1. Mensen met een onzichtbare handicap
Autisme Spectrum Stoornis
Kees van Dorsten © 2008 Autentiek

2. Syndroom van
Kanner
(Klassiek Autisme, Kanner Autisme,
Kernautisme of Autisme)
Syndroom van
Asperger
PDD-NOS
PREVALENTIE
1 op 150 personen (gediagnosticeerd)
RETT syndroom
(ontwikkelstoornis 5-30 mnd na
de geboorte)
Heller syndroom
(desintegratiestoornis van de
kinderleeftijd na het 2e en voor
het 10e levensjaar)
AUTISMESPECTRUM
© 2008 Autentiek

3. Het tegelijkertijd aanwezig zijn van
verschillende aandoeningen bij een
patiënt in een bepaalde tijdsperiode.
Meer algemene term: morbiditeit
Meer specifieke term: dubbele
diagnose
Verstandelijke beperking
ADHD
Dyslexie
Persoonlijkheidstoornis en
dwangneurose, w.o.:
OCD
Schizofrenie
Dysfasie
Gille de la Tourette
COMORBIDITEIT
© 2008 Autentiek

4. De belangrijkste drager van
erfelijke informatie in alle
bekende organismen is het bij
iedereen zeer bekende
desoxyribonucleïnezuur.
WAT IS AUTISME
© 2008 Autentiek
DNA
Hoe we er uit zien, wat we
doen, hoe onze hersenen zich
ontwikkelen… het ligt in basis
vast in ons DNA.
Het DNA bevat alle chemische
bouwstenen die voor de
ontwikkeling van een organisme
(en dus ook voor de ontwikkeling
van een mens) van belang zijn.

5. Wanneer ons DNA defecten
vertoond, kan dit van invloed zijn
op hoe onze hersenen zich
ontwikkelen.
In de grijze stof bevinden zich
de neuronen (zenuwcellen).
In de witte stof bevinden zich
de axonen. Axonen zorgen
voor de overdracht van
elektrische impulsen tussen
neuronen (in verschillende
hersengebieden).
Onze hersenen bestaan uit
grijze en witte stof. Grofweg
kan gesteld worden, dat de
grijze stof in hersenen is
betrokken bij informatie
verwerking en de witte stof
verantwoordelijk is voor
informatieoverdracht.
WAT IS AUTISME
© 2008 Autentiek
Vanaf het 2de levensjaar wordt
een deel van de hersencellen en
de (met name korte)
verbindingen tussen die cellen
in de hersenen gesnoeid. Tevens
worden er lange verbindingen
aangelegd tussen de
verschillende hersengebieden.

6. Het groei- en snoeiproces duurt
tot ca. het 25ste levensjaar. Dit
proces verloopt bij autistische
personen niet goed, als gevolg
van defecten op het DNA.
Gevolg: teveel hersencellen en
te weinig lange verbindingen.
WAT IS AUTISME
© 2008 Autentiek
Door te weinig lange
verbindingen, is de
samenwerking tussen de
verschillende hersengebieden
niet goed.
Hierdoor ontstaan problemen
met de context van wat wordt
waargenomen.

7. Een verstoorde werking van de hersenen in de frontale
kwabben heeft gevolgen voor het verwerken, opslaan,
reproduceren en interpreteren van interne en externe
prikkels, voor het prioriteren en voor het handelen in een
bepaalde situatie.
De frontale kwabben spelen een rol
bij het aansturen van willekeurige
bewegingen. Ook zijn ze betrokken
bij veel mentale functies, zoals
impulscontrole, beoordelings-
vermogen, probleemoplossing,
planning, sociaal gedrag, taal en
geheugen.
WAT IS AUTISME
© 2008 Autentiek

8. De uitlopers (dendrieten) van een
purkinjecel cellen zijn verbonden
met 100.000 tot 200.000
zenuwcellen. Purkinjecellen
integreren informatie en kunnen
een neurotransmitter (gamma-
aminoboterzuur of GABA) vrijmaken
die dempende werking op neuronen
heeft.
Een tekort aan GABA kan zich
uiten in ongecontroleerde
bewegingen (alles laten vallen,
steeds stoten, etc.), angst,
geïrriteerdheid, slapeloosheid of
epileptische insulten.
WAT IS AUTISME
© 2008 Autentiek
Autistische personen hebben minder
purkinjecellen. Hierdoor wordt de
informatieoverdracht m.b.t. de cognitie,
emotie en motoriek negatief beïnvloed.
Een purkinjecel is een speciaal type
zenuwcel, die in de grijze stof schors van
de kleine hersenen ligt.

9. Autisme is een veelal erfelijke
neurobiologische stoornis in de
hersenen die een stoornis in de
informatieverwerking tot
gevolg heeft.
Het gevolg is een pervasieve
(=alle facetten van het
leven doordringende)
ontwikkelstoornis.
Als gevolg hiervan ontstaan
er problemen met de
neurotypische
werkelijkheid.
Emoties, sociale omgang, begrip
van jezelf en van anderen,
planning en coördinatie,
overzicht, besef van je eigen
plaats in tijd en ruimte, begrip
van wat je hoort, leest en ziet,
verwerking van interne en
externe prikkels, keuzes maken…
WAT IS AUTISME
© 2008 Autentiek
AUTISME HEEFT GEVOLGEN
VOOR JE HELE LEVEN, JE
HELE WEZEN EN HET
LEVEN SAMEN MET
ANDEREN!

10. Het zo snel mogelijk betekenis
toekennen aan de wereld om
ons heen, dat wil zeggen aan
stimuli (prikkels) die onze
zintuigen bereiken.
ZO SNEL MOGELIJK
Waarnemen is begrensd door
je verwerkingscapaciteit.
BETEKENIS TOEKENNEN
Waarnemen is begrensd door
je vermogen om de context te
begrijpen.
WAARNEMING
© 2008 Autentiek
STIMULI EN ZINTUIGEN
Waarnemen is begrensd
door de manier waarop je
hersenen omgaan met
(zintuiglijke) stimuli.

11. VERWERKINGSCAPACITEIT
Als we alle kenmerken van de
stimuli kunnen waarnemen zou
het te veel tijd kosten en te
complex worden om aan deze
stimuli betekenis toe te
kennen.
CONTEXT
We nemen stimuli altijd
waar in relatie tot andere
stimuli. De context bepaald
welke interpretatie we maken
van een bepaalde situatie.
© 2008 Autentiek
BIJZONDERE EISEN
Bijzondere eisen
beperken ons vermogen
tot het waarnemen van
andere relevante
stimuli.
STRESS
Door stress
wordt onze aandacht
en onze informatieverwerking
beperkt, waardoor we
minder adequaat handelen.
WAARNEMING

12. MOTIVATIE
Als iets ons motiveert of
interesseert of we hebben
ergens behoefte aan, zullen we
bij vage of minimale stimuli het
betreffende al waarnemen of
menen waar te nemen.
© 2008 Autentiek
VERWACHTING
Iets wat we niet verwachten,
zullen we minder gauw
waarnemen en omgekeerd.
WAARNEMING

13. HERSENEN
Onze hersenen hebben het
vermogen om stimuli te
corrigeren, te organiseren
en te interpreteren.
Daarvoor gebruiken we
schema’s.
5 SCHEMA’S
Objectschema
Situatieschema
Persoonsschema
Zelfschema
Rolschema
© 2008 Autentiek
BASISCOGNITIES
vormen de kern van een
bepaald schema en zijn
moeilijk te veranderen.
PERIFERE COGNITIES
zijn eenvoudig te veranderen.
WAARNEMING
ONS WAARNEMEN IS BEPERKT
DOOR DE MANIER WAAROP
ONZE HERSENEN WERKEN.

14. Het vermogen om
samenhang te zien tussen
alle losse elementen die
worden waargenomen en om
die samenhang generiek toe
te passen.
Voelen, zien, horen,
proeven, ruiken stellen ons
in staat een wereld van
fragmenten samen te stellen
tot een zinvol geheel.
© 2008 Autentiek
Personen met autisme
hebben een verminderd
vermogen om waargeno-
men prikkels tot een zinvol
geheel samen te stellen.
CENTRALE COHERENTIE
PROBLEMEN
Verbanden zien, generaliseren,
overzicht bewaren, juiste actie
bepalen, plannen, kiezen…

15. © 2008 Autentiek
Personen met autisme hebben
een verminderd vermogen om
in een gegeven situatie vast
te stellen wat het juiste
gedrag of de juiste reactie is.
THEORY OF MIND (ToM)
PROBLEMEN
Bepalen van gemoedstoestand,
voorspellen/uitvoeren van het
juiste gedrag of de juiste
handeling…
Het vermogen om je in te
leven in de gedachten of de
gevoelens van jezelf of van
een ander en je op grond
daarvan te gedragen of
gedragingen te voorspellen.
SOCIALE COGNITIE
Van groot belang in het
sociale verkeer.
Nodig om gedrag en reacties
te bepalen.

16. © 2008 Autentiek
Dit gaat zelfs zover als
coördinatie problemen bij
niet ingeprente bewegingen
(motorische storingen).
EXCECUTIEVE FUNCTIES
PROBLEMEN
In een gegeven situatie niet
kunnen bepalen welke stappen
in welke volgorde moeten
worden doorlopen.
Het vermogen om activiteiten
te plannen, te organiseren en
uit te voeren.

17. © 2008 Autentiek
Lucky Eddie, wil
jij de vuilnis
buiten brengen?
‘Tuurlijk Helga.
Gooi nu de vuilnis in de ton en
kom naar binnen.

18. © 2008 Autentiek
Piramide van Maslov
Kennis
Schoonheid (kunst, poëzie, …)
Zelfontplooiing
Veiligheid, bescherming, zekerheid, orde (woning, werk, wet- en regelgeving,
religie, groep, …)
Affectie: liefde en genegenheid (ouders, broers en zussen, partner,
groepsleden, …)
Achting en waardering (vrienden, kennissen, collega’s,
groepsleden, …)
Transcendentie
Fysiologische behoeften (slapen, eten, drinken, seks, …)
Transcendent: Buiten de
ervaringswereld, niet met de
zintuigen waarneembaar.

19. © 2008 Autentiek
EF-PROBLEMEN
In een gegeven situatie niet
kunnen bepalen welke
stappen in welke volgorde
moeten worden doorlopen.
CONCLUSIE
AUTISME GEEFT OP ELK
GEBIED VAN HET LEVEN
IN MEER OF MINDERE
MATE PROBLEMEN.
CC-PROBLEMEN
Verbanden zien,
generaliseren, overzicht
bewaren, juiste actie
bepalen, plannen, kiezen…
ToM-PROBLEMEN
Bepalen van gemoedstoestand,
voorspellen/uitvoeren van het
juiste gedrag of de juiste
handeling…

20. © 2008 Autentiek
PERSOONLIJK
Geloven is een persoonlijke zaak en
groeit en verandert onder invloed van
eigen ervaringen en invloed van
anderen.
AUTISME EN GELOVEN
GELOOFSKENMERKEN
Cognitief
Affectief
Gedragsmatig
Relationeel
GELOVEN
Het hebben van een meer of minder
persoonlijke relatie met God
(Jahweh).
INHOUD EN STRUCTUUR
Geloven volgt een bepaalde
structuur en heeft een bepaalde
inhoud.
Inhoud en structuur beïnvloeden
elkaar.

21. © 2008 Autentiek
GEDRAGSMATIG
Het concreet uitvoering
geven aan je geloof. Denk hierbij
aan gebed, kerkgang en
betrokkenheid bij kerkelijke
activiteiten, het naleven van Gods
wil zoals o.a. samengevat in de 10
geboden.
AUTISME EN GELOVEN
COGNITIEF (Lat. cognoscere=weten of kennen)
Het hebben van kennis van God. Het
gaat om de feitelijke kennis. Weten
wie God is, wat Hij heeft gedaan en
wat dat inhoudt.
AFFECTIEF
God ervaren in je leven er daar
emoties bij ondervinden. Hierbij
horen termen als beleving, ervaring,
betrokkenheid, toewijding,
nederigheid,broeder- en
zusterliefde.
RELATIONEEL
Samen met anderen je geloof beleven,
beoefenen en uitdragen.
In je eigen groep, cultuur, sociale
omgeving, persoonlijk je geloof
uitdragen.

22. © 2008 Autentiek
AUTISME EN GELOVEN
DOELGERICHT
Kind(eren) bekend maken met God,
hen vertellen van het verlossings-
werk van Christus en hen wijzen op
Gods hand in je leven, hen voor-
leven om te wandelen met God.
DE JUISTE HOUDING
Geloofsopvoeding (aan personen met
autisme) dwingt tot nadenken over je
eigen geloofsvertrouwen, je gebeds-
leven en over je houding t.o.v. God.
DE JUISTE GERICHTHEID
Vraag niet om Gods
medewerking bij jouw
plannen, maar om jouw
medewerking bij Gods
plannen.
Als een hert dat verlangt naar water,
zo verlangt mijn ziel naar u.
U alleen kunt mijn hart vervullen,
mijn aanbidding is voor u.
U alleen bent mijn kracht mijn schild,
aan U alleen geef ik mij geheel.
U alleen kunt mijn hart vervullen,
mijn aanbidding is voor U.

23. VEEL GESTELDE VRAGEN
© 2008 Autentiek

24. Wanneer wordt autisme meestal
ontdekt?
Veelal in schooltijd of later. Diagnose
is mogelijk vanaf ca. 3 jaar.
Hoe beleeft een persoon met autisme
de wereld om zich heen?
Sterk afhankelijk van de persoon zelf
en de ernst van de autistische storing.
Van erg in zichzelf opgesloten tot
(absurd) open.
Is het een hype?
Nee. Het lijkt een hype omdat kennis
is toegenomen, de diagnostiek is
verbeterd en onze maatschappij
zodanig is veranderd, dat personen
met autisme daardoor vaker in de
problemen komen.
Wat zijn de sterke kanten van iemand
met autisme?
Structureren, sterke concentratie,
exacte vakken, talen (Asperger),
analytisch denken, oog voor details,
perfectionistisch, berekeningen, wet-
en regelgeving naleven/opstellen,
realistisch, deductief redeneren…
Heeft niet iedereen iets autistisch in
zich?
Nee. Ieder mens heeft kenmerken die
ook bij autisme voorkomen. De
combinatie van verschillende
(ontbrekende) kenmerken maken
iemand autistisch.
Wat moet ik doen als ik denk dat mijn
kind autisme heeft?
Zo vroeg mogelijk een diagnose laten
stellen. Als deze autisme bevestigt,
dan jezelf zo goed mogelijk op de
hoogte stellen van wat autisme is en
welke gevolgen het kan hebben. Op
basis daarvan je opvoeding aanpassen
en waar nodig hulp inschakelen.© 2008 Autentiek

25. Wat moet ik doen als ik bij mijn
partner autisme vermoed?
Verdiep je in wat het autisme voor
gevolgen kan hebben en hoe dat
overeenkomt met het gedrag van je
partner. Pas je omgang met je partner
aan op zijn beperkingen. Stem met
elkaar af.
Wat is de impact van autisme op het
gezin?
Dit is moeilijk in het algemeen te
beantwoorden. Heel veel heeft te
maken met
- de ernst van de autistische
beperking;
- hoe je als ouders (broertjes/zusjes)
daar mee omgaat;
- of je nog kinderen zonder autisme
hebt;
- of je partner wel of geen autisme
heeft, etc.
Je moet rekening houden met het
feit,
- dat de ontwikkeling van een
autistisch kind vertraagd verloopt;
- dat de puberteit heftiger kan zijn;
- dat een autistisch kind in meer of
mindere mate afhankelijk blijft van
hulp;
- dat je tegen veel onbegrip op zult
lopen (school, huisarts, tandarts,
psychologen, familie, vrienden, kerk,
etc.).
Je moet veel tijd besteden aan het
leggen van verbanden en uitleggen van
allerlei zaken (denk aan de
CONTEXTBLINDHEID).
De aard van de autistische beperking
en het vermogen om te leren en de
manier van opvoeden zijn sterk
bepalende factoren in de uiteindelijke
ontwikkeling van het kind. © 2008 Autentiek

26. Wat kun je als omstanders betekenen?
Het belangrijkste is om te bidden voor
ouders/partners om wijsheid, geduld
en kracht. Daarnaast je handen
uitsteken om te helpen waar nodig.
Je verdiepen in wat autisme is en
vooral de ouders niet mijden. Vraag
hen hoe je kunt ondersteunen.
Is er nog vreugde mogelijk binnen je
gezin?
Natuurlijk. 80% Van de opvoeding van
je kind met autisme is gewoon
opvoeden en normaal met elkaar
omgaan. De resterende 20% is wel
zwaar, maar niet ondragelijk. Zeker
niet samen met je sterke God.
Hoe moet je omgaan met
wegcijferen/aanpassen?
Wegcijferen/aanpassen is een
verkeerd gezichtspunt. Ook iemand
met autisme moet leren, dat de hele
wereld niet om hem/haar draait.
Uiteraard houdt je rekening met de
beperking, maar dat zou je ook
moeten als je kind een been zou
missen. BLIJF VOORAL NUCHTER.
En in de kerk?
Bereid jeugdleiders, catecheten e.d.
voor op je kind. Vertel hen wat wel en
niet handig is te doen. Licht je
(wijk)ouderling en predikant in.
Probeer eerst (voorzichtig) mee te
doen met de normale kerkelijke
activiteiten. Gaat het absoluut niet,
probeer dan aangepaste activiteiten
op te zetten. Organiseer eens een
gemeenteavond over autisme. Wees
open over de beperkingen van je kind
en de impact op je gezin, maar loop er
niet mee te koop.
© 2008 Autentiek

27. Geloofsopvoeding, normen en
waarden?
Volg datgene dat u bij niet autistische
kinderen ook zou doen. Houd er wel
rekening mee, dat er meer uitleg
nodig kan zijn en dat het langer kan
duren voordat alles ook daadwerkelijk
vorm krijgt. Generaliseren blijft
moeilijk, schenk hier dus veel
aandacht aan.
Troost en blijdschap in het geloof;
band met God?
Sterk persoonsgebonden. Naarmate
het autisme sterker is, zal het meer
werktuiglijk zijn. Het zal echter veelal
niet zo emotioneel geladen zijn als bij
neurotypische mensen. DAT WIL
ECHTER NIET ZEGGEN DAT HET
GELOOF NIET GROOT KAN ZIJN!
Welke invulling van kerkdienst en de
catechisatie is het meest geschikt?
Dat is moeilijk te zeggen, omdat het
autisme bij iedere persoon weer
andere gevoeligheden kan
veroorzaken. De een kan niet tegen
geroezemoes in de kerk, terwijl de
ander liever een combo hoort, omdat
hij gek wordt van bepaalde tonen van
het orgel. Een ander gaat weer liever
alleen als dominee X er is, omdat hij
de stem van dominee Y niet kan
verdragen, etc. Over het algemeen
kan worden gesteld: vaste structuren,
vaste plaatsen, veranderingen –zoals
speciale dienst, andere lesmethode,
andere plaats, etc.- het beste niet ad-
hoc doen, maar voorbereiden.
Voorspelbaarheid is bij veel (DUS NIET
ALLE) autistische personen belangrijk.
Omgaan met autisme is omgaan met
de individuele verschijningsvorm van
het autisme: MAATWERK!
© 2008 Autentiek

28. Vereniging en andere kerkelijke
activiteiten stimuleren?
In het algemeen? Ja. Maar ook hier
geldt weer MAATWERK! Is de
weerstand erg groot, dwing dit dan
niet. Probeer vanuit de kerk anderen
in te schakelen om je kind te
stimuleren mee te gaan en als maatje
te fungeren. Een maatje kan je kind
meenemen en begeleiden. Het zorgt
voor een anker in vreemde situaties.
Sociale vaardigheden aan te leren of
passen ze trucjes toe?
Veel, maar lang niet alle autistische
personen, gaan niet graag met
anderen om, omdat ze de vertaalslag
naar de niet-autistische wereld niet
kunnen maken. Sociale vaardigheden
maken een mens niet empatisch.
Autistische mensen zijn niet
empatisch. In zekere zin is dus alles
wat er aan sociale vaardigheden wordt
geleerd een trucje om het leven in de
niet-autistische wereld makkelijker te
maken.
Zijn relaties met iemand met autisme
houdbaar?
Uiteraard is dat houdbaar, maar daar
zijn wel wat kanttekeningen bij te
plaatsen. Hoe gaat de niet-autistische
partner met het autisme om; in
hoeverre is de autistische partner
leerbaar en bereid te leren; hoe sterk
is het autisme in de autistische
partner; etcetera.
Hoever ga je in het begeleiden van je
partner?
Is in algemene zin niet veel van te
zeggen. Hoe groot is uw spanningsboog
en hoever bent u zelf bereid te gaan?
Wat kan en wil de autistische partner
leren? © 2008 Autentiek

29. Zijn autistische personen ook te
vinden in verzorgingstehuizen en/of
bejaardentehuizen?
Ja. Autisme is iets van alle jaren en
niet een modeverschijnsel van deze
tijd. Door toegenomen kennis,
verbeterde diagnostiek en een sterk
individualistische maatschappij die
hoge eisen stelt aan teamwork en
empathie, is autisme meer op de
voorgrond komen te staan.
Kunt u een handreiking geven rondom
gezinsvorming?
Wat moet je hierover in algemene zin
zeggen? Er zijn veel factoren die
daarbij meespelen. Ernst van het
autisme, intelligentie, leerbaarheid,
karakter en de wederzijdse
beïnvloeding. Hoe is de opvoeding en
de begeleiding geweest in de jonge
jaren? Hoe is het karakter van de
autistische partner? Hoe goed is het
huwelijk voorbereid? Hoe groot is de
spanningsboog van de autistische
partner? Hoe gaat de autistische
partner om met onvoorspelbaarheid?
Is de autistische partner leerbaar en
bereid te leren? Kan en wil hij/zij
dingen overlaten aan de niet-
autistische partner. Kan de niet
autistische partner wel echt overweg
met het autisme van zijn/haar
partner? Etcetera, etcetera…
© 2008 Autentiek

30. © 2008 Autentiek
Ondersteuning en advies bij autisme
De razend snelle informatiemaatschappij van
vandaag de dag legt veel nadruk op communicatie,
interactie, eigen initiatief, eigen verantwoordelijk-
heid, meedoen, bijblijven, ontwikkelen, plannen en
rapporteren en proactiviteit. Al deze zaken ver-
eisen kwaliteiten die in meer of mindere mate
problemen opleveren voor personen met autisme.
Autentiek stelt de jongere of volwassene met een
stoornis in het autistisch spectrum (ASS) centraal en
betrekt daarbij ook zijn directe omgeving.
Daarnaast leggen we ons toe op de verspreiding van
kennis van en het begrip voor autisme.
Mensen die bij ons werken zijn overtuigd christen,
sociaal betrokken en creatief en hebben een passie
voor mensen met autisme.
ondersteuning en advies bij autisme
Oudeveen 63
3905WD Veenendaal
06-44028983
contact@autentiek.nl
www.autentiek.nl