1.
Vragen naar bezieling
Professionele identiteit en opvattingen van kennis
Hartger Wassink, Gastcollege MLI Marnix Academie, 15 juni 2017

2.
Programma
• 10:00 Kennismaking en inventariseren van vragen
• 10:30 Zin in onderwijs: professionaliteit als ‘good work’
• 12:00 Kennis in onderwijs: weten met hoofd, hart en handen
• 12:30 Terugblik: vragen naar bezieling
• 13:00 Afronding

3.
‘Geen vraag, geen les’
• Over mij en over NIVOZ
• Over jullie
• Wat zijn je vragen voor dit gastcollege?
• Wat zijn je verwachtingen?
• Op welke onderdelen van de MLI zou je willen dat het aansluit?

4.
Zin in onderwijs
• Over professionaliteit
• ‘Good work’, Howard Gardner
• Engagement
• Excellence
• Ethics

5.
Engagement
• Hebben jullie er zin in?
• Hebben leerlingen en studenten er zin in?
• Hebben ze zin in jou?
• Waar aan ontlenen zij zin, in het onderwijs?
• Waar aan ontleen jij zelf zin, in je werk?

6.
Engagement en zin
• ‘Zin’ gaat zowel over motivatie, als betekenis
• Biesta: Het gaat niet over ‘wat werkt’ (motivatie en resultaten),
maar altijd ook over ‘wat werkt waartoe’ (betekenis, purpose)
• Onderwijs als poiesis en praxis; resultaat en doel-in-zichzelf
• Dat heeft consequenties voor…
– …wat we vinden dat een ’goede leraar’ is (professionele identiteit)
– …hoe we dat goed kunnen beschrijven en onderzoeken (kennis)

7.
Engagement en de kwetsbare professional
• Kelchtermans: professionaliteit bestaat uit
– engagement
– expertise
• Engagement gaat over
– ontvankelijkheid
– kwetsbaarheid
– emotie
– morele overtuigingen
• Niet: ‘wat kun jij’, maar ‘wie ben jij’ als
professional

8.
Reflectie
• “Consciously, we teach what we know. Unconsciously, we
teach who we are.”
– Hamacheck, 1999
• Wat neem jij zelf mee, welke cruciale ervaring heb je, die
bepaalt wat jij goed onderwijs vindt?

9.
Excellentie
• Luc Stevens: kwaliteit van onderwijs is
kwaliteit van relatie
– Prestatie versus groei
– Selectie versus kansen
– Instructie versus relatie
• Ook voor de leerling de vraag: wie ben jij,
ipv hoe scoor jij?
– Zien en gezien worden, respons geven
• Excellentie is niet het halen van een lat,
maar responsiviteit in relatie

10.
Ethiek
• Biesta: oogmerk van educatie is volwassenheid
– Maken van onderscheid tussen wat gewenst wordt
en wat wenselijk is
• Drie doeldomeinen van onderwijs
– Persoonsvorming cruciaal
– ‘Beantwoorden van vragen die alleen jij kunt
beantwoorden’
• ‘In de wereld komen’
– Leerling laten verschijnen als subject, als mens

11.
Object en subject
• De leerling/ student en het systeem
– Eisen, toetsen, rubrics, protocollen
– Student (en ook docent) als object
• De student als subject/mens
– Susan Neiman: redelijkheid, creativiteit,
verantwoordelijkheid
• Wanneer sprak jij studenten daar op
aan?
• Wanneer spraken leerlingen jou daar op
aan?

12.
Over ‘opbrengst’ in onderwijs
• Het gaat om het ‘verschijnen’ van de leerling
• Ofwel: het zich uitdrukken van de leerling; expressie
• De drie doeldomeinen zijn daarbij altijd aan de orde
– Wiskunde is ook persoonsvorming; en andersom
– Persoonsvorming kan ook wiskundig zijn
• Foucault: Je leven leren vormgeven, ‘weten hoe het werkt in het
leven’
• Iedere expressie is het resultaat van een impressie; daar ligt de taak
van de opvoeder; zorgen voor wenselijke impressies
• Welke kennis helpt daarbij?

13.
Ethiek en professionaliteit
• ‘In de wereld komen’, verschijnen als subject
• Mens-zijn: redelijk, creatief, verantwoordelijk
• Instrumentele en normatieve professionaliteit
– Kennisbasis, objectief, protocollen, afrekenen
– Persoonlijke overtuigingen, subjectief, keuzes, aanspreken
• Vergelijk medische en juridische beroepen
– Primum non nocere
– Ne bis in idem
• ‘Hoe kan ik de leerling als subject laten verschijnen?’ als ethische kern

14.
Over kennis
• Drie ’kennismodi’ van Kunneman
– 1e objectief
– 2e situatief
– 3e subjectief/waardegebonden
• Onderzoek en kennis in onderwijs heeft altijd betrekking op de
drie kennismodi (al is het impliciet)
• Professionele ontwikkeling dient ook te raken aan de 3e
kennismodus

15.
De derde kennismodus: waardegebonden kennis
• Verbinding tussen hoofd, hart en handen
• Wat je ‘ten diepste’ belangrijk vind, is ‘opgeslagen’ in je intuïtie
• Emoties zijn lichamelijk verbonden en geven toegang tot je
gevoel
• Dit is in die zin ook een ‘lichamelijk’ weten
• Oefening: meerstemmige reflectie

16.
Kunneman: metalogica, dialogica en paralogica
• Paradox tussen
– Metalogica; het objectieve weten en
– Dialogica; het subjectieve, relationele weten
• Er is geen waarheid, zelfs geen gewenste
ontwikkeling
– Iedere ontwikkeling is een verwikkeling
• ‘Bildung’ en persoonsvorming hebben een
premisse van ‘ontwikkeling’ van autonomie

17.
Kunneman: Amor Complexitatis
• Het risico bestaat nog steeds dat we denken het ooit te ‘zullen
weten’, terwijl dat een utopie is
• Niet oplossen van complexiteit, maar omarmen ervan: ‘Amor
Complexitatis’
• Uithouden van paradox met behulp van paralogische
ervaringen, een narratief ‘weten’.
– Weten en woorden schieten tekort, terug in onze oerstatus
• Oefening: Verhaal over of verbeeld een paralogische ervaring

18.
Terugblik: kennis en professionele identiteit
• Professionele identiteit vraagt responsiviteit, om de ander als
subject te laten verschijnen
• Ons weten is deels cognitief, deels emotioneel-relationeel,
deels emergent ofwel paralogisch
• Geen vrijbrief voor relativisme, maar opdracht complexiteit te
onderkennen en verkennen
• ‘Leven als kunstwerk’, ‘leven in vrijheid’ (Foucault): een
opdracht je individuele verschijningsvorm te vinden
• Voor opvoeders een dubbele verantwoordelijkheid om
anderen daarbij te helpen

19.
Professionals en amateurs
• ’Kennis’ en professionaliteit gaan niet over gedrag dat tot een
bepaalde opbrengst leidt
• Het gaat over handelen dat ’verschijnen’ mogelijk maakt
• Responsiviteit door ‘er te zijn’, met hoofd, hart en handen
• Wat of wie dan verschijnt is ongewis; dat is niet te voorspellen
• We kunnen geloven in de eigen ontwikkelingsdrang, hopen op
verbetering, en daarvoor moeten we houden van ons werk met
de leerlingen: amateurs zijn

20.
Vragen naar bezieling
• ‘Wat ben je?’ 
• ‘Wie ben je?’
• ‘Waar ben je?’ 
• ‘Hoe ben je?’

21.
Dank je wel en succes
• Hartger Wassink, h.wassink@nivoz.nl
• www.nivoz.nl
• www.hetkind.org
• @nivoz, @hetkind
• Facebook, LinkedIn…