Hoe oud is het scheepswrak bij Ballum dat op 16 juli 2015 werd gevonden? Onderzoek door bioloog Johan Krol van het Natuurcentrum, Ameland.

1. 1
Johan Krol.
Update 16 november 2015.
Hoe oud is het scheepswrak bij Ballum dat op 16 juli 2015 werd gevonden?
Op 16 juli 2015 werd een blootgespoeld scheepswrak gevonden op het strand bij
Ballum ter hoogte van paal 7. Dat was althans het bericht dat overal in het nieuws
werd gebracht. Maar bij nadere beschouwing blijken er volop zeepokken aanwezig te
zijn op het hout (figuur 1). En dat betekent dat het hout zeker meerdere
weken/maanden in contact met zeewater is geweest. En dat betekent dat het op de
vindplaats aangespoeld is en niet blootgespoeld is. Het is dus gewoon op de
hoogwaterlijn aangespoeld en kort daarna
aangetroffen, dit verklaart ook de hoge
ligging op de vindplaats. Het gebied daar in
de Noordzeekustzone is erg dynamisch,
misschien wel meest dynamisch van
Nederland en er vinden grote
zandverplaatsingen plaats. Het wrak komt
niet van ver want de zee dynamiek maakt
het goed mogelijk dat het van maximaal 1-2
km afstand uitgespoeld kan zijn. En de
samenhang van de spanten is zo dat het
nooit over grote afstand verplaatst kan zijn
en blootgesteld kan zijn geweest aan veel
golf/stromingsdynamiek zonder uit elkaar te
vallen.
Het betrof een houten wrak bestaande uit 20
dwarsspanten die nog verbonden werden door een
aantal brede bodemplanken aan de binnenzijde en
aan de buitenzijde. Alle verbindingen bestonden
uit gaten met houten pinnen van
bezemsteelformaat. Het betreft dus een
‘bodemrestant’ van een schip waarvan alle
opbouw rondom ontbreekt. Ook werd er geen
lading of gebruiksvoorwerpen aangetroffen.
Beelden van het wrak kort na de vondst zijn op
internet te vinden onder de onderstaande ‘links’ 1
en 2. De afmetingen van het wrak waren
maximaal 11,20 x 3,92 mtr..
De 3 meest basale vragen; ‘Hoe oud is het wrak’ en
‘welk type schip betreft het’ en ‘welk schip betreft
het’ leven bij veel mensen. De laatste vraag gaat
Figuur 1. Zeepokken zichtbaar op het hout
van het scheepswrak. Foto: J. Kienstra. 20
juli 2015.

2. 2
waarschijnlijk nooit beantwoord worden maar over de eerste twee vragen valt wel iets te
zeggen. Het Natuurcentrum Ameland heeft zich bezig gehouden met de vraag over de
ouderdom. Vragen over het type schip zijn nog niet beantwoord.
Aangezien het schip gebouwd is in een periode dat er uitsluitend hout beschikbaar was
voor scheepsbouw bestaat het uit zogenaamd ‘Europees eiken’. Meest waarschijnlijk
zomereik omdat daar simpelweg een groter areaal van was. Eiken werden vooral
beneden de waterlijn gebruikt. Eiken hebben de mooie eigenschap dat ze ieder jaar 1
groeiring maken. Iedereen kent wel de groeiringen die zichtbaar worden als een boom
doorgezaagd wordt. Sommige boomsoorten slaan wel eens een jaarring over of maken
er twee afhankelijk van het groeiseizoen. Eiken maken ieder jaar netjes één groeiring.
En nu blijkt het mogelijk om van eiken balken in bijvoorbeeld gebouwen waarvan de
kapdatum van de boom en de bouwdatum van het gebouw exact bekend is of van oude
bomen waarvan de plantdatum exact bekend is een soort referentiebestand te maken
van groeiringen met een jaartal bij iedere ring. En aangezien ieder jaar anders is wordt
dat een soort ‘barcode’ van brede en smalle jaarringen met datering van iedere ring. En
als we dan een aantal bomen en balken hebben die overlap in leeftijd met elkaar hebben
kunnen we die achter elkaar plakken. En zodoende bestaan er databanken van jaarringen
in West-Europa die zeker 1000 jaar terug gaan voor eiken en voor andere soorten nog
veel verder, bijna tot de laatste ijstijd van 10.000 jaar geleden toe.
Het Natuurcentrum Ameland heeft drie monsters van twee planken en één dwarsbalk
van het scheepswrak verzameld en laten analyseren bij een deskundige die over de
databank van groeiringen beschikt. Twee monsters bleken ongeschikt maar één plank
dateerde zonder problemen!
In deze plank werden 143 jaarringen aangetroffen. De datering van de buitenste ring van
dit monster betreft het jaar 1533. Maar dit is niet de kapdatum van de boom want de
plank is natuurlijk recht gemaakt door de scheepsbouwers door er aan de buitenkant iets
af te schaven. Daardoor ontbreken wat jaarringen en de buitenste zachte laag hout van
de boom, het spinthout genoemd, ontbreekt helemaal en dit betreft 21 jaren. Dus de
kapdatum van de boom zal ongeveer rond 1560 hebben gelegen. Het schip zal
waarschijnlijk kort daarna (rond 1560-1565) gebouwd zijn. Als we schatten dat een
dergelijk houten schip op zee in die tijd vast niet een heel lang leven beschoren was dan
lijkt een stranding in de periode 1565-1585 waarschijnlijk. In het monster van de plank
missen ongeveer 20 ringen tot de kern van de boom. Met de 143 jaarringen erbij die we
wel zien hebben we dan 163 ringen die eindigen in 1533. Dat betekent dat de boom in
1370 is gekiemd! In figuur 2 is te zien dat de plank van het scheepswrak overeen komt
met hout dat afkomstig is uit Duitsland. De eik is dan ook zeer waarschijnlijk in
Duitsland gegroeid en gekapt.

3. 3
Figuur 2. De gekleurde bollen geven aan met welke referentiecollecties de plank van het
scheepswrak overeen komt. Dit betreft allemaal Duitse bomen.
Informatie en beelden over het scheepswrak bij Ballum.
1. https://www.youtube.com/watch?v=n7EHQVRW7qk
2. http://www.amelanderhistorie.nl/news/gevonden-scheepswrak-op-het-strand-bij-ballum-op-
ameland/
Informatie over dendrochronologie.
3. http://www.joostdevree.nl/shtmls/dendrochronologie.shtml
4. https://nl.wikipedia.org/wiki/Dendrochronologie
Natuurcentrum Ameland
Johan Krol
Postbox 60
NL 9163ZM Nes Ameland
The Netherlands
mail johankrol@amelandermusea.nl
phone +31 (0)519542737
fax +31 (0)519542136
mobile +31 (0)651932645