Zajrzyj do książki "Kwestia baltycka-w-xvi-xvii-wieku-tom-1' w internetowej księgarni historycznej Grzbiet.pl

1. SPIS TREŚCI
WSTĘP 7
ROZDZIALI
Państwa skandynawskie po pokoju w Spirze. Ostatnie lata Chry­
stiana III. Karol V i wojna szmalkaldzka. Gustaw Waza i jego sto­
sunki z Cesarstwem. Zatarg z Danią. Trzy korony. Literatura poli­
tyczna. Wojna z Rosją. Objęcie tronów przez Fryderyka II i Eryka
XN. Eryk XN - jego losy i charakter. Porównanie z lwanem Groź­
nym. Persson. Parlament wArbodze. ZygmuntAugust. Iwan Groź­
ny. Schlitte. Anglicy na Morzu Białym. Fryderyk II, jego osoba
i politykawewnętrzna. Elektor saski August. Zarys historii Zakonu
Kawalerów Mieczowych do roku 1558.. ll
ROZDZIALII
Konflikt Inflant z Moskwą i jego przyczyny; pierwsze lata wojny do
roku 1561; interwencja państw sąsiednich w stosunki inflancko­
moskiewskie; stosunek miast Hanzy do miast inflanckich; żegluga
wyborska; Hansetag 1559 r.; żegluga narewska; Cesarstwo a Inf­
lanty; stosunki Danii i Szwecji z Inflantami przed rokiem 1561;
Fryderyk II i Magnus; polityka wschodnia Gustawa I i jego synów;
umocnienie Szwedów w Rewlu; Polska i Kettler; rozpad Zakonu
Kawalerów Mieczowych (1561 r.). . . . . . . . 65
ROZDZIAL III
Państwa skandynawskie i miasta hanzeatyckie. Wzajemne stosunki
Szwecji i Danii. Przyczyny I wojny północnej. Sojusznicy Danii.
Umowa z Lubeką. Miasta pomorskie. Stosunek Szwecji i Danii do
Rosji. Pakt moskiewsko-szwedzki 1562 r. Dania i Rosja. Stosunek
Szwecji i Danii do Polski. Małżeństwo Jana z Katarzyną Jagiellon­
ką. Sojusz Danii z Polską. Polska i Gdańsk. Zdarzenia w Inflantach
od końca 1561 r. Poczynania Szwedów w 1562 r. Moskwa i Polska.
Upadek Połocka. Wojenne plany Eryka w 1563 r. Próby pośrednic­
twa niemieckich książąt wzawar-ciu pokoju. Kongres w Rostocku.
Wojna domowa w Szwecji. Dyplomacja szwedzka. Zbliżenie z He­
sją i Lotaryngią. Wojny grumbachowskie i rywalizacja linii erne­
styńskiej z albertyńską. Weimar i Drezno. Stosunek Szwecji i Danii
do Niderlandów oraz Francji. Znaczenie roku 1563 w walce o Inf-
lanty. . . . . . . . . . . . . . . . . 175
http://grzbiet.pl/sklep/kwestia-baltycka-w-xvi-xvii-wieku-tom-1
Przykładowy rozdział książki: Kwestia bałtycka w XVI-XVII wieku Tom 1
Książki historyczne
Uwaga! Próbka wygenerowana automatycznie, oryginalne wydawnictwo może wyglądać inaczej.
Internetowa księgarnia historyczna Grzbiet.pl

2. WSTĘP
l
uż od dłuższego czasu rozważaliśmy zbadanie kwestii bałtyckiej; wmiarę tego,
jak problem pojawiał się przed nami wcałej swej złożoności, plan pracy stale
egał poszerzeniu; jeszcze wswoim pierwszym dziele "Walka o panowanie nad
Morzem Bałtyckim" uważaliśmy za możliwe, by doprowadzić rozważania do po­
koju westfalskiego lub oliwskiego. Jednak już wtedy okazało się koniecznym
szczegółowe rozpatrzenie rozmaitych stron problemu: zatrzymaliśmy się na po­
koju wSpirze. Wysłany za granicę wlatach 1885 i 1889 autor obecnej pracy nie­
raz obawiał się, że nie starczy mu czasu na zajęcie się bogatym, a nietkniętym
dotąd materiałem źródłowym; łapczywie zabierał się za wszystko, za co miał
możliwość, zazwyczaj opuszczał jednak archiwa, żałując, że tak wiele pozostało
mu nieznanym. Plan, który sobie wytyczył, to jest rozpatrzenie kwestii bałtyckiej
do roku 1721, niestety okazał się nieosiągalny, co objawiło się już na samym po­
czątku pracy: wiele ciekawych momentów, zauważonych zjej złudnej perspekty­
wy, trzeba było pominąć. Praca w archiwach i bibliotekach niejednokrotnie da­
wała autorowi satysfakcję, wynikającą z pierwszego postawienia i wyjaśnienia
licznych, a ważnych pytań. Niniejsza praca nadaje także wagę faktom, które
umknęły uwadze badaczy, którzy wcześniej zajmowali się prezentowaną tematy­
ką. Pierwsza część książki okazała się bardziej skomplikowana od drugiej. U jej
podstaw legł głównie materiał, częściowo wydany przez nas w dwóch księgach
aktów prawnych, które należy uważać za dodatki do badania, częściowo zawarty
wrozmaitych napomknieniach. Nie rozwodzimy się wsprawie tych źródeł, gdyż
relacje znaszych prac archiwalnych pojawiały się już wdruku 1• Spotykaliśmy się
oczywiście zlicznymi, wydanymi już aktami, kronikami, listami i innymi rodza­
jami źródeł, nie można więc było narzekać na ubóstwo materiału. Można jednak
zauważyć z całkowitą pewnością, że do l 561 r. jest go więcej niż po tej dacie.
Celowo unikaliśmy powoływania się na źródła już opublikowane, prezentując
jedynie materiał archiwalny lub fragmenty prac publicystycznych, stanowiących
obecnie wielką rzadkość. Nasza praca odbywała się zprzerwami, nie sprzyjały jej
okoliczności życiowe, które bez wątpienia odcisnęło na niej swoje piętno. Nikt
bardziej od autora nie odczuwa wszelkich niedostatków niniejszej pracy i wiele
chciałby on widzieć winnym,lepszym opracowaniu. Zadowoli go jednakjuż wy­
jaśnienie znaczenia wojny inflanckiej, dynastycznych walk Wazów itd., co po­
zwoli na pewne rozszerzenie irozjaśnienie historycznych horyzontów północnej
ipółnocno-wschodniej Europy.
' Gazeta Ministerstwa Edukacji ()ł(ypHa.I.MuHucmepcmsa HapoaHow npoc&eUjeHu~) 1886, 1888, 1890.
http://grzbiet.pl/sklep/kwestia-baltycka-w-xvi-xvii-wieku-tom-1
Przykładowy rozdział książki: Kwestia bałtycka w XVI-XVII wieku Tom 1
Książki historyczne
Uwaga! Próbka wygenerowana automatycznie, oryginalne wydawnictwo może wyglądać inaczej.
Internetowa księgarnia historyczna Grzbiet.pl

3. 8
Cel niniejszego dzieła stanowi zbadanie historii kwestii bałtyckiej w XVI
i XVII stuleciu. Wywołała ona w owej epoce zaciętą walkę, mającą z początku
charakter raczej kulturowy ihandlowy, a później wyłącznie polityczny.
Nowy kierunek całemu handlowi Europy nadały wielkie odkrycia geogra­
ficzne, które to zdarzenie zadało Hanzie decydujący cios.Jej upadek przyniósł
zkolei awans wielu nowych państw na stopień europejski. Dania, Rosja, Szwe­
cja i Polska na wyścigi dążyły od tej pory do objęcia jej bogatego spadku, roz­
poczynając między sobą długą wojnę; władca,. który wyszedłby z niej zwycię­
sko, zająłby dominującą pozycję na całej północy. Walka o panowanie nad Bał­
tykiem nabrała zatem chankteru tak ekonomicznego, jak i politycznego. Kwe­
stia bałtycka weszła w nową fazę rozwoju. Nie dotyczyła ona już wyłącznie
handlowej dominacji na tym morzu, ale rozszerzyła się na politykę i sprawy
wyznaniowe. Cała historia państw północy - Rosji, Polski, Szwecji i Danii -
jako państw europejskich wiąże się z tym kolejnym etapem kwestii bałtyckiej.
Ich polityka zagraniczna to w znacznej mierze polityka bałtycka.
Pierwszy etap badanej przez nas kwestii bałtyckiej zamyka wojna o Inflanty.
Ów konflikt można prawidłowo ocenić tylko wtedy, gdy weźmie się pod uwagę
jego ogólnoeuropejski kontekst, a nie rozpatrywać go wyłącznie jako lokalną
wojenkę. Pierwszą część naszej pracy stanowi więc badanie wojny inflanckiej,
której przebieg zależał nie tylko od polityki państw północnych, ale i zaciekłej
walki cesarzy z książętami, książąt ze szlachtą, katolicyzmu zprotestantyzmem
oraz na koniec francuskich Walezjuszy, a potem Burbonów z austriackimi
ihiszpańskimi gałęziami dynastii Habsburgów.
Temat pierwszej części naszego dzieła należy do mniej zbadanych iznanych
wporównaniu zpoprzednim okresem walki o panowanie nad Bałtykiem, gdzie
główne role odgrywały miasta wendyjskie (na czele zLubeką), czy okresem po
nim następującym, w którym uwaga koncentrowała się na wybitnej postaci
Gustawa II Adolfa. Panowanie synów pierwszego Wazy według słusznej uwagi
pewnego szwedzkiego historyka zostało zaćmione wspaniałą epoką Gustawa
Adolfa, gdy Szwecja odgrywała decydującą rolę polityczną w sprawach ogól­
noeuropejskich; ale i czasy Eryka2 oraz Jana', w których kwestia panowania
nad Bałtykiem rozstrzygała się w walce władców skandynawskich z MosL..-wą
i Polską, należą do bardzo znaczących w drugiej połowie XVI stulecia; miały
one znaczenie dla rozwoju - tak wewnętrznego, jak i zewnętrznego - samych
państw skandynawskich; w toku długich wojen o panowanie nad Bałtykiem
wzrosły bowiem ich siły, granice zostały rozszerzone, aporządek feudalny ustą­
pił przed dążeniami władców do absolutyzmu. W kolejnym, .X'Vll w. oba p.u1-
stwa skandynawskie nabrały takiej mocy, że wystąpiły w pierwszoplanowych
rolach przy rozwiązywaniu ogólnoeuropejskich problemów. Druga połowa
XVI stulecia była okresem politycznej ewolucji tych królestw.
1 ErykXIVWaza- kr. szw. 1560-68.
1 Jan III Waza- kr. szw. 1568-92, przyrodni brat Eryka XIV.
http://grzbiet.pl/sklep/kwestia-baltycka-w-xvi-xvii-wieku-tom-1
Przykładowy rozdział książki: Kwestia bałtycka w XVI-XVII wieku Tom 1
Książki historyczne
Uwaga! Próbka wygenerowana automatycznie, oryginalne wydawnictwo może wyglądać inaczej.
Internetowa księgarnia historyczna Grzbiet.pl

4. ·------ WSTĘP 9
W drugiej części naszej pracy zajmujemy się kwestią bałtycką od końca
XV1 w. do pokoju westfalskiego, gdy wpływały na nią walka katolickiej reakcji
z protestantyzmem, hiszpańskiego uniwersalizmu z ideą narodowej samo­
dzielności. Pod koniec XV1 stulecia katolicka reakcja, mocno zakorzeniona
wkrajach romańskich dzięki soborowi trydenckiemu, inkwizycji oraz zakono­
wi jezuitów, opiece Filipów hiszpańskich, Ferdynandów austriackich ipapieży,
zaczęła przenikać i do północnej Europy. Utorowawszy sobie mieczem drogę
do Europy centralnej, pewnie podążyła na północ. Pojawiło się pytanie, czy
reakcja odniesie tam sukces podobny do tego na południu ipołudniowym za­
chodzie Europy. Pierwszy krok ku systematycznej katolicyzacji północy stano­
wiło panowanieJana III, apotem Zygmunta III; wstąpienie na tron pierwszego
z nich zmieniało sytuację w całej tej części kontynentu. Nową unię polsko­
-szwedzką powitano wcałej katolickiej Europie, jako zapowiedź nowego zwy­
cięstwa ortodoksyjnego katolicyzmu. Zygmunt, wychowanek jezuitów, zarzu­
cił poprzednie tradycje Wazów: przyłączył się do reakcji i nieodłącznie jej to­
warzyszącego hiszpańsko-habsburskiego uniwersalizmu- termin całkiem zro­
zumiały, jeśli wziąć pod uwagę ogromny rozrost terytorialny władzy Habsbur­
gów jeszcze za Karola V.
Aby zapewnić sukces swej religijnej misji, władcy katoliccy musieli umocnić
swoją pozycję nad Bałtykiem. Gdyby opanowali to morze, mogliby zdławić
wszelki opór polityczny, czy wyznaniowy. W tym nowym okresie walki, gdy
kwestia bałtycka splatała się zwalką przeciw reakcji katolickiej, Inflanty także
odgrywały zpoczątku istotną rolę, później jednak zostały zastąpione przez Po­
morze inadmorskie miasta Rzeszy, należące do upadłej Hanzy. W omawianym
okresie kwestię bałtycką mogły rozstrzygnąć jedynie ogólnoeuropejski kon­
gres lub ogólnoeuropejska wojna.
W badanym przez nas okresie można wyróżnić dwie kwestie najwyższego
znaczenia, diametralnie przeciwstawne pod względem istoty oraz wpływu na
swe czasy. Pierwszą z nich jest religia, jak ujął to Droysen, znajdująca się na
wszystkich ustach; druga - handlowa, kupiecka, nie ustępująca wagą pierw­
szej, choć tylko nieliczni to przyznawali. Kwestia religijna od drugiej połowy
XVI w. komplikowała się i zaogniała, w niesłychanym tempie nabierając naj­
różniejszych odcieni i rozpadając na liczne drugorzędne, poboczne problemy.
Religia od czasów wojny szmalkaldzkiej przenikała się z polityką - początko­
wo obie te dziedziny jedynie biegły równolegle, nadając sobie nawzajem swo­
istego zabarwienia; w dobie wojny trzydziestoletniej były ze sobą już tak cia­
sno związane, że nie można ich było rozpatrywać osobno.
Kwestia handlowa, jak już wskazaliśmy, także wstąpiła w drugiej połowie
XVI w. w nowy etap; mając na względzie wyłącznie kwestię bałtycką, należy
pamiętać, że stopniowo stawała się ona ogólnoeuropejską- głównie dlatego, że
decydowała, które z młodych państw północnych będą w stanie włączyć się
wistniejący wówczas na kontynencie system polityczny.
http://grzbiet.pl/sklep/kwestia-baltycka-w-xvi-xvii-wieku-tom-1
Przykładowy rozdział książki: Kwestia bałtycka w XVI-XVII wieku Tom 1
Książki historyczne
Uwaga! Próbka wygenerowana automatycznie, oryginalne wydawnictwo może wyglądać inaczej.
Internetowa księgarnia historyczna Grzbiet.pl

5. -lO WSTI)P
Kraje Europy w sprawie bałtyckiej dzieliły się na dwie grupy, z których
pierwsza zamierzała rozwiązać ją na drodze wojny, a druga na drodze rokowań.
Zwycięstwo odniosła partia wojenna. Należy zauważyć, dowodził Droysen, że
oba te stronnictwa spoglądały na sprawę jednostronnie i pobieżnie. Partia wo­
jenna nie zdołała zainteresować wszystkich państw nadbałtyckich i wciągnąć je
w konflikt; nie potrafiła też wystarczająco jasno odnieść się do istoty proble­
mu, czy oddzielić od niego wiele kwestii o charakterze czysto osobistym. Poli­
tyka Szwecji, dla przykładu, nie osiągnęła jeszcze tej skali, w której potrafiłaby
ona działać stanowczo i samodzielnie, realizując własne plany zawładnięcia
Bałtykiem.
Partia pokojowa, do której należy zaliczyć przede wszystkim Saksonię, Ni­
derlandy i państewka niemieckie, traktowała kwestię bałtycką jako problem
zewnętrzny, nie przyznając jej jakiejkolwiek zasadniczej wagi i odrzucając ko­
nieczność walki o tę sprawę.
Określenie, po której stronie stała historyczna racja, wymaga zrozumienia,
że panowanie na Morzu Bałtyckim - tak w wieku XV, gdy walka toczyła się
między królami Danii a miastami Hanzy, jak iw stuleciu XVI, gdy do dominacji
pretendowały Szwecja, Dania, Rosja i Polska - było dla tych państw zawsze
żywotną kwestią, wynikającą z samej ich istoty. Jej rozwiązanie mogła przy­
nieść jedynie wojna, choć rozwój sytuacji i rozmaite problemy, z którymi zma­
gali się uczestnicy konfliktu w zrozumiały sposób prowadziło do prób pokojo­
wego rozstrzygnięcia. W interesie władców europejskich, szczególnie niemiec­
kich, leżała więc staranna obserwacja przebiegu walki między państwami nad­
bałtyckimi, powtórzmy bowiem: kwestia bałtycka wiązała się z licznymi spra­
wami politycznymi, religijnymi i ekonomicznymi, zajmującymi wówczas nie­
mal całą Europę.
http://grzbiet.pl/sklep/kwestia-baltycka-w-xvi-xvii-wieku-tom-1
Przykładowy rozdział książki: Kwestia bałtycka w XVI-XVII wieku Tom 1
Książki historyczne
Uwaga! Próbka wygenerowana automatycznie, oryginalne wydawnictwo może wyglądać inaczej.
Internetowa księgarnia historyczna Grzbiet.pl

6. ROZDZIALI
Państwa skandynawskie po pokoju w Spirze. Ostatnie lata Chrystiana
ID. Karol V i wojna szmalkaldzka. Gustaw Waza i jego stosunki z Cesar­
stwem. Zatarg z Danią. Trzy korony. Literatura polityczna. Wojna z Ro­
sją. Objęcie tronów przez Fryderyka II i Eryka XIV. Eryk XIV- jego losy
i charakter. Porównanie z lwanem Groźnym. Persson. Parlament wArbo­
dze. Zygmunt August. Iwan Groźny. Schlitte. Anglicy na Morzu Białym.
Fryderyk II, jego osoba i polityka wewnętrzna. Elektor saski August. Za­
rys historii Zakonu Kawalerów Mieczowych do roku 1558.
Pokój wSpirze (l544 r.) stanowi whistorii skandynawskich monarchii punkt
gwałtownego zwrotu zarówno w stosunkach między nimi, jak i z innymi
państwami 1• Rozpoczął się wtedy ich rozwój wewnętrzny, stopniowo zaczęły
też dołączać do politycznego systemu Europy. Karnieniem węgielnym wzajem­
nych stosunków krajów Skandynawii okazała się kwestia bałtycka, która miała
się rozszerzyć w trakcie półwiekowej walki o Inflanty, toczonej również z Mo­
skwą i Polską.
Nasz pierwszy cel polega na analizie stanu obu państw skandynawskich po
pokoju w Spirze, przeprowadzeniu ogólnej charakterystyki głównych uczest­
ników przyszłego konfliktu iwreszcie krótkiemu przedstawieniu historii Zako­
nu Kawalerów Mieczowych do momentu katastrofy w 1557 r.
Dania jako państwo protestanckie musiała przede wszystkim określić swe
stanowisko odnośnie do walki wewnętrznej, toczącej się wNiemczech między
książętami a cesarzem. Politykę Chrystiana III cechowała najwyższa ostroż­
ność; król uważnie śledził sukcesy Karola V, a jego agenci donosili o kierowa­
nych przeciw niemu planach Palatynatu i Lotaryngii, gdzie władali jego krew­
ni. Chrystian stale dzielił się swymi informacjami z elektorem saskim Augu­
stem izwykle razem znim podejmował decyzje co do działań wtym czy innym
wypadku. Wkrólu Danii nadzieje pokładali zarówno protestanci, jak ikatolicy.
Chrystian prowadził pokojową politykę, nie dążył do konfrontacji iza wszelką
cenę nie zamierzał zrazić do siebie ani protestanckich książąt oraz Walezjuszy,
ani katolików zKarolem V. Wciągnięcie Danii wnową wojnę oznaczało jej cał-
' O tym pokoju i jego znaczeniu patrz Forsten, Bopb6a UJ-Ja wenoJemsa Ha Bu,muuo;oM Mope a XV
u XVI cmoAttnUJfX1 s. 285 i dalej.
http://grzbiet.pl/sklep/kwestia-baltycka-w-xvi-xvii-wieku-tom-1
Przykładowy rozdział książki: Kwestia bałtycka w XVI-XVII wieku Tom 1
Książki historyczne
Uwaga! Próbka wygenerowana automatycznie, oryginalne wydawnictwo może wyglądać inaczej.
Internetowa księgarnia historyczna Grzbiet.pl