Rekomendacje dla Twórców Systemu i Polityki
ERGO WORK – Współpraca uczelni z biznesem w celu otwierania nowych możliwości dla tworzenia ERGOnomicznych miejsc pracy.
Rezultat: D43.
Standardisation and improvements (slovenian version)
Rekomendacje dla Twórców Systemu i Polityki
1.
ERGO
WORK
ERGO
WORK
–
Joining
academia
and
business
for
new
opportunities
in
creating
ERGOnomic
WORK
places
REKOMENDACJE
DLA
TWÓRCÓW
SYSTEMU
I
POLITYKI
Pakiet
roboczy
7:
Plan
wykorzystania
rezultatów
I
trwałości
projektu
Rezultat:
D43.
Rekomendacje
dla
twórców
systemu
i
polityki
Ten
projekt
został
zrealizowany
przy
wsparciu
finansowym
Komisji
Europejskiej.
Projekt
lub
publikacja
odzwierciedlają
jedynie
stanowisko
ich
autora
i
Komisja
Europejska
nie
ponosi
odpowiedzialności
za
umieszczoną
w
nich
zawartość
merytoryczną.
Project
no.:
539892-‐LLP-‐1-‐2013-‐1-‐SI-‐ERASMUS-‐EKA
Grant
Agreement
no.:
2013-‐3750/001-‐001
Project
Title:
ERGO
WORK
–
Joining
academia
and
business
for
new
opportunities
in
creating
ERGOnomic
WORK
places
Programme:
Lifelong
Learning
Programme,
Erasmus
2. 1
1 DOCUMENT
CONTROL
1.1 Document
history
Date
Version
Change
Author
16.01.2015
0.1
Initial
version
P10
22.01.2015
0.2
Review
and
comments
by
All
at
meeting
in
Salamanca
P10
+P1,
P2,
P4
19.03.2015
0.3
Implementation
of
suggested
changes
P10
1.5.2015
0.4
Review
and
comments
by
the
Coordinator
P1
1.6.2015
Final
EN
for
translations
Implementation
of
coordinator’s
suggestions
Author
P10
15.6.2015
Final
draft
1
for
release
Translations
into
SI,
PL,
ES,
IT
P1,
P4,
P8,
P9
1.7.2015
0.6
Review
and
comments
by
EASPD
(P10)
standing
committee
EASPD
Standing
Committee
for
Employment
5.7.2015
0.7
Evaluation
by
PMG
&
Evaluator
PMG
(Project
Management
Group)
&
External
evaluator
10.7.2015
Final
EN
Implementation
of
final
suggested
changes
Author
P10
23.7.2015
Final
in
EN,
SI,
PL,
ES,
IT
Translation
of
amendments
into
SI,
PL,
ES,
IT
P1,
P4,
P8,
P9
1.2 Document
distribution
list
All
members
of
ERGO
WORK
project
group
and
relevant
stakeholders.
1.3 Document
location
Latest
version
of
the
document
is
available
at:
DROPBOX,
ERGO
WORK
2013WP7_Sustainability
D43_recommendations
to
the
system
and
policy
makers
1.4 Document
privacy
Project
team
The
Agency
Public
yes
yes
yes
3. 2
1.5 Spis
treści
1
Document
control
...........................................................................................................................
1
1.1
Document
history
....................................................................................................................
1
1.2
Document
distribution
list
......................................................................................................
1
1.3
Document
location
..................................................................................................................
1
1.4
Document
privacy
...................................................................................................................
1
1.5
Spis
treści
................................................................................................................................
2
2
Wstęp
..............................................................................................................................................
3
3
Ogólny
opis
projektu
ERGO
WORK
..................................................................................................
4
4
Najważniejsze
ustalenia
szczegółowej
analizy
problemu
w
ramach
projektu
ERGO
WORK
do
doskonalenia
programów
nauczania
......................................................................................................
5
5
Kluczowe
czynniki
stwarzające
równe
możliwości
zatrudnienia
i
wysokiej
jakości
środowisko
pracy
dla
osób
niepełnosprawnych
.........................................................................................................
6
6
Rekomendacje
.................................................................................................................................
7
6.1
Rekomendacje
dla
Komisji
Europejskiej
i
dla
Parlamentu
Europejskiego
...............................
8
6.2.
Rekomendacje
dla
władz
krajowych
w
państwach,
w
których
były
realizowane
projekty
pilotażowe
...........................................................................................................................................
9
7
Wnioski
..........................................................................................................................................
11
8
ANNEX
I.
Podsumowanie
rekomendacji
dla
wielodyscyplinarnego
programu
ergonomomii
.....
12
9
Oświadczenie
prawne
...................................................................................................................
13
4. 3
2 WSTĘP
Zredukowanie
bezrobocia
jest
jednym
z
głównych
priorytetów
określonych
w
Strategii
Unii
Europejskiej
-‐
Europa
2020.
W
celu
osiągnięcia
inteligentnego
i
zrównoważonego
wzrostu
sprzyjającego
włączeniu
społecznemu
konieczne
będzie
ułatwianie
udziału
w
rynku
pracy
dla
osób
w
każdym
wieku
i
na
każdym
poziomie
umiejętności.
Ważne
jest,
aby
pamiętać,
że
różni
ludzie
mają
różne
potrzeby,
ale
potrzeby
niektórych
grup
nie
zawsze
są
spełnione
na
otwartym
rynku
pracy.
W
celu
uniknięcia
wykluczenia
społecznego
takich
grup,
należy
podjąć
dodatkowe
działania
przyczyniające
się
do
zaspokojenia
ich
potrzeb.
W
niniejszym
materiale
przedstawione
jest
spojrzenie
zwracające
uwagę
w
szczególności
na
sposób,
w
jaki
spełnione
są
potrzeby
pracowników
niepełnosprawnych,
w
kontekście
ergonomii
w
miejscu
pracy.
1
Jeśli
weźmiemy
pod
uwagę,
że
ludzie
są
różni,
potrzeba
indywidualnego
ergonomicznego
wsparcia
w
miejscu
pracy
staje
się
koniecznością.
Pracownicy
mają
specjalne
potrzeby
w
zakresie
ergonomii
ze
względu
na
ich
niepełnosprawność,
wiek
lub
inne
szczególne
uwarunkowania
osobiste.
Starzenie
się
społeczeństwa
i
zwiększenie
okresu
zatrudnienia
przyczyniają
się
do
rosnącej
liczby
pracowników
ze
specjalnymi
potrzebami,
w
szczególności
potrzebami
dotyczącymi
wzroku,
słuchu,
potrzebami
fizycznymi
oraz
innymi
potrzebami.
Holistyczne
podejście
ergonomiczne
w
przedsiębiorstwach
wspiera
pracowników
w
zakresie
powyższych
czynników
a
także
w
zakresie
rosnącej
różnorodności
pracowników
i
w
ten
sposób
przyczynia
się
do
poprawy
efektywności
ekonomicznej
firmy.
Uznaje
się,
że
wsparcie
ergonomiczne
minimalizuje
nieobecności
w
pracy
(mniej
urazów,
mniej
chorób
związanych
z
pracą),
zwiększa
satysfakcję
i
efektywność
pracowników.
Biorąc
pod
uwagę
wszystkie
te
czynniki,
intensywne
kampanie
skierowane
na
decydentów
wewnątrz
organizacji
/
firmy
muszą
być
inicjowane,
promowane
i
wspierane.
W
oparciu
o
wyniki
badań
przeprowadzonych
jako
część
finansowanego
przez
Unię
Europejską
projektu
ERGO
WORK,
a
mianowicie
produkty
"Zalecenia
dla
Wielodyscyplinarnego
Programu
Ergonomii"
(Podsumowanie
tych
zaleceń
można
znaleźć
w
Załączniku
I)
oraz
"Raport
na
temat
szczegółowej
analizy
problemu”,
niniejszy
artykuł
zawiera
opracowaną
listę
zaleceń
dla
twórców
systemu
i
polityki
na
temat
ergonomicznego
doskonalenia
miejsc
pracy
dla
osób
z
niepełnosprawnościami
(PWD).
Ponadto,
dokument
uwzględnia
pogłębione
dyskusje
z
ekspertami
z
komisji
stałych
zatrudnienia
i
kształcenia
Europejskiego
Stowarzyszenia
Dostawców
Usług
dla
Osób
Niepełnosprawnych
(EASPD).
Zalecenia
mają
na
celu
zapewnienie
wkładu
do
przyszłego
rozwoju
i
innowacji
w
sektorze
zatrudnienia
w
krajach
partnerskich
projektu
ERGO
WORK
oraz
w
Unii
Europejskiej.
W
dyskusji
na
temat
niepełnosprawności,
jakość
życia
powinna
być
zawsze
w
centrum
każdej
decyzji
bez
względu
na
dziedzinę.
Jest
to
niezwykle
ważne,
aby
uznać,
że
w
sektorze
zatrudnienia
każdy
człowiek
ma
inne
potrzeby
wsparcia
i
różne
cele
w
swoim
życiu
a
indywidualny
wybór
powinien
być
wspierany
i
szanowany
w
największym
stopniu
jak
to
jest
tylko
możliwe.
Zatrudnienie
osób
niepełnosprawnych
jest
ważnym
tematem
w
polityce,
który
był
regularnie
podnoszony
na
arenie
międzynarodowej.
1
Według
Międzynarodowego
Stowarzyszenia
Ergonomicznego,
ergonomia
jest
"dyscypliną
naukową
zajmującą
się
zrozumieniem
interakcji
między
ludźmi
a
innymi
elementami
systemu
(pracy),
i
profesją,
w
której
stosuję
teorie,
zasady,
dane
i
metody
do
projektowania
w
celu
optymalizacji
dobrobytu
ludzi
i
ogólnej
wydajność
systemu
(pracy).
”
5. 4
•
Artykuł
27
Konwencji
Narodów
Zjednoczonych
o
Prawach
Osób
Niepełnosprawnych
(UNCRPD)
uznający
prawo
osób
niepełnosprawnych
do
pracy,
na
równych
zasadach
z
innymi
osobami.
•
Komisja
Europejska
podejmuje
problematykę
rynku
pracy
w
ramach
europejskiego
semestru,
prosząc
państwa
członkowskie
o
przeznaczenie
dodatkowych
środków
wsparcia
dla
bezrobotnych;
w
szczególności
tych
najbardziej
wykluczonych
z
rynku
pracy
(młodzież,
osoby
starsze,
grupy
defaworyzowane,
osoby
niepełnosprawne).
Europejski
semestr
jest
instrumentem
zarządzania,
który
ma
na
celu
zapewnienie
lepszej
koordynacji
między
państwami
członkowskimi
UE
i
Komisją
Europejską,
aby
skutecznie
realizować
strategie
i
cele
UE.
•
Europejska
Strategia
w
Sprawie
Niepełnosprawności
(2010-‐2020)
ma
na
celu
zwiększenie
integracji
społecznej
i
dobrobytu
osób
niepełnosprawnych
poprzez
umożliwienie
im
pełnego
korzystania
z
przysługujących
im
praw.
•
Dyrektywa
2000/78
/WE
ustanawiająca
ogólne
warunki
ramowe
równego
traktowania
w
zakresie
zatrudnienia
i
pracy,
zwalczająca
dyskryminację
osób
ze
względu
na
wiek
i
niepełnosprawność.
3 OGÓLNY
OPIS
PROJEKTU
ERGO
WORK
“ERGO
WORK
-‐
Współpraca
uczelni
z
biznesem
w
celu
otwierania
nowych
możliwości
dla
tworzenia
ergonomicznych
miejsc
pracy”
to
europejski
projekt,
który
rozpoczął
się
w
październiku
2013
r.
w
ramach
programu
Lifelong
Learning
Programme
(Erasmus).
Ma
on
na
celu
poprawę
ergonomicznego
projektowanie
procesu
pracy
i
stanowisk
pracy
dla
osób
z
niepełnosprawnościami.
Projekt
promuje
wiedzę,
umiejętności
i
spójności
społeczną
w
celu
tworzenia
racjonalnych
usprawnień
w
pracy
dla
wszystkich
pracowników,
w
tym
pracowników
z
niepełnosprawnościami.
Łącznie
w
projekcie
ERGO
WORK
jest
zaangażowanych
10
partnerów
z
sześciu
krajów
-‐
Słowenia,
Polska,
Wielka
Brytania,
Włochy,
Hiszpania
i
Belgia
.
Projekt
opiera
się
na
założeniu,
że
rynek
pracy
może
odnieść
znaczące
korzyści
z
większej
integracji
osób
z
niepełnosprawnościami.
Projekt
zakłada,
że
wielodyscyplinarna
dziedzina
Ergonomii
może
pomagać
i
wspierać
integrację
poprzez
poprawę
projektowania
i
dostosowania
miejsc
pracy
w
celu
zaspokojenia
różnorodnych
potrzeb.
Długofalowym
celem
projektu
jest
stworzenie
podstaw
dla
systematycznej
trwałej
współpracy
pomiędzy
środowiskiem
akademickim
i
biznesowym
oraz
wszystkimi
innymi
stronami
zainteresowanymi
ergonomią
dla
osób
z
niepełnosprawnościami,
w
celu
promowania
racjonalnych
usprawnień
w
pracy.
Projekt
jako
całość
ma
także
na
celu
aktualizację
istniejących
treści
nauczania
w
zakresie
ergonomii,
w
uczelniach
partnerskich,
szczególnie
w
Polsce
i
Słowenii.
W
ramach
jednego
z
pakietów
roboczych
projektu,
partnerzy
opracowali
„Zalecenia
dla
Wielodyscyplinarnego
Programu
Ergonomii”
w
oparciu
o
wyniki
badania
zawarte
w
"Raporcie
na
temat
szczegółowej
analizy
problemu”.
Badania
te
przyniosły
ważne
wnioski
na
temat
istniejących
programów
nauczania
w
krajach
partnerskich
w
zakresie
ergonomii
i
wyraźnie
pokazały,
jak
różne
programy
studiów,
przedmioty,
treści
nauczania,
lub
moduły
są
w
nich
uwzględniane:
a)
zagadnienia
wielodyscyplinarne
-‐
które
dyscypliny
są
lub
powinny
być
uwzględnione;
b)
potrzeby
PWD
–
w
jakim
6. 5
stopniu
konkretne
treści
dotyczące
"projektowania
miejsc
pracy
dostosowanych
do
potrzeb
PWD",
są
uwzględnione
w
ramach
programu
kształcenia.
4 Najważniejsze
ustalenia
szczegółowej
analizy
problemu
w
ramach
projektu
ERGO
WORK
do
doskonalenia
programów
nauczania
Dogłębna
analiza
programów
nauczania
ergonomii
w
17
wydziałach
z
13
uczelni
z
6
krajów
(ze
szczególnym
uwzględnieniem
Wielkiej
Brytanii,
Słowenii
i
Polski)
pokazała
następujące
wyniki
(ERGO
WORK,
2015):
-‐
Programy
nauczania
Ergonomii
powinny
zawierać
następujące
zagadnienia
w
celu
uwzględnienia
potrzeb
pracowników
z
niepełnosprawnościami
w
pracy:
projekt
integracyjny;
empatyczne
metody
projektowania;
wprowadzenie
do
zachowań
organizacyjnych;
znajomość
technologii
wspomagających;
wiedzę
nt.
środowiska
dostępnego.
-‐
Należy
zwiększać
wśród
studentów
świadomość
różnorodnych
potrzeb
osób
z
niepełnosprawnościami
w
ogóle,
raczej
niż
koncentrować
się
na
poszczególnych
grupach
i
ich
potrzebach.
-‐
Umiejętności
empatyczne
są
kluczowe
w
zwiększaniu
świadomości
studentów
w
odniesieniu
do
PWD.
Umiejętności
empatyczne
mogą
być
nauczane
poprzez
zajęcia
praktyczne,
na
przykład,
używając
wózka
inwalidzkiego
lub
okularów,
które
symulują
niepełnosprawność.
W
ten
sposób
uczniowie
mogą
wczuć
się
w
doświadczenie
użytkownika
i
odpowiednio
projektować.
-‐
Treści
nauczania
związane
z
psychicznymi
potrzebami
zdrowotnymi,
takie
jak
stres,
depresja
czy
schizofrenia
są
rzadkością
w
programach
objętych
badaniem.
Jest
potrzeba
uwzględnienia
w
większym
stopniu
informacji
na
temat
aspektów
niepełnosprawności
intelektualnej
w
powiązaniu
z
ergonomicznym
stanowiskiem
pracy
dla
PWD.
-‐
Interwencja
na
stanowisku
pracy
podczas
kursów
Ergonomii
nie
zawsze
jest
powiązana
z
potrzebami
PWD
w
miejscu
pracy.
Teoretycznie
potrzeby
te
są
zawarte
w
szkoleniu
nt.
ergonomii,
lecz
praktyczne
zastosowanie
jest
rzadkością.
-‐
Wymiana
wiedzy
w
zakresie
narzędzi
stosowanych
podczas
programów
szkoleniowych
może
poprawić
efektywność
nauczania.
-‐
Ważne
jest,
aby
korzystać
z
wiedzy
i
praktyk
opracowanych
w
innych
dziedzinach,
na
przykład
organizacji
i
psychologii
pracy.
Potrzeby
PWD
w
miejscu
pracy,
nie
powinny
być
adresowane
jedynie
poprzez
fizyczne
projektowanie
środowiska
pracy.
Adaptacja
może
być
przeprowadzona
także
w
zakresie
planowania
pracy,
rodzaju
pracy,
codziennych
zadań,
itp.
7. 6
5 KLUCZOWE
CZYNNIKI
STWARZAJĄCE
RÓWNE
MOŻLIWOŚCI
ZATRUDNIENIA
I
WYSOKIEJ
JAKOŚCI
ŚRODOWISKO
PRACY
DLA
OSÓB
NIEPEŁNOSPRAWNYCH
5.1
Niepełnosprawność
i
zatrudnienie
-‐
Rynek
pracy
powinien
rozwijać
środowisko
integracyjne
spełniające
wymagania
osób
z
różnymi
potrzebami,
począwszy
od
niskiego
do
wysokiego
poziomu
potrzebnej
pomocy.
-‐
Wszystkie
formy
zatrudnienia
powinny
być
odpowiednio
wyceniane,
według
ich
roli
w
polityce
społecznej,
zdrowotnej
i
zatrudnieniowej.
-‐
Powinno
być
uchwalone
prawo
chroniące
przed
dyskryminacją
ze
względu
na
niepełnosprawność.
-‐
Wolny
wybór
pracy
w
wybranym
środowisku
powinien
być
respektowany.
-‐
Wszystkie
formy
zatrudnienia
dla
osób
niepełnosprawnych
powinny
uwzględniać
ich
indywidualne
potrzeby
i
szanować
ich
umiejętności.
-‐
Zatrudnianie
osób
niepełnosprawnych
w
sektorze
prywatnym
powinno
być
promowane
poprzez
odpowiednią
politykę
i
środki,
które
mogą
obejmować
programy
działań
afirmacyjnych,
zachęty
i
inne;
-‐
Racjonalne
usprawnienia
i
uniwersalna
konstrukcja
pracy
mają
kluczowe
znaczenie
w
zapewnianiu
rzeczywistego
dostępu
do
stanowisk
pracy
i
zatrudnienia.
Do
wykonywania
pracy
potrzebne
mogą
być
nie
tylko
narzędzia
i/lub
dostosowania,
ale
także
dostępność
wsparcia
człowieka
i
pomocy
technicznej
może
być
przydatna
do
pokonywania
barier,
jakie
napotykają
osoby
z
niepełnosprawnościami
w
środowisku
pracy.
Rozsądne
zakwaterowanie
i
koncepcje
projektowanych
stanowisk
pracy
powinny
być
w
pełni
stosowane
na
rynku
pracy
aby
stworzyć
dla
PWD
konkretne
szanse
na
znalezienie
i
utrzymanie
zatrudnienia
na
rynku
pracy.
-‐
Pomoc
musi
być
dostępna
na
wszystkich
etapach
życia
zawodowego
(rekrutacja,
utrzymanie
i
zakończenie
pracy).
-‐
Powinny
być
opracowane
programy
rehabilitacji
zawodowej,
utrzymania
pracy
i
powrotu
do
pracy,
dla
osób
niepełnosprawnych.
-‐
Międzysektorowa
współpraca
wszystkich
zainteresowanych
stron
działających
w
dziedzinach
niepełnosprawności,
ergonomii,
projektowania
miejsc
pracy
i
zatrudnienia
jest
niezbędna
do
ustanowienia
ram
ogólnego
wsparcia
oraz
do
identyfikacji
i
rozwiązania
każdego
problemu
w
należyty
sposób.
-‐
Dostępność
i
uniwersalne
projektowanie
powinny
mieć
szeroką
definicję
obejmującą
wszystkie
rodzaje
niepełnosprawności.
Dostępność
miejsca
pracy
oraz
dostępny
transportu
są
pierwszym
krokiem,
aby
umożliwić
dostęp
do
rynku
pracy.
-‐
Wsparcie
dla
pracodawców
w
zakresie
tworzenia
własnych
programów
Społecznej
Odpowiedzialności
Biznesu
i
w
zakresie
wdrażania
ergonomicznych
stanowisk
pracy
jest
istotnym
elementem
poprawy
dostępu
do
zatrudnienia
i
pracy
dla
osób
niepełnosprawnych.
8. 7
5.2
Kształcenie
i
szkolenie
zawodowe
-‐
Osoby
niepełnosprawne
powinny
mieć
rzeczywisty
dostęp
do
powszechnych
programów
poradnictwa
technicznego
i
zawodowego,
usług
pośrednictwa
pracy
oraz
kształcenia
zawodowego
i
ustawicznego.
-‐
Programy
kształcenia
i
szkolenia
zawodowego
(VET)
powinny
być
dostosowane
do
potrzeb
osób
niepełnosprawnych;
osoby
niepełnosprawne
powinny
być
zaangażowane
i
kształcone
jako
nauczyciele,
jeśli
to
możliwe.
-‐
Koncepcje
racjonalnych
usprawnień,
projektowanie
stanowisk
pracy
i
ergonomia
powinny
być
częścią
programów
kształcenia
i
szkolenia
zawodowego
oraz
szkolnictwa
wyższego
dla
studentów
różnych
kierunków
studiów,
takich
jak
psychologia,
inżynieria
czy
higiena
pracy.
-‐
Nowe
metody
uczenia
się,
metody
nauczania
i
treści
dotyczące
Ergonomii
powinny
być
dostępne
i
włączone
do
kształcenia
i
szkolenia
zawodowego
oraz
szkolnictwa
wyższego.
Współpraca
między
instytucjami
edukacji
ma
kluczowe
znaczenie.
6 REKOMENDACJE
Jak
stwierdzono
w
Artykule
27
Konwencji
ONZ
o
prawach
osób
niepełnosprawnych
oraz
w
Strategii
Unii
Europejskiej
Europa
2020,
możliwości
zatrudnienia
i
pracy
są
priorytetem
dla
wszystkich
rządów
w
Europie.
Mimo,
że
jest
to
główny
obszar
polityki,
który
należy
do
kompetencji
państw
członkowskich,
to
również
ma
on
znaczenie
dla
Unii
Europejskiej,
która
działa
jako
inicjator,
koordynator
oraz
innowator.
Chociaż
uznaje
się,
że
zatrudnienie
na
otwartym
rynku
pracy
jest
wariantem
preferowanym,
należy
również
uznać,
że
wiele
osób
z
niepełnosprawnościami
funkcjonuje
w
innych
systemach
pracy
z
powodu
różnych
potrzeb
wsparcia
i
/
lub
ze
względu
na
brak
odpowiednich
struktur
na
otwartym
pracy
rynku.
Państwa
członkowskie
UE
opracowały
schematy
wspierania
pracy
i
zatrudnienia
zgodnie
z
ich
historyczną
wiedzą
dotyczącą
pomocy
osobom
z
niepełnosprawnościami.
W
ramach
powyższych
schematów
państwa
członkowskie
opracowały
szereg
struktur
i
programów,
jak
również
swoje
własne
definicje
-‐
trudno
porównywalne,
ponieważ
bazują
na
różnych
założeniach.
Wielopoziomowe
podejście
do
kierunku
tworzenia
polityki
w
obszarze
zatrudnienia
osób
niepełnosprawnych,
powoduje
konieczność
zajęcia
się
tym
problemem
przez
decydentów,
zarówno
na
poziomie
krajowym,
jak
i
ponadnarodowym.
Niniejszy
artykuł
prezentuje
oddzielne
zestawy
rekomendacji
dla
obydwu
grup.
9. 8
6.1 Rekomendacje
dla
Komisji
Europejskiej
i
dla
Parlamentu
Europejskiego
Włączenie
osób
z
niepełnosprawnościami
do
otwartego
rynku
pracy
jest
celem
priorytetowym
dla
Europy.
Podejmowanie
działań
na
rzecz
zaspokojenia
potrzeb
niepełnosprawnych
pracowników
poprzez
dostosowane
ergonomiczne
rozwiązania
i
adaptacje
w
miejscu
pracy
to
jeden
ze
sposobów,
który
może
przyczynić
się
do
osiągnięcia
powyższego
celu.
W
związku
z
powyższym,
Komisja
Europejska
i
Parlament
Europejski
powinny
odgrywać
wiodącą
rolę
w
stymulowaniu
tworzenia
włączających
warunków
zatrudnienia
przez
państwa
członkowskie.
Na
podstawie
wyników
badań
przeprowadzonych
w
ramach
projektu
ERGO
WORK,
a
także
biorąc
pod
uwagę
Deklarację
dotyczącą
Zatrudnienia
EASPD
z
2104
r.
został
opracowany
następujący
zestaw
rekomendacji
dla
Unii
Europejskiej
(Parlamentu
Europejskiego,
Rady
Unii
Europejskiej
i
Komisji
Europejskiej):
• Unia
Europejska
powinna
wspierać
rozwój
możliwości
zatrudnienia
osób
z
niepełnosprawnościami
w
ramach
europejskiej
dyrektywy
w
sprawie
zatrudnienia.
• Unia
Europejska
powinna
rozszerzać
spektrum
możliwości
zatrudnienia
osób
z
niepełnosprawnościami
w
ramach
zamówień
publicznych.
Europejski
Fundusz
Społeczny
oraz
możliwości
wynikające
z
Ogólnego
Rozporządzenia
w
sprawie
Wyłączeń
Blokowych
mogą
być
również
wykorzystane
do
tworzenia
ergonomicznego
środowiska
pracy
dla
osób
niepełnosprawnych.
Ponadto,
Komisja
Europejska
powinna
zachęcać
państwa
członkowskie
do
wykorzystywania
funduszy
strukturalnych
do
powszechnego
tworzenia
włączających
miejsc
pracy.
• Unia
Europejska
powinna
zachęcać
do
lepszej
współpracy
w
wymiarze
europejskim
oraz
do
transferu
wiedzy
i
praktyki
w
dziedzinie
ergonomii
i
dostosowania
miejsc
pracy
dla
osób
z
niepełnosprawnościami.
Ważne
jest,
aby
identyfikować
i
promować
modele
dobrych
praktyk
w
zakresie
polityki
i
podejść
przedstawiających
rozwiązania
dotyczące
adaptacji
miejsc
pracy
i
projektowania
miejsca
pracy.
• Dalszy
rozwój
europejskiej
sieci
współpracy
w
dziedzinie
ergonomicznych
miejsc
pracy
dla
osób
z
niepełnosprawnościami
jest
ważnym
elementem
wzmacniającym
współpracę
między
krajami
europejskimi.
Dlatego
też
sieć
interesariuszy,
skupiająca
się
na
strukturalnych
relacjach
między
interesariuszami
na
poziomie
lokalnym,
regionalnym,
krajowym
i
europejskim
powinna
być
dalej
rozwijana
i
finansowana.
Byłoby
idealnie
gdyby
na
poziomie
UE,
oprócz
władz
politycznych
sieć
obejmowała
usługodawców,
przedstawicieli
środowisk
akademickich,
ergonomistów
i
projektantów
miejscu
pracy,
pracodawców,
izb
gospodarcze,
związki
zawodowe,
stowarzyszenia
ekspertów,
firmy
konsultingowe,
itp.
• Ponadto
zaleca
się,
aby
wspierać
rozwój
szkoleń
dla
profesjonalistów
specjalizujących
się
w
zakresie
rozwiązań
ergonomicznych
dla
PWD.
W
szczególności
ważne
jest,
aby
wspierać
wielodyscyplinarne
programy
nauczania
ergonomii
na
uniwersytetach,
z
uwzględnieniem
projektowania
włączającego,
projektowania
dostępnego
i
projektowania
uniwersalnego.
Do
tworzenia
przystosowanego
środowiska
pracy
niezbędni
są
specjaliści
posiadający
wiedzę
w
dziedzinie
ergonomii
i
projektowania
stanowisk
pracy
dla
osób
z
niepełnosprawnościami.
• Program
Erasmus
+
powinien
wspierać
promocję
i
rozwój
oferty
szkoleniowej
w
zakresie
ergonomii
dla
specjalistów
koncentrujących
się
na
potrzebach
osób
z
niepełnosprawnościami.
Powinien
wspierać
dostępności
szkoleń
na
temat
adaptacji
stanowisk
pracy
dla
osób
z
wszelkiego
rodzaju
niepełnosprawnościami.
10. 9
• Pełen
potencjał
podejścia
„flexicurity"
-‐
elastycznych
form
zatrudnienia
-‐
powinien
być
wykorzystany
i
promowany.
Takie
podejście
ma
na
celu
indywidualne
dostosowanie
możliwości
wykonywania
pracy
z
uwzględnieniem
potrzeb
i
zdolności
osób
z
niepełnosprawnościami,
zapewniając
im
niezbędne
zabezpieczenia,
w
tym
elastyczne
systemy
ochrony
socjalnej.
• Należy
rozwijać
narzędzia
zbierania
dokładnych
i
porównywalnych
danych
na
temat
zatrudnienia
oraz
na
temat
sytuacji
osób
z
niepełnosprawnościami
na
rynku
pracy.
Potrzebna
jest
ścisła
współpraca
z
Eurostatem
i
ściślejsza
współpraca
z
naukowcami
i
światem
akademickim,
w
szczególności
w
odniesieniu
do
ergonomii.
Gromadzenie
danych
powinno
stanowić wartość
dodaną
dla
pracodawców
przy
wdrażaniu
ergonomicznych
miejsc
pracy.
Dane
powinny
być
wykorzystywane
w
celu
inspirowania
pracodawców
oraz
podnoszenia
świadomości.
• Aby
mieć
jasny
obraz
potrzeb
osób
z
niepełnosprawnościami
w
zakresie
zatrudnienia,
ważne
jest
zaangażowanie
przedstawicieli
sektora
niepełnosprawności
i
świata
akademickiego
w
proces
konsultacji
politycznych
istotnych
tematów.
Komisja
Europejska
powinna
rozważyć
wpływ
każdej
polityki
europejskiej
w
sprawie
systemów
dotyczących
osób
z
niepełnosprawnościami.
• Jako
część
działań
Komisji
Europejskiej
na
rzecz
rozwiązania
problemu
bezrobocia
długotrwałego,
ważne
jest,
aby
zwracać
szczególną
uwagę
na
długotrwałe
bezrobocie
osób
niepełnosprawnych
i
rozważyć
ergonomiczne
usprawnienia,
jako
sposób
na
rozwiązanie
tego
problemu.
• Europejski
Fundusz
Społeczny
powinien
być
również
wykorzystywany
w
celu
zapewnienia
możliwości
zatrudnienia
dla
osób
z
niepełnosprawnością
poprzez
wdrażanie
racjonalnych
usprawnień
i
poprawę
dostępności
w
pracy.
• Zapewnienie
dla
młodych
osób
z
niepełnosprawnością
poszukujących
pracy,
szkoleń
i
informacji
w
zakresie
ergonomii
w
miejscu
pracy
poprzez
Program
Gwarancji
UE
dla
Młodzieży
6.2.Rekomendacje
dla
władz
krajowych
w
państwach,
w
których
były
realizowane
projekty
pilotażowe
Podczas
gdy
Unia
Europejska
uznała
zatrudnienie
i
politykę
społeczną
jako
sferę
priorytetową,
obszar
ten
pozostaje
w
kompetencji
Państw
Członkowskich.
Dlatego
też
kwestią
włączenia
osób
z
niepełnosprawnościami
do
zatrudnienia
należy
również
zająć
się
na
szczeblu
krajowym.
Poniżej
znajduje
się
zestaw
zaleceń
dla
władz
krajowych
w
państwach,
w
których
były
wdrażanie
projekty
pilotażowe.
• W
celu
zapewnienia
i
ochrony
praw
osób
niepełnosprawnych,
fundamentem
są
zawsze
ramy
prawne.
Dlatego
partnerzy
projektu
zalecają
Państwom
Członkowskim
wspieranie
ram
prawnych
gwarantujących
przystosowane
i
w
pełni
dostępne
wysokiej
jakości
miejsca
pracy.
• Należy
przyjąć
podejście
„z
góry
na
dół”
zapewniające,
że
decydenci
(na
poziomie
krajowym
i
korporacyjnym)
zyskują
świadomość
a
następnie
inicjują
wewnętrzne
zmiany
ergonomiczne.
11. 10
• Konieczne
jest
także
zwiększanie
świadomości
wśród
pracodawców,
menedżerów
zasobów
ludzkich,
pełnosprawnych
pracowników
i
ogółu
społeczeństwa
na
temat
specyficznych
potrzeb
osób
z
niepełnosprawnościami.
Usprawnienia
muszą
być
dokonane
w
zakresie
informacji
i
ogólnej
kultury
na
stanowiskach
pracy.
Pracodawcy
muszą
być
świadomi
swoich
obowiązków
i
różnych
rodzajów
niepełnosprawności,
które
wymagają
lepszego
dostosowywanie
w
adaptowanym
miejscu
pracy.
Ogólna
wiedza
na
temat
projektowania
ergonomicznego,
projektowania
uniwersalnego,
projektowania
włączającego
i
projektowania
dostępnego
powinna
być
zwiększana
poprzez
zaangażowanie
ekspertów
i
poprzez
szkolenia.
Specjalistyczne
szkolenia
i
seminaria
muszą
być
wspierane
finansowo
przez
odpowiednią
politykę
i
twórców
systemu
(ministerstwa,
władze
regionalne
i
lokalne),
i
/
lub
organizowane
w
ramach
prac
izb
gospodarczych,
związków
zawodowych,
organizacji
doradzających
instytucjom
publicznym,
itp.
• Ponadto
potrzebna
jest
również
lepsza
informacja
dla
pracowników
niepełnosprawnych.
Muszą
oni
być
świadomi
swoich
praw,
przepisów
UE
w
zakresie
zaspokajania
swoich
potrzeb
i
tego,
jakie
adaptacje
są
możliwe
do
realizacji
dla
nich.
Przydatne
byłoby
także
uruchomienie
kampanii
skierowanej
do
stowarzyszeń
osób
niepełnosprawnych
w
celu
rozpowszechniania
tego
typu
informacji.
• Potrzebne
jest
również
przeprowadzenie
większej
ilości
badań
dotyczących
technologii
wspomagających
i
dostępnych
rozwiązań
w
otoczeniu,
a
także
dotyczących
potrzeb
osób
niepełnosprawnych,
w
szczególności
w
obszarach
często
pomijanych
przy
projektowaniu
miejsc
pracy.
Dotyczy
to
m.in.
potrzeb
w
zakresie
zdrowia
psychicznego
i
niepełnosprawności
intelektualnej.
Ponadto,
potrzebna
jest
lepsza
wiedza
na
temat
adaptacji,
które
wykraczają
poza
zmiany
czysto
fizyczne
w
budynkach.
Jest
więcej
możliwości
dostosowania
indywidualnych
przestrzeni
pracy,
mebli,
sprzętu
IT,
otoczenia,
oprogramowania
czy
też
szkoleń
dotyczących
postaw,
które
umożliwią
PWD
wykonywanie
pracy
bez
konieczności
zmiany
zakresu
obowiązków,
godzin
pracy
lub
tempa
pracy.
• Należy
rozwijać
podejście
bazujące
na
"ciągłym
rozwoju
zawodowym"
jako
warunku
wstępnym
trwałego
zatrudnienia,
ponieważ
zatrudnienie
to
nie
tylko
znalezienie
pracy.
Istotne
jest
stworzenie
nowej
strategii
uczenia
się
przez
całe
życie,
co
będzie
bardzo
ważnym
krokiem
naprzód,
a
także
strategii
adaptacji
i
projektowania
stanowisk
pracy.
Trwałe
i
włączające
zatrudnienie
możliwe
jest
tylko
wtedy,
gdy
kształcenie
ustawiczne
jest
organizowane
i
realizowane
w
taki
sposób,
że
osoby
niepełnosprawne
mogą
z
niego
korzystać.
• Trwałe
zatrudnienie
osób
niepełnosprawnych
powinno
być
wspierane
poprzez
tworzenie
zachęt
dla
pracodawców
do
zatrudniania
osób
niepełnosprawnych,
a
także
poprzez
pokrywanie
kosztów
związanych
z
dostosowaniem
miejsc
pracy,
nie
tylko
na
poziomie
legislacyjnym,
ale
również
na
poziomie
rzeczywistego
wdrażania,
ustalając
elastycznie
warunki,
na
których
pracodawcy
otrzymają
dofinansowanie,
oceniając
jednocześnie
wpływ
podejmowanych
działań
i
doskonaląc
system,
jeśli
to
konieczne.
Kraje,
w
których
realizowane
były
projekty
pilotażowe
powinny
także
informować
pracodawców
o
możliwościach
otrzymywania
dotacji
w
celu
dokonania
adaptacji
stanowisk
pracy.
• W
przedsiębiorstwach
powinno
być
promowane
powołanie
Grupy
Roboczej
ds.
Ergonomii
(GRE)
i
/
lub
koordynatora
ds.
Ergonomii,
w
celu
inicjowania
działań
operacyjnych
w
ścisłej
współpracy
z
kierownictwem
z
jednej
strony
i
pracodawcami,
z
drugiej.
• Wśród
przedsiębiorstw
powinna
być
promowana
"lista
ryzyk"
uszeregowana
z
góry
na
dół,
określająca
priorytety,
poziom
zagrożenia,
częstotliwości
itp.,
opierająca
się
na
szczegółowej
rocznej
ocenie
poprzednich
wypadków,
urazów,
przyczyn
nieobecności
w
pracy;
na
ocenie
pracy
i
ocenie
efektywności.
• Powinno
być
promowane
aktywne
zaangażowanie
pracowników
w
ergonomiczne
usprawnienia
w
pracy,
gdyż
pracownicy
znają
najlepiej
swoje
miejsce
pracy.
Powinna
być
przeprowadzana
regularna
ocena
za
pomocą
ankiet,
wywiadów,
indywidualnego
planowania
miejsca
pracy
etc.
12. 11
• Przez
władze
krajowe
powinno
również
być
wspierane
tworzenie
agencji
(wspierane
zatrudnienie),
które
pomagają
pracodawcom
w
adaptacji
stanowisk
pracy;
coaching;
projektowanie
pracy;
tworzenie
miejsca
pracy
i
wszelkie
inne
usługi
niezbędne
do
wspierania
osób
niepełnosprawnych
w
zatrudnieniu.
Ponadto
państwa
członkowskie
powinny
zapewnić
środki
finansowe
na
wspierane
zatrudnienie,
aby
umożliwić
im
wymianę
dobrych
praktyk
w
celu
spełnienia
ich
roli
jako
pomostu
między
popytem
i
podażą
pracy.
Konieczne
jest
również,
aby
pamiętać,
że
potrzebna
jest
lepsza
promocja
dla
organizacji
pracujących
z
osobami
niepełnosprawnymi.
• Powinna
być
promowana
standaryzacja
w
edukacji,
projektowaniu
i
wykorzystywaniu
zasad
ergonomii.
Izby
gospodarcze,
związki
zawodowe,
stowarzyszenia
ekspertów,
członkowie
komisji
i
firmy
doradcze
powinny
być
motywowane
do
intensyfikacji
działań
na
rzecz
standaryzacji.
Jako
wytyczne
mogą
być
stosowane
istniejące
standardy
nadzoru,
na
przykład
US
OSHA
(www.osha.gov).
• Zatrudnienie
i
awans
zawodowy
dla
osób
niepełnosprawnych
na
rynku
pracy
mogłyby
zostać
wyraźnie
poprawione
poprzez
otwarcie
sektora
publicznego
na
poziomie
lokalnym,
regionalnym
i
krajowym.
Sektor
publiczny
powinien
dawać
przykład
poprzez
zapewnianie
dostosowanych
i
dostępnych
miejsc
pracy
dla
osób
niepełnosprawnych.
Wyspecjalizowana
agencja
mogłaby
być
przydatna
do
pomocy
pracodawcom
w
sektorze
publicznym
we
wprowadzaniu
rozwiązań
przyjaznych
dla
osób
niepełnosprawnych,
podczas
projektowania
miejsc
pracy.
• Aby
osiągnąć
powyższe
cele,
państwa
członkowskie
powinny
uwzględnić
w
swoich
planach
działań
środki
na
rzecz
zwalczania
dyskryminacji
i
wykluczenia
społecznego.
Powinny
być
ustanowione
i
realizowane
plany
z
jasno
określonymi
celami
dotyczącymi
zmniejszenia
stopy
bezrobocia
oraz
wzrostu
stopy
zatrudnienia
osób
niepełnosprawnych
poprzez
poprawę
projektowania
i
adaptacji
stanowisk
pracy.
• Należy
zająć
się
problemem
długotrwałego
bezrobocia
wśród
osób
niepełnosprawnych.
Ulepszenia
w
zakresie
ergonomii
miejsc
pracy
powinny
być
postrzegane
jako
narzędzie
do
rozwiązania
tego
problemu.
• Europejski
Fundusz
Społeczny
powinien
być
wykorzystywany
do
zapewnienia
możliwości
zatrudnienia
dla
osób
z
niepełnosprawnością
poprzez
wdrażanie
racjonalnych
usprawnień
i
poprawę
dostępności
w
pracy.
• Zapewnienie
dla
młodych
osób
z
niepełnosprawnością
poszukujących
pracy,
szkoleń
i
informacji
w
zakresie
ergonomii
w
miejscu
pracy
poprzez
Program
Gwarancji
UE
dla
Młodzieży,
na
poziomie
krajowym.
7 WNIOSKI
Włączenie
osób
niepełnosprawnych
do
rynku
pracy
nie
jest
możliwe
bez
zapewnienia
im
możliwości
fizycznego
dostępu
do
swoich
miejsc
pracy.
W
celu
realizacji
postanowień
Artykułu
27
UN
CRP
dotyczącego
równych
szans
zatrudnienia,
środowisko
pracy
powinno
być
dostosowane
do
specyficznych
potrzeb
osób
niepełnosprawnych
i
powinno
ułatwiać
im
codzienne
funkcjonowanie.
Ergonomiczne
rozwiązania
w
miejscu
pracy
mogą
zapewnić
nie
tylko
równe
szanse
dla
ludzi,
niezależnie
od
ich
umiejętności,
ale
również
mogą
poprawić
efektywność
ekonomiczną
przedsiębiorstw.
Oczywiste
jest,
że
projektowanie
uniwersalne
w
miejscu
pracy,
które
zapewnia
równe
szanse
jest
korzystne
z
wielu
punktów
widzenia.
Jednakże,
aby
tworzyć
możliwości
zatrudnienia
włączającego
ważne
jest
zapewnienie
odpowiedniego
szkolenia
dla
studentów
studiujących
ergonomię
stanowisk
pracy.
Specjalistyczne
szkolenia
koncentrujące
się
na
potrzebach
osób
niepełnosprawnych
powinny
zapewniać
kompleksową
wiedzę
na
temat
obszaru
tematu.
Z
tego
powodu
ważne
jest,
żeby
decydenci
na
szczeblu
europejskim
i
krajowym
uwzględnili
przedstawione
w
niniejszym
artykule
rekomendacje
w
przyszłych
działaniach
politycznych.
13. 12
8 ANNEX
I.
PODSUMOWANIE
REKOMENDACJI
DLA
WIELODYSCYPLINARNEGO
PROGRAMU
ERGONOMOMII
Podsumowując
wyniki
badań
zawarte
w
„Raporcie
na
temat
szczegółowej
analizy
problemu”
partnerzy
projektu
ERGO
WORK
uzgodnili
następujący
wykaz
zaleceń
dotyczących
opracowywania
i
doskonalenia
treści
programowych
związanych
z
potrzebami
osób
niepełnosprawnych
w
miejscu
pracy:
• podniesienie
świadomości,
zrozumienia
i
empatii
wśród
studentów
na
temat
zróżnicowanych
potrzeb
osób
niepełnosprawnych,
raczej
niż
koncentrowanie
się
na
specyficznych
grupach
i
ich
potrzebach.
Jest
to
ważne,
ponieważ
potrzeby
osób
niepełnosprawnych
są
zróżnicowane
i
mogą
być
inne
dla
każdej
osoby.
• Jednakże,
niektóre
konkretne
grupy
są
w
mniejszym
stopniu
zbadane
i
rozumiane
w
zakresie
adaptacji
na
stanowisku
pracy.
Dlatego
stwierdzamy,
że
większy
nacisk
należy
położyć
na
lepsze
zrozumienie
niepełnosprawności
słuchowej,
potrzeb
w
zakresie
zdrowia
psychicznego,
i
niepełnosprawności
intelektualnej.
Wszystkie
one
są
obecnie
słabo
uwzględnione
w
programach
nauczania
dotyczących
osób
niepełnosprawnych
i
projektowania
miejsc
pracy.
• Nauczanie
powinno
być
realizowane
z
perspektywy
"projektowania
włączającego"
lub
"projektowania
uniwersalnego"
tak,
że
metody
mogą
być
stosowane
w
różnych
kontekstach
i
sytuacjach.
• Należy
upewniać
się,
że
wszyscy
studenci
zdobywają
pogłębioną
wiedzę
w
tym
zakresie,
nie
ograniczając
się
tylko
do
tych
studentów,
którzy
wybierają
projekty
związane
z
osobami
niepełnosprawnymi.
• Należy
wspierać
studentów
w
rozwijaniu
umiejętności
empatycznych,
poprzez
wykorzystywanie
sprzętu
empatycznego,
studiów
przypadku
i
angażowanie
osób
z
niepełnosprawnościami.
• Nauczanie
powinno
uwzględniać
pewne
interakcjie
z
osobami
niepełnosprawnymi,
w
tym
także
osobami
starszymi,
jako
element
kształcenia
każdego
studenta
-‐
jest
to
istotną
częścią
dobrych
praktyk
w
zakresie
projektowania
włączającego
oraz
warsztatów
terapii
zajęciowej
(WTZ).
• Należy
uwzględnić
więcej
informacji
na
temat
potrzeb
w
zakresie
zdrowia
psychicznego
w
miejscu
pracy,
w
szczególności
w
odniesieniu
do
projektowania
miejsc
pracy
i
interwencji.
Informacji
na
ten
temat
najprawdopodobniej
należy
szukać
w
obszarze
programów
bezpieczeństwa
i
higieny
pracy,
gdyż
rzadko
występują
w
materiałach
do
nauczania
ergonomii
i
terapii
zajęciowej.
• Należy
położyć
większy
nacisk
na
powiązanie
interwencji
w
miejscu
pracy
z
potrzebami
osób
niepełnosprawnych
-‐
obecnie
większość
szkoleń
w
zakresie
Ergonomii
w
odniesieniu
do
stanowisk
pracy
koncentruje
się
na
zapobieganiu
urazom,
zwiększeniu
wydajności,
itp.
Zalecamy
skoncentrowanie
się
w
większym
stopniu
na
zwiększaniu
możliwości
i
umożliwianiu
wykonywania
normalnej
pracy
osobom
niepełnosprawnym.
• Istnieje
potrzeba
zbadania
programów
nauczania
BHP
i
WTZ
pod
kątem
zawartości
konkretnych
treści
dotyczących
osób
niepełnosprawnych,
ponieważ
wydaje
się
że,
treści
te
były
najbardziej
powiązane
z
celami
projektu
i
potrzebami
interesariuszy.
• Należy
zbadać
programy
nauczania
i
uwzględnić
więcej
informacji
z
zakresu
zachowań
organizacyjnych
i
psychologii
pracy
-‐
jest
to
istotne
dla
powodzenia
interwencji
w
miejscu
pracy.
14. 13
• Należy
dzielić
się
wiedzą
na
temat
narzędzi
do
projektowania
włączającego
-‐
są
to
narzędzia
fizyczne,
takie
jak
symulatory
empatii,
oprogramowanie
-‐
symulatory
słuchowe
i
wzrokowe,
specjalistyczne
oprogramowanie
do
projektowania
budynków
i
specjalistycznej
ergonomicznej
analizy
antropometrycznej.
• Należy
rozważyć
włączenie
do
programów
nauczania
wiedzy
o
technologiach
wspomagających.
• Należy
rozważyć
włączenie
do
programów
nauczania
wiedzy
o
środowisku
dostępnym.
• Należy
także
rozważyć
ubieganie
się
o
akredytację
Centrum
Rejestracji
Ergonomistów
Europejskich
(CREE)
dla
specjalistycznych
treści,
które
są
opracowywane.
9 OŚWIADCZENIE
PRAWNE
Ten
projekt
został
zrealizowany
przy
wsparciu
finansowym
Komisji
Europejskiej.
Projekt
lub
publikacja
odzwierciedlają
jedynie
stanowisko
ich
autora
i
Komisja
Europejska
nie
ponosi
odpowiedzialności
za
umieszczoną
w
nich
zawartość
merytoryczną.
Oświadczenia
w
innych
językach
http://ec.europa.eu/dgs/education_culture/publ/graphics/agencies/use-‐translation.pdf