeft de bewoner een verbinding met de brandweer.
De centralist kan een bewoners gerust stellen of instrueren. In indien noodzakelijk kunnen
gericht brandweer eenheden worden gestuurd naar de bewoner.
• De alarmcentrale speelt een belangrijk rol in kalmeren en instrueren van bewoners.
• De eerste aankomende eenheid moet weten dat de stay in place instructie geldt.
• In dit soort complexen moet het accent liggen op bronbestrijding en de bewoners die direct
gevaar lopen.
• Brandweerpersoneel moet bewoners gerust stellen en een evacuatie juist voorkomen.
• Het snel ventileren van de gangen is dus ook een prioriteit, om zo snel mogelijk weer een
stabiele situatie te hebben.
Waarom niet?
Wat zijn de argumenten om het niet te doen:
• Je weet nooit 100% zeker wat de kwaliteit is van rook en brandscheidingen. Daardoor toch
rook in woning waardoor je niet meer veilig bent. (voor iemand die niet kan vluchten
veranderd de situatie feitelijk niet)
• Een snelle inzet met bronbestrijding is niet altijd zeker, met daarmee kans op escalatie.
• Een groter evacuatie probleem ontstaat, als er een escalatie is van de brand plaats vindt.
(dan heb je verplichte stay in place)
• Niet meer kunnen evacueren als de rook verder is verspreid in trappenhuizen. Blussen zorgt
voor vergroten rookontwikkeling! (dan heb je verplichte stay in place)
• Snelle ventilatie van interne corridors is soms lastig, waar door rook blijft hangen.
• Het vraagt een aanvulling op bestaande procedures.
Waarom wel?
Wat zijn de argumenten om het wel te doen:
• Met stay in place, zorg je er voor dat ouderen buiten de woning met brand blijven zitten, tot
nader order. Dit is een eenvoudige eenduidige instructie voor de bewoners.
• Hiermee voorkom je dat ouderen zelf gaan dwalen en zo in gevaar komen.
• De brandweer eenheden kunnen zich direct richten op bron bestrijding, i.p.v. evacuatie,
waarmee escalatie wordt voorkomen.

8.
8
2016-07-17 Een tweede instructie bij minder zelfredzaamheid en brand
• Indien evacuatie tot wenselijk blijkt, bepaald de brandweer wie als eerste geëvacueerd wordt
en niet de bewoners. Hiermee efficiënte inzet van (schaars)brandweerpersoneel.
• Mocht er toch rook in woning komen belt een bewoner 112 en daarna kan op basis van deze
informatie gericht geëvacueerd worden.
• Je koopt in feite tijd, waardoor de regie van evacuatie bij de brandweer komt en niet bij de
bewoners.
• Je vergroot het veiligheidsbewustzijn van de bewoners, met name voor degene waar
vluchten niet vanzelfsprekend is.
• Stay in place past binnen de regels van huidige wetgeving.
• De brandscheidingen van huidige nieuwbouw is een stukken beter dan jaren geleden. Het
luchtdichter bouwen heeft een positief effect op de brandscheidingen.
• Een gebouw eigenaar wordt gestimuleerd om brandscheidingen op orde te hebben en
investeren in luchtdichtheid en dus energie besparing. De strategie past in verduurzamen van
het vastgoed in Nederland.