On literature and cinema for adolescents

1. Μεγαλώνοντας με κινηματογράφο
και λογοτεχνία
Εργαστήρι ενηλίκων
Δευτέρα 26 Ιανουαρίου
και 2, 9, 16 Φεβρουαρίου 2015
Ώρες: 19:00-21:30

2. 1
Aναπαραστάσεις της εφηβείας στον
κινηματογράφο και τη λογοτεχνία
Ε.Σβορώνου

4. Πώς επηρεάζει το μέσο
την αφήγηση και την
πρόσληψή της; Πώς
επηρεάζει το βλέμμα
απέναντι στον κόσμο και
στον εαυτό;
Πώς αναπαρίσταται η
εφηβεία μέσα από τις
σελίδες και τις
εικόνες;
Πώς δημιουργούμε
σχέση με τους
εφήβους μέσα από
τη λογοτεχνία και τον
κινηματογράφο;

6. «Τον κινηματογράφο τον έφερε στο χωριό ο
Πρεβεζάνος. Ερχόταν από τους Γαργαλιάνους και
έπαιζε στο καφενείο του Σταματέλου, το πιο καινούργιο
και το πιο μεγάλο από τα τέσσερα καφενεία της
πλατείας. Γωνιακό, με μεγάλες τζαμόπορτες και
μωσαϊκό, ήταν το καφενείο της Αριστεράς. Σύχναζαν
εκεί οι Εδαϊτες και έφερνε την εφημερίδα Αυγή. Πολλοί
δεξιοί δεν έμπαιναν ποτέ σ’ αυτό το καφενείο. Αν δεν
εμφανιζόταν μάλιστα και ένας άλλος κινηματογράφος από
την Πύλο, ο οποίος έπαιζε στου Χαραλάμη, θα πέρναγαν
πολλά χρόνια μέχρι να έρθουν σε επαφή με την έβδομη
τέχνη κάποιοι ακραίοι εθνικόφρονες, που δεν
καταδέχονταν να μπουν στο «Κρεμλίνο», όπως το
αποκαλούσαν.»

7. «Κολλημένοι λοιπόν με τη μούρη πάνω στην ταμπέλα και,
παρ’ότι μας καρπάζωναν οι μεγάλοι να αραιώσουμε για
να μπορέσουν να δούνε και αυτοί, βγάζαμε τη
γνωμάτευση για το έργο: ελληνικό, καμπόικο,
αστυνομικό, πολεμικό, περιπέτεια και κουβενταρία.
Το τελευταίο σήμαινε με πολλή κουβέντα και λίγη
δράση».

8. • «Μερικές φορές η διάγνωση έβγαινε λανθασμένη, γιατί
μας ξεγελούσαν κάποια σημάδια. Ακόμη και όταν
πηγαίναμε στο γυμνάσιο και είχαμε γίνει πια πολύ
έμπειροι θεατές, το Ο άνθρωπος που σκότωσε τον
Λίμπερτυ Βάλανς, π.χ., ενώ χαρακτηρίστηκε
«καμπόικο» λόγω του ντυσίματος των ηθοποιών αλλά
και λόγω του σκοτωμού, μας βγήκε τελικά
«κουβενταρία» με όλη κι όλη μια πιστολιά. Αυτή που
έριξε κρυμμένος ο Τζων Γουέιν, ο σερίφης, και
σκότωσε εκείνο το ‘κάθαρμα’ τον Λη Μάρβιν την ώρα
που ο τελευταίος τραβούσε το πιστόλι του σε μια
μονομαχία με ένα ντελικάτο ανθρωπάκι, τον Τζέιμς
Στιούαρτ. Φάνηκε μάλιστα ότι το ανθρωπάκι ήταν αυτό
που έφαγε τον άγριο πιστολά»

9. «Τότε οι άνθρωποι δεν είχαν εξασκηθεί στον
κινηματογράφο. Τους ήταν δύσκολο να
παρακολουθήσουν την εξέλιξη της ιστορίας. Τους
μπέρδευε το μοντάζ. Έπρεπε να δουν κάμποσα έργα
για να το συνηθίσουν. Έλεγε, θυμάμαι, ο Τάσος στην
Γκόλφω: ‘Θα σε δω την άλλη σαν σήμερα στο πανηγύρι’
και αμέσως τον έδειχνε να χορεύει και να ρίξει λοξές
ματιές στην καλή, που καθόταν σε μια άκρη μαζί με τα
άλλα κορίτσια. Έσκυβε τότε η μάνα μου και με
ρωτούσε ‘Πότε, παιδάκι μου, πέρασε η βδομάδα, πότε
κουρντίσανε τα όργανα και έχουνε κιόλας
μερακλωθεί;»
Δημήτρης Κουκουλάς, Τα φορτηγά και άλλες ιστορίες. Απόπειρα

10. • Το μέσο «ζητά τη δράση». Το ίδιο και τα παιδιά
και οι έφηβοι.
• Ο αφηγηματικός χρόνος του κινηματογράφου
είναι διαφορετικός, όπως διαπίστωσε και η μαμά
του συγγραφέα!
• Ο γρήγορος ρυθμός επηρεάζει τις απαιτήσεις
μας από την αφήγηση.
• Αδρεναλίνη στα ύψη ζητά ο έφηβος. Και η
κινούμενη εικόνα είναι το ιδανικό μέσο για να
την προσφέρει.

11. • Η κλιμάκωση στην οθόνη διαφέρει από του βιβλίου.
• Φόβος, έρωτας, ζήλια, αγωνία…
• Εικόνα, μουσική, φωτισμός…
• Η δράση που στερείται το παιδί και ο νέος στην πόλη
υπερκαλύπτεται από αυτή που προσφέρει η
κινούμενη εικόνα.
• [Natural deficit disorder, αυτόχθονες και μετανάστες
του διαδικτύου, «Κοντορεβυθούλα», όροι που
περιγράφουν τη σύγχρονη συνθήκη που δημιουργεί
για τους νέους η κυριαρχία της οθόνης στη ζωή τους]

12. http://www.dailymotion.com/video/x
wknp7_%CE%B5%CF%81%CF%8C%CE
%B9%CE%BA%CE%B1-our-last-
spring_shortfilms
Μ.Κακογιάννης, 1966
1958

13. • Εφηβεία που βιώνεται στο σώμα
• Ριψοκίνδυνη, δε φοβάται να αναμετρηθεί με
τον θάνατο. Η γοητεία του απόλυτου που
κατακλύζει την εφηβεία. Έρωτας, πόλεμος,
φιλία…
• Γραφή: Βιβλίο-Κινηματογράφος.
Ό,τι ο συγγραφέας αναλύει με λέξεις, ο
σκηνοθέτης υποβάλλει με άλλα μέσα:
φωτισμό, κλπ.

14. • Φυσική ροπή του μέσου προς τη δράση.
Κριτική στην κινηματογραφική μεταφορά της
Πείνας του Κνουτ Χάμσουν από τον Κάρλσεν, ‘Γη
χωρίς ψωμί’:
‘Έτσι προκύπτει το εξής παράδοξο: ο Χάμσουν ο
συγγραφέας, όταν περιγράφει το φως στην
Χριστιανία, να το περιγράφει πιο καίρια από τον
Κάρλσεν, ενώ ο Κάρλσεν, ο κινηματογραφιστής,
γαντζωμένος στην ιστορία, ν’ ασχολείται μονάχα
με τους μορφασμούς του πρωταγωνιστή του.

15. Ωστόσο, μια ταινία με θέμα την πείνα δεν μπορεί παρά να είναι
αποτυχημένη –εκτός αν πρόκεται για τη ‘Γη χωρίς ψωμί’ (1933) του
Μπουνιουέλ, επειδή εκεί ο Μπουνιουέλ είχε την εξυπνάδα να μη
φιλμάρει το φαγητό, αλλά το πεινασμένο στόμα:
ο κινηματογράφος δεν μπορεί να αποδώσει την πείνα (τουλάχιστο
μυθοπλαστικά) εξίσου αποτελεσματικά με τη λογοτεχνία, γιατί η
πείνα είναι μια αφαίρεση, και η λογοτεχνία δουλεύει πάντα με
αφαιρέσεις. Πρέπει να περιγράψει ένα ψωμί με λέξεις, τη στιγμή
που ο κινηματογράφος εργάζεται προς την αντίθετη κατεύθυνση:
φιλμάρει ένα ψωμί με τον πιο ρεαλιστικό τρόπο, μήπως και
καταφέρει να το ξεκολλήσει από την πραγματικότητα και κάνει τον
θεατή να το ξαναδεί με μεγαλύτερη ένταση.»
(Κ.Χατζηνικολάου, Το μολύβι,η πείνα καιη πόλη, Βήμα, 18/1/2015)

16. Αν είμαστε σωστοί στις υποθέσεις μας:
-η οθόνη «αγαπά» την πλοκή, τη δράση
-το βιβλίο «αγαπά» το βλέμμα της ψυχής και
αντέχει περισσότερο την αναστολή της
δράσης.
- οι έφηβοι αγαπούν τη δράση!

17. Ωστόσο το βλέμμα όλων μας έχει αλλάξει
μετά την έλευση του κινηματογράφου, όπως
άλλαξε το βλέμμα της κοινωνία που
περιγράφει ο Δ.Κουκουλάς.

19. Πίσω στους έφηβους και την αγάπη τους για τη
δράση και την αδρεναλίνη.
Το επόμενο βήμα ήρθε φυσικά: η λογοτεχνία
επηρεάζεται, έλκεται από…, μιμείται τον
κινηματογράφο, το βιντεοπαιχνίδι, την
κινούμενη εικόνα.

20. Αγώνες πείνας

21. Για τους Αγώνες Πείνας
• Από τα ερείπια ενός μέρους που κάποτε ήταν γνωστό ως Βόρεια Αμερική έχει αναδυθεί το έθνος
της Πάνεμ, η λαμπερή Κάπιτολ που περιβάλλεται από δώδεκα απομακρυσμένες Περιοχές. Η
Κάπιτολ είναι σκληρή και αμείλικτη και κρατά τις επαρχίες υπό τον έλεγχό της αναγκάζοντάς τις να
στέλνουν από ένα αγόρι και ένα κορίτσι ηλικίας από δώδεκα μέχρι δεκαοχτώ για να συμμετάσχουν
στους ετήσιους Αγώνες Πείνας, έναν αγώνα θανάτου που μεταδίδεται ζωντανά από την
τηλεόραση.
Νικητής μπορεί να είναι μόνο ένας: ο μοναδικός επιζών.
Για τη δεκαεξάχρονη Κάτνις, η απόφαση της να πάρει εθελοντικά τη θέση της μικρότερης αδερφής
της στους Αγώνες δε διαφέρει και πολύ από μια θανατική ποινή. Όμως η Κάτνις έχει φτάσει κι
άλλη φορά κοντά στο θάνατο -και η επιβίωση είναι δεύτερη φύση για εκείνη. Χωρίς να το
επιδιώκει, διεκδικεί σοβαρά τη νίκη. Αλλά για να νικήσει, θα πρέπει να αρχίσει να κάνει επιλογές
που φέρνουν σε σύγκρουση την επιβίωση με την ανθρωπιά και τη ζωή με την αγάπη.
"Οι Αγώνες Πείνας, είναι ένα βίαιο, σοκαριστικό, γρήγορο μυθιστόρημα με διαρκές σασπένς
που μπορεί να προκαλέσει και αρκετή αντιπαράθεση. Δεν μπορούσα να σταματήσω να
διαβάζω... Η ανάγνωση των "Αγώνων Πείνας" είναι εθιστική".
"Καταιγιστική περιπέτεια, από τις καλύτερες του είδους, προορισμένη να ξεπεράσει σε επιτυχία
ακόμα και το "Λυκόφως" της Stephenie Meyer."
(The Times)

23. • Πώς απεικονίζεται η εφηβεία στους Αγώνες
Πείνας;
• Οι ήρωες μας έρχονται από το μέλλον. Ποιο
είναι το ιδανικό κορίτσι;
• Το αγόρι;
• Ποια είναι η σχέση τους;
• Πως συγκρίνεται η Katniss Everdeen με τη
Μόνικα;

25. Μόνικα, Κάτνις, Μπέλλα

26. Ξεπερνά σε πωλήσεις τον Χάρυ Πότερ
«Το διαβάζεις με κομμένη την ανάσα.
Δεν το αφήνεις από τα χέρια σου.
Διαρκείς ανατροπές.
Σασπένς»

27. «Για τρία πράγματα ήμουν απολύτως σίγουρη.
Πρώτον ο Έντουαρντ ήταν βρικόλακας.
Δεύτερον, υπήρχε ένα κομμάτι του –και δεν ήξερα πόσο
μπορεί να υπερίσχυε αυτό το κομμάτι– που διψούσε για
το αίμα μου.
Και τρίτον, ήμουν ανεπιφύλακτα και αμετάκλητα
ερωτευμένη μαζί του.»

28. Σειρές βιβλίων για νέους, λογοτεχνία του φανταστικού, ταξίδια στον χρόνο, υπερφυσικό και
μαγικό στοιχείο κλπ.
Βιβλία που συνθέτουν κόσμους. Όπως του Τόλκιν, της Ρόουλιγκ, όπως ο κόσμος του G.Martin:
Games of Thrones!

29. Βιβλίο
Τηλεοπτική σειρά
Παιχνίδι

31. Δυστοπίες: ο κοινός παρανομαστής
της λογοτεχνίας για νέους;

32. Από το φανταστικό στο κοινωνικό
μυθιστόρημα/κινηματογράφο

33. Άσε το κακό να μπει
Ένα παιδί στα 13-14 περίπου, κλειστό, με χωρισμένους γονείς, αύταρκες (κατουριέται
πάνω του και για να μην τον κοροϊδεύουν φορά την «κατουρόμπαλα», μια μπάλα
από αφρολέξ που προστατεύει να μη λερώνεται.
Εχθροί του τρία μεγαλύτερα παιδιά που του κάνουν τη ζωή δύσκολη (πειράγματα,
κοροϊδίες, νταηλίκια, παληκαρισμοί κλπ.). Ζει σε μια πόλη όπως όλες οι πόλεις
της Σουηδίας. Με τους αλκοολικούς της, τους παρίες της, το αβέβαιο αύριο, τις
μελαγχολικές σκοτεινές μέρες του βόρειου ημισφαιρίου, την τρεμάμενη
μισοσβησμένη ελπίδα στα μάτια όλων των μέσων ανθρώπων. Κι όλα αλλάζουν
όταν έρχεται στο διπλανό διαμέρισμα η Έλι.
• Η Έλι είναι βρικόλακας. Τη συντροφεύει (μάλλον συνοδεύει) ένας άντρας που
είναι ερωτευμένος μαζί της και την αγαπάει πάνω από τη ζωή του. Παρόλες τις
αντιρρήσεις του και τους ενδοιασμούς του αναγκάζεται να βγει προς άγραν
αίματος για να νιώσει καλύτερα η αγαπημένη του, με αντάλλαγμα μια βραδιά με
χάδια (η Έλι συν τοις άλλοις είναι ένα άφυλο πλάσμα, ένα ευνουχισμένο αγόρι,
και γι' αυτό καταδικασμένο να μη νιώσει πότε σαρκική χαρά)

34. Και προς την αμιγώς κοινωνική αφήγηση
• Οικογενειακές σχέσεις
• Εκφοβισμός
• Σχέσεις-έρωτας-πρόωρη ενηλικίωση «young adults»
• Εκπαίδευση, σχέσεις καθηγητών-μαθητών
• Διαπολιτισμικότητα
• Αυτισμός-σύνδρομο Άσπεργκερ-μαθησιακές δυσκολίες-
διαφορετικότητα
• Μοναξιά
• Θάνατος, απώλεια
• Πόλη
• Αναζήτηση ταυτότητας και νοήματος-ενηλικίωση σε ένα
ρευστό περιβάλλον που αλλάζει

35. Β
«Ίσως αύριο», 2010
(Δανέζικη ταινία, A.Jensen)

36. • «Μια κάποια εκπαίδευση», 2009
Στο Λονδίνο του '61, η δεκαεξάχρονη Τζένι θα γνωρίσει το γοητευτικό, αλλά πολύ
μεγαλύτερό της Ντέιβιντ και τις υποσχέσεις μιας πλούσιας, ανέμελης ζωής. Σύντομα θα
πρέπει να διαλέξει αν θα την ακολουθήσει, αφήνοντας πίσω τις σπουδές της στην Οξφόρδη.
(Βρετανική ταινία, Λ.Σέρφινγκ)
• «We are the best / Vi ar bast!», 2013
Στοκχόλμη, δεκαετία του 1980. Η Μπόμπο, η Κλάρα και η Χέντβιγκ είναι τρεις 12χρονες
κολλητές που αρνούνται να συμμετέχουν σε οτιδήποτε κάνουν οι συμμαθητές τους. Οι
άλλες κοπέλες νιώθουν προσβεβλημένες από τη συμπεριφορά τους, ενώ τα αγόρια δεν
δείχνουν ενδιαφέρον για το πανκ στιλ τους. Βρίσκουν το κοινό τους στοιχείο στη μουσική
και φτιάχνουν μια μπάντα χωρίς να έχουν μουσικά όργανα. Είναι αποφασισμένες να
αποδείξουν ότι η πανκ μουσική δεν έχει πεθάνει. Το μυστικό είναι ότι οι γονείς τους δεν
είναι οι καλύτεροι που θα τύχαιναν σε ένα κορίτσι τόσο ευαίσθητης ηλικίας. Είναι η ώρα να
ανεξαρτητοποιηθούν από τους μεγάλους και το σχολείο.(Σουηδική/Δανέζικη ταινία, L.
Moodysson)

37. • «Ένα καλοκαίρι, Mud», 2012
Μια ιστορία ενηλικίωσης, ένα βρόμικο και μελαγχολικό «Στάσου Πλάι μου», που θα
προσπαθήσει να ορίσει στην οθόνη δύσκολες, αν και αρχετυπικές έννοιες, όπως η φιλία, η
προδοσία και πάνω από όλα η αγάπη. (Αμερικανική ταινία, Τζ.Νίκολς)
• «Juno», 2007
Σοφιστικέ κωμωδία με μια ατρόμητη και ευφυέστατη έφηβη πρωταγωνίστρια. Τολμηρή και
ειλικρινής ματιά απέναντι στο λεπτό θέμα της εγκυμοσύνης στην εφηβεία. Υποψήφιο για
τέσσερα Όσκαρ. (Αμερικανική, Τζ. Ράιτμαν)
• «Wasted youth», 2011
Πρόκειται για μία ταινία που αναφέρεται στην πραγματική υπόσταση της εφηβείας, τη
ζωντάνια και την ενέργεια που σιγοκαίει μέσα της. Η ιστορία ενός εφήβου στην Αθήνα
μπορεί, δυστυχώς, να είναι και η ιστορία μιας ολόκληρης γενιάς που παλεύει να κάνει ό,τι
κάνουν οι νέοι άνθρωποι, μη γνωρίζοντας ότι το μέλλον τους μπορεί να χαραμιστεί -- και,
μερικές φορές, κυριολεκτικά χαραμίζεται. (Ελληνική, Α.Παπαδημητρόπουλου, J. Vogel)

39. Δύο τάσεις
• Περιπέτειες φαντασίας: δυστοπικό μέλλον
• Κοινωνικά ζητήματα

40. Και τώρα η σειρά σας…
Γράψτε έναν διάλογο ανάμεσα σε έναν ενήλικα
και έναν έφηβο.
Γράψτε σκηνοθετικές οδηγίες για το γύρισμα
της σκηνής!

41. Κριτικά σημειώματα...
• http://www.oanagnostis.gr/klasiki-logotechnia-gia-neous-3-eroica/ (Eroica)
• http://www.oanagnostis.gr/13-%CE%B3%CE%B9%CE%B1%CF%84%CE%AF-
%CF%80%CE%BF%CF%85-%CE%B5%CE%BE%CE%B7%CE%B3%CE%BF%CF%8D%CE%BD/ (Tα
13 γιατί)
• http://www.oanagnostis.gr/%CE%B8%CE%B1-%CF%83%CE%B5-
%CF%83%CF%8E%CF%83%CF%89-%CF%8C%CF%84%CE%B9-%CE%BA%CE%B9-
%CE%B1%CE%BD-%CE%B3%CE%AF%CE%BD%CE%B5%CE%B9/ (Οδηγός ζωής )
• http://www.oanagnostis.gr/o%CE%B9-%CE%BD%CE%AD%CE%BF%CE%B9-
%CF%80%CF%81%CE%AD%CF%80%CE%B5%CE%B9-%CE%BD-
%CE%B1%CE%BD%CE%B1%CE%BA%CE%B1%CE%BB%CF%8D%CF%88%CE%BF%CF%85%CE%
BD-%CE%BE%CE%B1%CE%BD%CE%AC-%CF%84%CE%B1-%CF%80/ (Κοντορεβιθούλα)

42. Trailers...
• https://www.youtube.com/watch?v=4S9a5V9ODuY (Hanger games)
• https://www.youtube.com/watch?v=nATapY005XY (Bella’s transformation)
• https://www.youtube.com/watch?v=JCmVdE78Td0 (Entre les murs)
• https://www.youtube.com/watch?v=DuLQp2-os9M (Ισως αύριο)

43. Ελένη Σβορώνου
Συγγραφέας παιδικής και νεανικής λογοτεχνίας
Εμψυχώτρια εκπαιδευτικών προγραμμάτων
svoronou@gmail.com
http://paramythistopodilato.blogspot.com