6.2
6.8
7.5
8.2
8.8
5
6
7
8
9
2020 2025 2030 2035 2040
‫ملیۆنان‬
‫بە‬
‫وەزارەتی‬
‫پالندانان‬


‫شورد‬ ‫مییی‬ ‫هەر‬ ‫یە‬ ‫دانیکییتوان‬ ‫یکییتایرش‬ ‫کیییکردنەوەیەشی‬ ‫فەراهەمکردنییی‬
‫سییتان‬
‫یییانی‬‫ی‬‫ەش‬ ‫ۆ‬ ‫مو‬ ‫و‬ ‫یییارش‬‫ی‬‫یۆەانک‬ ‫یییاریاەرش‬‫ی‬‫ش‬ ‫یییردنەوەش‬‫ی‬‫روونک‬ ‫یییا‬‫ی‬‫هەروەه‬ ‫یییرار‬‫ی‬ ‫ع‬
‫بەردەوام‬ ‫دانی‬ ‫یەکەپ‬ ‫یەسەر‬ ‫دانیکتوان‬
.

‫یۆەانکار‬ ‫یییانی‬‫ی‬‫کەوتەش‬ ‫ی‬ ‫بە‬ ‫یییەبارەک‬‫ی‬‫س‬ ‫یییتان‬‫ی‬‫بەیاربەدەس‬ ‫یییادارشردنەوەش‬‫ی‬‫ئای‬
‫یییانی‬‫ی‬‫یەش‬
‫شۆمەاڵیەتی‬ ‫و‬ ‫ئابوورش‬ ‫دانی‬ ‫یەکەپ‬ ‫یەسەر‬ ‫دانیکتوان‬
.
‫راپۆرت‬ ‫ئامانجەکانی‬

.1
‫کەشی‬ ‫پ‬
.2
‫و‬ ‫یۆەانکارش‬ ‫و‬ ‫خەسڵەتەشان‬ ،‫ئاەاستە‬ ،‫دانیکتوان‬ ‫قەبارەش‬
‫ەشان‬ ‫ۆ‬ ‫مو‬
.
.3
‫پەنابەران‬ ‫و‬ ‫ناوخۆیی‬ ‫ئاوارەبوونی‬
.
.4
‫دانیکتوان‬ ‫کبینیەشانی‬ ‫پ‬
.
.5
‫مرۆیی‬ ‫سەرمایەش‬
.
.6
‫بەردەوام‬ ‫دانی‬ ‫یەکەپ‬
.
.7
‫ندەرش‬ ‫یەشسانی‬
(
‫شۆمەاڵیەتی‬ ‫ۆرش‬ ‫بنەماش‬ ‫یەسەر‬
.)
.8
‫راسپاردەشان‬
.
‫راپۆرت‬ ‫بەشەکانی‬ ‫و‬ ‫ناوەڕۆک‬

‫راقدا‬ ‫ع‬ ‫شوردستانی‬ ‫می‬ ‫هەر‬ ‫یە‬ ‫ئاوارەشان‬
•
‫سایێ‬ ‫یە‬ ‫ئاوارەشان‬ ‫ژمارەش‬
2016
‫یەیکتە‬ ‫دا‬
1.1
‫شەس‬ ‫ملیۆن‬
.
‫ئاوارە‬ ‫زانە‬ ‫خ‬ ‫نیوەش‬ ‫یە‬ ‫زیاتر‬
‫هەروەها‬ ‫نەینەوان‬ ‫زیاش‬ ‫پار‬ ‫کی‬ ‫خە‬ ‫ناوخۆییەشان‬
20
%
‫سەاڵحەددینن‬ ‫زیاش‬ ‫پار‬ ‫کی‬ ‫خە‬ ‫یان‬
.
‫ئ‬ ‫بەاڵم‬ ‫دایە‬ ‫ت‬ ‫یاوازیان‬ ‫نەتەوەش‬ ‫و‬ ‫دانیکتوان‬ ‫زیاتر‬ ‫مانی‬ ‫سل‬ ‫رو‬ ‫هەوی‬ ‫زیاش‬ ‫پار‬ ‫هەردوو‬
‫اوارە‬
‫نەینەوان‬ ‫کی‬ ‫خە‬ ‫زیاتر‬ ‫دهۆک‬ ‫ناوخۆییەشانی‬
.
•
‫ی‬ ‫سا‬ ‫یە‬
2016
‫ژمارەیان‬ ‫شە‬ ‫ناوخۆییەشان‬ ‫ئاوارە‬ ،‫دا‬
1.1
،‫بوون‬ ‫شەس‬ ‫ملیۆن‬
18
%
‫شۆش‬
‫هەروەها‬ ‫نا‬ ‫کدەه‬ ‫پ‬ ‫راقیان‬ ‫ع‬ ‫شوردستانی‬ ‫می‬ ‫هەر‬ ‫دانیکتوانی‬
200
‫شە‬ ‫هەبوون‬ ‫پەنابەر‬ ‫هەزار‬
3
%
‫نا‬ ‫کدەه‬ ‫پ‬ ‫شوردستانیان‬ ‫می‬ ‫هەر‬ ‫دانیکتوانی‬
.
‫د‬ ‫شە‬ ‫بەرزتربوو‬ ‫دهۆک‬ ‫یە‬ ‫ئاوارەشان‬ ‫ژەش‬ ‫ر‬
‫ەیەیکتە‬
29
%
‫شە‬ ‫ر‬ ‫هەوی‬ ‫یەیەڵ‬ ‫بەراوورد‬ ‫بە‬
15
%
‫دەیەیکتە‬ ‫مانی‬ ‫سل‬ ‫یە‬ ‫هەروەها‬ ‫بوو‬
10
.%
‫و‬ ‫یەن‬
1.1
،‫ناوخۆییەشان‬ ‫ئاوارە‬ ‫ملیۆن‬
625
‫ژەش‬ ‫ر‬ ‫شە‬ ‫دهۆشن‬ ‫یە‬ ‫ئاوارە‬ ‫هەزار‬
56
%
‫ئاوارەشان‬ ‫ەم‬ ‫سەر‬ ‫ش‬
‫دەژین‬ ‫رار‬ ‫ع‬ ‫شوردستانی‬ ‫می‬ ‫هەر‬ ‫یە‬ ‫شە‬ ‫نن‬ ‫کد‬ ‫پ‬
.

23%
56%
21%
‫ئاوارەکان‬
39%
46%
15%
‫پەنابەران‬
1.1
‫ملیۆن‬
201
‫هەزار‬
‫دهۆک‬
‫هەولێر‬ ‫هەولێر‬
‫سلێمانی‬
‫ساڵی‬ ‫لە‬
2016
،‫دا‬
718
‫دهۆک‬ ‫پارێزگای‬ ‫لە‬ ‫پەنابەر‬ ‫و‬ ‫ئاوارە‬ ‫هەزار‬
‫دەژیان‬
.
‫پەنابەرانە‬ ‫و‬ ‫ئاوارە‬ ‫ئەم‬ ‫رێژەی‬
50
%
‫دانیشتوانی‬ ‫رێژەی‬
‫پێکدەهێنا‬ ‫شارەکەیان‬ ‫رەسەنی‬
.


‫شۆڤید‬ ‫پەتاش‬
-
19
‫یەسەر‬ ‫هەبوو‬ ‫زۆرش‬ ‫شاریاەرش‬
‫مردوو‬ ‫ژەش‬ ‫ر‬ ‫دواییەش‬ ‫ئەم‬ ‫ئاراستەشانی‬
‫ان‬
‫ع‬ ‫شوردستانی‬ ‫می‬ ‫هەر‬ ‫تەندروستی‬ ‫رەوکی‬ ‫یەسەر‬ ‫هەبوو‬ ‫ەریبەش‬ ‫شاریاەریەشی‬ ‫شە‬
‫رار‬
.

‫یە‬ ‫زانیاریەشان‬ ‫ی‬ ‫پ‬ ‫بە‬
4
‫حوزەیرانی‬ ‫ش‬
2021
‫یە‬ ‫زییاتر‬ ،‫دا‬
172
‫تووکیبوون‬ ‫ەتی‬ ‫حیا‬ ‫هەزار‬
‫پەتاشەوە‬ ‫دانی‬ ‫سەرهە‬ ‫یەوەتەش‬ ‫پکتەاستکراوەتەوە‬
.

92
%
‫ییا‬‫ی‬‫هەروەه‬ ‫ییەرشراون‬‫ی‬‫ەارەس‬ ‫ییان‬‫ی‬‫ەتەش‬ ‫حا‬ ‫ش‬
4،308
‫بە‬ ‫ییارشراوە‬‫ی‬‫تۆم‬ ‫ییردنیر‬‫ی‬‫م‬ ‫ەتی‬ ‫ییا‬‫ی‬‫ح‬
‫شۆڤید‬ ‫پەتاش‬ ‫هۆش‬
–
19
.

‫تیر‬ ‫کیی‬ ‫یەش‬ ‫بیۆ‬ ‫زییایەشەوە‬ ‫پار‬ ‫یە‬ ‫ییاوازبوو‬ ‫پەتیاشە‬ ‫ەتەشیانی‬ ‫حا‬ ‫بوونی‬
.
‫سیا‬ ‫یە‬
‫ی‬
2020
،‫دا‬
‫و‬ ‫ن‬ ‫یە‬ ‫تووکبووان‬ ‫ژەش‬ ‫ر‬
100،000
‫شە‬ ‫بەرزتربوو‬ ‫دهۆک‬ ‫یە‬ ‫شەسدا‬
(
2،359
‫هەبوو‬ ‫ەتی‬ ‫حا‬
‫هەر‬ ‫یە‬
100،000
‫شەسدا‬
)
‫شە‬ ‫دەهاک‬ ‫دووەم‬ ‫پلەش‬ ‫بە‬ ‫ر‬ ‫هەوی‬ ‫دواتر‬
(
1،822
‫یە‬ ‫هەبیوو‬ ‫ەک‬ ‫حا‬
‫هەر‬
100،000
)
‫شە‬ ‫ییک‬‫ی‬ ‫د‬ ‫مانی‬ ‫ییل‬‫ی‬‫س‬ ‫ییا‬‫ی‬ ‫ئین‬ ‫ییدا‬‫ی‬‫شەس‬
(
1،407
‫هەر‬ ‫یە‬ ‫ییوو‬‫ی‬‫ب‬ ‫ەک‬ ‫ییا‬‫ی‬‫ح‬
100،000
‫شەسدا‬
.)

‫یید‬‫ی‬‫شۆڤی‬ ‫ییاش‬‫ی‬‫پەت‬ ‫ییۆش‬‫ی‬‫ه‬ ‫بە‬ ‫ییردووان‬‫ی‬‫م‬ ‫ییارەش‬‫ی‬‫ژم‬
-
19
‫ییزیکەش‬‫ی‬‫ن‬
20
%
‫ییااڵنەش‬‫ی‬‫س‬ ‫ییژەش‬‫ی‬ ‫ر‬ ‫ییۆش‬‫ی‬‫ش‬ ‫ش‬
‫شۆڤید‬
–
19
‫راقدا‬ ‫ع‬ ‫شوردستانی‬ ‫می‬ ‫هەر‬ ‫یە‬

6.2
6.8
8.2
8.8
5.0
6.0
7.0
8.0
9.0
2020 2025 2030 2035 2040
‫ملیۆن‬
‫بە‬ ‫نێ‬ ‫عێراق‬ ‫کوردستانی‬ ‫هەرێمی‬ ‫بۆ‬ ‫دانیشتوان‬ ‫گەشەی‬ ‫پێشبینیەکانی‬
‫سااڵنی‬ ‫وان‬
2020
-
2040
2020-2040
‫ک‬ ‫دەب‬ ‫زیاد‬
:
2.68 million
43%
7.5
‫ملیۆن‬
2030

‫شوردستانی‬ ‫می‬ ‫هەر‬ ‫یە‬ ‫دانیکتوان‬ ‫هەەەمی‬
‫راقدا‬ ‫ع‬
7.2%
34.7% 27.8%
2020 2040
65.0%
60.7%
4.6%
-450,000 -300,000 -150,000 0 150,000 300,000 450,000
0-4
5-9
10-14
15-19
20-24
25-29
30-34
35-39
40-44
45-49
50-54
55-59
60-64
65-69
70-74
75-79
80+
Male Female
-450,000 -300,000 -150,000 0 150,000 300,000 450,000
0-4
5-9
10-14
15-19
20-24
25-29
30-34
35-39
40-44
45-49
50-54
55-59
60-64
65-69
70-74
75-79
80+
Male Female
‫ر‬ ‫ن‬ ‫مێ‬
‫ر‬ ‫ن‬
‫مێ‬

2020 2030 2040
‫رەیەز‬ ‫ی‬ ‫پ‬ ‫بە‬ ‫ژە‬ ‫ر‬
(
‫هەر‬ ‫بۆ‬ ‫ر‬ ‫ن‬ ‫ژمارەش‬
100
‫مێ‬
) 101 101.5 102
‫ژەش‬ ‫ر‬
‫تەمەن‬ ‫ی‬ ‫پ‬ ‫بە‬ ‫بەستن‬ ‫پ‬ ‫پکک‬
(
‫شارنەشردن‬ ‫تەمەنی‬ ‫یە‬
/
‫شارشردن‬ ‫تەمەنی‬
) 64% 57% 54%
‫تەمەنی‬
‫مامناوەندش‬
(
‫مامناوەندش‬ ‫تەمەنی‬ ‫یە‬ ‫بەووشترن‬ ‫دانیکتوان‬ ‫نیوەش‬
) 22 25 28
‫وەەەخستنەوە‬ ‫کەاش‬ ‫ت‬ ‫ژەش‬ ‫ر‬
(
‫ک‬ ‫ئافرەت‬ ‫هەر‬ ‫بۆ‬ ‫شەان‬ ‫ژەش‬ ‫ر‬
) 1.51 1.36 1.22
‫وەەەخستنەوە‬ ‫تەواوش‬ ‫ژەش‬ ‫ر‬
(
‫شەان‬ ‫ژەش‬ ‫ر‬
‫ک‬ ‫ئافرەت‬ ‫هەر‬ ‫بۆ‬
+
‫مردن‬ ‫شاریاەرش‬
) 1.45 1.32 1.18
‫ژەش‬ ‫ر‬
‫بووندا‬ ‫یەدایک‬ ‫شاتی‬ ‫یە‬ ‫و‬ ‫دووییانی‬ ‫یە‬ ‫مامناوەندش‬ 29.1 28.8 28.7
‫ژەش‬ ‫ر‬
‫ئافرەک‬ ‫بۆ‬ ‫منداڵ‬
(
‫یە‬ ‫شەمتر‬ ‫تەمەن‬ ‫مندااڵنی‬ ‫ژمارەش‬
5
‫هەر‬ ‫بۆ‬ ‫ساڵ‬
100
‫تەمەنی‬ ‫یە‬ ‫ئافرەک‬
15
-
49
‫ساڵ‬
) 47% 41% 37%
‫دایکبووان‬ ‫یە‬ ‫کەاش‬ ‫ت‬
(
‫هەر‬ ‫بۆ‬ ‫بووان‬ ‫یەدایک‬ ‫ژمارەش‬
1000
‫هاوواڵتی‬
) 24.8 22.3 19.1
‫دایکبووان‬ ‫یە‬ ‫کبینیکراوش‬ ‫پ‬ ‫ژمارەش‬ 153,076 166,924 168,635
‫مردووان‬ ‫کراش‬ ‫ت‬
(
‫هەر‬ ‫بۆ‬ ‫مردووان‬ ‫ژمارەش‬
1000
‫هاوواڵتی‬
) 4.3 4 4.4
‫مردووان‬ ‫کبینیکراوش‬ ‫پ‬ ‫ژمارەش‬ 26,611 30,213 38,551
‫ئاسایی‬ ‫زیادبوونی‬ ‫ژەش‬ ‫ر‬
)%( 1.93 1.65 1.36
‫زیادبوون‬ ‫ندە‬ ‫دووه‬
(
‫ک‬ ‫ب‬ ‫بەردەوام‬ ‫زیادبوون‬ ‫ژەش‬ ‫ر‬ ‫ئەیەر‬ ‫زیادبوون‬ ‫ندە‬ ‫دووه‬ ‫بۆ‬ ‫ماوە‬
)
‫دانیکتوان‬ ‫یەکەش‬ ‫کبینیەشانی‬ ‫پ‬ ‫یە‬ ‫امەشان‬ ‫ئەن‬

‫بە‬ ‫دانی‬ ‫یەکەپ‬ ‫یەسەر‬ ‫دانیکتوان‬ ‫یۆەانکاریەشانی‬ ‫و‬ ‫ۆڵ‬ ‫مو‬ ‫کەوتەشانی‬ ‫ی‬
‫ردەوام‬
Room for improving quality More resources needed Large increase in resources needed
2020 2030 2040
‫لە‬ ‫گۆڕانکاری‬
2020
‫بۆ‬
2030
‫گۆڕانکاری‬
‫لە‬
2030
‫بۆ‬
2040
‫دانیشتوان‬
0-4 757,213 805,272 829,660 6.3 3.0
‫دانیشتوان‬
5-14 1,379,451 1,519,691 1,626,533 10.2 7.0
‫دانیشتوان‬
15-24 1,228,950 1,375,408 1,516,147 11.9 10.2
‫دانیشتوان‬
15-64 3,753,047 4,767,264 5,751,659 27.0 20.6
‫دانیشتوان‬
65+ 281,372 408,927 639,712 45.3 56.4
‫ئافرەتان‬
15-49 1,613,054 1,953,735 2,245,345 21.1 14.9
‫دانیشتوان‬
6-11 829,400 923,669 982,991 11.4 6.4
‫دانیشتوان‬
12-14 407,819 439,352 477,576 7.7 8.7
‫دانیشتوان‬
15-17 411,814 421,786 464,152 2.4 10.0

‫هەیی‬
‫و‬ ‫تی‬ ‫ۆر‬ ‫باککردنی‬
‫یان‬
‫یەشسانی‬
‫بۆ‬ ‫ویستە‬ ‫پ‬ ‫زیاتر‬ ‫سەرمایەش‬
‫یەشس‬ ‫و‬ ‫تی‬ ‫ۆر‬ ‫باکترشردنی‬
‫انی‬
‫بەردەوامیدان‬
‫بە‬
‫ککەککردنی‬ ‫پ‬
‫ئەستەمە‬ ‫خزمەتاوزارش‬
‫بەردەوامیدان‬
‫ککەککردنی‬ ‫پ‬ ‫بە‬
‫ئەستەمە‬ ‫زۆر‬ ‫خزمەتاوزارش‬
‫لە‬ ‫گۆڕانکاری‬
2020
‫بۆ‬
2030
‫گۆڕانکاری‬
‫لە‬
2030
‫بۆ‬
2040
‫پرۆگرام‬
‫دانیشتوان‬
0-4 6.3 3.0 ‫منداڵ‬ ‫چاودێری‬
‫دانیشتوان‬
5-14 10.2 7.0 ‫پرۆگرامەکانی‬
‫هەرزەکاران‬
‫دانیشتوان‬
15-24 11.9 10.2 ‫پرۆگرامەکانی‬
‫دامەزراندن‬ ‫و‬ ‫گەنجان‬
‫دانیشتوان‬
15-64 27.0 20.6 ‫دامەزراندن‬
‫دانیشتوان‬
65+ 45.3 56.4 ‫چاودێری‬
‫پزیشکیان‬ ‫و‬ ‫بەسااڵچووان‬
‫ئافرەتان‬
15-49 21.1 14.9 ‫تەندروستی‬
‫منداڵبوون‬
‫دانیشتوان‬
6-11 11.4 6.4 ‫پەروەردە‬
‫دانیشتوان‬
12-14 7.7 8.7 ‫پەروەردە‬
‫دانیشتوان‬
15-17 2.4 10.0 ‫پەروەردە‬
‫بە‬ ‫دانی‬ ‫یەکەپ‬ ‫یەسەر‬ ‫دانیکتوان‬ ‫یۆەانکاریەشانی‬ ‫و‬ ‫ۆڵ‬ ‫مو‬ ‫کەوتەشانی‬ ‫ی‬
‫ردەوام‬

‫دیمۆیرافی‬ ‫سەرمایەش‬
‫ب‬ ‫امی‬ ‫دەرەن‬ ‫یە‬ ‫شە‬ ‫رایە‬ ‫خ‬ ‫ئابوورش‬ ‫کی‬ ‫دان‬ ‫یەکەپ‬ ‫دیمۆیرافی‬ ‫سەرمایەش‬
‫اکیکردنی‬
‫ییا‬‫ی‬‫هەروەه‬ ‫ییتنەوە‬‫ی‬‫خس‬ ‫ییداڵ‬‫ی‬‫من‬ ‫ییژەش‬‫ی‬ ‫ر‬ ‫ییراش‬‫ی‬ ‫خ‬ ‫ییدنی‬‫ی‬‫دابەزان‬ ‫و‬ ‫بوون‬ ‫ییدا‬‫ی‬‫من‬ ‫ییتی‬‫ی‬‫تەندروس‬
‫تەشایەوە‬ ‫د‬ ‫دانیکتوان‬ ‫تەمەنی‬ ‫کهاتەش‬ ‫پ‬ ‫یە‬ ‫یۆەانکارش‬ ‫امدانی‬ ‫ئەن‬
.
‫شەسیانەش‬ ‫ئەو‬ ‫یژەش‬ ‫ر‬ ،‫ک‬ ‫سیا‬ ‫هەمیوو‬ ‫یەدایکبووان‬ ‫ژەش‬ ‫ر‬ ‫شەمبوونەوەش‬ ‫یەیەڵ‬
‫یە‬
‫شە‬ ‫یانەش‬ ‫یەن‬ ‫بەو‬ ‫بەراوورد‬ ‫بە‬ ‫وواڵتیدا‬ ‫یە‬ ‫یک‬ ‫دەب‬ ‫زیاتر‬ ‫شارشردنن‬ ‫تەمەنی‬
‫بە‬ ‫پکیک‬
‫دەبەستن‬ ‫تر‬ ‫شەسی‬
.
‫هاوشیارش‬ ‫شردنیی‬ ‫فەراهەم‬ ‫هەروەهیا‬ ‫شیاردا‬ ‫یزش‬ ‫ه‬ ‫یەنیاو‬ ‫زییاتر‬ ‫کی‬ ‫خە‬ ‫هەبوونی‬ ‫بە‬
‫یییۆ‬‫ی‬‫ب‬ ‫یییک‬‫ی‬ ‫دەب‬ ‫یییی‬‫ی‬‫ک‬ ‫دەرفەت‬ ‫وواڵک‬ ،‫یییان‬‫ی‬‫ژمارەی‬ ‫یییی‬‫ی‬‫شەم‬ ‫یییۆش‬‫ی‬‫ه‬ ‫بە‬ ‫یییدااڵن‬‫ی‬‫من‬ ‫یییۆ‬‫ی‬‫ب‬ ‫یییر‬‫ی‬‫شەمت‬
‫ییییابوورش‬‫ی‬‫ئ‬ ‫ییییەندنی‬‫ی‬‫یەکەس‬
‫و‬ ‫ییییابوورش‬‫ی‬‫ئ‬ ‫ییییانی‬‫ی‬‫ن‬ ‫وەبەره‬ ‫و‬ ‫ییییەک‬‫ی‬‫سییاس‬ ‫ییییک‬‫ی‬ ‫مەر‬ ‫بە‬
‫پەروەردەو‬ ‫و‬ ‫ییییتی‬‫ی‬‫تەندروس‬ ‫ییییی‬‫ی‬‫شەرت‬ ‫یە‬ ‫ییییک‬‫ی‬ ‫هەب‬ ‫ییییک‬‫ی‬‫دروس‬ ‫و‬ ‫ییییک‬‫ی‬‫راس‬ ‫ییییۆمەاڵیەتی‬‫ی‬‫ش‬
‫ئابووریدا‬ ‫و‬ ‫وەبردن‬ ‫بەە‬
.

‫پەروەردەکردن‬ ‫تواناپێدان‬ ‫دامەزراندن‬
‫بەردەوام‬ ‫دانی‬ ‫یەکەپ‬ ‫ەشانی‬ ‫ئامان‬ ‫و‬ ‫دیمۆیرافی‬ ‫سەرمایەش‬
‫ژیانی‬ ‫دابینکردنی‬
‫و‬ ‫تەندروست‬
‫بژێوی‬ ‫بەهێزکردنی‬
‫و‬
‫بۆ‬ ‫خۆشگوزەرانی‬
‫بۆ‬ ‫و‬ ‫الیەک‬ ‫هەموو‬
‫تەمەنێک‬ ‫هەموو‬
‫دادپەروەری‬ ‫بەدیهێنانی‬
‫جێندەری‬ ‫یەکسانی‬ ‫و‬
‫توانابەخشین‬ ‫هەروەها‬
‫و‬ ‫ئافرەتان‬ ‫سەرجەم‬ ‫بە‬
‫کچان‬
‫گەشەسەندنی‬ ‫بەهێزکردنی‬
‫گشت‬ ‫و‬ ‫بەردەوام‬ ‫ئابووریەکی‬
‫گر‬
‫شێوەیەک‬ ‫بە‬ ‫کارکردن‬ ‫هەروەها‬
‫ی‬
‫لەگەڵ‬ ‫بەرهەمدار‬ ‫تەواوو‬
‫ش‬ ‫پیشەی‬ ‫کارو‬ ‫دابینکردنی‬
‫یاو‬
‫الیەک‬ ‫هەموو‬ ‫بۆ‬
.
‫پەروەردەو‬ ‫دابینکردنی‬
‫ب‬ ‫جۆرێتیەکی‬ ‫بە‬ ‫فێرکردن‬
‫و‬ ‫اش‬
‫گشتگر‬ ‫و‬ ‫دادپەروەرانەو‬
‫دەرفەتە‬ ‫هاندانی‬ ‫هەروەها‬
‫فێرکردن‬ ‫و‬ ‫پەروەردەییەکان‬
‫ی‬
‫الیەک‬ ‫هەموو‬ ‫بۆ‬ ‫هەتاهەتایی‬

‫پەروەردە‬
‫رزگاربوون‬ ‫سەرمایەی‬
‫مرۆیی‬ ‫تەندروستی‬
‫خواردن‬
‫مرۆیی‬ ‫سەرمایەش‬ ‫بە‬ ‫تایبەک‬ ‫پیکبینی‬
–
‫ودە‬ ‫ن‬ ‫بانکی‬
‫ەتی‬ ‫و‬
‫سەرمایەش‬
‫مرۆیی‬
‫ک‬ ‫کد‬ ‫پ‬
‫یە‬
‫زانیارش‬
‫و‬
‫شارامەییەشان‬
‫و‬
‫تەندروستی‬
‫شە‬
‫کی‬ ‫خە‬
‫بە‬
‫ژایی‬ ‫در‬
‫ژیانیان‬
‫تەوە‬ ‫شۆدەب‬
‫یە‬
‫الیان‬
‫و‬
‫توانایان‬
‫ک‬ ‫دەبەخک‬ ‫پ‬
‫بۆ‬
‫دۆزینەوەش‬
‫تواناشانیان‬
‫و‬
‫ببن‬
‫بە‬
‫ئەندام‬
‫کی‬
‫بەرهەمدار‬
‫یە‬
‫ااشانیاندا‬ ‫شۆمە‬
.
‫نان‬ ‫وەبەره‬
‫شردن‬
‫یە‬
‫هاوواڵتیان‬
‫یە‬
‫اەش‬ ‫ر‬
‫فەراهەمکردنی‬
‫خواردنی‬
‫بار‬
‫و‬
‫رش‬ ‫ەاود‬
‫تەندروستی‬
‫و‬
‫پەروەردەو‬
‫رشردنی‬ ‫ف‬
‫بار‬
‫و‬
‫شارامەییەشان‬
‫و‬
‫شارەشان‬
‫هاوشارن‬
‫یە‬
‫ی‬
‫دانی‬ ‫ەکەپ‬
‫سەرمایەش‬
‫مرۆیی‬
‫هەروەها‬
‫ئەمە‬
‫کی‬ ‫بابەت‬
‫سەرەشییە‬
‫یە‬
‫شۆتایی‬
‫نان‬ ‫ه‬
‫بە‬
‫هەژارش‬
‫و‬
‫نانە‬ ‫ه‬
‫شای‬
‫ەش‬
‫ااش‬ ‫شۆمە‬
‫یکتایرش‬
‫زیاتر‬
.
‫هاندانی‬
‫نانی‬ ‫وەبەره‬
‫شاریاەر‬
‫یە‬
‫هاوواڵتیان‬
‫شە‬
‫تە‬ ‫دەب‬
‫هۆش‬
‫بەرزشردنەوەش‬
‫ئاستی‬
‫نان‬ ‫بەرهەمه‬
‫و‬
‫دانی‬ ‫پەرەپ‬
‫ئابوورش‬
‫و‬
‫راشردنی‬ ‫خ‬
‫رەوتکردن‬
‫بە‬
‫ئاە‬
‫استەش‬

‫پەروەردە‬
‫رزگاربوون‬
‫سەرمایەی‬
‫مرۆیی‬
‫تەندروستی‬
‫خواردن‬
‫بە‬ ‫دان‬ ‫یەکەپ‬ ‫ەشانی‬ ‫ئامان‬ ‫و‬ ‫مرۆیی‬ ‫سەرمایەش‬ ‫نیکاندەرش‬
‫ردەوام‬
‫کۆتایی‬
‫شێوە‬ ‫بەو‬ ‫هێنان‬
‫مردنانەی‬
‫لە‬ ‫تەمەنیان‬ ‫کە‬ ‫مندااڵن‬
5
‫کەمترە‬ ‫ساڵ‬
‫لێبگیرێت‬ ‫رێگەیان‬ ‫دەکرێت‬ ‫وە‬
.
‫رێژەی‬ ‫کەمکردنەوەی‬
‫دایکان‬ ‫مردنی‬
‫کەمکردنەوەی‬
‫و‬ ‫مردووان‬ ‫ژمارەی‬
‫دەرەنجامی‬ ‫لە‬ ‫بریندراران‬
‫هاتوچۆ‬ ‫رووداوەکانی‬
.
‫بچووک‬ ‫شێوەکانی‬ ‫سەرجەم‬ ‫بە‬ ‫هێنان‬ ‫کۆتایی‬
‫کورتبوون‬ ‫و‬
‫ەوەی‬
‫لە‬ ‫تەمەنیان‬ ‫مندااڵنی‬
5
‫کەمترە‬ ‫ساڵ‬
.
‫بەدیهێنانی‬
‫تەندروس‬ ‫لەخۆگرتنی‬
‫تی‬
‫گشتگر‬
.
‫دەستەبەرکردنی‬
‫ب‬ ‫گەیشتن‬ ‫دەست‬
‫ە‬
‫خزمەتگوزاریەکانی‬ ‫و‬ ‫تەندروستی‬
‫خستنەوە‬ ‫منداڵ‬ ‫و‬ ‫زاوزێکردن‬
‫جگەرە‬ ‫لە‬ ‫رێگەگرتن‬ ‫بەهێزکردنی‬
‫کێشان‬
‫زیادکردنی‬
‫ئامادەکردنیا‬ ‫و‬ ‫پێگەیشتووان‬ ‫و‬ ‫گەنجان‬ ‫ژمارەی‬
‫بە‬ ‫ن‬
‫و‬ ‫شیاوەکان‬ ‫پیشە‬ ‫و‬ ‫کارکردن‬ ‫بۆ‬ ‫پەیوەندارەکان‬ ‫کارامەییە‬
‫بوون‬ ‫پێشەنگ‬
‫دامەزراندن‬
‫پەروەردەییەکان‬ ‫دامەزراوە‬ ‫پێشخستنی‬ ‫و‬
‫دابینکردنی‬ ‫زیادکردنی‬
‫خ‬ ‫مامۆستایانی‬ ‫لە‬ ‫پێویست‬ ‫ژمارەی‬
‫اوەن‬
‫توانا‬
‫رێژەی‬ ‫کەمکردنەوەی‬
‫ناچنە‬ ‫و‬ ‫ناکەن‬ ‫کار‬ ‫کە‬ ‫گەنجانەی‬ ‫ئەو‬
‫ناکەن‬ ‫راهێنان‬ ‫و‬ ‫مەشق‬ ‫یاخوود‬ ‫خوێندن‬ ‫ناوەندەنکانی‬

.1
‫گۆڕانکاریەرکانی‬
‫دانیشتوان‬
‫و‬
‫گەشەپێدانی‬
‫بەردەوام‬
‫کیکردنەوەش‬
‫دانیکتوان‬
(
‫بە‬
‫کبینیەشانی‬ ‫پ‬
‫تایبەک‬
‫بە‬
‫دانیکتوانیکەوە‬
)
‫ویستە‬ ‫پ‬
‫کی‬ ‫بەک‬
‫دانە‬
‫بەاو‬
‫ک‬ ‫ب‬
‫یە‬
‫پالنەشانی‬
‫شۆمەاڵیەتی‬
‫و‬
‫ئابوورش‬
.
‫یۆەانکاریەشانی‬
‫دانیکتوان‬
‫تیکک‬
‫دەخەنەسەر‬
‫ئەم‬
‫خااڵنەش‬
‫خوارەوە‬
:
.1
‫یە‬
‫وان‬ ‫ن‬
‫سااڵنی‬
2020
‫تا‬
2040
،
‫کبینی‬ ‫پ‬
‫ک‬ ‫دەشر‬
‫ژمارەش‬
‫دانیکتوانی‬
‫می‬ ‫هەر‬
‫شوردستانی‬
‫رار‬ ‫ع‬
2.7
‫ملیۆن‬
‫شەس‬
‫زیاد‬
‫بکاک‬
.
‫زیادبوونەشە‬
‫بە‬
‫وەیەشی‬ ‫ک‬
‫یەشسان‬
‫دابەککراوە‬
‫یە‬
‫وان‬ ‫ن‬
‫هەردوو‬
‫دەیەشەدا‬
.
.2
‫زیادبوونی‬
‫ژمارەش‬
‫هەرزەشاران‬
‫و‬
‫انی‬ ‫یەن‬
‫شە‬
‫تەمەنیان‬
‫یە‬
‫وان‬ ‫ن‬
15
-
24
‫ە‬ ‫سا‬
‫بە‬
‫ژەش‬ ‫ر‬
12
%
‫یە‬
‫وان‬ ‫ن‬
2020
‫بۆ‬
2030
‫هەروەها‬
‫زیادبوونی‬
‫ژەیان‬ ‫ر‬
‫بە‬
10
%
‫یە‬
‫دەیەش‬
‫دواتردا‬
.
.3
‫بەرزبوونەوەش‬
‫ژەش‬ ‫ر‬
27
%
‫یە‬
‫زش‬ ‫ه‬
‫شار‬
‫شە‬
‫تەمەنیان‬
‫یە‬
‫وان‬ ‫ن‬
(
15
-
64
)
‫دایە‬ ‫سا‬
‫یە‬
2020
‫تا‬
2030
‫هەروەها‬
‫بەرزبوونەوەش‬
‫بە‬
‫ژەش‬ ‫ر‬
21
%
‫یە‬
‫وانی‬ ‫ن‬
2030
‫بۆ‬
2040
.
.4
‫بەرزبوونەوەش‬
‫ژەش‬ ‫ر‬
‫مندااڵن‬
‫بە‬
11
%
‫و‬
8
%
‫و‬
2
%
‫شە‬
‫ویستە‬ ‫پ‬
‫یە‬
‫قۆناغەشانی‬
‫سەرەتایی‬
‫و‬
‫ناوەندش‬
‫و‬
‫ئامادەیی‬
‫ن‬ ‫تۆماربکر‬
‫و‬
‫نن‬ ‫بخو‬
‫یە‬
‫وان‬ ‫ن‬
2020
‫تا‬
2030
.
‫یە‬
‫دەیەش‬
،‫دواتردا‬
‫ژەشان‬ ‫ر‬
‫ن‬ ‫دەیۆە‬
‫بۆ‬
6
%
‫و‬
9
%
‫و‬
10
%
.
.5
‫زیادبوونی‬
‫ژەش‬ ‫ر‬
‫ئافرەتان‬
‫یە‬
‫قۆناغی‬
‫وەەەخستنەوەدا‬
‫بە‬
21
%
‫یە‬
2020
‫ەشاندا‬
‫هەروەها‬
‫بە‬
15
%
‫یە‬
2030
‫یەشاندا‬
.
.6
‫زیادبوونی‬
‫بەسااڵەووان‬
‫شە‬
‫تەمەنیان‬
‫یە‬
(
65
)
‫ساڵ‬
‫بە‬
‫سەرەوەیە‬
‫بە‬
‫ژەش‬ ‫ر‬
45
%
‫یە‬
‫وان‬ ‫ن‬
‫سااڵنی‬
2020
‫تا‬
2030
‫هەروەها‬
‫بە‬
‫ژەش‬ ‫ر‬
56
%
‫یە‬
‫وان‬ ‫ن‬
‫سااڵنی‬
2030
‫تا‬
2040
.

2
.
‫ئامانجەکانی‬
‫گەشەپێدانی‬
‫بەردەوام‬
‫نیکاندەرەشانی‬
(
‫وەرەشانی‬ ‫پ‬
)
‫حکومەتی‬
‫می‬ ‫هەر‬
‫شوردستان‬
‫ئەم‬
‫بوارانەش‬
‫خوارەوە‬
‫دەخاتەەو‬
‫و‬
‫بۆ‬
‫مەبەستی‬
‫ەاشسازش‬
‫شردن‬
‫یاندا‬ ‫ت‬
:

‫پاراستنی‬
‫شۆمەاڵیەتی‬
[
‫ژەش‬ ‫ر‬
‫سەدش‬
%
‫ئەو‬
‫زانانەش‬ ‫خ‬
‫سوودمەندبوونە‬
‫یە‬
‫خیزمەتاوز‬
‫اریە‬
،‫شۆمەاڵیەتیەشان‬
‫می‬ ‫هەر‬
‫شوردستان‬
:
24
%
‫و‬
‫یە‬
‫رار‬ ‫ع‬
:
35
%
]

‫نانی‬ ‫بەشاره‬
‫وازە‬ ‫ک‬
‫تازەشانی‬
‫اەیرتن‬ ‫ر‬
‫یە‬
‫سکپەش‬
،
[
‫می‬ ‫هەر‬
‫شوردستان‬
:
26
%
‫و‬
‫رار‬ ‫ع‬
:
36
%
]

‫خەتەنە‬
‫شردنی‬
‫شەان‬
[
‫شەان‬
‫و‬
‫ئافرەتانی‬
‫خەتەنە‬
‫شراو‬
(
15
-
49
)
،‫ساڵ‬
‫می‬ ‫هەر‬
‫شوردستان‬
:
37
%
،
‫رار‬ ‫ع‬
:
7
%
.

‫شارشردن‬
‫بە‬
‫مندااڵن‬
[
‫می‬ ‫هەر‬
‫شوردستان‬
:
10
%
،
‫رار‬ ‫ع‬
:
5
%
]
.
Source: MICS Survey 2018

3
.
‫چوارچێوەی‬
‫دامەزراوەیی‬
‫و‬
‫سیاسەتی‬
‫دانیشتوان‬
‫داەکتنی‬
‫کی‬ ‫سییاسەت‬
‫تازەش‬
‫تایبەک‬
‫بە‬
‫دانیکتوان‬
‫بۆ‬
‫می‬ ‫هەر‬
‫شوردستانی‬
‫رار‬ ‫ع‬
‫کان‬
‫بەکانی‬
‫دامەزراندنی‬
‫کی‬ ‫ومەن‬ ‫ئەن‬
‫بااڵش‬
‫دانیکتوان‬
‫ک‬ ‫دەتوان‬
‫کی‬ ‫واز‬ ‫ک‬
‫یکتایر‬
‫فەراهەم‬
‫ب‬
‫کاک‬
‫بۆ‬
‫ئاستەناەشانی‬
‫پەیوەسک‬
‫بە‬
‫دانیکتوان‬
‫هەروەها‬
‫ک‬ ‫دەتوان‬
‫ەشانی‬ ‫ئامان‬
‫دانیکتوان‬
‫و‬
‫ئ‬
‫ەشانی‬ ‫امان‬
‫دانی‬ ‫یەکەپ‬
‫بەردەوام‬
‫کەڵ‬ ‫ت‬
‫بە‬
‫یەشتر‬
‫بکاک‬
.
‫بۆ‬
‫ئەوەش‬
‫ئەم‬
‫وازە‬ ‫ک‬
‫سەرشەوتووب‬
،‫ک‬
‫ویستە‬ ‫پ‬
‫ئەمانەش‬
‫خوارەوە‬
‫بەردەسک‬
‫ک‬ ‫ب‬
:

‫دیدێکی‬
‫گشتگیرو‬
‫هاوبەش‬
‫هەبێت‬
‫سەبارەت‬
‫بە‬
‫دانیشتوان‬
.

‫ئەنجومەنێکی‬
‫بااڵی‬
‫دانیشتوانی‬
‫بە‬
‫دەسەاڵت‬
‫و‬
‫گشتگیرو‬
‫کارا‬
‫هەبێت‬
.

‫میکانیزمێکی‬
‫روونی‬
‫هەبێت‬
‫بۆ‬
‫لێپێچینەوەو‬
‫بەرپرسیارێتی‬
‫هەڵگرتن‬
.

‫سیستمێکی‬
‫بەهێزی‬
‫چاودێری‬
‫و‬
‫هەڵسەنگاندن‬
‫هەبێت‬
.

4
.
‫توانادان‬
‫بە‬
‫ئافرەتان‬
‫فراوانکردنی‬
‫ئابوورش‬
‫رش‬ ‫ەاود‬
‫یەیەڵ‬
‫ەم‬ ‫سەر‬
‫کهاتەو‬ ‫پ‬
‫بابەتەشانی‬
‫یە‬
‫وەش‬ ‫ەوارە‬
‫هەر‬
‫می‬
‫شوردستاندا‬
‫ک‬ ‫دەتوان‬
‫ک‬ ‫بەکدارب‬
‫یە‬
‫بەرزشردنەوەش‬
‫ئاستی‬
‫بەکدارش‬
‫ئافرەتان‬
‫یە‬
‫بوار‬
‫ش‬
‫ئابووریدا‬
‫هەروەها‬
‫تە‬ ‫دەب‬
‫هۆش‬
‫شەمکردنەوەش‬
‫باریرانی‬
‫سەرکانی‬
‫ئەو‬
‫ئافرەتانەش‬
‫شاردەشەن‬
.
‫یە‬
‫شاتی‬
،‫ستادا‬ ‫ئ‬
‫تە‬ ‫دەب‬
‫هۆش‬
‫زیادشردنی‬
‫هەیی‬
‫شار‬
‫بۆ‬
‫ئافرەتان‬
‫هەروەک‬
‫ەینی‬
‫یینە‬ ‫م‬
‫بە‬
‫تواناترن‬
‫بۆ‬
‫شار‬
‫شردن‬
‫یە‬
‫شەرتی‬
‫ئابوورش‬
‫رش‬ ‫ەاود‬
.
‫ئەم‬
‫ۆرە‬
‫یۆەانکاریە‬
‫یە‬
‫رش‬ ‫ەاود‬
‫بێ‬
‫بەرامبەر‬
‫بۆ‬
‫رش‬ ‫ەاود‬
‫بە‬
‫رامبەر‬
‫بە‬
‫پارە‬
‫تی‬ ‫ۆر‬
‫پەروەردە‬
‫باکتر‬
‫دەشاک‬
‫هەروەها‬
‫بەکدار‬
‫ک‬ ‫دەب‬
‫یە‬
‫یەورەشردنی‬
‫سەرمایەش‬
‫م‬
‫رۆیی‬
.
‫یە‬
‫الیەشی‬
،‫ترەوە‬
‫ئەم‬
‫ئابوورش‬
‫ریە‬ ‫ەاود‬
‫تە‬ ‫دەب‬
‫هۆش‬
‫باکترشردنی‬
‫تی‬ ‫ۆر‬
‫ریکر‬ ‫ەاود‬
‫دنی‬
‫بەسااڵەووان‬
‫و‬
‫شەسانی‬
‫شەم‬
‫ئەندام‬
.
‫یە‬
،‫شۆتاییدا‬
‫ئابوورش‬
‫رش‬ ‫ەاود‬
‫کە‬ ‫هەی‬
‫بۆ‬
‫یەورەبوون‬
‫ی‬
‫شەرک‬
‫تایبەک‬
‫و‬
‫ۆرش‬ ‫هەمە‬
‫ئابوورش‬
‫یە‬
‫اەش‬ ‫ر‬
‫بەرزشردنەوەش‬
‫ئاستی‬
‫بایەخدان‬
‫بە‬
‫شەرتە‬
‫نانەوت‬
‫ییەشان‬
.
4.

5
.
‫کەم‬
‫وکورتییەکان‬
‫لە‬
‫رووی‬
‫زانیاریەوە‬
‫می‬ ‫هەر‬
‫شوردستانی‬
‫رار‬ ‫ع‬
‫ویستی‬ ‫پ‬
‫بە‬
‫شۆشردنەوەش‬
‫زانیارش‬
‫هەیە‬
‫هەروەها‬
‫دروستکردنی‬
‫نیکاندەرەشان‬
‫بۆ‬
‫ئەوەش‬
‫ک‬ ‫بتوان‬
‫سییاسەتەشان‬
‫ک‬ ‫ژ‬ ‫دابە‬
‫و‬
‫نەخکە‬
‫بۆ‬
‫کخەری‬ ‫دەستپ‬
‫ەشان‬
‫ک‬ ‫دابن‬
‫یەسەر‬
‫بنەماش‬
‫اە‬ ‫بە‬
‫بە‬
‫تایبەتی‬
‫یەم‬
‫بوارانەش‬
‫خوارەوە‬
:
.1
‫زانیارش‬
‫تازە‬
‫سەبارەک‬
‫بە‬
‫ئاوارەشان‬
‫وپەنابەران‬
.
.2
‫نیکاندەرە‬
‫تازەشانی‬
‫تایبەک‬
‫بە‬
‫ەشانی‬ ‫ئامان‬
‫دانی‬ ‫یەکەپ‬
‫بەردەوام‬
‫و‬
‫سەرمایەش‬
‫مرۆی‬
‫ی‬
.
.3
‫ئارەزووش‬
‫وەەەخستنەوەو‬
‫حەزش‬
‫شۆچ‬
‫شردن‬
‫یە‬
‫و‬ ‫ن‬
‫ان‬ ‫یەن‬
.
.4
‫شارشردنی‬
‫مندااڵن‬
.
.5
‫داویستیە‬ ‫پ‬
‫دابین‬
‫نەشراوەشان‬
‫یە‬
‫خزمەتاوزریەشانی‬
‫تایبەک‬
‫بە‬
‫کخستنی‬ ‫ر‬
‫ز‬ ‫خ‬
‫ان‬
‫و‬
‫کردنی‬ ‫کە‬ ‫ت‬
‫میتۆدەشان‬
.
.6
‫مردنی‬
‫دایکان‬
(
‫و‬ ‫رووپ‬
/
‫تۆمارشراو‬
)

6
.
‫زیاتر‬ ‫توێژینەوەی‬
‫هاوشارش‬ ‫ناو‬ ‫یەپ‬ ‫ژینەوە‬ ‫تو‬ ‫مەبەستی‬ ‫بۆ‬ ‫ن‬ ‫بکر‬ ‫رەەاو‬ ‫ویستە‬ ‫پ‬ ‫خوارەوە‬ ‫بوارانەش‬ ‫ئەم‬
‫شردنی‬
‫بەیاربەدەستان‬
:

‫بەردەوام‬ ‫دانی‬ ‫یەکەپ‬ ‫ەشانی‬ ‫ئامان‬ ‫بە‬ ‫دانیکتوان‬ ‫یۆەانکاریەشانی‬ ‫بەستنەوەش‬
.

‫شوردستان‬ ‫می‬ ‫هەر‬ ‫بۆ‬ ‫بەردەوام‬ ‫دانی‬ ‫یەکەپ‬ ‫ەشانی‬ ‫ئامان‬ ‫شردنی‬ ‫یی‬ ‫خۆ‬ ‫بە‬
.

‫ئایندە‬ ‫رش‬ ‫سەرژم‬ ‫بە‬ ‫تایبەک‬ ‫کیکردنەوەشانی‬ ‫امەشانی‬ ‫ئەن‬ ‫روونکردنەوەش‬
.

‫رار‬ ‫ع‬ ‫شوردستانی‬ ‫می‬ ‫هەر‬ ‫یە‬ ‫دیمۆیرافی‬ ‫سەرمایەش‬
.

‫دایکان‬ ‫مردنی‬ ‫فاشتەرەشانی‬ ‫دیاریکردنی‬
.

‫شۆڤید‬ ‫شاریاەرش‬
-
19
.

‫سوپاس‬
magued.osman@baseera.com.eg