1. 87-р сургууль
Сэдэв: Тогтвортой хөгжлийн
боловсролын үзэл санааг технологийн
сургалтын хөтөлбөрт тусгах нь
Боловсруулсан: Багш Н.Оюунбилэг
/Зураг зүй, технологи /

2. Техникийг хянах хүний хүчийг тэлэх, өргөжүүлэх сонирхол бүхий технократ үзэл суртал
болон техникийн хөгжлийн сөрөг нөлөөгөөр байгалийн болон нийгмийн асуудалд
бэрхшээл ихээр үүсч тогтвортой хөгжлийн тухай яриа гарч ирэхэд хүргэсэн
байна.Тогтвортой хөгжлийн зарчмуудыг нийгмийн ирээдүйг харсан хэрэгцээнд
нийцүүлхийг хичээсэн олон судалгаа байдаг бөгөөд байгаль экологид учруулж буй
хүний үйл ажиллагааны нөлөө улам бүр ноцтой болж байгаатай холбоотойгоор
1980-иад оны дундуур тогтвортой хөгжил хэмээх ойлголт анх гарч ирсан гэж
тогтворой хөгжлийн тухай баримт материалуудад дурьдсан байна. “Үйлдвэрлэгч,
хэргэлэгч болон хамтын үйл ажиллагаа явуулж байгаа иргэд зэрэг хүмүүсийн
хандлага авир төрхийг өөрчлөх”зорилгоор тогтвортой амьдралын хэв загварыг
ахиулан дэвшүүлэхэд боловсрол чухал үүрэгтэйг дэлхий нийтээр хүлээн зөвшөөрч
байна /Юнеско/.
Тиймээс тогтвортой хөгжлийн боловсролын үзэл санааг технологийн сургалтын
хөтөлбөрт тусган боловсруулах мэдлэг чадварыг мэргэжлийн багш нарт эзэмшүүлэх
шаардлага урган гарч байгааг хөндсөн нь цаг үеэ олсон ажил боллоо. Тогтвортой
хөгжлийн боловсролын талаар багш нарын дунд санал асуулга явуулахад нийт
оролцогчдын 70 гаруй хувь нь энэ асуудлын талаар тодорхой ойлголтгүй байгаа нь:
Тогтвортой хөгжлийн боловсрол гэж юу вэ?
Тогтвортой хөгжлийн боловсролын үзэл санааг технологийн сургалтын хөтөлбөрт
хэрхэн тусгах вэ гэдгээр саналаа солилцоход хүргэлээ

3. Тогтвортой хөгжлийн тухай товчхон 1992 онд Бразили улсын Рио-Де
Жанейро хотод болсон НҮБ-ын "Хүний хүрээлэн байгаа орчин ба
хөгжил" дээд хэмжээний уулзалтаас "Хөгжлийн хөтөлбөр-21"
болон бусад баримт бичгийг баталж, "Тогтвортой хөгжил"-ийн
загварыг дэвшүүлсэн байна. Энэ хуралдаанаар дэлхийн экосистем
улам доройтож байгаагаас өнөөгийн хөгжлийн загварыг хэвээр
хадгалах боломжгүй болж байгааг дүгнээд тогтвортой хөгжлийн
зорилгод хүрэх гол хэрэгсэл нь боловсрол мөн гэж тодорхойлсон
бөгөөд тогтвортой хөгжлийн гурван багана нь эдийн засаг,
хүрээлэн буй орчин, нийгэм гэж үзсэн байна.
Тогтвортой хөгжлийн гурвалжин загвар нь нийгмийн хөгжил, эдийн
засгийн хөгжил, экосистемийг хадгалах гэсэн гурван асуудлыг нэг
нь нөгөөгөө золиослохгүй байхаар харилцан хамааралд нь
зохицуулах санааг илэрхийлдэг. Энэ нь хүн аливаа асуудалд
хандахдаа зөвхөн нэг өнцгөөс нь харж хандах биш, харин бүх
зүйлийн хоорондын харилцан хамаарлыг тооцож бүхлийн үүднээс
хандаж байж тогтвортой хөгжлийн асуудлыг шийднэ гэсэн үг юм.

5. Тогтвортой хөгжих хэрэгцээ Дэлхий дээр болж байгаа бүх үзэгдлүүд
өөр хоорондоо маш хамааралтай бөгөөд олон юм их хэврэг болсоор
байгаа учраас хүн төрөлхтөн өнөөдөр тун эгзэгтэй үед амьдарч
байна гэж үзэх ѐстой. Энэ дэлхийн байгалийн нөөц шавхагдах, гоо
үзэсгэлэн нь гутаагдах, ард түмэн, иргэншил нь мөхөж үгүй болох,
хүчирхийлэл, эдийн засгийн тэгш бус хуваарилалтаас хүний зовлон
шаналал ихсэх эсэх нь зөвхөн биднээс хамааралтай. Гэхдээ өмнө
байгаа аюул занал ба хөгжих сайхан боломжоос сонгох бололцоо
бидэнд эдүгээ байсаар байна. Энэ сонголтыг хийхийн тулд бид нэгэн
нийтлэг ирээдүй ба хувь заяатай гэдгээ юуны өмнө хүлээн
зөвшөөрөх хэрэгтэй юм.
Ийм болохоор хүн хүнээ болон газар нутаг, эх дэлхийгээ хайрлан
бөөцийлөх үү, эсвэл, ѐс зүй, сэтгэлгээ, амьдралын одоогийн хэв
маягаа энэ хэвээр нь үлдээж, ингэснээрээ хүн хийгээд амьд зүйлс
устан дуусахыг харах уу гэдгээ сонгох цаг хэмээн зөвхөн одоо үеийг
нэрлэх ѐстой.

6. Тогтвортой хөгжихөд тулах багана Эдгээр нь хүний нийгэм, эдийн
засгийн тогтолцоо, байгаль орчин зэрэг болно. Хүн төрөлхтөн нэг
үеэ бодвол, өөрсдийнхөө амьдралын хэв маягт иргэний нийгмийн
үзэл санааг цогцлоон бүрдүүлж байгаа болохоор энэ үүсгэл нь сайн
сайхны төлөөх тэдний мэдлэг, технологийг бусдад хүртээх,
хүрээлэн буй орчиндоо сүйтгэлгүй байх, үзүүлэх хор хөнөөлөө
багасгах манай арга барилыг бусдад түгээх боломжийг олгож байна.
Тогтвортой хөгжих арга зам Бусдад түгээх болон бусдаас хүртэх
үйл ажиллагаанд нэгэн нийтлэг суурь үнэт зүйл хэрэгтэй юм гэж
үзвэл тэр нь шударга, золиосгүй ѐс суртахуун, үр ашигтай бүтээлч
сэтгэлгээ, сүйтгэлгүй тэнцвэртэй хандлагын хослол-чадамж байна.
Дурьдаж буй чадамжуудыг бодгальд эзэмшүүлэх үндсэн хэрэглүүр нь
Тогтвортой хөгжлийн боловсрол юм. Энэ утгаараа ТХБ бол
нийгэм, эдийн засаг, байгаль орчны бодит асуудлыг нэгтгэсэн
хийсвэр ойлголтын хүрээ болох ба үүнийг бодит зүйл болгон
хувиргах, эзэмшүүлэх, хэрэгжүүлэх нь түүний үндсэн зорилго
гэгдэнэ.

7. ТХБ-ын ЕБС-ын хичээлийн агуулгын хүрээ Нийгмийн хувьд эрх чөлөөтэй, шударга,
бусдад яаж үнэлэгдэхээс үл хамаарах үнэт чанар хүнд өөрт нь байдгийг зөвшөөрөх,
хүчирхийлэлгүй, энх тайван байх үндэс бол тухайн хүн нийтээр хүлээн
зөвшөөрөгдсөн ѐс суртахууны золисгүй хэм хэмжээг сэтгэцийн хүрээнд сонгох,
бүтээлч зохистой сэтгэлгээг оюун санааны хүрээнд эрхэмлэх, хүрээлэн буй орчинд хал
балгүй хандлагыг бүх үйлдлийнхээ хүрээнд баримтлах явдал;
Эдийн засгийн хувьд хүрээлэн буй орчныг сүйрүүлж, байгалийн нөөцийг шавхаж байдаг
өнөөгийн үйлдвэрлэл, хэрэглээний хэв маягийг өөрчлөх, хүн бүрт дэлхийн гоо сайхан
байдал, хишиг буянаас тэгш хүртээх, үр ашгууд шударга бусаар хуваарилагдсанаас
баян, ядуугийн ялгаа ихсэж байгааг бууруулах үндэс бол тухайн хүн нийтээр хүлээн
зөвшөөрөгдсөн ѐс суртахууны золисгүй хэм хэмжээг сэтгэцийн хүрээнд сонгох,
бүтээлч зохистой сэтгэлгээг оюун санааны хүрээнд эрхэмлэх, хүрээлэн буй орчинд хал
балгүй хандлагыг бүх үйлдлийнхээ хүрээнд баримтлах явдал;
Байгаль орчны хувьд амьдралыг тэтгэгч байгалийн заяагдмал байдлууд хомстож, экологийн
системүүд, биологийн төрөл зүйлүүд устахаас болгоомжлох, устсаныг сэргээх, энэ
чиглэлээр мэдлэг, чадвар, нөөц дутагдвал, одоо байгааг нь устахаас сэргийлэх үндэс бол
тухайн хүн нийтээр хүлээн зөвшөөрөгдсөн ѐс суртахууны золисгүй хэм хэмжээг
сэтгэцийн хүрээнд сонгох, бүтээлч зохистой сэтгэлгээг оюун санааны хүрээнд
эрхэмлэх, хүрээлэн буй орчинд хал балгүй хандлагыг бүх үйлдлийнхээ хүрээнд
баримтлах явдал гэдгийг суралцагчдад тус тус ойлгуулах, тийм чадвар, дадлыг
төлөвшүүлэхүйц судлагдахууны тогтолцоо байна.
ТХБ-ын арга зүй Өөрийн оюуны боломж, сонирхолд тулгуурлан бүтээлч үйл
ажиллагаагаар мэдлэгээ бүтээхүйц идэвхтэй аргыг сургалтад хэрэглэх бөгөөд ямар нэг
асуудлыг шийдвэрлэхдээ бодитойгоор хэрэглэж болохоор мэдлэг чадварыг сурагчдад
эзэмшүүлэх, ийм сэтгэлгээг төлөвшүүлэх, сургалтын явц дахь тэдний оролцоог ямагт
хангах үйлийн орчныг бүрдүүлэхэд чиглэнэ.

8. Тогтвортой байлын төлөөх боловсрол бол хүмүүсийг орон нутаг улс үндэстэн,олон улсын
түвшний тогтвортой хөгжлийн үйл хэрэгт үр дүнтэй хамрагдаж, илүү эрх тэгш,
тогтвортой ирээдүйн төлөө ажиллах замаар сонор сэрэмж, мэдлэг чадвар,
хандлага, үнэлэмжээ хөгжүүлэхэд нь тусалдаг үйл явц юм. Үүнд тогтвортой
хөгжлийн боловсролын хүрээнд суралцагсдад дараах 8 чадварыг хөгжүүлэх нь
зүйтэй гэж үздэг. Үүнд:
 Нийгмийн нэг гишүүний хувьд аливаа асуудлыг олж харах,асуудалд хариуцлагатай
хандах
 Бусадтай хамтран ажиллах чадвар буюу нийгэмд өөрийн гүйцэтгэх үүргийг
ухамсарлан биелүүлэх чадвар
 Соѐлын ялгаатай байдлыг ойлгон хүлээж авч, таашааж, хүлцэн тэвчих чадвар
 Шүүмжлэлтэй, системтэйгээр бодож сэтгэх чадвар
 Хүчирхийллийн бус замаар хямралыг зохицуулах эрмэлзэл
 Орон нутаг, улс үндэстэн болон олон улсын түвшний бодлогод оролцох хүсэл
эрмэлзэл, чадвар
 Байгаль орчныг хамгаалах үүднээс өөрийн амьдралын хэв маяг болон хэрэглээний
дадал зуршлаа өөрчлөх хүсэл эрмэлзэл
 Хүний эрхийн асуудалд сонор сэргэг байж тэр эрхийг хамгаалдаг байх чадвар
/Жишээ нь эмэгтэйчүүдийн эрх болон үндэсний цөөнхийн эрх зэрэг /

9. Тогтвортой хөгжлийг үндсэнд нь нийгмийн үзэгдэл хэмээн авч үзэх нь
зүйтэй юм.” Бидний гаргасан шийдвэр өөрсдийн маань сайн сайхан
болон бусдын сайн сайхан байхыг тодорхойлдог” хэмээх байгаль,
байгалийн нөөцийг хамгаалах Олон Улсын Хобоо болон Дэлхийн
байгаль хамгаалах сангийн нийтлүүлсэн /1992/ “ Дэлхйигээ
хамгаалах нь”хэмээх стратегид дурдсан байдаг бөгөөд энэхүү
баримт бичигт тогтвортой амьдралын 9 суурь зарчмыг
тодорхойлохдоо:
 Одоо, мөн цаашид амьдралыг бүрдүүлэгч юмсыг хүндэлж хайрлах
 Бусад хүмүүс, бусад амьд төрөлтнийг хайрлаж хамгаалах үүргийг
зорилго болгох
 Дэлхийн амьдрах хүч, соѐлын олон янз байдлыг хадгалах
 Дахин үл сэргээгдэх байгалийн баялгыг шавхагдахаас сэргийлэх/
хэрэглээгээ багасгах дахин ашиглах, буцааж ашиглах, боломжтой
бол сэргээгдэх баялаг ашиглах/ зэргийг багтаасан байна.

10. Тогтвортой хөгжлийг үндсэнд нь нийгмийн үзэгдэл хэмээн авч үзэх нь
зүйтэй юм.” Бидний гаргасан шийдвэр өөрсдийн маань сайн сайхан
болон бусдын сайн сайхан байхыг тодорхойлдог” хэмээх байгаль,
байгалийн нөөцийг хамгаалах Олон Улсын Хобоо болон Дэлхийн
байгаль хамгаалах сангийн нийтлүүлсэн /1992/ “ Дэлхйигээ
хамгаалах нь”хэмээх стратегид дурдсан байдаг бөгөөд энэхүү
баримт бичигт тогтвортой амьдралын 9 суурь зарчмыг
тодорхойлохдоо:
Одоо, мөн цаашид амьдралыг бүрдүүлэгч юмсыг хүндэлж хайрлах
Бусад хүмүүс, бусад амьд төрөлтнийг хайрлаж хамгаалах үүргийг
зорилго болгох
Дэлхийн амьдрах хүч, соѐлын олон янз байдлыг хадгалах
Дахин үл сэргээгдэх байгалийн баялгыг шавхагдахаас сэргийлэх/
хэрэглээгээ багасгах дахин ашиглах, буцааж ашиглах, боломжтой
бол сэргээгдэх баялаг ашиглах/ зэргийг багтаасан байна.

11. А. Хөтөлбөрийн агуулгыг сонгохдоо дараах үзүүлэлтийг тусгах шаардлагатай
1. Энэ сэдэв нь орон нутгийн болон дэлхийн түвшний үйл явцыг хоорондын уялдаа холбоотой харуулж
чадах уу?
2. Энэ сэдэв нь хүмүүсийн хэрэгцээ өөрчлөгдсөнтэй холбоотойгоор тэдгээрийн үйл ажиллагааны
талбар өөрчлөгдөж байгааг харуулж чадах уу?
3. Энэ сэдэв нь өнгөрсөн болон өнөөдөр гаргаж буй шийдвэрүүд нь ирээдүй үеийнхэнд хэрхэн
нөлөөлөхийг харуулж чадах уу? Ө.х шийдвэрийн өнгөрсөн, одоо, ирээдүйд гарах үр дагаврыг
тусгах боломжтой юу?
4. Энэ сэдэв нь нийгмийн амьдралын үүднээс тогтвортой хөгжлийн гурван асуудлыг хөндөж авч
үзэхэд тохирч байна уу? /Эдийн засаг, Экологи, Нийгэм соѐлын хувьд/
5. Энэ гурван асуудлын цар хүрээ болон тэдгээр харилцаа эсвэл үйл явдал дахь сонирхолын бүлгийн
хоорондын ашиг сонирхолууд юугаараа зохицох, юугаараа зөрчилдөх вэ? гэдгийг харуулж чадаж
байна уу?
6. Тэдгээр эсрэг, тэсрэг болон нэгдмэл сонирхлыг нийт нийгмийн сонирхлын үүднээс нэгтгэж нэг
болгон боловсруулах боломжтой юу?
7. Энэ сэдэв нь олон шинжлэх ухааны зааг дээр өргөн хүрээний эсвэл маш нарийн тодорхой мэдлэг дээр
суурилж байна уу?
8. Энэ сэдвийг үзэх нь суралцагчдад одоогийн болон ирээдүйн амьдралд нь ямар ач холбогдолтой вэ?/
9. Энэ сэдвээр эзэмшсэн мэдлэг, чадварыг өөр сэдэв дээр буулган хэрэглэх боломжтой юу?

12. Хөтөлбөрийн элемент Шалгуур
Дээрх 9 шаардлагыг хангасан байдал
Сэдэв
Боловсролын стандартад баримжаалсан байдал
Зорилго хичээлд илэрхий биелэхүйцээр, оновчтой, хүүхэд төвтэй дэвшигдсэн байдал
Энэ хичээлээр суралцагчид юу ойлгож, юу чаддаг болох нь тодорхой байгаа эсэх (хүүхэд ойр орчноосоо асуудлыг олж харах,
өөрөө эргэцүүлэн бодох, өөрөө суралцах, мэдлэгээ хэрэглэх, сонголт хийх, зөрчлийг хүчирхийлэлийн бус аргаар шийдэх,
Хичээ лийн зорилго хэрэглэгчийн хувьд хариуцлагыг ойлгох, ухамсарлах, насан турш суралцах, мэдээллийг хайх, салбарууд хэрхэн бие биетэйгээ
холбогдож харилцан нөлөөлдөгийг ойлгох, үр дүнтэй харилцах (бичгээх болон амаар), цаг үед нь тохируулж сэтгэх, урьдчилан
бодох төсөөлөх, төлөвлөх, тоо хэмжээ, чанар, үнэ цэнийн хоорондын ялгааг таньж мэддэг байх, бусадтай хамтран
ажиллаж чадах чадвар гэх мэт)
Судлагдахууны тогтолцоо (орон нутгийн амьдралаас эхлэн улс орон, дэлхийн түвшинд авч үзэх), тэдгээрийн уялдаа холбоог
цогц гаргаж, агуулгаа хичээлд хуваасан байдал
Хичээ лийн агуулга Тухайн зарчмын хүрээнд суралцагчдад ТХБ олгохоор төлөвлөсөн үйл ажиллагаа, үйл, үйлдэл, тэдгээр нь суралцагчдын ямар
ерөнхий болон тусгай чадварыг хөгжүүлэхэд хувь нэмэр оруулж байгаа (үйл бүр тодорхой зорилготой байх)
(судлагдахууны шалгуур) Хичээлийн гол агуулга ("амин сүнс") яаж илэрч байгаа (ямар асуудлыг яаж шийдвэрлэж байгаа төлөвлөлт
Хүүхдийн "бүдрэх" магадлалтай хэсэг, гаргаж болзошгүй алдааг тодруулж төлөвлөсөн байдал
Юмыг олон ухааны уулзвар дээр танин мэдэх үйлийн төлөвлөлт
ТХБ-ийн цогц чадамжуудыг олгохоор дидактик шийдэл, арга зүйгээ дэглэсэн байдал:
Өргөн хүрээнд, шинэ чиглэлд баримжаалан мэдлэгээ бүтээх боломжийг хангасан
Юмыг урьдчилан харах ба үйлдэх
Арга зүй
Хамтран суралцах үйлийн төлөвлөлт
Шийдвэр гаргах процесст суралцагчийн оролцоо
(Сурал цагчдын гүйцэт гэх
Бусдыг идэвхижүүлэх, сэдэлжүүлэх арга барилд сургах
үйлийн шалгуур)
Бие даан төлөвлөх ба үйл ажиллагаа явуулах
Ажиглах, турших, харьцуулах, жиших, ангилах, сонгох, дүрслэх, сорих турших, мэдээлэлтэй ажиллах зэрэг танин мэдэхүйн
үйлийн төлөвлөлт хангалттай эсэх
Хэрэглэгдэхүүний үүрэг зориулалт, төрөлжүүлэлт, агуулгын уялдаа, боловсруулалт, тавигдах дидактик шаардлагыг
хангасан байдал
Хэрэглэгдэхүүн
Эдийн засгийн дарамтгүй, эрүүл ахуйн шаардлага хангасан, хүртээмжтэй байдал
Хичээлд танил, олдоц сайтай гарын доорхи материалыг сонгосон байдал
Хичээлийн үнэлгээ нь хичээлийн зорилго, зорилт буюу ТХБ-ийн чадваруудыг илрүүлэхүйц төлөвлөгдсөн эсэх /сэтгэл ханамж,
амжилт/
Үнэлгээ Тухайн зорилтыг үнэлэх шалгуурын сонголт, эдгээрт харгалзуулан боловсруулсан даалгаврын тавил, боловсруулалт
Үнэлгээний даалгавар нь тэдний асуудлыг шийдвэрлэж буй аргын өөрчлөлтийг үнэлэхүйц байгаа байдал Зэргийг тусгах
боломжтой юм.

13. Илтгэлээ: 1.Тогтвортой хөгжлийн боловсрол гэж юу вэ?
2.Тогтвортой хөгжлийн боловсрол технологийн боловсролд
3.Тогтвортой хөгжлийн боловсролын үзэл санааг технологийн
сургалтын хөтөлбөрт тусгах зарим асуудал сэдвээр бичсэн.Илтгэл
бичих явцад дараах дүгнэлтэнд хүрлээ
1.Тогтвортой хөгжлийн боловсролын үндэсний хөтөлбөрийг бүх
нийтэд мэдээлэх,сурталчилах ажлыг дорвитой зохион байгуулах
2.Тогтвортой хөгжлийн боловсролын үзэл санааг сургалтын утгаар
ухамсарлан ойлгож,мэргэжлийн хичээлд тусган,үр ашигтайгаар
хэрэгжүүлэх,сэдэл тэмүүллийг багш бүрт ухамсарлуулах
3.Багш бүр санаачлага гарган ажилласнаар бусад хичээлтэй
интеграцилах боломжийг нээх ба ингэснээрээ тогтвортой
хөгжлийн боловсролын агуулга,арга зүй,үнэлгээний үзэл
санаа,ерөнхий боловсролын сургуулийн сургалтнад нэвтрэх өргөн
бололцоотой болно гэж үзэж байна.

14. Сэдэв:Технологи ба экологи /16 цаг/
Хамрах хүрээ:Тогтвортой хөгжлийн талаарх судалгаанд үндэслэн 9-р
ангийн сурагчдад ТХБ-ын хүрээнд тавигдах чадварыг хөгжүүлнэ.
Зорилго:Амьдарч буй орчин,хүн амьтан,ургамалд учирч буй хохирол,хор
нөлөө,хүний буруутай үйл ажиллагаанаас агаар мандал,хөрс
ургамал зэрэг хэрхэн бохирдож байгааг олж харан зөрчлийг
арилгахад нэг санаа нэгдмэл үзэл бодлоор хамтран ажиллана.
Зорилт:К1 Тогтвортой хөгжлийн асуудлууд сэдвийг мэдэх,ойлгох
К2 Үйл ажиллагаагаар дамжуулан ТХ-ын үзэл санааны талаарх
мэдлэгийг дээшлүүлэх
К3 Эко-дизайны зарчимд тулгуурлан бүтээгдэхүүний загвар гаргах
К4 Гоо зүйг тогтвортой хэрэглээнд нягт холбоотойгоор дэмжих
/Загвар,моод,дизайныг /

15. Агуулга
№ Сэдэв
Мэдлэг Чадвар Хэрэглээ
Агаар,агаар Уур амьсгалын Өөрийн буруу
мандал,усан системийн 5 бүрдэл үйл
Ээлжит хичээл №1
мандал,ус,хөрсний хэсгийн харилцан ажиллагаанаас
Экологи
талаар мэдлэг үйлчлэлийг нэрлэн уур байгаль орчныг
эзэмшинэ. /Уур амьсгалын бохирдуулахгүй
амьсгал / өөрчлөлтөнд хүний ба хүрээлэн буй
үйл ажиллагааны орчиндоо
нөлөөг тодорхойлох цэцэг,бут, сөөг
тарих
Агаар,ус хөрсөө Хог “Байгальд
Байгальд ээлтэй загвар зохиох
хамгаалахад санал хаягдал,сав,баглаа,бо ээлтэй хувцас”
санаачлага одол бүрийг хийхэд буюу ECO
гаргахбүтээлч ажил хүний оюун
Ээлжит хичээл №2
Fashion Show
зохион байгуулахын ухаан,мөнгө зохиох
тулд хаягдал материал,хүний
материалыг цуглуулах хөдөлмөр ихээхэн
зарцуулагддагийг
хүмүүст
ухааруулахын тулд
хаягдал материалаар
хувцасны загвар
зохиох

16. Хугацаа /минутаар/ Хичээлийн үе шат Сурагчийн үйл ажиллагаа Багшийн дэмжлэг
-Сурагчдаас уул уурхай,технологийн
буруу үйл ажиллагаанаас болж учирч
Техник ба Экологи сэдвийн дагуу санал буй хохирол
-Арьс нэхий боловсруулах чанаргүй
Сэдэлжих үе шат
Ээлжит хичээл №1 хугацаа 120минут
30 асуулгад оролцох /саналаа судалгааны хортой будаг,бордоо ,цэвэрлэгээний
дагуу бичиж өгөх / химийн хортой бодис хэрэглэснээс
Бүтээлч сэтгэлгээний хичээл
хүн,мал,амьтан ургамалд нөлөөлж буй
хор уршгийг гаргуулна.
Ойлгож ухамсарлах үе Агаар мандал,усан мандал,хөрсний Уур амьсгалын өөрчлөлт,цөлжилтийн
40 талаар шинжлэх ухааны мэдлэгийг шалтгаан,үр дагавар,Агаарын
шат эзэмших бохирдлын талаарх сүүлийн үеийн
мэдээллийг дамжуулах
-Өөрийн амьдарч буй орчныхоо агаар -Усны нөөцийг хамгаалахад ямар үе
шаттай ажил зохиож болохыг
ус,хөрсний байдалд үнэлгээ дүгнэлт өгөх чиглүүлэх
40 Хийж бүтээх үе шат -Усны нөөцийг хамгаалахад хувь нэмэр -Усыг ариг гамтай зарцуулах
оруулах -Ахуйн бохир усыг ил задгай асгахгүй
байх
-Агаар,ус,хөрсөө хамгаалахад санал санаачлага
гаргах Энэ талаарх
-Орчиноо зүлэгжүүлэх,моджуулах мэдээлэл,суртчилгаа,уриалгыг
10 Дүгнэлт шийдэл гаргах -Түлээ нүүрс хурдан шатаах сурагчидтай хамтран гаргаж,тараах
-Зорилгогүйгээр чийдэн,цахилгаан хэрэгсэл /Суртчилах/
ажиллуулахгүй байх
Суртчилгааг хичнээн хүнд мэдээлсэнээ тооцох.Ямар Суралцагчидтай харилцан ярилцах,
10 Өмнөхөө давтах ажил гүйцэтгэснээ ярилцах асуудал дэвшүүлэн санал солилцох
Ээлжит хичээл №2 хугацаа 120
Төрөл бүрийн хаягдал материал ашиглаж -Судалгааг интернэтээс төрөл бүрийн
“Байгальд ээлтэй хувцасны” загвар зохиох загварын сэтгүүлээс хийх
Төсөл боловсруулах
/Баг,агентлаг болж ажиллах / -Ямар төрлийн хаягдал материал
20 Шинэ мэдлэг олгох Судалгааны ажил явуулна. ашиглаж болох
-Ямар арга технологиор гүйцэтгэж
минут
болох талаар зөвлөгөө өгөх
-Хувцсаа хийж,шинэчлэж бэлэн болгох
-Загвар өмсөгчдийн гарааг бэлтгэх
-Загвар өмсөгчдийг сонгох
80 Хийж бүтээх үе -“Байгальд ээлтэй хувцас” загварын тэмцээнд
-Загварын тэмцээн зохиох заал,анаанс
бэлтгэх
бэлтгэх
Эдлэлд тавигдах шаардлагыг
-Баг бүр загвар эскизнийхээ дагуу хувцсыг хийж
гаргана,загварын шоу зохион байгуулж
10 Гэрийн даалгавар гүйцэтгэн,загвартаа нэр өгч,загварын тайлбар
бэлтгэн шоунд оролцоно.
дүгнэн,тэмцээний үйл ажиллагааг
бусдад мэдээлнэ.

17. “ТХБ-ТБ-д” бүлэг сэдвийн
“Технологи ба экологи” нэгж хичээл
Хэрэглэгдэхүүн
Ээлжит хичээл№2: “Загвар
Ээлжит хичээл№1: “Экологи”
зохиох”
Хуудас:192-195 -Сурах бичиг хуудас 196-200
-Уур амьсгал -Интернэт мэдээлэл
-Ном сурах бичиг Технологи -Цөлжилт -Төрөл бүрийн загварын
8-9 -Агаарын бохирдол сэтгүүл
-Хэвлэмэл,материал -Усны бохирдол
-Электрон хичээл -Хөрсний бохирдол
-Судалгааны
хичээл,материал
-LCD дэлгэц -Зайрмагны сав,иш
-Проектор -Наг удаагийн аяга
-Гялгар тор
Материал,багаж хэрэгсэл
-Сальфетка
-Оѐдлын багаж хэрэгсэл

18. Үнэлгээний Гол чиглэл Өгөх оноо
хэлбэр
Бичгээр Экологийн талаар дэвшүүлсэн асуудалд оновчтой Сурагчид асуудалд үнэн
хариулсан өөрийн бодол нь тухайн сэдвийн хүрээн дэх гол бодитой,оновчтой
санааг гаргасан байдал. хариулт өгсөн эсэхийг
Энэ сэдвийн дагуу өнгөрсөн ба одоо дэвшүүлсэн асуудал нь нэгтгэн гол санаагаа
ирээдүй үеийн хэнд,хэрхэн нөлөөлөхийг гаргаж чадсан эсэх гаргана.
Сурагчийн идэвхи
Амаар Ярих ,үзэл бодлоо илэрхийлэх чадвар оролцоог харгалзан
Хичээлд оролцох идэвх,оролцоо стандарт болон
Бусадтай хамтран ажиллах чадвар стандарт бус үнэлгээ
өгнө.
Дадлагаар Загвар нь нийгмийн амьдралын үүднээс эдийн засаг,экологи -Шилдэг загварыг 3-н
нийгэмд хэрхэн нөлөөлөх боломжтой болох төрлөөр тодруулна.
-Загвар нь байгальд ээлтэй байхуйцаар хийгдсэн байдал -Багийн гишүүдийн
-Оёх технологи шаардлагад нийцсэн эсэх санаачлага,бүтээлч
хандлага,үйл
ажиллагааны үр
дүнгээр стандарт
үнэлгээг олгоно.

19.  -Төсөл боловсруулалт:Зорилгоо хангаж чадсан
эсэх
 -Судалгаа зорилгодоо нийцэж байгаа байдал
 -Хийсэн хувцас зорилгодоо хүрсэн эсэх
 -Хийсэн төсөл олон нийтэд хэр зэрэг нөлөөлж
чадсан бэ? асуудлаар ярилцаж,цаашид ямар
ТХБ-д нөлөөлөх,ямар ажлуудыг зохион байгуулж
болох талаар хүснэгтийн дагуу санал авна.

20. Засан сайжруулах
Зохистой болсон хэсэг Эргэлзээтэй хэсэг
чиглэл

21.  Өөрийн үзэл бодлыг чөлөөтэй
илэрхийлэх
 Бэрхшээлийг даван туулах
гарцыг эрэлхийлэх
 Хэрэгжүүлж болох шинэлэг
санаа гаргах
 Харилцан ярилцаж нэг шийдэлд
хүрэх

22. Агаарын бохирдолтонд
ямар хүчин зүйлүүд
хамгийн ихээр
нөлөөлж байгааг
бичээрэй.

23. Агаарын бүтэц шинж чанар
өөрчлөгдөхийг агаарын бохирдол
гэдэг бөгөөд хүний эрүүл мэнд,
амьтан ургамлын экосистемд
таагүй нөлөө үзүүлдэг.
Агаар нь байгалийн ба хүний үйл
ажиллагааны улмаас бохирддог.

25. • Манай улсын хvн амын өвчлөл, нас барах
шалтгаанд зvрх судас болон амьсгалын
замын өвчлөл дээгvvрт ордог талаар
мэргэжилтнvvд ярьдаг. Агаарын бохирдол,
хорт утаа нийслэлийнхний амь насанд
заналхийлсээр олон жил өнгөрлөө.
• НМХГ-ын төв лабораторид агаарын
бохирдол, тvvний найрлага дахь химийн
хорт бодист шинжилгээ хийжээ. Хvхэрлэг
хий, азотын давхар исэл, хар тугалга, тоос
гэсэн дөрвөн vзvvлэлтээр 18 цэгээс дээж
авсан байна.

26. • Шинжилгээгээр хvхэрлэг хий, азотын давхар исэл
Ногооннуур, "Ард" кино театр, Цирк, Баруун дөрвөн
зам, Өргөө, 47 дугаар сургууль, Баянхошуу, Толгойт,
Яармаг, 13 дугаар хороолол, Дарь-Эхэд байх ѐстой
хэмжээнээс хэд дахин их байжээ. Харин хар тугалганы
хэмжээ "Ард" кино театр, Дөрвөн зам, 13 дугаар
хороололд их гарсан аж. Тэгэхээр бид, агаар биш
химийн хорт бодисоор амьсгалж байна гэсэн vг.
• Энэ бvхнээс орчны агаарын бохирдол, тvvнд
агуулагдах химийн хорт бодисоос болж, хvн ам
ялангуяа хvvхэд, өндөр настай хvмvvсийн амьсгалын
эрхтний өвчлөл, мөн цочмог, архаг бронхит, уушигны
vрэвсэл, багтраа өвчин нэмэгдэхэд нөлөөлж байна
гэсэн дvгнэлтийг лабораторын мэргэжилтнvvд
гаргасан байна.

27.  Дээрх химийн бодис нь хvний эрvvл мэндэд хортой. Жишээлбэл,
хvхэрлэг хий нь хvний амьсгалын замын эрхтнийг хордуулдаг.
Багтраа, уушигны архаг өвчлөл vvсгэж, ханиалгах, нvд хорсгох,
цээж хөндvvрлэх өвчин vvсгэдэг. Азотын давхар исэл нь нvд,
уушиг, арьс, салст бvрхэвч, амьсгалын замын эд эрхтнийг
гэмтээж, гуурсан хоолойн багтраа, уушгины хатгалгаа, томуу,
томуу төст өвчнийг vvсгэж, зvрх судасны өвчинд шууд нөлөөлж,
амьсгалын замын архаг өвчний суурь болдог байна.
 Эх болон нярай хvvхдийн эрvvл мэндэд сөргөөр нөлөөлж, хvний
ясанд удаан хугацаагаар хуримтлагддаг байна. Өвлийн улирал
болохоор л агаарын бохирдлоо гэнэт санадаг. Дорвитой арга
хэмжээ авна л гэж дарга нар нь улиг болтол яриад байдаг. Янз
бvрийн утаатай утаагvй шахмал тvлш vйлдвэрлэлээ. Утаа
гаргахгvй сайжруулсан зуух гэр хорооллынхонд санал болголоо.
Автомашины тvгжрэл, тоог цөөрvvлнэ.

28.  Машин бvрийн шvvлтvvртэй болгоно гэж олон
жил улиг болтол ярилаа. Энэ бvхнээс ямар ч vр
дvн гарсангvй. Агаарын бохирдол буурав уу
гэтэл харин ч нэмэгдлээ. Нийслэлийнхэн уурын
зуухан дотор л ажиллаж, амьдарч байна.
 Aгаарын бохирдлыг гол vvр учраас гэр
хорооллыг багасгана гэсэн яалаа. Харин ч
хvрээгээ тэлсээр. Зарим иргэн өдрийн тvлээ
нvvрсээ авч дийлэхгvй зориулалтын бус резин
дугуй, нийлэг эдлэл шатааж, тvлж хоолоо
болгож байгаа. Ийм байхад агаар бохирдохгvй
гээд ч яах юм бэ.

29. Агаарыг бохирдуулж байгаа хамгийн том хүчин
зүйл болох нүүрсний хэрэглээ
4000000
3500000
3500000
3000000
2500000
2000000
1500000 нүүрсний хэмжээ /тн/
1000000 1300000
500000
572000
0
гэр хорооллын цахилгаан нам ларалтын
айл /134000/ станц /3/ зуух бүхий
ХХК/400/

30.  Хүүхдүүдээ, та нар агаарын
бохирдлоос хэрхэн яаж урьдчилан
сэргийлж болох талаар ярилцаад
хамгийн түрүүнд хэрэгжүүлэх ажлаа
төлөвлөн бусад сурагчдыгаа уриалсан
уриалга гаргаарай
 Хүүхэд бүр нэг шинэ санаа гарган
хэрхэн хэрэгжүүлэх арга замыг
боловсруулан түүнийхээ эерэг үр
дүнг заавал үзээрэй

31. Хөрсний бохирдолтонд
ямар хүчин зүйлүүд
хамгийн ихээр
нөлөөлж байгааг
бичээрэй.

32.  Химийн хороор
 Эрдэсбордоогоор
 Үйлдвэрийн хог хаягдалаар
 Нефть, нефтийн бүтээгдэхүүнээр
 Уул уурхайн болон алтны
үйлдвэрийн үйл ажиллагааны
нөлөөгөөр

33. Агаарт цацагдаж байгаа элдэв хийнүүд
хөрсөнд бууж улмаар ургамлын нөмрөгийг
устгах, усыг их хэмжээгээр бохирдуулж
байгаа учраас хөрсний бохиролт нь
Улаанбаатар хотын экосистемийн
бохирдолтын төлөв байдлыг тодорхойлох
үндсэн гол байгалийн объект байдаг юм.
Хот орчмын гэр хороолол, автомашин,
арьс шир боловсруулах жижиг үйлдвэр
цех, төмрийн хог хаягдал авдаг газрууд
огцом нэмэгдэж эдгээр эх үүсвэрээс гарсан
техноген бохирдлууд хот орчмын хөрсөн
бүрхэвчинд шингэдэг.

34.  Улаанбаатар хотын хог хаягдлын эх
үүсвэрийг судлахад гэр хорооллын
орчимд (44%) байсан бөгөөд ил жорлон,
муу усны нүхүүд хөрсний бохирдлын
үндсэн эх булаг болдог нь тогтоогджээ.
 Хөрсний ерөнхий бохирдолтын түвшин
Баянхошуу, Дэнжийн мянга, Амгалан,
Шар хад, Хайлаастын ам, 100айл зэрэг
газруудад онцгой их буюу хотын дундаж
агууламжаас 10-16 дахин их байна.

35. Бохир хөрс болон шороон
дээр тоглох, харьцах,
бохирлогдсон ус уух,
Шууд жимс хүнсний ногоог
угаахгүйгээр хэрэглэх,
ялаагаар дамжин
халдварлах
Бохирлогдсон хөрс
хүнд нөлөөлөхдөө
Бохирлогдсон хөрс нь ус
агаарыг бохирдуулж орчны
Шууд бус ариун цэвэр, өнгө
үзэмжийг алдагдуулна.

36. 2003 2004 2005 2006 2007 2008
Хогийн хэмжээ /мян.м3/ 297,7 307,8 361,6 386,2 405,9 467,3

37. Бохирлогдсон хөрснөөс хэрхэн
хамгаалах, бохирдуулахгүй
байх арга зам юу байгааг
харилцан ярилцаад урьдчилан
сэргийлэх аргуудыг
боловсруулаарай. Гэхдээ
хамгийн энгийн аргаас нь эхлэж
жагсаан бичээрэй.

38. Усны бохирдолд ямар
хүчин зүйлүүд
хамгийн ихээр
нөлөөлж байгааг
бичээрэй.

39. Биед орох ус Биеэс ялгарах ус
Ундаар 1500 мл Шээсээр 1500мл
Хоолоор 600 мл Хөлсөөр .........
Биед үүсэх 400мл Амьсгалаар 900мл
................................. Өтгөнөөр 100мл
Бүгд 2500мл Бүгд 2500мл

40.  Ахуйн болон үйлдвэрийн бохир усыг цэвэрлэхгүй
хаях
 Цэвэрлэх байгууламжийн эвдрэл гэмтэл, технологийн
горим зөрчигдсөнөөс бохир усыг шаардлагын дагуу
цэвэрлэхгүй байх
 Ус хангамжийн эх булгийн хамгаалалтын бүсийн
дүрэм зөрчих
 Хуурай хог хаягдлыг заасан цэгт хаяхгүй байх
 Химийн хорт бодис, бордоог технологийн дагуу
хэрэглэхгүй байх

41. Усгvй бол соѐл иргэншил, тэр ч байтугай
амьдрал устаж vгvй болно гээд тєсєєлєхєєр
нэг л аймшигтай. Тийм болохоор усгvй
болохын зовлонг "усгvй дэхийн тарчлаан"
гэж нэрлэсэн ч чамлагдахаар санагдана.
Хэдэн жилийн ємнє БОЯ-наас тусгайлсан
ажлын хэсэг томилж, эх орныхоо гол,
горхийг тоолсон билээ. Энэ тооллогын дvн
олныг сэртхийлгэсэн баримтаар дvvрэн
байв. Юу гэвэл, Монгол орны нутаг дэвсгэрт
400 гаруй гол горхи, мянга шахам булаг
шанд зєвхєн сvvлийн 2-3 жилд ширгэжээ
гэсэн эмгэнэлт мэдээ дуулдав.

42.  Зvvн Богд уулын ард цэнхэртэн мэлтэлзэж байсан
Таацын цагаан, дорнын их найрагч Б.Явуухулангийн
шvлэгт мөнхөрсөн Хар ус нуур одоо алга. Нуур байсан
газарт хужиртай тойром vлдэж, цагаан тоос салхины
аясаар босч байна. Нуур бол газрын гvний уснаас ч
хэврэг, маш богино хугацаанд алга болох эрсдэл ихтэй
усны нөөц юм. Гэтэл энэ зууны том төсөлд тооцогдох
Таван толгойн нvvрсийг олборлохдоо говийн жижигхээн
тойрмоос усны хэрэгцээгээ хангахаар тооцож, техник-
эдийн засгийн vндэслэлээ боловсруулж байгаа нь хэр
оновчтой, алсыг харсан шийдвэр бол доо. Говь нутгийн
хvн, малыг ундаалагч Улаан нуур ширгээд дуусч байна.
Нvvдэлчин монголчуудын есөн зууны тvvхийг
бичилцэж, Улаанбаатар хотынхныг ундаалдаг хатан Туул
гол тасрах болсоор хэдэн жилийн нvvр vзлээ.

43.  Oдоогийн тєлєвлєєд байгаа 40-100 мянган
айлын орон сууцыг vнэхээр барьж чадвал
Улаанбаатар хот 2015 он гэхэд усгvйдэхийн
тарчлаанд нэрвэгдэнэ гэх дvгнэлт юм. Vvнийг
муу ѐр зєгнєсєн, дэмий яриа гэхээсээ vнэнд
илvv ойртсон дvгнэлт гэж vзэхээс аргагvй мэт.
Нийслэлийн хvн ам нэг сая давж, албан
байгууллага, аж ахуйн нэгжийн тоо хэдэн
мянгаар нэмэгдэж байна. Одоогийн тооцоогоор
хотын хvн амын 30 орчим хувь ньтохилог орон
сууцанд амьдарч буй гэх. 2015 он гэхэд энэ
vзvvлэлт хоѐр дахин нэмэгдэж, 60 хувьд хvрэх
аж. Ингэснээр нийслэлийнхний одоогийн
хоногт хэрэглэж байгаа 200 мянган шоо метр ус
наад зах нь 50 хувиар нэмэгдэх тєлєвтэй. Энэ
хэрэгцээг дан ганц Туул голын хєндийн гvний
усны нєєцєєр хангах боломж улам бvр хомс
болно гэж эрдэмтэд хэлж буй юм.

44. Усгүйгээр хүний амьдрал
үргэлжлэх боломжгүй гэдгийг
бид мэднэ. Иймээс амин чухал
хэрэгцээ бүхий усаа
бохирдуулахгүй байх ямар арга
зам байгааг ярилцаад
урьдчилан сэргийлэх аргуудыг
боловсруулаарай.