2. ΟΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΦΥΛΛΩΝ ΕΡΓΑΣΙΑΣ
(Υλικό από το σενάριο Δημιουργία και διαχείριση φύλλων εργασίας για τους μαθητές)
Ποια πρέπει να είναι τα χαρακτηριστικά των φύλλων εργασίας;
Ένα φύλλο εργασίας, αποτελεί ένα κείμενο (ή ένα κείμενο και μερικά συνοδευτικά αρχεία) που δίδεται
στους μαθητές προκειμένου αυτοί να εργαστούν (μόνοι τους ή σε ομάδες) με τη βοήθεια του
εκπαιδευτικού, προκειμένου να υλοποιήσουν κάποιες δραστηριότητες και να αποκτήσουν
(δημιουργήσουν) μια νέα γνώση ή να αποκτήσουν νέες δεξιότητες.
Όπως είναι εύλογο, κατά κανόνα, δεν έχει νόημα να δοθούν σε ένα φύλλο εργασίας τμήματα κειμένου
τα οποία οι μαθητές και οι μαθήτριες πρέπει να αποστηθίσουν.
Πρέπει, αντίθετα, τα φύλλα εργασίας να είναι οργανωμένα έτσι, ώστε, μέσα από τη λύση
προβλημάτων, την απάντηση σε ερωτήματα και μια σειρά από άλλες, ανάλογες δραστηριότητες, οι
μαθητές και οι μαθήτριες να ολοκληρώσουν μια ενότητα που σχετίζεται με κάποια νέα γνώση.
Η ολοκλήρωση ενός φύλλου εργασίας δεν αρκεί πάντοτε για τον προσδιορισμό της νέας γνώσης: στις
περισσότερες περιπτώσεις ο εκπαιδευτικός πρέπει να ολοκληρώσει τη διαδικασία, συνοψίζοντας τα
ουσιώδη σημεία της πορείας των μαθητών και «επισημοποιώντας» τη νέα γνώση.
Ωστόσο, η εργασία των μαθητών αποτελεί το ουσιαστικότερο τμήμα της διαδικασίας δημιουργίας τη
νέας γνώσης, της μάθησης δηλαδή. Το περιεχόμενο των φύλλων εργασίας δηλαδή, πρέπει, με κάποιο
τρόπο να ωθεί τους μαθητές και να τους υποστηρίζει στην αυτόνομη δραστηριοποίησή τους με
προσανατολισμό τη δημιουργία νέων γνώσεων (ή το μετασχηματισμό παλιότερων).
Τα φύλλα εργασίας θα πρέπει λοιπόν να περιγράφουν προβλήματα ή να διατυπώνουν ερωτήσεις (που
σχετίζονται με την έννοια ή τη μέθοδο που πρόκειται να διδαχθεί) και να προσανατολίζουν τους
μαθητές στην επίλυση του προβλήματος με τρόπο συνεργατικό και αυτόνομο (χωρίς δηλαδή
προσφυγή στην αυθεντία του εκπαιδευτικού – όσο είναι δυνατόν).
Το φύλλο εργασίας υποστηρίζει τους μαθητές στην κατανόηση του προβλήματος, στην αναζήτηση
χρήσιμων πληροφοριών, στη δημιουργία εικασιών (και τη δοκιμασία επαλήθευσής τους), στη
διατύπωση προτάσεων και απόψεων, στην έκφραση επιχειρημάτων και ανάπτυξη διαλόγου, στην
3. επινόηση λύσεων, στη συνεργασία, στον αναστοχασμό.
Τα φύλλα εργασίας προορίζονται για εργασία μέσα στο σχολείο – αλλά σε κάποιες περιπτώσεις
μπορεί να χρησιμοποιηθούν και στο σπίτι.
Ο εκπαιδευτικός που ετοιμάζει ένα φύλλο εργασίας (ή μια σειρά από φύλλα εργασίας), πρέπει φυσικά
να έχει προσδιορίσει το κοινό που θα τα χρησιμοποιήσει (σχολική τάξη ή και κάποιο άλλο, ιδιαίτερο
χαρακτηριστικό) και τους συγκεκριμένους διδακτικούς στόχους που θέλει να επιτύχει (σε μερικές
περιπτώσεις οι στόχοι αναγράφονται και στο φύλλο εργασίας, προκειμένου να λάβουν γνώση και οι
μαθητές). Επίσης θα πρέπει να υπολογίσει τον απαιτούμενο χρόνο για την ολοκλήρωση των εργασιών
που ανατίθενται στους μαθητές.
Τα φύλλα εργασίας μπορούν, ενδεχομένως, να περιέχουν κάποια τμήματα «θεωρίας» (υπόμνηση
κανόνων, τύπους, οδηγίες για τη χρήση ενός λογισμικού κλπ), αλλά είναι προορισμένα για εργασία,
δηλαδή για δραστηριότητες που θα υλοποιήσουν οι μαθητές.
Θα πρέπει ίσως να τονιστεί ιδιαίτερα ότι τα φύλλα εργασίας είναι κατά κανόνα προορισμένα για να
υποστηρίξουν την ομαδική εργασία: οι μαθητές πρέπει να εργάζονται σε ομάδες, γιατί ακριβώς οι
συνθήκες επικοινωνίας είναι τέτοιες, που οι μαθητές πρέπει (μεταξύ τους) να συζητήσουν, να
επιχειρηματολογήσουν, να διαφωνήσουν ενδεχομένως.
Η μοναχική εργασία, αν και ευνοείται ιδιαίτερα στο σχολικό σύστημα, δεν είναι πάντοτε η
καταλληλότερη συνθήκη για τη δημιουργία νέας γνώσης. Μέσα από το διάλογο, συχνά επέρχονται
κοινωνιο-γνωστικές συγκρούσεις, οι οποίες καταλήγουν ακόμη και σε αποκλίνουσες απόψεις. Στην
περίπτωση αυτή, το ιδανικό είναι το ίδιο το περιβάλλον «να δίνει» την απάντηση: οι μαθητές να
δοκιμάσουν στον Η.Υ. τις απόψεις τους, να προσπαθήσουν με το ρομπότ, να προσομοιώσουν στο
πάτωμα ή με οιονδήποτε άλλο τρόπο ταιριάζει στο πρόβλημα που έχουν να λύσουν, χωρίς ευθεία
παρέμβαση του διδάσκοντος. Οι μαθητές αναπτύσσουν λοιπόν τη συλλογιστική τους ικανότητα,
ξεκαθαρίζουν τα στοιχεία της έννοιας ή της τεχνικής που συζητούν και κατανοούν πληρέστερα τις υπό
διαπραγμάτευση έννοιες.
Σε ορισμένες περιπτώσεις, ο εκπαιδευτικός μπορεί να θέλει να πάρει ατομικές απαντήσεις – προφανώς
θα πρέπει τότε οι μαθητές να εργαστούν ατομικά, αλλά αυτό (δηλαδή η αποκλειστικά ατομική
εργασία) δεν πρέπει να αποτελεί τον μόνιμο και αποκλειστικό κανόνα μέσα στην τάξη.
Στα φύλλα εργασίας, όταν τίθενται ερωτήματα ή προβλήματα προς επίλυση, θα πρέπει να δίνονται
κάποιες κατευθύνσεις για την εξεύρεση των απαντήσεων (με τη χρήση πηγών ψηφιακών ή μη-
4. ψηφιακών, με τη χρήση κάποιου λογισμικού κ.ά.). Φυσικά τα ερωτήματα και τα προβλήματα θα πρέπει
να είναι διαρθρωμένα έτσι ώστε να έχουν μια λογική σειρά, σε σχέση με το γνωστικό αντικείμενο που
είναι υπό διαπραγμάτευση.
Αυτό εξασφαλίζει όχι μόνο τη δυνατότητα εύρεσης της απάντησης σε κάθε περίπτωση, αλλά, αυτό
είναι και το σημαντικότερο, καθιστά την απάντηση κατά κάποιο τρόπο, ανεξάρτητη από το διδάσκοντα:
ο διδάσκων δεν είναι η μοναδική «πηγή» της γνώσης, ούτε ο μόνος που μπορεί να προσδιορίσει την
ορθότητα των λύσεων. Βέβαια, στο τέλος, όπως αναφέρθηκε παραπάνω, ο εκπαιδευτικός θα
«επισημοποιήσει» τη γνώση, δηλαδή θα προσδιορίσει ποιες από τις δραστηριότητες και τις εργασίες
των μαθητών είναι οι πιο σημαντικές και ποια ακριβώς είναι η νέα γνώση που κατακτήθηκε. Ωστόσο,
αυτό είναι κάτι διαφορετικό από τη διαρκή λειτουργία του καθηγητή στη διάρκεια του μαθήματος ως
μοναδικής «αυθεντίας», πηγής της νέας γνώσης και μοναδικού αξιολογητή των αποτελεσμάτων των
μαθητών.
Οι απαντήσεις των μαθητών, εφόσον είναι γραπτές και σύντομες (μπορούν δηλαδή να δοθούν μέσα
στη διάρκεια του μαθήματος) είναι προτιμότερο να σημειώνονται πάνω στο φύλλο εργασίας και να
συλλέγονται από τον εκπαιδευτικό. Σε κάθε περίπτωση, οι ενδιάμεσες εργασίες των μαθητών και των
μαθητριών (προγράμματα σε Η.Υ., φύλλα εργασίας, άλλες απαντήσεις και δραστηριότητες) είναι
προτιμότερο να συλλέγονται από τον εκπαιδευτικό και να ταξινομούνται κατά μαθητή (ως ένα είδος
portfolio), έτσι ώστε ο εκπαιδευτικός όχι μόνο να έχει μια εικόνα των μαθητών, αλλά να έχει γνώση
των δυσκολιών που αντιμετωπίζουν οι μαθητές μπροστά στις νέες έννοιες ή μεθόδους που είναι υπό
διαπραγμάτευση (παρανοήσεις, συστηματικά λάθη, παραλείψεις, ορθές αλλά όχι πλήρεις απαντήσεις,
πλήρεις απαντήσεις, λύσεις, προγράμματα, εργασίες).
Θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στα φύλλα εργασίας που απευθύνονται στην πρωτοβάθμια
εκπαίδευση. Οι μαθητές της πρωτοβάθμιας, κυρίως των μικρότερων τάξεων, όπως είναι φυσικό,
προτιμούν τα μικρά και κατανοητά κείμενα. Εξάλλου, ανάλογα και με την τάξη στην οποία
απευθύνεται ο εκπαιδευτικός, θα πρέπει να γνωρίζει πως οι μαθητές της πρωτοβάθμιας αφομοιώνουν
πολύ καλύτερα τις βιωματικές και αναπαραστατικές δραστηριότητες, παρά αυτές που στηρίζονται
μόνο στο συμβολισμό (αφηρημένες παραστάσεις, τύποι κλπ). Είναι επίσης προτιμότερο, οι έννοιες να
παρουσιάζονται μέσα σε ένα είδος αφήγησης (όταν αυτό είναι δυνατόν) προκειμένου όχι μόνο να είναι
ποιο οικείες στους μαθητές και τις μαθήτριες, αλλά να ασκήσουν και τι δεξιότητες τους για
μοντελοποίηση.
