1. Beschrijving van een Belevingsgerichte Narratieve Locatieve
Media Tour op het Landgoed van Kasteel Groeneveld.
Vooronderzoek – Productie - Visie
Afstudeer Scriptie Douwe Jan Schrale
Reinwardt Academie Gerrit van der Veenlaan 14
Bachelor Cultureel Erfgoed 3743 DP Baarn
Baarn 31 mei 2011 1 Tel.: oo31647188202
E mail: douwejan.schrale@gmail.com

2. De Hasselaerroute
Beschrijving van een Belevingsgerichte Narratieve Locatieve
Media Tour op het Landgoed van Kasteel Groeneveld.
Vooronderzoek – Productie – Visie
Douwe Jan Schrale
Beschrijving van een Belevingsgerichte Narratieve Locatieve
Media Tour op het Landgoed van Kasteel Groeneveld.
Vooronderzoek – Productie - Visie
Afstudeer Scriptie
Reinwardt Academie
Bachelor Cultureel Erfgoed
Baarn 31 mei 2011
© Douwe Jan Schrale
2

3. Inhoud
Algemene inleiding..................................................................................................................... 6
Elk plan begint met een idee .................................................................................................. 7
Museologische context ........................................................................................................... 7
Dankwoord ............................................................................................................................. 9
1.0Vooronderzoek ..................................................................................................................... 11
1.1 Het werk van anderen ...................................................................................................... 11
1.1.1 Belfast. ....................................................................................................................... 11
1.1.2 Bristol. ........................................................................................................................12
1.1.3 Texel ........................................................................................................................... 15
1.1.4 Samenvatting en conclusie. ...................................................................................... 18
1.2 Oriëntatie op Kasteel Groeneveld ....................................................................................19
1.2.1 Geschiedenis van het hoofdkarakter. ....................................................................... 20
1.2.2 Waarom werd Heer Hasselaer het hoofdkarakter? .................................................. 20
1.2.3 Het landschap ........................................................................................................... 20
1.2.4 Historisch culturele elementen in het Landschap. ...................................................21
1.2.5 Sfeer op locaties . .......................................................................................................21
1.3 De doelgroep .............................................................................................................. 22
1.4 Lagen in het landschap .............................................................................................. 22
1.5 Het verhaal ontwikkelt zich ....................................................................................... 24
1.5.1 De Hasselaerroute ..................................................................................................... 24
1.6 De Hasselaerroute en de lagen in het landschap....................................................... 25
Hoofdstuk 2 .............................................................................................................................. 26
2.0 Het maken van een gps tour. ............................................................................................. 26
2.1 Wat is nodig voor een locatieve media tour? .................................................................. 26
2.1.1 Het schrijven van het script ...................................................................................... 26
2.1.2 Het kiezen van stemmen. ......................................................................................... 26
2.1.3 Het kiezen van opnameapparatuur. ......................................................................... 27
2.1.4 Opname van de teksten. ........................................................................................... 27
2.1.5 Opnames binnen of buiten? ..................................................................................... 28
2.1.6 De planning van de opname. .................................................................................... 28
2.1.7 Beeldmateriaal, portretten en afbeeldingen, vraagteken en startknop. ................... 29
2.1.8 Bewerking van geluidsbestanden. .............................................................................31
2.1.9 Muziek in de Hasselaer route. .................................................................................. 32
2.2 Gebruik ........................................................................................................................... 33
2.2.1 Handleiding .............................................................................................................. 33
3

4. 2.2.2 PR plan. .................................................................................................................... 34
2.3 Kosten van de productie. ................................................................................................ 34
2.4 Programmeren................................................................................................................ 35
2.4.1Mijn keuze voor Mscape. ........................................................................................... 35
2.4.2 Hoe werkt Mscape? .................................................................................................. 36
2.4.3 Problemen, bugs. ..................................................................................................... 39
2.5 Navigatie ......................................................................................................................... 43
2.5.1 Het verhaal helpt je op weg ...................................................................................... 43
2.5.2 Kaartjes. ................................................................................................................... 44
2.5.3 Tekst op plaatjes....................................................................................................... 46
2.5.4 De gids...................................................................................................................... 46
2.5.5 Correcties wanneer iemand de verkeerde kant uit loopt ......................................... 46
2.5.6 Testfase .................................................................................................................... 46
2.6 Functies van de iPhone ................................................................................................... 47
2.7 Epiloog hoofdstuk 2 Kansen en obstakels. ................................................................... 49
Hoofdstuk 3 ............................................................................................................................... 51
3.0 Technieken die de beleving versterken ............................................................................... 51
3.1 Waarneming .................................................................................................................... 53
3.1.1 Opdrachten. .............................................................................................................. 53
3.1.2 Techniek en waarneming. ........................................................................................ 54
3.1.3 Stimuleren van zintuigen doormiddel van een verhaal. .......................................... 54
3.1.4 Informatie................................................................................................................. 54
3.1.5 In de Hasselaerroute. ............................................................................................... 54
3.2 Waarneming vanuit verschillende perspectieven .......................................................... 55
3.2.1 De mens in het landschap ........................................................................................ 55
3.2.2 Door de ogen van een dier ....................................................................................... 56
3.2.3 Vanuit landschapselementen. .................................................................................. 57
3.3 Emotie............................................................................................................................. 59
3.3.1 Gebruik van muziek. ................................................................................................. 59
3.3.2 Emotionering. .......................................................................................................... 62
3.4 Beleven en ervaren ......................................................................................................... 64
3.4.1 Morele keuzes. .......................................................................................................... 66
3.5 Zingeving ........................................................................................................................ 66
3.6 Epiloog hoofdstuk 3. ....................................................................................................... 67
Conclusie .................................................................................................................................. 70
Tot slot: persoonlijk advies ...................................................................................................... 72
4

5. Literatuurlijst: .......................................................................................................................... 73
Powerpoint ........................................................................................................................... 73
Tijdschriftartikelen ............................................................................................................... 74
Muziek .................................................................................................................................. 74
Thesis .................................................................................................................................... 74
Websites................................................................................................................................ 74
Afbeeldingen ............................................................................................................................ 78
Verklarende Woordenlijst ........................................................................................................ 80
Samenvatting………………………………………………………………………………………………………………81
Summary………………………………................................................................................................81
5

6. Algemene inleiding
Hoe creëer je een belevingsgerichte narratieve locatieve media tour in een
landschap en/of natuurgebied?
De locatieve media tour is een snel opkomend medium dat nog steeds in ontwikkeling
is en waar nog niet zo veel over geschreven is als het gaat over praktische toepassing
bij natuur- en landschapsbeleving. De koppeling van natuurbeleving met de
toenemende mogelijkheden van moderne telefoons met internet opent ongekende
mogelijkheden. Hoewel er in Nederland veelbelovende ontwikkelingen zijn, is het
aantal praktische toepassingen beperkt.
Er is voldoende kennis over het maken van locatieve media tours. Deze zijn vooral
gericht op steden, stadsparken, kunst en historie. Veel van de tours in de natuur zijn
alleen informatiegericht. Dat is jammer want gps biedt veel meer mogelijkheden.
Het is tijd om hier eens over na te denken want gps kan helpen meer avontuur in de
natuur te brengen.
Hoe kun je de verschillende lagen in het landschap gebruiken in een verhaal?
Evenals bij een object in een museum kun je ook in het landschap lagen
onderscheiden. Deze lagen hebben mij geïnspireerd tot het maken van dit verhaal,
het script dat de basis vormt voor de gps tour. In hoofdstuk 1 wordt verslag gedaan
van de oriëntatiefase voor het maken van de gps tour.
Wat zijn de voor- en nadelen van locatieve media voor natuurorganisaties?
Het maken van een gps tour was voor mij een relatief onbekend terrein; het
programmeren, navigeren, de kansen en de obstakels staan beschreven in
hoofdstuk 2.
Hoe versterk je de belevingsaspecten van een gps tour?
Hoe komt het dat sommige belevenissen ons bijblijven?
Welke kenmerken hebben betekenisvolle belevenissen?
Dit zijn fundamentele vragen die ik probeer te beantwoorden in de volgende
hoofdstukken.
6

7. Elk plan begint met een idee
Het oorspronkelijke idee voor de gps tour was een symbiose tussen techniek en
natuurbeleving. Ik was geïnspireerd door projecten zoals „Het Bewaarde Land.‟
Het doel van dat project is dat kinderen en volwassenen leren op een intensere
manier met de natuur om te gaan. Aan de hand van een verhaal over 5 elementaire
wachters: water, vuur, aarde, lucht en kleur, worden mensen meer betrokken met de
natuur. „Het Bewaarde Land‟ is actief op verschillende plekken in Nederland, onder
andere in Baarn. Boris van Oirschot, een van mijn stagebegeleiders, is wachter in „Het
Bewaarde Land.‟
Maar mijn wortels liggen meer in het erfgoedveld en mijn kennis over natuurbeleving
is ondanks literatuuronderzoek zeker nog niet voldoende voor een dergelijk
uitgebreid project. Bovendien gaf mijn begeleider het advies: “Je bent hier in een
cultuurlandschap met een rijke geschiedenis. Daar moet je wat mee doen!” Daarom
heb ik mijn doel bijgesteld en heb ik mij verder verdiept in de boeiende
cultuurhistorie van Kasteel Groeneveld met als uiteindelijk resultaat zowel „De
Hasselaerroute‟ als deze scriptie.
Museologische context
In de afgelopen 60 jaar is locatie een steeds belangrijker element geworden in de
museologie. Wanneer men vroeger een object bewaarde in situ ( op de locatie zelf)
zoals in het Colosseum in Rome, decontextualiseerde men dit object. Het werd
gestript van de lagen die men niet belangrijk vond. Vervolgens werden er bordjes
opgehangen en toeristen toegelaten.
Binnen de nieuwe museologische visie worden objecten die zich in situ bevinden
bewaard in hun context en functie. Wat er om het object heen speelt en leeft wordt zo
veel mogelijk intact gehouden. Museologie is zich bewuster geworden van de
contextuele relatie tussen plaats en object.1
Ook binnen het cultureel bewustzijn, inclusief humane wetenschappen en kunst heeft
er een omslag plaatsgevonden in het denken over plaats en ruimte.
De psychogeografische stroming schijnt een nieuw licht op hoe wij omgaan met onze
omgeving. Deze studierichting brengt in kaart hoe mensen locaties ervaren en hoe zij
zich daar in gedragen. 2 Pierre Nora definieerde reeds in 1955 de term Les Lieux de
Mémoire; plaatsen van herinnering. Steden en streken krijgen steeds meer een
culturele biografie, een ‘narratieve constructie’ waarin sporen uit het verleden
ingezet worden voor verdere ontwikkeling. 3, 4 De toegankelijkheid van plaats
gerelateerde informatie wordt steeds beter. Door het toenemend gebruik van internet
1
Rooijakkers, Gerard. "Cultural Biography: An Intergrated Heritage Perspectives (p.p)." Lecture.
2
psychogeography. Psychogeography.co.uk/. Web. 31 May 2011. <http://www.psychogeography.co.uk/>.
3
Rooijakkers, Gerard. "Cultural Biography: An Intergrated Heritage Perspectives (p.p)." Lecture.
4
"Bibliotheek- & Archiefgids,." 28 April . Bibliotheek- & Archiefgids, 81 [2005 81 (2004): 28.
Http://www.vvbad.be/files/200504_Vijftigjaar.pdf. Web. 31 May 2011.quote Gerard Rooijakkers
7

8. en locatieve media, bijvoorbeeld gps, kan men op eenvoudige wijze zowel thuis achter
de pc op bijvoorbeeld Google Earth als ter plaatse in het landschap met behulp van de
mobiele telefoon informatielagen aanbrengen en lezen.
Hierdoor is er meer ruimte ontstaan voor nieuwe plaatsbeschrijvingen. Een plek is
meer dan een topografische beschrijving. En dat alles valt in kaart te brengen.
Een zeer complete beschrijving van een plaats is ‘The Deep Map’
´The Deep Map represents the grain and patina of place through juxtapositions and
interpenetrations of the historical and the contemporary, the political and the
poetic, the discursive and the sensual; the conflation of oral testimony, anthology,
memoir, biography, natural history and everything you might ever want to say
about a place´. 5
Een „Deep Map‟ analyseert, vervlecht en zet de gegevens tegenover elkaar vanuit een
breed scala aan lagen uit het heden en het verleden.
Dat is ook wat er gebeurt wanneer we een locatieve media tour maken. Eerst moeten
de lagen geanalyseerd worden. Vervolgens worden ze tegen over elkaar gezet en
daarna worden de verbindingen gemaakt. Je speelt met informatie en uiteindelijk
ontstaat er een script. Dit proces, de praktische uitvoering en de technieken die de
beleving versterken worden in deze scriptie beschreven.
Douwe Jan Schrale
Baarn, 31 mei 2011
5
Pearson, Mike, and Michael Shanks. Theatre/archaeology. London: Routledge, 2001. Print. p.64-p.65
8

9. Dankwoord
Graag wil ik de volgende mensen bedanken voor hun tomeloze inzet om deze scriptie
en de gps tour tot stand te laten komen. Zonder hun bijdrage was het niet gelukt.
Begeleiding van uit Kasteel Groeneveld:
Boris van Oirschot en Ingeborg Snelleman,
Ze namen mij op in het team, hielpen mij met de ordening, gaven nieuwe ideeën en
zorgden dat de tour gefinancierd werd.
Scriptiebegeleider:
Gerdie Borghuis,
Zij bracht structuur, keek na en gaf mij het geloof dat het goed zou komen.
Stemmen en GPS tour:
Coby Becks: ( + Regie)
Acteurs van de Theater groep Zet : Bob Wüst, Stephan Wüst, Yvonne Scherion en
Coby Becks.
Portretten: Marlies Barends
Julie gaven een ziel aan de Hasselaerroute.
Programmeerhulp: Arne van Druten
Zonder jou was ik er niet uitgekomen.
Testen GPS tour en feedback:
Jeroen Koffeman, Herman Boot, Boris van Oirschot, Ingeborg Snelleman, Astrid de
Jonge, Gerben Schrale en Itte Humalda.
Correctie:
Gerben, Itte, Wilma, en Astrid
Uren lezen en corrigeren. Mijn dank is groot.
9

10. Maart 2010 contact Kasteel Start
Groeneveld
Verkenning Mscape en gps
Wandelen van andere tours en gps
Juni 2010 Bristol games Bristol, en Texel
Verkenning landschap
Juni-augustus 2010 Script schrijven
Eind augustus Script na laten kijken
Marlies Barends maakt de
8 september 2010 Tekenares in huren portretten van de karakters
Acteurs regelen
Co-regie Coby Becks
26 september- 27 september. Opnames
Oktober, november december Kaartjes, layout en tekst Continu feedback van
Kasteel Groeneveld
Geluiden uitzoeken
Opnames bewerken Bewerkt in audicity
November Beginnen programmeren
Januari- april 2011 Testen
April 2011 Handleiding schrijven
Programmeren, testen
programmeren testen,
programmeren testen… etc.
Examencommissie
200 vwo studenten
Figuur 1 De Pijl 10
Klaar voor publiek gebruik

11. Hoofdstuk 1
1.0Vooronderzoek
Dit hoofdstuk gaat over verhalen vertellen aan de hand van de verschillende lagen in
het landschap. Waar filmmakers vaak een verhaal scheppen en daar landschap bij
zoeken, is het in dit geval anders. Het landschap is de basis en daarin vormt zich een
verhaal.
We gaan kijken naar verschillende tours in binnen- en buitenland en stellen de vraag
hoe de lagen van het landschap op het landgoed Groeneveld kunnen worden
geanalyseerd. We zien hoe uit deze lagen een verhaal ontstaat.
1.1 Het werk van anderen
1.1.1 Belfast. Tijdens mijn e-culture minor heb ik in 2008 de conferentie Mscape-
fest in Belfast bezocht om kennis te maken met het programma Mscape. Mscape-fest
was een groots opgezette conferentie. Het was interessant te zien dat er zo veel
groepen met het programma werkten. Zo gebruikten verschillende kunstenaars het
programma. Er was een project waarbij je stadsgeluiden van de andere kant van de
wereld kon beluisteren en er werd er veel gesproken over het gebruik van Mscape in
het onderwijs. Een aantal klassen in the United Kingdom gebruikte Mscape om met
haar eigen omgeving bezig te zijn.6
Wat is Mscape? Mscape is een programma waarmee je op een relatief simpele manier
gps tours kan maken voor Windows Mobile. Dit doe je door cirkels op een kaartje te
tekenen en daar afbeeldingen, geluiden, muziek en filmpjes naar toe te slepen. Echter
hoe meer je van het programma wilt, des te ingewikkelder het wordt. Zie hiervoor
hoofdstuk 2. Naast tours kunnen er met Mscape ook spelletjes gemaakt worden. Zo is
er Stamp the Mole waarbij de speler zelf eerst een aantal cirkels uit moet zetten. Dit
zijn de holen van de mol. De stem uit het apparaat vertelt vervolgens uit welk hol de
mol is gekomen.
Mscape is ontwikkeld door een team van Hewlett Packard. Dit team is tijdens de
crisis in 2009 ontslagen. Zij hebben een nieuw bedrijf opgericht genaamd Calvium en
hebben een gps programma gemaakt, dat eveneens Calvium heet. Dit programma kan
draaien op Apple iPhone en Android. Het programma was nog niet uitontwikkeld
toen ik met de tour begon.
De tour die door mij is ontwikkeld met Mscape zal straks ook op Calvium kunnen
werken als het omgezet is. Naast Windows Mobile zal het ook op de iPhone en op het
Android besturingssysteem werken.
6
"Teachers Area." Create-A-Scape - Home. Futurelab. Web. 18 May 2011.
<http://www.createascape.org.uk/teachers_area/teachers_area.html>.
11

12. Mijn eerste Mscape wandeling was Letters from America. Deze tour bracht de
bezoeker in de 19de eeuw. Op verschillende locaties in de haven waren brieven uit
Amerika te beluisteren. Wat mij hier het meest inspireerde was de wandeling over de
brug. Je hoort het geluid van paarden op de brug terwijl de stoomboten onder je door
varen.
Waardering:
+ Gebruik van geluid
+ Terug kijken in een andere eeuw
+ Authentieke brieven in oud taalgebruik hadden sfeer
+ Mooie wandeling
- Stem was monotoon en de brieven te lang
Het bezoek aan Belfast inspireerde mij om verder onderzoek te doen naar Mscape en
gps tours.
1.1.2 Bristol. Om mij verder te oriënteren op het gps aanbod en op Mscape, bezocht
ik in de zomer van 2010 Bristol, de geboorteplaats van Mscape en de vestigingsplaats
van het nieuwe Calvium. De door mij van de Mscape-site vooraf gedownloade tours
waren bijna allemaal natuurgeoriënteerd of in de natuur en of park toepasbaar. Dit
zou aansluiten op een gps tour rond Kasteel Groeneveld. Na het lopen van de
geselecteerde tours volgde een bezoek aan Calvium. Hier sprak ik met Jo Reid,
tourontwikkelaar. Ik kreeg een indruk van het bedrijf. Er werkt een groep mensen
aan een tour; Experience Design& Consultancy Service, Story writing& Content
Production, Technical Wizardly en een management team.
Hier volgt het verslag van de door mij gelopen tours.
A. Treasure Hunt ( schat zoeken). Een gps die je via standbeelden in Bristol de
stad laat zien. De locaties in Bristol worden beschreven in raadsels. Bijvoorbeeld: ”I
roar day and night. But silence is what I speak….. I am the King”. Deze aanwijzing
gebruik je om bij een standbeeld van een brullende leeuw te komen.
De puzzelaar moet de verschillende standbeelden opzoeken. Hoe dichter je bij het
standbeeld komt, hoe harder de telefoon begint te piepen. De gps werkt als een
metaaldetector. Als je een standbeeld gelokaliseerd hebt, ga je op zoek naar een
nieuw standbeeld, enzovoort. Een timer houdt bij hoeveel minuten het duurt voor je
bij het volgende punt aankomt. Het spel heeft een interessante „sciencefiction look'
maar mist een verhaal dat uitlegt waarom je de standbeelden moet zoeken en waarom
het spel deze sciencefiction look heeft.
12

13. Waardering:
+ Het is een goede manier om Bristol te leren kennen!
+ Het metaal detector systeem is goed uitgevoerd
- Moeilijk wanneer je onbekend bent in Bristol
- Looks uit de context
B. Statue Hunt for Elley. Dit is een schatzoekspel met als opdracht: vind de juiste
standbeelden en ontvang de volgende hint. De jacht is bijna onmogelijk voor
toeristen. Wel laat de tour de locals op een andere manier naar hun standbeelden
kijken.
Waardering:
+Veel informatie
- Te ingewikkeld
C. Riot 1831. Riot 1831 is een non-lineaire verkenning van Queen Square. Dit
betekent dat de content in iedere volgorde beluisterd kan worden. Dit past goed bij
het chaotisch thema van deze tour. De bezoeker komt namelijk midden in een rel
terecht. Ramen worden ingegooid, mensen schreeuwen, er klinkt pianomuziek uit
een kroeg, troepen stormen het plein op. Het klinkt allemaal heel spannend. Wat
ontbreekt is een inleiding, muziek, persoonlijkheid en emotie. Ik was wel op locatie
maar mijn gevoel was daar niet. 7
Wat ik vooral mis aan deze gps tour is de verbinding tussen het plein en de audio.
Waardering:
+ Diversiteit spanning
+ Historisch correct
+ Revolutionair voor haar tijd
+Laat diverse lagen zien van het plein (politie, café, oproer, geschiedenis)
- Uiteindelijk te veel van hetzelfde
- Weinig muziek en emotie
- Weinig verbinding tussen het plein en de audio
- Te weinig afwisseling
7
"Riot 1831." Roaring Girl Productions. Roaring Girl Productions. Web. 19 May 2011. <Bron:
http://www.roaring-girl.com/productions/1831-riot/>.
13

14. D. Victoria park. In Victoria park word je rondgeleid door de verschillende
werknemers; de eigenaar van de friettent, de parkbeheerder, een onderwijzeres. De
personages vertellen wat er in de omgeving te zien is. Je hoort bijvoorbeeld de
parkbeheerder vertellen: “There is a basketball field in the park and it is used
regularly.‟‟ Technisch gezien zou het vrij weinig moeite kosten als in plaats van
commentaar het geluid van een basketbalspel te horen was geweest. De wandeling
zou dan een stuk interessanter zijn.
Waardering:
-Niet interessant genoeg
+Wel interessant concept
-Karakters vallen uit de lucht
+Via beroepen kun je verschillende lagen aangeven
E. Bristol Harbour. Is een wandeling langs de haven van het Bristol uit de 19de
eeuw. Prettig aan deze wandeling is, dat het enige wat je hoeft te doen: het water aan
je rechter hand houden. Je komt dan vanzelf op de bestemming aan.
Er is een moord gepleegd in de haven en jij wordt beschuldigd. Een jongeman komt je
helpen. In het begin moedigt deze gids je aan om te rennen. Zodra je dit doet, komt
de gps tour tot leven. Door de koptelefoon hoor je het rennen van je gids. Tijdens de
wandeling kom je verschillende karakters tegen die met behulp van videobeelden
tegen je praten. Tussen de regels door vertellen ze het verhaal van de haven.
Deze tour was een belangrijk voorbeeld voor mijn gps tour omdat de verhaalstructuur
goed werkte. Het verhaal was spannend en de karakters waren interessant. Het
element van detective in een theatervorm heb ik toegepast in de Hasselaertour.
Waardering:
-Voetstappen (als achtergrond geluid)
-Geen muziek
+Spannend verhaal
+Video van de acteurs
F. Avon New Cut Mediascape. Dit is een natuur- en cultuurwandeling langs een
stuk gekanaliseerde rivier in Bristol. Het is een wandeling die inzicht probeert te
geven in het gebied. Een rustgevende Britse stem vertelt over de bomen die bloeien in
de lente, de bloemen, de oude gevangenis en de vogels. De wandeling was gemaakt
voor de lente; ik liep hem in de nazomer. Veel van het groen aan de Riverside was al
lang uitgebloeid. Ook het onderscheiden van de planten was moeilijk. Het is niet zo
eenvoudig om één op de natuur gebaseerde gps tour te maken voor alle seisoenen.
14

15. De navigatie in deze tour is gemakkelijk maar niet erg spannend. De wandelaar hoeft
alleen het water te volgen. Als je de route verlaat, is er een geluidje te horen en wordt
het scherm blauw. Een ander bliepje is te horen als je een audio zone uitloopt. Zodra
je deze zone weer inloopt, begint het hele verhaal weer opnieuw. Dit is voor de
tourloper een irritante bijkomstigheid.
Waardering:
+Interessante weetjes
-Seizoen gebonden
-Herhalend vogelgefluit op de achtergrond (waarom vogels op de gps als je echte
vogels hebt)
-Herhaling van bestand wanneer je uit de zone loopt
G. Dierenspel (Engelse titel onbekend). Het spel vindt plaats op Queen Square. Het
plein is opgedeeld in 5 zones. Elke zone is een continent. Zodra je door een zone
loopt, is er een dierengeluid te horen. Vervolgens zegt een BBC commentatorstem
welk dier het is en wat het aan het doen is. De bedoeling van het spel is dat je gaat
ontdekken in welk werelddeel jij je bevindt.
Waardering:
- Bij de randen van de wandeling herhaalt het spel de dierengeluiden
+ Het spel had een hele authentieke sfeer en ik vermoed dat dit voor een deel kwam
door de BBC stem.
1.1.3 Texel
Gps tour Ecomare. Mijn stagebegeleider Boris van Oirschot maakte mij eind 2010
attent op een natuur gps tour op Texel.
Terwijl ondertussen de gps tour op Kasteel Groeneveld steeds meer vorm kreeg
besloot ik samen met mijn vriendin een hotel te boeken en naar Texel af te reizen.
Er waren twee gps wandelingen bij Ecomare. De ontdekwandeling( A) en de
Nachtwandeling(B), beide geschikt voor families en basisscholen.
Ecomare maakte geen gebruik van het programma Mscape maar van „Novomentor‟,
een andere software programma.
A. De Ontdekwandeling. Tijdens de ontdekwandeling word je rondgeleid door
een jong stripfiguurtje in skaterkleding. Het figuurtje stelt zich voor en vertelt wat je
gaat doen.
Op het eerste „waypoint‟ wordt de wandelaar geïnformeerd over de windrichtingen.
Dit gebeurt op een punt waar je overzicht hebt over het landschap. De richting wordt
aangegeven door middel van objecten in het landschap. Bijvoorbeeld: in het zuiden
zie je een bushokje. Dit is goed ter bevordering van de oriëntatie in de ruimte.
De ontdekwandeling heeft voor alle seizoenen andere informatie. Er bestaan vier
verschillende tours. De wandeling die ik deed was gericht op de winter.
15

16. We maakten geen gebruik van oordopjes maar van de luidspreker in de PDA. Zodat er
zo weinig mogelijk scheiding was tussen ons en het landschap.
De opdrachten zijn op te delen in horen, zien en voelen. Maar ook oriëntatie in de
ruimte en het verzamelen van materialen spelen een belangrijke rol. Tijdens deze
wandeling wordt niet geproefd. Dit komt doordat het een winteractiviteit is: er is dan
niets te eten in de natuur.
Voorbeelden van verschillende opdrachten:
Voelen. Voel aan de verschillende naalden. Van welke naalden zou jij het beste een
bed kunnen maken? Den of spar?
Waar is het warmer? Bovenop het duin of beneden aan het duin?
Kun je met je ogen dicht voelen wanneer je het bos in gaat?
Verzamelspelletjes. Op het strand krijg je twee minuten de tijd om de schelpen te
zoeken die op het scherm stonden afgebeeld. Wanneer de wandelaar een schelp vindt,
kan hij deze op het scherm aanklikken.
Ditzelfde spelletje kan ook gespeeld worden met aangespoelde objecten zoals netten
en stukken hout.
Ruiken. Ruikt het in het bos ook anders dan op de hei? Wat voor geuren ruik je
allemaal? Vieze geuren, zoete geuren, scherpe geuren?
Oriëntatie. De opdracht is: “Ga op het bankje staan en kijk naar de bomenrij in de
verte”. Op de gps staat een verzameling van verschillende bomen. De bezoeker moet
op het scherm aanraken wat hij of zij ziet.
Waardering:
+ Seizoengebonden er zijn aparte opdrachten voor verschillende seizoenen
+ Gericht op de zintuigen
+ Schitterend landschap
+ Navigeren door gebruik te maken van objecten in de omgeving.
B. Nachtwandeling. Je ziet alleen het pad op de gps door middel van een witte lijn.
Aan de hand van dit pad kan men zich in het donker oriënteren.
In de nachtwandeling zitten voornamelijk voel- en hoorspelletjes.
Voelen. Op de tast voelen of er een gladde stam te vinden is waaromheen zich een
plant heeft gewikkeld.
Juttersverhaal. In de nachtwandeling kun je op het strand een juttersverhaal
horen. Dit werkt niet altijd even goed bij meerdere personen. Bovendien waren de
stemmen net iets te zacht om boven het geluid van de zee uit te komen.
Vuurtorens. Verschillende kleine animaties van de vuurtorens kun je oproepen via
het gps systeem. Zo kun je herkennen welke toren je ziet.
Lichten op zee. Het gaat om kijken, waarnemen. Waar zijn de lichten op zee?
Waardering:
+ Spannend om „s nachts een gps tour te lopen
- Alleen te lopen op nachten wanneer Ecomare open is
16

17. We hebben gevoeld, gekeken, geroken en gehoord en bovendien heerlijk gewandeld.
Voor mijn vriendin was het de eerste keer dat ze een gps tour liep en ze vond dat het
een geweldige manier was om de natuur te beleven.
Voor mij kwamen veel dingen bij elkaar. Dit was het soort tour dat ik in mijn hoofd
had voordat ik begon met het maken van de gps tour. De tour gaf mij een
geluksgevoel ook al was het winderig en koud. Hij was poëtisch en verhalend zonder
er teveel de nadruk op te leggen. Het landschap vertelde het verhaal.
Maar het was niet de tour die paste bij Kasteel Groeneveld. Elke plaats heeft zijn eigen
verhaal en dus ook zijn eigen tour. Mogelijk kunnen de ervaringen over
natuurbeleving die ik op Texel heb opgedaan een vervolg krijgen in nieuwe projecten.
Advies:
Oriënteer je goed voordat je begint. Doordat het medium zich in een experimentele
fase bevindt, is er een grotere kans op het maken van fouten. Er is veel te leren van
andere tours.
17

18. 1.1.4 Samenvatting en conclusie. Geluiden kunnen objecten in het landschap
animeren. In de Letters from Amerika, Het Dierenspel en de Riot 1831 gps tour was
dit goed te ervaren.
Een non-lineaire tour als de „Riot 1831‟ kan de bezoeker uitdagen tot verkennen. Maar
wanneer er weinig referenties gemaakt worden met de omgeving, kan het de bezoeker
een gevoel van gebrek aan samenhangende structuur geven ondanks dat hij of zij zich
op een gekaderde locatie bevindt. Het is wel belangrijk om ook met een non-lineaire
tour kennis te maken. Ik zelf koos voor de lineaire tour.
De navigatie en lay-out van de tours waren vaak duidelijk en eenvoudig. Veel tours
liepen langs de waterkant of bleven op een plein. Treasure Hunt en A Puzzle Game for
Elly lieten je speuren naar verschillende standbeelden. Aan de navigatiehulp kon je
tips vragen. Maar deze waren vaak niet voldoende. Deze beide puzzeltours misten
context en een verhaal. Ik bleef met vragen zitten. Er werd niet aangegeven waarom
ik naar die standbeelden moest zoeken. Ook leek de lay-out niet relevant. Ik wil in
mijn tour de bezoeker beter informeren.
Bristol Harbour brengt de verhalende laag over de omgeving door middel van theater.
De tour maakt net als Riot,„1831‟ en Letters from America gebruik van de historische
laag in het landschap, maar is minder historisch gericht en meer gericht op de
emoties en wat er zoal gebeurde in de haven.
Zowel het historische- als het theatrale aspect zijn voor mij een inspiratie geweest
voor de door mij te maken tour.
Het landschap heeft een hedendaagse informatieve laag.
Victoria Park laat normale mensen vertellen over hun park. Deze tour is minder
interessant omdat letterlijk verteld wordt wat er door de deelnemer te zien is. De
Avon New Cut wandeling brengt informatie over de natuur. Omdat de informatie
statisch is terwijl de omgeving door de wisseling van seizoenen veranderd gaf het een
gevoel van frustratie. In de Texel wandeling hebben ze daar wat op gevonden. Elke
seizoen heeft zijn eigen opdrachten. Daarnaast bestaan er een nacht-tour en een dag-
tour. De Texel tours laten duidelijk zien hoe zintuigen gestimuleerd kunnen worden
in een gps tour en hoe er interactief omgegaan kan worden met het landschap. De
tours kwamen pas later in beeld en konden helaas geen inspiratiebron meer zijn voor
de Hasselaer tour.
Advies:
Als je een „natuurtour‟ wilt maken, zul je meestal meerdere varianten moeten maken
voor hetzelfde landschap.
18

19. 1.2 Oriëntatie op Kasteel Groeneveld
Op zoek naar een juiste luiste locatie voor mijn
afstudeerproject kwam Kasteel Groeneveld( zie
Figuur 2) naar voren als mogelijke optie. Open
velden, een schitterend landgoed en een budget
voor interessante projecten. Dit laatste was mij
overigens nog niet bekend toen ik de stage
begon. Na een pitch aan de telefoon en een
gesprek op het kasteel, was ik welkom.
Figuur 2 Kasteel Groeneveld Bron: Kasteel
Kasteel Groeneveld is een buitenplaats, dat wil Groeneveld
zeggen een groot huis op het platteland met een
landgoed erom heen. Het kasteel kent een rijke geschiedenis. Het was ooit een
landhuis voor de rijken der rijken, maar ook kindertehuis, kunstenaars kolonie, decor
voor Swiebertje en Pipo de Clown en werkruimte voor Karel Appel.
In 1986 werd daar het Centrum voor Landschap, Natuur en Bosbouw van
Staatsbosbeheer gevestigd. In 2007 werd het de buitenpost van het Ministerie van
N.L.V., Natuur Landbouw en Visserij dat nu E.L.&I., Economie Landbouw en
Innovatie is. Het kasteel heette vanaf dat moment „Buitenplaats van stad en land.‟
Staatsbosbeheer heeft het landgoed en het kasteel nog steeds in haar bezit. Het
ministerie onderhoudt het kasteel.
Kasteel Groeneveld verzorgt activiteiten voor beleid, publiek en onderwijs en wil
daarmee mensen raken, zodat ze zich verantwoordelijk voelen voor landschap en
platteland. Kasteel Groeneveld is een kritisch platform voor het platteland en
landschap met drie taakvelden: publiek, beleid en onderwijs. Een inspirerende
omgeving waar beleidsmakers, projectleiders en andere betrokkenen elkaar
ontmoeten, ideeën genereren of werken aan concrete oplossingen voor actuele
vraagstukken. 8
Een aantal van de activiteiten van Kasteel Groeneveld zijn:
- Tentoonstellingen organiseren omtrent de bovenstaande thema‟s
- Programma‟s voor het lager onderwijs
- Rondleidingen en wandelingen in het landschap
- Een filmfestival “Nieuwe Oogst”
- Een festival “Groeneveld festival”
- Conferenties en congressen en lezingen.
8
Kasteel Groeneveld : Buitenplaats Voor Stad En Land : Baarn. Kasteel Groeneveld. Web. 11 Mei 2011.
<http://www.kasteelgroeneveld.nl/Missie/15/default.ecms>.
19

20. 1.2.1 Geschiedenis van het hoofdkarakter. Ik heb Pieter Cornelis
Hasselaer, ( zie Figuur 3) een rijke handelaar en eigenaar van het kasteel,
die leefde van 1720 tot 1777 als prominente historische persoon
gekozen. Hij was een interessante persoonlijkheid voor het
hoofdkarakter van mijn tour. Door omstandigheden raakt de Heer
Hasselaer aan lager wal. Hij verkoopt het landgoed aan de Heer Van der
Dussen en vertrekt vervolgens naar Indië om daar fortuin te maken.
Zijn vrouw sterft op de heenreis. Hij hertrouwt in Indië; daar verliest hij
ook zijn tweede vrouw. Na een lange eenzame terugreis koopt hij het
kasteel weer terug van de nabestaanden van de reeds overleden Van der
Dussen.
1.2.2 Waarom werd Heer Hasselaer het hoofdkarakter?
Dit heeft meerdere redenen: Heer Hasselaer heeft een intrigerende
geschiedenis en het interieur van het kasteel is sinds hij er woonde niet Figuur 3 Hasselaer Bron:
veel meer veranderd. Er is dus een link tussen binnen en buiten, tussen http://landentuinbouw.spin
azieacademie.nl/2009_01_0
kasteel en landgoed. In de tijd van de Heer Hasselaer werd de tuin 1_archive.html
veranderd van een Franse tuin naar een Engelse tuin. Dat is een
interessant thema voor een tour over landschappen. Bovendien kent het landgoed
nog steeds zowel Engelse als Franse elementen. De Heer Hasselaer koopt het kasteel
weer na een periode in Indië gewoond te hebben. Er is dus sprake van een
thuiskomst. Dit is een goed moment om een tour te starten. Zowel bezoeker als Heer
Hasselaer gaat het landgoed verkennen. Het onderzoek versmalde zich daarom op de
periode van Heer Hasselaer. Hierbij heb ik gekeken naar zijn leven en de
gebeurtenissen in het jaar 1774.
1.2.3 Het landschap. Hoe kijk je naar een landschap bij
het ontwikkelen van een gps tour? Elk landgoed kent
verschillende onderdelen. Zo ook Kasteel Groeneveld.
Er is een Engels park, een Franse groente- en kruiden tuin,
een binnenplaats, weidevelden, een bos, een oprijlaan en
natuurlijk het kasteel zelf.( zie Figuur 4)
Wat wordt er voor informatie verstrekt op deze plekken?
Om een goede eerste indruk te hebben van het gebied heb ik
eerst een aantal al bestaande tours gelopen. De
Klankschaproute met klassieke muziek via een mp3speler.
De gps wandeling, dat wil zeggen een wandeling waar je
naar een gps locatie moet lopen en de Landgoed Speurtocht,
een speurtocht voor middelbare scholieren waar de
verschillende elementen van het landgoed in naar voren
komen. Bij het maken van een tour is het goed om te weten
wat er in het landschap gebeurt. Dat kan door de mensen die Figuur 4 Het landgoed. Bron: Kasteel
Groeneveld
bekend zijn met het gebied te vragen wat zich in het gebied
afspeelt. Maar het gebeurt soms ook dat mensen wanneer zij
ergens lang werken en wonen de normale, soms bijzondere dingen niet meer
waarnemen. Het is daarom een goede gewoonte om zelf eens ergens te gaan zitten,
liefst in het zonnetje, om gewoon te kijken wat er gebeurt. Wat doen de mensen en
waarom? Zo werd er op Kasteel Groeneveld heel vaak de hond uit gelaten, kwamen er
veel kinderen met ouders en of grootouders, waren er bruidsparen voor
fotoreportages, kwamen er zo nu en dan ambtenaren voorbij die een vergadering
20

21. belegden en zoefden Natuurmonumentenwerkers in groene wagentjes over het
terrein.
Deze menselijke gegevens zijn van belang voor het schrijven van het script. Zo ook
spelen jachthonden een belangrijke rol in de gps tour. Dit werkte bij het testen goed.
De werkelijkheid van de audio tour en die van het heden versmolten zich.
1.2.4 Historisch culturele elementen in het
Landschap. Op het landgoed staan verschillende
gebouwen met een historische functie. Zo is er de
ossenstal, de boerderij (Zie: Figuur 5), de paardenstal, de
oranjerie, de ijskelder en natuurlijk het landhuis.
Welke rol spelen deze gebouwen in de gekozen periode?
Maar bovenal welke geluiden horen bij deze plekken?
Hier kom ik in het hoofdstuk over audio op terug.
Het landgoed vulde zich in mijn fantasie met mensen;
boeren, jagers, koetsiers, lakeien, hofdames en
tuinmannen. Waar zouden ze zich bevinden op een mooie Figuur 5 Boerderij Ravestein. Bron:
http://www.panoramio.com/photo/495454
dag in 1774? 31
1.2.5 Sfeer op locaties . Landschappen zijn gevarieerd, ze
wekken diverse emoties op. Zo zijn er enerzijds locaties die
spanning oproepen en andere die rust uitstralen. Het
ontdekken en herkennen van deze plaatsen is belangrijk. Je
kunt er emotionele scenes laten gebeuren. Emoties kunnen
worden versterkt door tekst, muziek en plaatjes.
Omgevingspsycholoog Agnes van den Berg stelt in het
artikel „de Charme van de Savanne,‟ dat de savanne en de
daar op lijkende Engelse parkachtige omgevingen ( zie:
Figuur 6) het meest prettig wordt ervaren door mensen.
Deze landschapsvorm heeft de mogelijkheid om te schuilen
voor grote roofdieren en te verkennen voor bijvoorbeeld
voedsel. Je kunt er zien zonder gezien te worden. Interessant
is dat ze ook schrijft dat mensen die zich meer op veiligheid
richten, de voorkeur hebben voor door mensen
gecontroleerde natuur. Mensen die meer met zelfontplooiing
bezig zijn geven de voorkeur aan ruige natuur. Echter als
deze mensen ( vaak hoogopgeleiden) herinnerd worden aan Figuur 6 Het parkachtig landschhap van
hun sterfelijkheid komen ze dichter bij de mensen die liever Kasteel Groeneveld Bron:
beheersbare natuur willen.9 Een bos of een meer gesloten http://www.panoramio.com/photo/432
90370 Fotograaf:M.Kranenborg-Torn
landschap kan daarom spanning opwekken. Dit kan goed
gebruikt worden in het verhaal. In de gps tour vindt men
een bewusteloze man in het bos. Ook wordt de bezoeker toegefluisterd terwijl hij of zij
onder de rododendrons doorloopt. Er wordt hier dus ingespeeld op de spanning in
het landschap om het verhaal te vertellen.
9
Agnes Van De Berg. "De Charme Van De Savanne." Topos Jan. 2004. Web.
<http://www.agnesvandenberg.nl/savanne.pdf>.
21

22. 1.3 De doelgroep
„Kasteel Groeneveld‟ stelde 'jongeren‟ als doelgroep voor. De gedachte hierachter was
dat gps vooral jongeren zou aanspreken. Het Kasteel heeft nog weinig activiteiten
voor jongeren. Een gps tour voor deze doelgroep zou een aanwinst zijn.
Daarom heb ik de tour gericht op middelbare school jeugd.
Het blog 'Young Works' stelt in haar samenvatting van het CBS rapport: Het drukke
leven van een gemiddelde jongere bestaat voornamelijk uit school, contact met
vrienden en verschillende vrijetijdsbesteding. Daarnaast sporten veel jongeren en
dragen ze op hun manier ook een steentje bij aan de maatschappij.10
Verwachting: op eigen initiatief zullen jongeren niet snel het Kasteel Groeneveld
bezoeken, ze hebben andere prioriteiten. Je zult ze in groepsverband of in
schoolverband moeten uitnodigen als je deze groep wilt bereiken.
36 procent van de 1300 in 2009 geïnterviewde studenten heeft een „smart phone‟.11
Dit getal zal volgens de internationale onderzoeksite Youth Mobile in 2011 alleen
maar stijgen.12 Dit bleek ook zo te zijn bij navraag in een vwo schoolklas in de
omgeving van Baarn. Het percentage ligt daar zelfs hoger. (>50 %) Hierbij moet wel
gezegd worden dat Baarn een plaats is met een hoog gemiddeld inkomen.
Jongeren kunnen de tour dus zelf vaak met hun eigen apparaat lopen.
Tijdens het ontwikkelen van de tour werd deze regelmatig getest. Hierbij bleek dat
ook ouderen de tour leuk en/of interessant vonden. De tour lijkt mij geschikt voor
mensen vanaf plusminus 12 jaar.
In augustus 2011 zullen bij wijze van test 200 jongeren met eigen iPhone en Windows
mobile telefoons, uitgenodigd worden om de tour te lopen op Groeneveld. Dit wordt
georganiseerd door Kasteel Groeneveld. Mij is gevraagd dit te begeleiden. Achteraf
had bij aanvang al met jongeren over de tour gepraat moeten worden. Voor mij was
dit op dat moment nog een te grote stap. Eerst wilde ik zelf ervaring op doen.
Advies:
Ga met de doelgroep aan tafel voor dat je begint.
1.4 Lagen in het landschap
Het landschap kent verschillende lagen. Hierbij zet ik er een aantal op een rij:
Ruimte: de topografie, de navigatie, de vormen in de omgeving, de gebouwen en
monumenten en de geologie.
Natuur: diverse dieren ( huisdieren, dieren in het wild en dieren van de boerderij) en
planten( bomen, bos, rododendrons, mos).
10
Youthworks: Vrije tijd En Maatschappelijke Participatie. Youthworks, 05 June 2010. Web. 12 May 2011.
<http://blog.youngworks.nl/facts/vrije-tijd-en-maatschappelijke-participatie>
11
Youthworks: Jongeren En Smartphones. Youthworks, 14 Mar. 2010. Web. 12 May 2011.
<http://blog.youngworks.nl/facts/jongeren-en-smartphones>.
12
"YouTube - Mobile Youth Around the World: Insights into Mobile Youth Culture." YouTube - Broadcast
Yourself. Mobile Youth, 20 Apr. 2011. Web. 12 May 2011. <http://www.youtube.com/watch?v=kT78GBErJeU>.
22

23. Weer: Er is niets zo veranderlijk als het weer. Toch is dit goed te gebruiken in een gps
tour. Doormiddel van een weerbericht op internet kun je inspelen in de gps tour op
de elementen door bijvoorbeeld wat over het weer te zeggen. Of door bijvoorbeeld
bepaalde toepassingen alleen te laten werken als het mistig is of juist bewolkt.
Elementen: aarde, water, lucht en vuur.
Tijd: geschiedenis, en toekomst, seizoenen, feestdagen, moment van de dag/nacht.
Zintuigen: Wat hoor je, proef je, zie je, en ruik je in het landschap?
Menselijk gebruik: beroepen, vrijetijdsbesteding, andere functies (maken van foto
reportages).
Kunst: gemaakte kunstwerken in en van een gebied.
Folklore: verhalen en mythen over het gebied.
Cultuur: high culture en low culture, lokale gewoontes, dialect, lokale grote schilders,
componisten, etc.
Architectonische laag: Hoe is het landschap ontworpen?
Psychogeografische laag: Wat voelen mensen bij een plek en hoe gedragen ze zich
daar?
Niet alle lagen gebruik je in de gps tour. Elke laag die je toevoegt aan het verhaal
brengt meer werk met zich mee. En daar is dan meer kennis en vaardigheid voor
nodig. Inspelen op het veranderlijke weer wordt om die reden lastig.
Alle lagen zijn met elkaar verbonden. Laten we de geurlaag nemen als voorbeeld. Wat
je op het landgoed ruikt kan te maken hebben met seizoenen. De herfst ruikt anders
dan de winter. Beroepsactiviteiten zoals die van een boer die aan het rooien is en die
van een bakker die 's ochtends zijn broodbakgeuren. Ook het weer bepaalt wat je
ruikt. Bedenk je maar eens de geur na een onweersbui. Dit geldt voor veel lagen. In
het landschap is niets continu, sommige elementen veranderen snel, sommige
elementen doen daar eeuwen over. Maar alles is altijd in beweging. Houd hiermee
rekening bij de ontwikkeling van je tour. Het is een kans je tour te verfijnen.
Neem de lagen waarvan je zeker bent dat ze een impact hebben op het verhaal en de
bezoeker. En doe dat op een manier zodat je een verbinding kan maken tussen de
informatie en de omgeving. Het hoeft niet altijd zo te zijn dat er een jachthond
voorbij loopt terwijl David met de jachthonden loopt. Maar als het gebeurd heb je een
extra ervaringsprikkel. Dat is de magie van het moment.
23

24. 1.5 Het verhaal ontwikkelt zich
Na het lopen van de verschillende tours en het analyseren van de lagen in het
landschap begon het schrijven, het maken van „schetsen‟ en het ervaring opdoen met
de mogelijkheden van Mscape.
Reject dehumanization:
Voor hen die de tour nog willen lopen, volgen er nu wat ze in tell stories
het Engels noemen „spoilers‟, ofwel kennis die de verrassing
Stories ground people in
van de tour zal verpesten. Ik raad daarom aan om dit
culture,
onderdeel te lezen na het wandelen van de tour.
(and remove the alienation that
1.5.1 De Hasselaerroute. Het verhaal begint met een causes aggression)
koets die over de laan rijdt; de landheer wordt wakker, hij is
thuis. David, de jager, is een goede vriend van Heer stimulate their imagination,
Hasselaer. Ze hebben elkaar in lange tijd niet gezien maar (and therefore improve the
alles voelt vertrouwd. David loopt met Heer Hasselaer door capability to change)
het bos waar ze een bewusteloze jongeman vinden die later
de zoon van de architect blijkt te zijn. Motief: Ik vond dat er teach them about themselves
een spannende gebeurtenis moet plaatsvinden. Ik zag dat
and connect them with each
het goed werkte in de Bristol tours zoals Bristol Harbour. other.
Ik wou de verandering verbeelden van een Franse- naar een Stories are a vital element of
tuin in de Engelse romantische stijl. Een Franse tuinman society.
die rechtlijnig, conservatief en streng is en alles bijna
Bron
verkrampt beheersbaar wil houden tegenover een Engelse
architect die alles wil veranderen, die grenzen wil verleggen Harvey, Auriea, and Michael Samyn.
en opgaat in zijn gecreëerde wereld van natuurlijke vormen. "Realtime Art Manifesto." Realtime Art
Manifesto. Tale of Tales, 2007. Web. 13
May 2011. <http://www.tale-of-
Beide heren zijn bijzonder egocentrisch en gericht op slechts tales.com/tales/RAM.html>.
een ding: macht over de tuin. In deze machtsstrijd verliezen
ze zichzelf. Ze vergeten wat echt belangrijk is: hun kinderen, de zoon die bewusteloos
in het bos ligt en de dochter die zorg heeft om haar vader. Via beide karakters kun je
laten zien wat voor werk het was om de verschillende landschappen uit de 18de eeuw
te maken en te onderhouden. Bij de architect hoor je werklieden de sloot graven en
bij de tuinman het knippen van de heg. De tuinman probeert de bezoeker bovendien
te overtuigen van het belang van het behoud van zijn tuin en laat ze bijvoorbeeld
ruiken aan de kruiden; een vergelijkbaar idee zoals we eerder in de Texel tour gezien
hebben. De architect vertelt over zijn in voor die tijd moderne ideeën, die de bezoeker
nu 240 jaar later in uitgewerkte staat voor zich ziet.
De dames zijn aan het roddelen over de heer Hasselaer wanneer hij ze stoort. Hij
ondervraagt hen over de gewonde bewusteloze man in het bos en het lint dat ze
daarbij gevonden hebben. Josefien vindt dat de heer zich maar opwindt en probeert
zijn geest tot rust te brengen door middel van meditatie. Tijdens het slot van het
verhaal blijkt dat Josefien inderdaad de zoon van de Architect een flinke duw heeft
gegeven waardoor hij viel en bewusteloos raakte. Dit omdat zij hem met Marianne
haar bediende had gezien.
24

25. Einde van de spoilers
Correctie door derden. Toen het script af was hebben zowel mijn stagebegeleiders
als een historica, die op kasteel als vrijwilliger werkt, het script gelezen. Zij hebben
verschillende aanbevelingen gedaan. Dat is belangrijk voor een tour. Het maakt de
kans kleiner dat niet-opgemerkte onjuiste informatie in de tour terecht komt.
Advies:
Het laten lezen door derden met kennis van zaken van het voorlopige script kan de
kwaliteit en de historische of feitelijke betrouwbaarheid van het product verhogen
1.6 De Hasselaerroute en de lagen in het landschap
Hoe kun je de verschillende lagen in het landschap gebruiken voor het verhaal?
In dit hoofdstuk een antwoord op deze vraag.
Historie. De tour legt de nadruk op een verandering. Van de Franse stijl naar een
Engelse stijl. Er is een veranderingsproces gaande. De geschiedenis van de eigenaar is
belangrijk evenals de activiteiten van de mensen op het landgoed. De sociale
verhoudingen uit die tijd worden duidelijk door het verhaal. In de tour worden
verschillende historische objecten en gebouwen gebruikt en genoemd. Belangrijk zijn
het kasteel en de boerderij. De ijskelder en de wijnberg worden zijdelings benoemd.
Psychogeografische laag. Spannende gebeurtenissen gebeuren op landschappelijk
spannende locaties.
Natuur. Hasselaer gaat met David op jacht. Hij zoekt zijn weg door het bos op zoek
naar wild. Hij doet dit samen met de honden. Veel mensen laten hun hond uit op het
landgoed. Ook worden in de tour planten benoemd zoals de kruiden in de Franse tuin
en de rododendrons in het park.
Zintuigen. Historische geluiden en muziek uit die tijd worden beluisterd. Salie en
munt worden geroken. Door rustig stil te zitten vraagt de tour je te kijken naar
aspecten van het landschap.
Menselijk gebruik. De bezoeker wordt bewust gemaakt van het feit dat het landschap
met mensenhanden gemaakt is en dat blijvend onderhoud nodig is. Vroeger werd
alles met de hand gedaan.
Architectuur. Het park is destijds ontworpen door een architect, deze architect speelt
een rol in de tour.
25

26. Hoofdstuk 2
2.0 Het maken van een gps tour.
Wat zijn de voor- en nadelen van locatieve media voor natuurorganisaties?
Wat is er nodig voor het ontwikkelen van een gps tour? Wat zijn de kansen die dit
nieuwe medium ons biedt?
Hier volgt een verslag van de ontwikkeling van „de Hasselaerroute‟. Het hele proces
heeft ruim een jaar geduurd. Het was hard werken. Een proces van vallen en opstaan
met veel persoonlijke leermomenten. In dit verslag ga ik hier niet diep op in. Wel geef
ik adviezen voor anderen die ook een tour willen ontwikkelen.
2.1 Wat is nodig voor een locatieve media tour?
Na het vooronderzoek moet er een script geschreven worden. Het gaat om een
verhaal, in dit geval een plot en ook om planning in het landschap. Voor het opnemen
van de teksten zijn acteurs uitgenodigd. Muziek en geluidsfragmenten zijn uitgezocht
om het verhaal in de gps tour te ondersteunen.
Klassieke muziek vult de stiltes op. In Bristol gebruikte men voetstappen of
vogelgefluit. In de Klankschap wandeling werd echter duidelijk hoe goed klassieke
muziek de beleving in het landschap kan versterken.
Voor de navigatie zijn er door mij kleine kaartjes ontwikkeld. Om de bezoekers een
beeld te geven over welke karakters het gaat, heeft een kunstenares portretten
gemaakt. (zie Figuur 10) Bovendien: Om een interessante tour te maken heb je veel
kennis nodig van de mogelijkheden het medium biedt. Hier volgt een verslag van de
ontwikkeling van de Hasselaerroute.
2.1.1 Het schrijven van het script heeft ongeveer anderhalve maand geduurd. In
principe kun je dit zelf doen maar je kunt ook vrijwilligers of een betaalde auteur
uitnodigen om het verhaal te schrijven. Je moet bij het schrijven van het verhaal
rekening houden met de positionering in het landschap. Zie hier voor bij het
hoofdstuk 2.5 over navigatie en 1.4 over de lagen in het landschap.
2.1.2 Het kiezen van stemmen. Na het schrijven van het script ging ik op zoek
naar geschikte acteurs. Ik heb theaterregisseuse Coby Becks van 'Theatergroep Zet'
gevraagd. Ze raadde mij aan Stephan Wüst te vragen. Deze stemacteur vond ze
perfect voor drie personages, de rol van Heer Hasselaer, de architect en de Franse
tuinman. Uiteindelijk heb ik alle auteurs uit haar theatergroep gekozen; Cobie Becks,
Bob Wüst en Yvonne Scherion en Stefan Wüst. Kasteel Groeneveld stelde hiervoor
een budget ter beschikking.
Advies:
Gebruik je netwerk om acteurs te selecteren.
Misschien is er een lokaal theater groep die tegen lage kosten wil mee werken.
Wees wel kritisch, stemmen zijn een belangrijk element in de tour.
26

27. 2.1.3 Het kiezen van opnameapparatuur. Voor de opnames
hoef je geen studio te hebben. Dit kan met een kleine audio
recorder. Ik heb de M-Audio Micro Track 24/96 Pocket13 (zie
Figuur 7) gebruikt. Later bleek de batterij snel leeg te raken en het
apparaat crashte een paar keer. Men adviseerde mij een apparaat
van het merk „Zoom‟ aan te schaffen. Deze is stabieler en ook nog
iets goedkoper. (zie 2.3 voor kosten)
Het is aan te raden om bij de opnames gebruik te maken van een Figuur 7 M-audio microtrack
24/96 pocket bron:
Binaural Microfoon. Dit zijn twee microfoons die in de oren http://digitalmedia.oreilly.co
m/2005/11/30/m-audio-
gedragen worden. Hierdoor ontstaat een 3d effect en wordt de microtrack-review.html
audio natuurgetrouwer. Deze microfoon is niet gebruikt op de tour
op Kasteel Groeneveld. 14
Binaural Microfoon brengt, zeker wanneer buiten wordt opgenomen, een geweldig
effect met zich mee.
Advies:
Het opnemen hoeft niet in een dure studio.
Het kan met goedkopere apparatuur van de instelling.
2.1.4 Opname van de teksten. Om in de sfeer te komen, hebben we vóór de
opnames een rondleiding gemaakt door het kasteel. Het was een goed idee om de
auteur die 'de Heer Hasselaer‟ speelt naar zijn eigen schilderij te laten kijken.
Typetjes en dialecten. Eerst hebben we tijd genomen om te zoeken naar het juiste
accent dat paste bij de karakters. De typetjes moeten verschillend zijn. Dit is niet
gemakkelijk omdat Stephan bijvoorbeeld drie typetjes in zou spreken die bovendien
duidelijk en boeiend moesten klinken. Tijdens dit proces kwam de vraag naar voren:
moet de boerin niet spreken in Baarns dialect? Maar aangezien niemand van het
team wist hoe dit dialect klonk, werd het een mengeling tussen plat en Amsterdams.
Dit is wel iets om van te voren over na te denken bij het maken van een gps tour. Het
is meestal aan te bevelen de karakters in het streekdialect te laten spreken om de
verbinding met het land te versterken. Het moet wel verstaanbaar blijven voor het
publiek.
13
Mark Nelson. "Review: M-Audio MicroTrack 24/96 Pocket Digital Recorder - O'Reilly Media."
Digitalmedia.oreilly.com -- Welcome to the O'Reilly Digital Media Center. O'Reilly, 30 Nov. 2005. Web. 28 May
2011. <http://digitalmedia.oreilly.com/2005/11/30/m-audio-microtrack-review.html>.
14
"Low Noise In-Ear Binaural Microphone." The Sound Profesional. Make-a-Store. Web. 28 May 2011.
<http://www.soundprofessionals.com/cgi-bin/gold/item/SP-TFB-2>.
27

28. 2.1.5 Opnames binnen of buiten? Op de conferentie in Belfast heb ik het advies
gekregen om de opnames buiten te doen. Daarom zouden in eerste instantie de
opnames in het park plaatsvinden zodat zowel de akoestiek als het achtergrondgeluid
zo natuurlijk mogelijk zouden zijn, ook konden de acteurs en of geïnterviewde dan
reflecteren op het landschap. We hebben dit geprobeerd maar, zoals eerder genoemd,
waren de batterijen van de geleverde opnameapparatuur waren vrij snel leeg. We
hebben uiteindelijk de tour binnen opgenomen.
Bij binnenopnames moet je rekening houden met: echo, geluiden van buiten, van
computers, servers, printers en radiatoren. Hoeveel achtergrondgeluid laat je toe?
Wat is acceptabel in de opname? Wat stoort de gebruiker? Om dit te beoordelen
moetje tijdens de opname meeluisteren met een koptelefoon. Zo weet je wat er
gebeurt.
Er is overigens later tijdens de bewerking wel wat te doen aan achtergrondruis maar
dit maakt de opname minder natuurlijk. Bovendien is het extra werk.
Een papier met „Stilte! Opname!‟ op de deur helpt bij het verminderen van lawaai.
Elektrische apparaten dienen uitgezet te worden. Daarnaast moet het aantal mensen
in de ruimte zo veel mogelijk worden beperkt. Dat betekent dat diegenen die niet aan
het woord zijn de ruimte moeten verlaten.
Dan is er de tijdsdruk. Acteurs werken niet gratis en ieder uur kost geld. Daarom is
het verstandig om eerst de rollen op te nemen van de acteurs met de minste tekst.
2.1.6 De planning van de opname. Het was de bedoeling alles in één dag op te
nemen. Dit was te optimistisch ingeschat. Een paar dagen later zat de gehele crew,
minus Yvonne, weer op Kasteel Groeneveld voor de tweede ronde. Door leerzame
beginnersfouten, zoals het niet voldoende de tijd nemen voor het afluisteren van de
tape, ontbraken er onderdelen. Dit kwam vooral omdat de opnames per scene
opgenomen waren. Na elke scene stopten we een moment met opnemen en startten
vervolgens weer een nieuwe opname. De gedachte hierachter was juist om het nawerk
te verminderen. Ook hebben we waarschijnlijk een keer niet op record gedrukt of
sloeg het apparaat niet aan. Enkele weken later zaten we weer in een theaterruimte in
Zutphen. De opnames werden nog snel voor de toneelrepetities gemaakt.
Advies:
Het een goed idee om eerst de tour met je eigen stem op te nemen voordat er acteurs
ingehuurd worden. Hierdoor kunnen er eventuele fouten vast uit de tour gehaald
worden en hebben de acteurs een beter beeld van de te maken tour.
Zorg dat je de apparatuur goed voor elkaar hebt, zodat je op locatie kunt opnemen
omdat dat toch betere kwaliteit geeft.
Beluister steeds de opgenomen stukken.
28

29. 2.1.7 Beeldmateriaal, portretten en afbeeldingen, vraagteken en
startknop. Voor de GPS tour zijn een aantal ontwerpen gemaakt ter bevordering
van het verhaal, de navigatie en het gebruiksgemak. De navigatie is besproken in
hoofdstuk 2.5
Aan het begin van de tour verschijnt er een startknop. (Figuur 9)Als je de weg kwijt
bent, druk je op de knop met het vraagteken.( Figuur 8)
Figuur 8 Vraagteken Figuur 9 Startknop
Om de karakters in de GPS tour meer sfeer te geven heeft Marlies Barends een aantal
portretten gemaakt(Figuur 10). Daarnaast heeft ze een aantal scenes geïllustreerd. Het
verzoek was om de portretten en scenes historisch zo correct mogelijk te maken. Dit
is goed gelukt. Het resultaat valt te bekijken op de volgende pagina‟s.
As de zon schijnt, zijn de donkere tekeningen niet altijd even goed zichtbaar op de
telefoon. De afbeeldingen zijn wel goed zichtbaar in de schaduw. De schilderijen van
Josefine en Marianne hebben de namen van de karakters op de afbeelding. Dit heeft
verhaaltechnische redenen. Bij de andere karakters is het duidelijk wie de karakters
zijn.
29

30. 30
Figuur 10 portretten door Marlies Barends
en het portret van de Heer Hasselaer(

31. 2.1.8 Bewerking van geluidsbestanden. Voor de bewerking heb ik het
programma 'Audicity15' gebruikt. Dit is een gratis programma waarmee je
gemakkelijk audio kan bewerken.
2.1.8.1 Geluiden. De gps tour bevat een groot aantal geluiden. De tour begint met
paardengetrappel en het geluid van de koets die naar Kasteel Groeneveld rijdt.
Vervolgens hoor je de poort opengaan. Er wordt over grint gerend. David, de jager en
oude vriend van heer Hasselaer, komt naar buiten en je hoort het geluid van honden.
Dan is er nog het kloppen op de deur, het uitgraven van de tuin, het geknip van
tuinlieden in de Franse tuin, koeiengeluiden in de ossenstal en het gehinnik van
paarden in het koetshuis.
Zelf opnemen van geluiden is een mogelijkheid maar dat is nogal arbeidsintensief. Op
het landgoed ben ik bezig geweest met opnemen van de piepende poort die opengaat,
het kloppen op de deur en het lopen in het grint. Uiteindelijk heb ik de opnamen niet
gebruikt, omdat er voor al die geluiden een betere en bovendien gratis alternatief op
internet te vinden was.
http://www.freesound.org/ is een grote open source bibliotheek vol gratis
geluidseffecten, waar iedereen het zijne aan toe kan voegen. Ik heb hier veel geluiden
vandaan gehaald. Wanneer Freesound niet het juiste bestand heeft, kun je gebruik
maken van google of http://www.findsounds.com/ , een zoekmachine specifiek voor
geluiden. Op http://www.soundsnap.com kun je geluiden kopen. Bron.16
Geluiden van internet downloaden geeft minder werk voor de bewerking.
Advies: Geluiden van internet downloaden geeft minder werk voor de bewerking.
2.1.8.2 Waar moet je op letten wanneer je een geluid uitzoekt? Heb van
tevoren een duidelijk idee welk geluid je wilt. Vraag jezelf af waar het geluid vandaan
komt. In de groentetuin wou ik het precieze knipwerk dat bij de Franse stijl hoort,
laten horen. Het beeld in mijn hoofd is dat van mensen die met de schaar gras en
heggen knippen. Wanneer je een beeld hebt van datgene wat het geluid maakt kun je
het geluid makkelijker uitzoeken. Ik vond het geluid van een kappersschaar dat voor
mijn gevoel perfect paste bij het bewerken van de Franse tuin. Je hoeft dus
bijvoorbeeld niet te zoeken op tuinschaar. Wees creatief.
15
J.Reid. "Mscape Experience Design Guidelines." HP Labs - Advanced Research at HP Labs. Dec. 2007. Web. 28
May 2011.
<http://www.hpl.hp.com/downloads/mediascape/mscape_Experience_Design_Guidelines%20v2.pdf>.
16
J.Reid. "Mscape Experience Design Guidelines." HP Labs - Advanced Research at HP Labs. Dec. 2007. Web. 28
May 2011.
<http://www.hpl.hp.com/downloads/mediascape/mscape_Experience_Design_Guidelines%20v2.pdf>.
31

32. 2.1.8.3 Het maken van soundscapes. Vaak is het niet genoeg om één enkel
geluid te plaatsen in het landschap. Er moeten meerdere geluiden te horen zijn. In
het begin van het programmeren had ik bij de werkzaamheden aan de romantische
tuin verschillende geluiden geplaatst; schepgeluiden, zaaggeluiden en andere
werkgeluiden via „Mscape speakers‟. Wanneer je dichter bij het centrum van de
Mscape speaker zone komt gaat het geluid harder, en wanneer je van het centrum
afloopt gaat het geluid weer zachter.
Dit gaf echter niet het juiste resultaat. Je hoorde zo nu en dan een geluid. Het gaf niet
de sfeer die een werkplek moet hebben. Door verschillende geluidsbestanden door
elkaar te mixen met de hulp van 'Audicity' werd het een heel interessant
geluidslandschap waarbij het duidelijk was dat er gewerkt werd.
2.1.8.4 MP3 naar wav. Met 'Audicity' kun je alleen bestanden in het wav
geluidsformaat maken. Dit bestand is echter te groot voor Mscape. Om dit op te
lossen kun je het geheel omzetten tot een klein mp3 bestand. Dit kun je doen door
een converter te gebruiken zoals de „‟wav to mp3 converter‟‟. Deze is te vinden op de
volgende website:
http://www.mthreedev.com/
Conclusie en advies:
Geluiden brengen sfeer in de tour, een opengaand hek, geblaf van honden.
Geluiden kunnen gratis worden gevonden op verschillende sites.
Zoek het geluid van de actie. Het kan ook in een andere context gebruikt worden.
Wees creatief bij het zoeken naar geluid.
Opnemen kan simpel en goedkoop met eigen apparatuur.
2.1.9 Muziek in de Hasselaer route. In de Hasselaer route wordt gebruik
gemaakt van klassieke muziek. Met mijn vader, Gerben Schrale heb ik een aantal
klassieke stukken uitgezocht die rond 1774 gecomponeerd zijn. Daarbij is gekeken
naar de emotie in verschillende scenes, de sfeer in het landschap, de verschillende
stijlen: Franse muziek en Engelse muziek en naar de politieke realiteit: zouden deze
stukken gespeeld zijn op het Kasteel? Wel of niet gebruik maken van katholieke
componisten voor de protestante Hasselaer? Het belangrijkste is wel dat muziek het
verhaal versterkt. Schoonheid heeft prioriteit.
32

33. Copyright: Wanneer de componist meer dan 70 jaar geleden is overleden, vervalt
volgens Buma Stemra het auteursrecht van de media en is iedereen vrij om zijn
muziek te gebruiken. 17
Wel is het zo dat de uitvoerder rechten heeft. Kasteel Groeneveld heeft de taak op zich
genomen om dat precies uit te zoeken.
Advies:
Vraag hulp van iemand die verstand heeft van het genre dat je wil gebruiken.
Zorg dat de muziek klopt bij het tijdsbeeld van het thema.
Gebruik copyright vrije muziek of muziek waarvan het auteursrecht is verlopen.
Werk samen met een of twee muzikanten om de tour nog persoonlijker te maken.
2.2 Gebruik
Voor het lopen van een gps tour heb je hardware nodig.
Kasteel Groeneveld heeft de keuze gemaakt om bezoekers de tour op eigen telefoon te
laten installeren. Het nadeel hiervan is wel dat niet iedereen de tour kan lopen. Je zou
ook de keuze kunnen maken om apparaten te verstrekken aan de bezoekers. Maar dat
is kostbaar. Een iPhone 4G kost in 2011 € 599. De iPhone 3G; (minder snel, zonder
abonnement) ruim € 40018. De iPod touch 4G; ( moet gehackt en dan ben je je
garantie kwijt) kost € 21919.
Kasteel Groeneveld had een geschikt apparaat in Amerika besteld: de gps Cradle20
van Dual. Deze gps had ruim voldoende batterij en zat aan de iPod vast. Een perfecte
kandidaat voor Kasteel Groeneveld. Dit product kon om onduidelijke redenen helaas
niet geïmporteerd worden.
2.2.1 Handleiding. Voor de balie en medewerkers heb ik een handleiding
geschreven. Hierin staat beschreven hoe men het publiek moet begeleiden. Ook
wordt er vermeld dat de bezoeker indien nodig een splitter en een extra koptelefoon
kan ophalen bij de balie. Aan een iPhone kunnen door een splitter twee koptelefoons
hangen.
17
"Buma/Stemra - Veelgestelde Vragen: Vraag over Auteurs Recht." Buma/Stemra. Web. 06 June 2011.
<http://www.bumastemra.nl/nl-NL/Service/FAQ.htm>.
18
"IPhone Kopen in Nederland: Prijzen, Abonnementen En Simlockvrij – IPhone 4 Kopen,." IPhone – IPhoneclub
– De Grootste Apple IPhone Blog in Nederland. IPhoneclub. Web. 30 May 2011.
<http://www.iphoneclub.nl/iphone-kopen-in-nederland-prijzen-en-alternatieven/>.
19
"Apple IPod Touch Prijzen." Vergelijk Prijzen En Specificaties | Mobiele Telefoons, Smartphones, Tablets,
Camera's ... | PortableGear.nl. Portablegear.com. Web. 30 May 2011.
<http://www.portablegear.nl/prijzen/Apple_iPod-touch.htm>.
20
"GPS Cradle." Dual GPS & Battery Cradle for IPod Touch. Dualav. Web. 30 May 2011.
<http://www.gpscradle.dualav.com/>.
33

34. 2.2.2 PR plan. Er is een PR plan nodig om bekendheid te geven aan de gps tour.
Het plan om 200 scholieren uit de regio uit te nodigen is een goede start. Dit zal in
augustus/september plaatsvinden.
2.3 Kosten van de productie.
Hoeveel heeft deze tour gekost? Personeelskosten vormden de grootste post.
Er is globaal € 4100 uitgegeven aan personeel. Benodigde hardware zijn meer
een diepte investering.
Kosten nodige hardware:
1. iPhone: € 635 21
2. Opname apparaat: € 31122
Zoom H4n Handy Portable Digital Recorder (Ik heb dit niet gebruikt bij de opnames
maar het was het advies van de technische dienst Baarn) 23.
3. Laptop; € 498;
4. Binaural microfoon € 63 24
Is een nieuw te maken gps tour duur? Dit hangt af van wat je als instelling precies
wilt. Een informatieve tour zonder fictief verhaal, bijv. met historie die beschikbaar is
bij de verschillende locaties en waarbij geen routing nodig is, waar de bezoeker
gewoon kan dwalen over het landgoed, kost minder tijd om te maken en dus minder
geld. Zeker als er maar één (professionele) acteur nodig is.
Er moet wel een script geschreven worden en er moet worden geprogrammeerd.
Een kale gps tour is geen volle beleving. Maar het kan. Simpel hoeft niet per se slecht
te zijn.
Wat zijn de meerkosten als men wel een volle beleving wil? Hier heb ik geen
eenduidig antwoord op, het zal per onderdeel begroot moeten worden.
21
IPhone Kopen in Nederland: Prijzen, Abonnementen En Simlockvrij – IPhone 4 Kopen,." IPhone – IPhoneclub
– De Grootste Apple IPhone Blog in Nederland. IPhoneclub. Web. 30 May 2011.
22
"Muziekinstrumenten « Musik Produktiv." Musik Produktiv - Onlineshop Voor Muziekinstrumenten, PA,
Studio, Bladmuziek. Musik Produktiv. Web. 31 May 2011. <http://www.musik-
produktiv.nl/shop/Artikelliste.aspx?seite=1>.
23
"Zoom H4N Handheld Recorder Kopen? | Goedkope Recorder." Bax-shop.nl ,. Bax-shop.nl. Web. 14 May
2011. <http://www.bax-shop.nl/recorder/zoom-h4n-handheld-recorder/product-details.html>.
24
"Low Noise In-Ear Binaural Microphone." The Sound Profesional. Make-a-Store. Web. 28 May 2011.
<http://www.soundprofessionals.com/cgi-bin/gold/item/SP-TFB-2>.
34

35. Advies:
Het betrekken van vrijwilligers bij de ontwikkeling van de tour is een manier om de
kosten beheersbaar te houden. Het landschap gaat voor de vrijwilligers meer leven.
De tijdsinvestering voor de organisatie zit dan in het opleiden en begeleiden van
vrijwilligers. Daarnaast moet de kwaliteit moet door professionals gewaarborgd
worden.
2.4 Programmeren.
Waarschuwing: hier volgt een moeilijk stuk met veel codes. Een atechnische
samenvatting bevindt zich in blauw in deze tekst.
De wereld van de programmeur is voor mij en voor veel natuurorganisaties een
betrekkelijk nieuwe wereld. Voor het maken van mijn gps-tour was het nodig dit
domein te betreden. Het was leerzaam maar niet gemakkelijk. Zoals eerder
beschreven in hoofdstuk 1.1 bestaat het team van Mscape niet meer. De website met
de forums en met relevante informatie ging op moment van programmeren off line.
Mijn enige literaire bron was een simpele Engelse handleiding en pas later vond ik de
Mscape experience design guidlines25.
2.4.1Mijn keuze voor Mscape. Op Mscape-fest in Eindhoven en Belfast heb ik
kennis gemaakt met het programma en het enthousiaste team. Ik werd gegrepen door
de open sfeer en de experimentele fase van het project. Het is gratis en de basis is
simpel.
De medewerkers van Calvium ( ex werknemers van Mscape) hebben mij beloofd dat
ze de Hasselaer tour zouden omzetten in het nieuwe Calvium programma voor de
iPhone en het Androïde platform. Het zou dus kunnen draaien op drie platforms.
Omdat ik de weinige informatie die er was vaak niet zo goed begreep, heb ik zo nu en
dan de hulp gevraagd aan mijn vriend en programmeur Arne van Druten. Hij heeft
mij ondersteund wanneer ik er niet uit kwam. Het programmeren heeft mij veel tijd
gekost. Uren lang piekeren over hoe de problemen opgelost konden worden. Maar het
geeft een voldaan gevoel dat het gelukt is.
35

36. Gebruikte (Engelse) begrippen
2.4.2 Hoe werkt Mscape? Voor de uitleg gebruik ik een
aantal technische termen die ik zoveel mogelijk in de tekst Circle Regions
probeer uit te leggen. Regions: zijn vlakken waar de gps
audio afspeelt. Het zijn „circle regions‟. Een ronde zone waarin audio
Gps coördinaten: De wereldkaart is door een raster in afspeelt wanneer je er
verschillende coördinaten verdeeld. Elke plek heeft een doorheen loopt.
nummer. De bezoeker komt op een ander nummer als hij zich
verplaatst.
Code: In de tekst laat ik aan de hand van voorbeelden zien
hoe ik gecodeerd heb. Deze code wordt met groen aangegeven.
Een voorbeeld: bestandsnaam.play
Mscape werkt als volgt: Eerst moet er een kaartje geselecteerd
Polygon Region: zelfde als een
worden van het terrein waar je een tour over wilt maken.
Daarvoor zijn twee opties: Circle Region maar dan in alle
1. Wikimaps: Een gratis kaarten-platform waar de gps mogelijke vormen ( in dit
coördinaten zijn vastgelegd. geval een rechthoek)
2. Zelf een kaartje maken en daar gps coördinaten aan toe
voegen.
Ik heb gekozen voor de Wikimaps kaartjes. Er was een zeer
gedetailleerde kaart van Kasteel Groeneveld beschikbaar.
Na de selectie van de kaart importeer je de mediabestanden. Uit de koptelefoon klinkt:
Je selecteert een tekstbestand. Dit bestand sleep je vanuit de
verhalen/muziek.
bestandenlijst (Figuur 11 A) naar de zones (Figuur 12B).( Of je
klikt de zone aan en typt de bestandsnaam+.play; in de event
balk ( Figuur 12C) (blz.38)
Er zijn verschillende opdrachten zoals bijvoorbeeld: .stop; Wandelaar loopt deze richting
.pauze; .play; uit.
Op de zelfde manier kun je ook afbeeldingen, filmpjes
geluiden, muziek in de tour programmeren. Het is niet de
bedoeling dat bestanden steeds van voren af aan beginnen
wanneer de bezoeker in de zone komt. Daarvoor gebruik je de
Playlist, de afspeellijst. De code voor iets toevoegen aan de
Playlist is: Playlist.AddIfNotPlayed(bestandnaam; ). Boom die schaduw geeft
waardoor gps signaal
Wanneer we gebruik maken van de code .play; zullen de
verbroken wordt.
bestanden door elkaar heen lopen want ze beginnen te spelen
wanneer je de cirkel in loopt. En als er dan nog een cirkel in
de buurt is en waarvan de code ook .play; is, dan gaat deze
laatste genoemde ook spelen. Hier ontstaat er een zeer
chaotisch hoorspel. Playlist lost dit op. „ Pad waar de wandelaar over
Ik heb voor de playlist gekozen om de volgende redenen: heen loopt.
1. Het verhaal wordt niet onderbroken en herhaalt zich niet.
Hierdoor ontstaat een meer filmische beleving.
2. Als bezoekers geen zin hebben om stil te staan kunnen ze
gaan lopen zonder dat ze de clou van het verhaal missen. Dit
heeft echter ook gevolgen voor de navigatie. Als bezoekers niet
opnieuw de audio kunnen afluisteren zijn ze meer afhankelijk
Bos
36

37. van kaartjes en andere navigatiehints die wel terug zijn te roepen. Hier kom ik in
hoofdstuk 2.5 op terug.
Mscape is geen moeilijk programma als het om basishandelingen gaat, zoals een zone
plaatsen met audio. Het kost tijd, maar je hoeft geen whizzkid te zijn om het te
kunnen. Je moet natuurlijk exact weten waar je de zone plaatst. Dit weet je door het
landgoed redelijk te kennen en door trial en error. Komt de zone niet overeen, zit hij
op een foute plaats? Dan moet hij nog een stukje schuiven op de kaart.
37

38. D
Figuur 11 De gehele route in kaart. D is het bos
B
A
C
Figuur 12 Mscape, A is de bestandenlijst lijst, B is het kaartje met zones en C de event balk waar de code in wordt gevuld.
D is het bos 38

39. 2.4.3 Problemen, bugs. Wanneer je meer wilt dan alleen de basis, wordt de
complexiteit van het programmeren snel groter. Hiervoor gaf Arne mij enkele tips.
Het programmeerwerk heb ik zelf gedaan. Soms is het voldoende om iemand naast je
te hebben die zegt hoe het op te lossen is en die je laat zien waar het fout gaat.
2.4.3.1 De gps tour crasht. Het kwam herhaaldelijk voor dat op steeds dezelfde
plek de gps tour crashte. Wij kwamen er achter dat het te maken had met het jammen
(vast zitten) van de playlist. Dit is opgelost door voor het nieuwe bestand het
commando playlist.skip te geven. Dit betekent: sla het bestand dat nu in de playlist
staat over. Het vorige bestand bleef namelijk ondanks dat hij klaar was staan in de
playlist.
Als de wandelaar door een zone loopt, reageert het programma met een reactie.
Bing
Figuur 13 : Circle Region
3.4.3.2 Gps schaduwen. Schaduwen van bomen en gebouwen zijn een probleem
in de wandeling. Zodra er gps-verlies is, hapert de muziek omdat er steeds contact
moet zijn met de satelliet als je de muziek wil horen.( Zie:Figuur 15 Haperende muziek
vanwege gps schaduw )
Wij hebben dit proberen opgelost door in plaats van grote vlakken te gebruiken een
kleiner vlak een commando te geven waar de muziek begint en aan een ander klein
vlak een commando waar het stopt. Zo hoeft de gps tour niet steeds in de gaten te
houden of de bezoeker wel of niet in het (grote)vlak staat (Zie: Figuur 14).
Dit is de oplossing:
De boom geeft een gps schaduw maar hij valt niet op de zone.
audio.play; audio.stop;.
Figuur 14 gps schaduw ontwijken
39

40. De bomen geven een gps schaduw die over de zone valt.
Het gps signaal wordt dus verbroken.
Haperende muziek ♫
On enter On exit
audio.play; audio.stop;
Figuur 15 Haperende muziek vanwege gps schaduw.
Het gaat mis als je een grote zone gebruikt. Het werkt wel als je twee kleine zones
gebruikt.
Bos (Figuur 11 D). In het bos is er veel satellietschaduw . Hierdoor kan de gps de
zone moeilijk vinden. Daarom heb ik heb dit punt zo groot mogelijk gemaakt zodat de
kans dat de Satelliet hem pakt groter is( zie Figuur 16) . Het gaat hier om een kort
stukje tekst welke je op verschillend plaatsen in het bos kunt beluisteren. Daarnaast
heb ik een Circle Region geplaatst naast het bos. Om twee redenen:
1. Mensen die slecht te been zijn of in een rolstoel zitten kunnen hoeven niet buiten
de paden.
2 Als er geen bereik is in het bos kunnen mensen het verhaal wel in zijn geheel horen.
Bos
Voor gehandicapten en
als de gps echt niet
reageert
PolygonRegion1
♫♫♫♫ ♫♫♫♫♫
tekst
Weg
Figuur 16 Door het bos lopen. De grote zone vergroot de kans dat het gps signaal opgepakt wordt.
40

41. Je kunt je afvragen waarom ik hier wel gebruik maak van een groot vierkant, terwijl
er eigenlijk het zelfde probleem als voorheen bestaat. Maar het gaat hier om korte
tekstfragmenten en het maakt niet uit waar de tekst in het bos hoort. Mocht je het
signaal niet in het bos opvangen dan kun het alsnog op de weg opvangen.
In beide gevallen is de code Playlist.AddIfNotPlayed.. Wanneer hij wel de grote zone
pakt zal hij de kleine zone niet afspelen. Tijdens het testen is de grote zone altijd
afgegaan.
2.4.3.3 Complexe situaties: De bezoeker loopt meerdere malen over de zelfde
route. Als de wandelaar door een zone loopt reageert het programma met een reactie.
♫♫
♫
tekst
Figuur 18 Circle
region
De oprijlaan wordt drie keer door de bezoeker gelopen. Eén keer om de tour te
starten, één keer om met de Heer Hasselaer het kasteel binnen te rijden, en één keer
wanneer hij uit de groentetuin komt. Elke keer is er sprake van andere media.
Hoe voorkom je dat een gps-tour af gaat spelen als hij dat niet moet doen?
Heen
Tekst 1 Tekst 2 ♫
♫
En Terug
Cirkelregio A B C
Tekst 3 ♫
Figuur 19 over zones heen lopen zonder dat er een media bestand af gaat
41

42. De code bij rode cirkels (zie Figuur 17 A en C) zou zijn:
A Playlist.AddIfNotPlayed(Tekst1);
C Playlist.AddIfNotPlayed(Tekst3);
CircleRegionCFinished.Value = 1;
Wat je zegt is: als het bestand nog niet is afgespeeld, speel het dan af. Daarnaast geef
je een waarde aan CircleRegionC.
En voor de blauwe cirkel B.
if(CircleRegionCFinished.Value == 1){Playlist.AddIfNotPlayed(tekst3);}
We hebben waarde gegeven aan cirkel Regio C, met deze code:
CircleRegionCFinished.Value = 1; Dit moet de computer ook weten. Dus ga je naar de
state in de objecten lijst (de lijst waar ook de afbeeldingen, de audio en de zones staan
weergegeven). Je klikt er op met je rechter muisknop en je klikt op addnumber. Of
add tekst. Deze state (staat) geef je de naam CircleRegion3Finished nu heb je een
schakelaar gemaakt. Vervolgens typ je bij de blauwe zone B.
if(CircleRegionCFinished.Value == 1){Playlist.AddIfNotPlayed(tekst3);} Deze code
beschrijft wat er gebeurt als circleRegion3Finished de waarde 1 heeft. In dit geval
speelt de gps het bestand tekst3 af. Je hoeft niet per se CircleRegionbFinished als
naam te gebruiken als het maar op alle punten gelijk is.
Wat je zegt is: Er is een schakelaar gemaakt van de derde zone en als die aangeraakt
wordt, verandert zijn waarde van 0 naar 1. Als dat gebeurd is, wordt de tweede zone
geactiveerd en klinkt er bijvoorbeeld Beng! als je er over heen loopt.
2.4.3.4 Aftiteling. Omdat er veel mensen meegewerkt hebben aan de gps tour heb
ik een aftiteling gemaakt. Dit met behulp van een timer. Eerst heb ik geklokt hoe lang
het duurt tot de laatste scene afgelopen is. De timer activeert wanneer deze scene
begint. Aan het einde van de scene gaat de timer af en verschijnt er “The End”.
Wanneer “The End” verschijnt begint er weer een timer. En als deze afloopt
verschijnt het eerste plaatje van de aftiteling. Dit proces herhaalt zich een aantal keer
tot de tour geheel is afgelopen.
Advies en conclusie:
Het programmeren van de gps tour is in de basis gemakkelijk. Je moet wel kunnen
omgaan met satellietschaduw. Je moet kunnen werken met een playlist. Hoe hoger de
eisen die gesteld worden aan de tour, des te meer professionele ondersteuning nodig
is. Complexe situaties, als in deze tour, kun je ook uit de weg gaan. De organisatie zal
een zekere expertise moeten opbouwen of deze eventueel inhuren.
42

43. 2.5 Navigatie
Bezoekers moeten van punt a naar punt b kunnen lopen. In natuurgebieden maken
we gebruik van landkaarten die we bij ons hebben of kaarten die in het landschap zelf
zijn opgesteld. We kijken op borden, we volgen door paaltjes aangegeven routes of
kijken op de aanwijzingen op ANWB paddenstoelen.
In de gps tour op Kasteel Groeneveld maken wij ook gebruik van kaartjes en
wegwijzers. Maar de gps tour biedt meer mogelijkheden dan alleen plaatjes. In deze
paragraaf worden die mogelijkheden besproken.
Wanneer het gaat om navigatie is er een dilemma: De navigatiehulp mag niet de
beleving onderbreken en de bezoeker mag niet uit de route lopen.
Technieken die worden gebruikt voor de navigatie:
1. Het verhaal helpt je op weg.
2. Kaartjes.
3. Tekst op plaatjes.
4. Gids.
5. Correcties wanneer mensen de verkeerde kant uit lopen.
2.5.1 Het verhaal helpt je op weg. Tijdens het schrijven van het script is er
rekening gehouden met de route.
Heer Hasselaer is voor het eerst sinds dertig jaar weer op het landgoed dus hij weet
de weg niet altijd en hij weet zeker niet wie waar werkt. Gelukkig kunnen karakters de
bezoekers de weg wijzen.
Bijvoorbeeld de Koetsier: “Ho! We zijn er Heer!”
Hasselaer zelf: “Loop met mij mee richting Kasteel Groeneveld.” Architect: “De
tuinman is in de moestuin, zijn fort, sinds ik hem vertelde dat de moestuin ook wel
een aantal romantische elementen kon gebruiken.” Dame: “De architect staats rechts
langs het water bij de brug.”
Bij de laatste uitspraak ging het mis. De bezoeker zit op het bankje en van uit het
perspectief van het bankje was de brug aan de linker kant. Niet aan zijn rechter kant.
Wanneer je de tour maakt, moet je hem zelf lopen en aantekeningen maken.
Mijn uitgangspunt is dat de gps tour met zo weinig mogelijk extra hulp gelopen moet
kunnen worden. Geen kaartjes, geen tekstjes, geen gids. Alleen de acteurs, het
verhaal, de poëzie en het Landschap. Zodat de bezoeker niet uit het verhaal gaat. Dit
is in de tour niet gelukt omdat er toen bij mij nog niet de expertise aanwezig was.
Maar het is wel mijn streven voor de toekomst.
Een voorbeeld van de weg wijzen zonder inbreuk te maken op het verhaal is de
volgende techniek: Wanneer de wandelaar verkeerd gelopen is, moet de gids dat niet
vertellen maar het hoofdkarakter. Als de wandelaar dan nog steeds verkeerd loopt
dan kan de gids ingrijpen. Ook is het een goed idee om karakters vaker aanspreekbaar
te maken. Als je het karakter aanklikt nadat je hem ontmoet hebt vertelt hij niet het
hele verhaal opnieuw, slechts de weg naar het volgende punt. Dit is een techniek die
veel gebruikt wordt in computer games. Dit is ook bij Mscape mogelijk.
Daarnaast moet de informatie die verstrekt wordt in het script voldoende zijn om de
weg te vinden. Om dat te bereiken moet er van te voren goed nagedacht worden over
de route. Daarbij kan de volgende test worden uitgevoerd: Geef iemand die onbekend
43

44. is in het gebied waarvoor jij een gps tour maakt een document met de hints en de
locaties die in het script verwerkt zijn. Kijk of hij gemakkelijk de weg kan vinden en
vraag hem noteren wat anders moet.
2.5.2 Kaartjes. De Hasselaertour maakt
gebruik van een aantal door mij getekende
kaartjes. Deze vullen de hints aan die worden
gegeven door de karakters.
Bijvoorbeeld: “Laten we hem naar boerderij
Ravenstein brengen” werd aangevuld met het
kaartje wat hiernaast is afgebeeld in Figuur 20
Achter de vraagtekenknop kon men een kaartje
ontdekken om Ravenstein te vinden. Later zijn
er een aantal van deze kaartjes ook toegankelijk
gemaakt zonder op het vraagteken te drukken.
De personen die de route uit probeerden
verlangden vooral duidelijkheid. Ze dachten
bijvoorbeeld dat de ossenstal boerderij
Ravenstein was en liepen terug zonder op het
vraagteken te drukken voor het kaartje.( zie
Figuur 20)
De kaartjes zijn ontworpen in een stijl die past bij Figuur 20 kaartje Hasselaerroute
de tijd. De kaartjes zijn kleurrijk en hebben veel
vormen. Je kunt de juiste route vinden. Zij wordt aangegeven door middel van pijlen.
Deze pijlen zullen overigens in volgende versies groter en duidelijker moeten. Want
wanneer men slechtziend is geeft het lezen van de gps tour waarschijnlijk problemen.
Verder zijn de kaartjes over het algemeen door de testers als duidelijk beoordeeld.
Mijn stagebegeleider Boris van Oirschot schreef het volgende over de kaartjes: “Je
hebt een duidelijk ontwerp gemaakt en gekozen voor goede contrasten, ook bij
buitenlicht. Dit in tegenstelling met de portretten die erg donker zijn. Jammer dat je
verschillende lettertypen gebruikt hebt.”
Omdat de verschillende kaartjes op verschillende plekken worden weer gegeven
merken bezoekers deze foutjes in het ontwerp nauwelijks op.
44

45. Figuur 21 Kaartjes 45
Hasselaerroute

46. 2.5.3 Tekst op plaatjes. Het is veel werk om een kaartje te maken. Een stukje tekst
kan een oplossing zijn om de bezoeker de juiste richting te wijzen. Usebility ingenieur
Herman Boot, die de tour in wording met mij doorliep, gaf aan dat hij het geven van
teksten op de telefoon de minst aantrekkelijke manier van communiceren vond. Tekst
zou de bezoeker uit het verhaal halen.
Een tekst schrijven is makkelijker dan het maken van een kaartje. Toch moet je heel
goed opletten wat je schrijft. Dit blijkt wel uit het volgende voorbeeld; In de tour werd
verschillende malen de tekst “loop richting Kasteel Groeneveld” gebruikt. Dus zo
dacht ik deze kan ik nog maals gebruiken als de bezoeker terug over de laan moet
lopen richting Kasteel Groeneveld. Echter van af dit punt was het kasteel niet te zien.
Uiteindelijk werd de tekst: “Sla rechtsaf en loop richting Kasteel Groeneveld.”
2.5.4 De gids. De gids is een karakter die tussen twee werelden leeft, hij brengt de
bezoeker naar de 18de eeuw. En hij heeft de mogelijkheid om te reflecteren vanuit de
21ste eeuw. Hij is daarin een gelijke met de bezoeker. Hij houdt een inleiding, geeft je
hier en daar een tip of extra informatie en hij helpt je op weg.
De gids is door mijzelf ingesproken omdat ik vermoedde dat er later correcties plaats
zouden vinden in het script. Dit was een verstandige keuze. Helaas is de
geluidskwaliteit van deze opnames minder goed dan die van de stemmen van de
acteurs. De gids is namelijk bij mij thuis opgenomen met mijn computer en de
acteurs daarentegen met betere apparatuur van Kasteel Groeneveld. De gids wordt te
zijner tijd opnieuw ingesproken.
2.5.5 Correcties wanneer iemand de verkeerde kant uit loopt. Wanneer
bezoeker verkeerd loopt krijgt hij te horen dat dit gebeurt. Dit gaat op een
vriendelijke manier. Het idee was niet de bezoeker maar Heer Hasselaar aan te laten
spreken door de gids. “Heer, Heer u gaat de verkeerde kant uit.” Later in het proces
werd duidelijk dat het beter was om de bezoeker zelf aan te spreken en te doen alsof
hij in het kasteel woont. De gids spreekt de gehele tour de bezoeker met u aan en deze
wordt met alle egards behandeld.
Hier zijn een aantal voorbeelden van te geven. Als de bezoeker naar het park loopt in
plaats van naar het bos vertelt de gids: “U loopt door het park. Hier kunt u noch zwijn
noch hert vinden. Loop terug over de brug en steek de laan over, daar zult u een pad
vinden dat u het bos inleid.” En bij de parkeerplaats krijgt de bezoeker te horen: “Dit
zijn geen gronden voor een heer noch voor een dame. Draait u om en loop richting
Kasteel Groeneveld.” Bij het bos zegt de stem: “Ik snap het. U wilt de wildernis in,
maar uw plicht roept, loop terug en sla links af richting boerderij Ravenstein.”
2.5.6 Testfase. Tijdens de ontwikkeling van de tour werdt regelmatig getest of de
bezoeker de weg kon volgen. Testers geven bruikbare informatie. Veel van hun
opmerkingen waren technisch en zijn besproken. Vaak waren het de details die
moeilijkheden opleverden. De tekst was dan net niet duidelijk genoeg.
De Circle Regions moesten daarom soms iets naar voren verplaatst worden. Het
kaartje naar Ravestein moest verschijnen in het bos. Anders zou de bezoeker terug
kunnen keren naar de Ossenstal. Het lijken kleine dingen maar ze zijn belangrijk voor
het volgen van de route. Wegwijzen is nog niet zo gemakkelijk!
46