1. Tolerancja a paostwo
Fragmenty filozofii politycznej
Alasdaire’a MacIntyre’a
Wojciech Wierzejski, luty 2012 r.

2. Lektury
J. Locke, List o tolerancji.
J.S. Mill, O wolności.
A. MacIntyre, „Tolerancja i dobra konfliktu”, w:
Etyka i polityka.
M. Walzer, O tolerancji.

3. Alasdair MacIntyre
(ur. 1929 w Glasgow)
3 okresy twórczości:
• Marksowska krytyka społeczna i polityczna
• Arystotelesowska etyka cnót
• Tomaszowa teoria prawa naturalnego (plus
krytyka społeczna)
Główne idee:
Teleologia (telos – cel) natury i życia
społecznego.
Wspólnota oparta na dobru wspólnym.
Tradycja jako rozpięty w czasie spór.
Cnoty jako cechy umożliwiające osiąganie
dóbr wewnętrznych wobec praktyk.
Narracyjna jednośd życia.

4. Tezy Locke’a
• „paostwo, jako społecznośd ludzi, zostało ustanowione
wyłącznie dla zachowania i pomnażania dóbr doczesnych”
• „ochrona sprawiedliwego posiadania jest powinnością władzy
publicznej”
• „Bóg nie użyczył władzy (nad uszami) ludziom nad ludźmi, by
mieli prawo siłą zmuszad innych do przyjmowania własnej
religii”
• „nikt nie może do tego stopnia zaniechad troski o własne
zbawienie wieczne, żeby pod przymusem przyjmowad wiarę
albo obrzędy”
• „nikt, chodby i chciał, nie jest w stanie w coś wierzyd na
polecenie drugiego”
• „kościół jest wolnym stowarzyszeniem ludzi, którzy ze sobą się
łączą na zasadzie całkowitej dobrowolności w tym celu, żeby
publicznie cześd Bogu oddawad”

5. Paostwo i tolerancja w koncepcji Locke’a
Obowiązkiem władzy: zapewnid bezpieczeostwo, porządek i harmonię ludu, ale
nie dążenie do regulacji poglądów czy wpływania na nie (z wyjątkiem
katolików i ateistów, którzy zagrażają porządkowi i harmonii).
Autentycznej wiary nie można odgórnie nakazad. Przymus rodzi pozór
podporządkowania.
Nie mamy dostatecznie dobrych powodów do uznania jakiejś doktryny religijnej za
uzasadnienie do użycia władzy na jej rzecz.
(teza Proasta: umiarkowany przymus może nakłonid daną osobę do rozważenia
argumentów, których dotąd nie wzięła pod rozwagę)
Jednostki trzeba pozostawid formułowanie opinii, uwolnid od zewnętrznych
ingerencji w postaci nakazów autorytetu (politycznego czy religijnego).
Chodzi o przymus, nie o perswazję! Nie wyklucza się nakłaniania obywateli.
MacIntyre: państwo nigdy nie było neutralne wobec konfliktów
przekonao, ale zawsze faworyzuje te grupy, które podzielają
koncepcje władzy nt. dobra wspólnego, wolności i własności.
Paostwo nie jest arbitrem, ale stroną i działa w interesie
konkretnych grup.

6. Tezy Milla
„Gdyby cała ludzkośd z wyjątkiem jednego człowieka sądziła to
samo i tylko ten jeden człowiek był odmiennego zdania, ludzkośd
byłaby równie mało uprawniona do nakazania mu milczenia, co
on, gdyby miał po temu władzę, do zamknięcia ust ludzkości”.
Zamknięcie komuś ust „ograbia cały ludzki rodzaj; zarówno przeszłe
pokolenia jak współczesnych, a tych, którzy nie godzą się z daną
opinią, bardziej jeszcze niż tych, którzy ją głoszą. Jeżeli ta opinia
jest słuszna, pozbawi się ich sposobności dojścia do prawdy;
jeżeli niesłuszna, tracą coś, co jest niemal równym wielkim
dobrodziejstwem: jaśniejsze zrozumienie i żywszą świadomośd
prawdy wywołane przez jej kolizję z błędem” („O wolności”, w:
Utylitaryzm. O wolności, s. 139).
• Przykłady: grupa negująca Holocaust, sekta wzywająca do masowych samobójstw,
firma reklamująca młodzieży quasi-narkotyki, partia głosząca nazizm.

7. Liberalizm społeczny i obyczajowy
Liberalizm społeczny (kulturowy, obyczajowy) – głosi prymat
praw i wolności jednostek tj. wolnośd sumienia i stylu życia.
Wypowiada się w kwestiach: wolności seksualnej, religijnej,
poznawczej. Postuluje ochronę przed ingerencją paostwa w
sferę życia prywatnego.
John Stuart Mill w „O wolności” (On Liberty), ostro sprzeciwia
się ingerencji paostwa, kościoła lub innych form
instytucjonalnych w życie prywatne jednostek, które mają
wyłączne prawo do własnej moralności a nawet czynienia
szkody samym sobie. Postulaty polityczne: sprzeciw wobec
paostwowych regulacji dotyczących sztuki, gier
hazardowych, seksu, prostytucji, aborcji, antykoncepcji,
alkoholu i narkotyków (por. J. Korwin – Mikke).

8. Etyka konwersacji
Kiedy powinniśmy byd nietolerancyjni i dlaczego?
Etyka konwersacji (the ethics of conversation).
Typ konwersacji: grupa jednostek wspólnie docieka, jaki byłby
najlepszy sposób postępowania aby móc osiągnąd pewne dobro
(uniknąd zła).
Celem głównym: dojście do jak najszerszego porozumienia, które
pozwoli na skuteczne podejmowanie praktycznych decyzji.
Cele pośrednie:
(1)umożliwienie uczestnikom wyrażenia trosk własnych i
zrozumienie innych;
(2)ustrukturyzowanie i skatalogowanie racji na rzecz danych
opcji.

9. Zarządzanie konfliktami
Unikanie dwóch rodzajów zła:
• Stłumienie (evil of suppression) – unikanie konfliktu poprzez
odebranie jednej z grup środków wyrażania jej postaw, trosk i
argumentów (zamknięcie ust).
• Zerwanie (evil of disruption) – niszczenie możliwości dojścia
do porozumienia poprzez niewłaściwe prowadzenie sporu i
nienormowane sposoby wyrażania niezgody (prowadzi do
chaosu).
Lęk przed stłumieniem rodzi tendencje do zerwania.
Lęk przed zerwaniem rodzi pokusę stłumienia.

10. Postawy wobec osób o odmiennych poglądach
Przyjęcie odmiennych poglądów:
1. jako wzmocnienie naszych wniosków albo wsparcie w przeformułowaniu
lub rewizji naszych wniosków.
2. jako przyczynek do ostrego ale konstruktywnego sporu.
3. jako coś, co nie stanowi przyczynku do osiągnięcia wspólnych dóbr, lecz
mimo to wymaga odpowiedzi, by przekonad rozmówcę.
4. jako coś, co wymaga czasowego lub trwałego wykluczenia rozmówcy z
konwersacji (nie – stłumienie).
Gdzie przebiega granica między trzema pierwszymi a czwartym? Kto wyznacza
granicę? Trzy uwagi:
1. Odpowiedzi na te pytania z góry kształtują życie wspólnoty. Każda grupa ustanawia
granice tego, co można tolerowad.
2. Spory i konflikty pojawiają się wewnątrz grup i między grupami. Wysiłek znalezienia
wspólnej podstawy.
3. Spór i konflikt wzbogacają życie grup.

11. Natura i wartości paostwa
1. Polityka współczesna zsekularyzowana a znaczenie
polityczne religii pomniejszone.
2. Zakres działao paostwa poszerzony oraz znacznie
powiększony jego wpływ na gospodarkę (zbiór
instytucji mających własne wartości).
3. Paostwo zespolone z rynkami krajowymi i
światowymi.
Wspólny interes paostwa i rynku: gromadzenie kapitału,
rozwój ekonomiczny, dyspozycyjna siła robocza
(potulni konsumenci a jednocześnie lojalni
obywatele).

12. Paostwo
Paostwo i gospodarka demonstrują władzę i wartości na
dwa odmienne sposoby:
Zbiór agencji „usługowych”, administracja. Rządy
ekspertów. (Ale: sposoby rozstrzygania sporów zależą
od tego, kto ma władzę rozstrzygania i jak ta władza
jest powiązana z dystrybucją władzy ekonom., polit. i
społecznej). Retoryka użyteczności i praw.
Działanie w roli strażników wartości narodu, ideałów
wspólnotowych, dziedzictwa, a rynek jako
zinstytucjonalizowany wyraz wolności. Dlatego
paostwo żąda, żeby poświęcad życie w jego obronie, a
rynek kształtuje fantazje o dobrobycie. Retoryka
wyższych wartości (wolnośd, demokracja).

13. Paostwo i rynek a wspólnoty
Wartości paostwa i rynku różnią się od wartości lokalnej wspólnoty, a nawet
często są z nimi niezgodne.
Paostwo i rynek: podejmowanie decyzji poprzez sumowanie preferencji i serię
transakcji (czyje preferencje i co przehandlowane za co zależy od pozycji
grupy interesu). Wszystko jest przedmiotem transakcji.
Wspólnota: wspólne rozumienie wspólnego dobra wyznacza wzorzec
niezależny od jednostkowych preferencji i interesów. Według tego wzorca
preferencje i interesy są oceniane. Istnieją argumenty rozstrzygające ,
odsyłają do dóbr, których nie można poświęcid bez utraty sensu istnienia.
Dla paostwa i rynku główną cnotą polityczną: zdolnośd do elastyczności i
kompromisu, wiedza, jak zmieniad jeden zbiór zasad na inny.
Dla wspólnot jedną z cnót: pewna moralna nieustępliwośd (a certain moral
intransigence)

14. Tolerancja a paostwo
Relacje wspólnot z paostwem i rynkiem w stałym napięciu (konflikcie).
Wspólnoty powinny jednocześnie:
1. Zachowad zdolnośd czerpania z zasobów, jakie gwarantuje paostwo i rynek.
2. Zachowad własną samowystarczalnośd, zdolnośd do polegania na sobie i
wolnośd od ograniczeo z ich strony (traktowad agencje paostwa z
nieustępliwą podejrzliwością).
Wnioski: (1)nie pozwolid paostwu na narzucanie jednej koncepcji dobra lub
utożsamianie jej z interesami paostwa; (2)paostwo musi tolerowad różne
punkty widzenia.
(Liberałowie: paostwo winno zachowad neutralnośd albo aktywnie promowad
wolnośd i autonomię.)
MacIntyre: (1)paostwo nie jest i nie może byd neutralne w ocenach;
(2)dlatego nie można mu zaufad, że będzie promowało wartościowy zbiór
dóbr;
(3)paostwo każde dobro zniekształca, poniża i dyskredytuje (distorting,
degrading, discrediting), bo używa je do celów władzy, np.
instrumentalizacja Kościoła w Irlandii de Valery i w Hiszpanii Franco.

15. Wykluczenia i nietolerancja –
warunki konieczne dla dialogu
Paostwu nie wolno pozwalad na narzucanie ograniczeo na konwersacje lokalnych
wspólnot na temat ich dobra wspólnego.
Warunki zachowania dialogu wymagają lokalnych wykluczeo i aktów nietolerancji:
1. KTO: gwarancje swobody wyrażania trosk i ocen nie obejmują tych, których cele
nieistotne lub sprzeczne.
2. CO: tematy do decydowania, wzorce, dobra.
3. JAK: nie wszystkie sposoby ekspresji – np. groźby lub obraza.
4. Pewne pytania muszą byd rozumiane jako konkluzywnie rozstrzygnięte. Kto się
upiera np. przy negowaniu Holocaustu powinien byd wykluczony.
Władza w liberalnych demokracjach spoczywa w rękach elit
partyjnych i medialnych, które decydują o kierunku i
przedmiocie rozważao, określają CO wybiera społeczeostwo
oraz to, JAKIE są alternatywy wyboru.

16. Konkluzje
1. Tolerancja sama w sobie nie jest cnotą.
2. Tolerancja zbyt inkluzywna jest występkiem.
3. Tolerancja jest postępowaniem cnotliwym o tyle, o ile służy
racjonalnym dociekaniom i dyskusji, dzięki której osiąga się pewne
dobra.
4. Nietolerancja również jest postępowaniem cnotliwym, o ile pozwala
osiągnąd te same dobra.
5. Racjonalnośd lokalnych wspólnot zawsze jest osiągnięciem.
6. Racjonalnośd ta jest zagrożona przez zwodnicze i gwałtowne siły.
7. Media, polityka z poziomu paostwowego i masowa reklama tworzą
retoryczne tryby dominującej kultury politycznej i komercyjnej.
8. Retoryczne tryby racjonalnych wspólnot są niezgodne z trybami
dominującej polityki i komercji.
9. Konieczne jest przemyślenia na nowo form wolności słowa i
tolerancji w obronie racjonalnych dociekao.