1. International Business
Competing in the Global Marketplace
8e
By Charles W.L. Hill

2. Cэдэв 2
Улс төрийн эдийн
засаг дахь улс
орнуудын ялгаатай
байдлууд

3. Улс төрийн эдийн засаг гэж
юу вэ?
Үндэсний улс төрийн эдийн засаг гэдэг
нь улс орны улс төр, эдийн засаг болон
хууль эрх зүйн системүүдийн хоорондын
хамаарал юм.
 Улс төрийн систем гэдэг нь 2 зүйлээр
хэмжигддэг улс орны засгийн газрын
систем юм.
Улс орны Коллективизм болон
индивидуализмын түвшин
Улс орны ардчилал эсвэл захиргаадалтын
түвшин
2-3

4. Коллективизм гэж юу вэ?
Коллективизм гэдэг нь хувийн
зорилгоос дээгүүр хамтын зорилгыг нэн
тэргүүнд тавихыг эрмэлздэг.
Грекийн философич Плато (427-347 МЭӨ)
Өнөөдөр, Коллективизм гэдэг нь
социализмтай адил юм(Karl Marx 18181883)
Үйлдвэрлэл, хуваарилалт, арилжаа нь улсын
мэдэлд байдаг
2-4

5. Орчин үеийн социализм ямар вэ?
 20 зууны эхээр социализм задарсан:
1. Коммунизм–зөвхөн хүч хэрэглэн, хувьсгал
дарангуйлал, захиргаадалтаар социализмд
хүрч болно. (ЗХУ, Хятад,Ангол..)
 1990-ээд оны дундуур задарсан
2. Социал демократ– Ардчилсан үзлээр
социализмд хүрч болно. (Aust,GB,France…)
 1970- харилцаа холбоо, цахилгаан, газ, төмөр
зам) – ашиггүй тул
 Улсын мэдлийн байгууллагууд хувьд шилжсэн
2-5

6. Индивидуализм гэж юу вэ?
Индивидуализм гэдэг нь хувь хүн эдийн
засгийн болон улс төрийн үзэл бодлын хувьд
эрх чөлөөтэй байхыг хэлнэ.
Грекийн философич, Аристотель (384-322
МЭӨ), хувийн өмчийн үйлдвэрлэл зогсолтгүй
үргэлжлэнэ гэдэг санааг анх гаргасан.
Индивидуализм ын2 үндсэн зарчим
Нийгмийн 1 гишүүний эрх чөлөө нөгөө
гишүүний эрх чөлөөгөөр хязгаарлагдана.
 нийгмийн сайн сайхан нь хүн өөрийн эдийн
засгийн эрхийг хэн нэгний заавраар бус
хэрэгжүүлэх замаар хэрэгжинэ.
2-6

7. Адам Смит
“Үндэстний баялаг” – үнэ нууц гарын
тусламжтайгаар тогтоно.
Нийтийн сайн сайхны төлөө ажиллаж
байгаа хүн хэзээ ч бүх хүчин чармайлтаа
гаргаж байхыг хараагүй – гэжээ
АНУ-ЗХУ
2-7

8. Демократ болон Тоталитар
Демократ гэдэг нь сонгуулиар сонгогдсон
хүмүүс засгийн эрхийг барих ёстой гэсэн улс
төрийн систем юм.
Ихэвчлэн индивидуализмтай холбож үздэг
Иргэд шийдвэр гаргалтад шууд оролцох ёстой
гэсэн үзэл бол демократ үзэл юм – Грек
Өнөө үед иргэд шийдвэр гаргалтад өөрсдийг нь
төлөөлөх хүмүүсийг сонгох замаар ш.г д
оролцож байна.
2-8

9. Демокраси
Хувь хүний үг хэлэх, саналаа өгөх эрх
Хэвлэл мэдээллийн чөлөөт байдал
Иргэд бүгд оролцох боломжтой сонгууль
Сонгогдсон иргэдийн хязгаарлагдмал
хугацаа
Улс төрийн сис-с ангид шүүх сис
Улс төржөөгүй засаглал
Улс төржөөгүй цагдаа цэрэг
! Буцааж татах
2-9

10. Тоталитар дэглэм
 Тоталитор дэглэм гэдэг нь Демократ ёсонд
зөвшөөрөгдсөн бүх зүйлийг үгүйсгэдэг.
Хэлмэгдүүлэлт, залхаалт ... 4 төрлийн ттлтр
1. Коммунист дэглэм – Коммунист намын монополь
эрх мэдэл – Хятад, Хойд Солонгос ...
2. Шашин төрийн хосолсон - Шашны зарчмуудаар
нам, бүлэг болон хувь хүн улс орныг удирдах – Иран
Саудын араб ... Theocratic
3. Омгийн захиргаадалт- тодорхой нэг омгийн
сонирхлыг чухалчилдаг улс төрийн нам-Зимбаб,...
4. Баруун жигүүрийн захиргаадалт- Хувь хүмүүсийн
эдийн засгийн эрх чөлөөг зарим хэмжээгээр
зөвшөөрдөг боловч улс төрийн эрх чөлөөний хувьд
хаалттай- цэргийн – Герман, Итали ...
2-10

11. Эдийн засгийн систем гэж юу вэ?
 Эдийн засгийн системийн 3 төрөл байдаг:
1. Зах зээлийн эдийн засаг- үйлдвэрлэлийн үйл
ажиллагаа нь хувийнх бөгөөд үйлдвэрлэл нь
эрэлт нийлүүлэлтээр зохицуулагддаг, төр нь
чөлөөтэй, шударга өрсөлдөөнийг дэмждэг
2. Төвлөрсөн төлөвлөгөөт эдийн засаг- төр нь
үйлдвэр үйлчилгээ, тоо хэмжээ болон үнийг
төлөвлөдөг; бизнесүүд нь улсын өмчийнх ба төр
нь нөөцийг хуваарилдаг; түүнчлэн ямар салбарыг
хөгжүүлэх асуудлыг шийддэг
3. Холимог эдийн засаг- зарим эдийн засгийн
секторууд нь хувийн өмчийнх бөгөөд чөлөөт зах
зээлтэй байхад зарим нь улсын мэдлийнх ба төр
нь төлөвлөдөг; үндэсний аюулгүй байдлыг
хангадаг хувийн компаниудыг төр нь хамгаалдаг
2-11

12. Хууль эрх зүйн систем гэж юу
вэ?
Улс орны хууль эрх зүйн систем гэдэг нь
аливаа заргыг шүүх хуулийн үйл явцыг
зохицуулдаг дүрэм
Хууль эрх зүйн системийн 3 төрөл байдаг:
1. Нэгдсэн хууль– уламжлал, жишиг болон
заншилд суурилсан
2. Иргэний хууль- кодуудад ангилагдсан
хуулийн нарийвчилсан багц
3. Шашин төрийн хууль – шашны номлолууд
дээр үндэслэсэн
2-12

13. Гэрээний эрх зүй
Гэрээний эрх зүй – нэгдсэн болон
иргэний хууль ялгаатай
Нэгдсэн хууль – гэрээ детальчилсан байх
Иргэний хууль – ихэнхи заалтээд
иргэний хуульд заагдсан байдаг
О.У-ын худалдаанд маргаан гарахад аль
улсын хууль хүчинтэй вэ? – Конвенц
Арбитрын шүүх- Парис
2-13

14. Өмчийн эрх болон авилгын
хамаарал ямар байдаг вэ?
 Өмчийн эрх гэдэг нь эзэмшиж буй нөөцийг
ашиглахтай холбоотой ойлголт ба энэ нь
дараах зүйлүүдээр асуудал үүсдэг
1. Хув хүний үйлдэл– хулгай, зохиогчийн эрх
зөрчих, сүрдүүлгэ
2. Төрийн үйлдэл- хуулиар, e.g., өндөр татвар
ногдуулах эсвэл хууль бусаар, авилга болон
сүрдүүлгэ хийх
 Авилга их байх нь улс орны ДНБ, гадаад худалдаа
болон эдийн засгийн өсөлтийн хувийг
бууруулдаг
2-14

15. Аль улс хамгийн их авилгад автсан
бэ?
Rankings of Corruption by Country 2008
2-15

16. Оюуны өмчийг хэрхэн
хамгаалах вэ?
 Оюуны өмч – оюуны үйл ажиллагаагаар бий
болсон хөрөнгө бөгөөд дараах зүйлүүдээр
хамгаалагдана
1. Патент – Шинэ бүтээлийг үйлдвэрлэх, ашиглах,
эсвэл борлуулах тодорхой хугацаан дахь онцгой
эрх
2. Зохиогчийн эрх –зохиогч, туурвигч, тоглоом
зохиогч, уран бүтээлч болон нийтлэгчдийн
бүтээсэн ажлын нийтлэх онцгой эрх
3. Худалдааны тэмдэг– үйлдвэрлэгч болон
худалдаачид өөрийн бүтээгдхүүнийг ялгахын
тулд бий болгосон загвар болон нэр
2-16

17. Бүтээгдэхүүний
аюулгүй байдал болон
хариуцлага гэж юу вэ?
Бүтээгдхүүний аюулгүй байдлын хууль –д
бүтээгдхүүний заавал баримтлах ёстой
стандартуудыг тусгасан байдаг
Бүтээгдхүүний хариуцлага –ийг компаниуд
хүлээх ёстой ба өөрсдийн үйлдвэрлэсэн бараа
бүтээгдхүүн нь бусдад осол, үхэл болон
гэмтэл гаргахгүй байхад хариуцлага хүлээнэ
2-17

18. How Free Are Countries Politically?
Political Freedom in 2008
2-18

19. How Free Are Countries Economically?
Distribution of Economic Freedom in 2008
2-19

20. Эдийн засгийн хөгжил
Үндэсний нийт орлого – Монгол 1890$
PPP – Худалдан авах чадварын паритет
ХХИ- Хүний хөгжлийн индекс
Төрөлтийн үеийн дундаж наслалт
Боловсрол
Дундаж орлого
2-20

21. Эдийн засаг – улс төр
У.төрийн ямар систем хамгийн
тохирмжтой вэ?
Тоталитар - Ө.Солонгос, Тайван, Синга
Демократ – энэтхэг
2-21

22. Газар зүйн орчин
 Тээвэрлэлт болон харилцаа холбооны
зардлууд
ex) овортой болон жин ихтэй
бүтээгдхүүнүүд, ундаа, хөдөө аж ахуйн
бүтээгдхүүнүүд
 Алс хол байх нь амар биш
 Улс орнуудын дэд бүтцийг бодолцох
хэрэгтэй:
зам, далайн гарц, усан зам, хурдны замын
хураамжууд
22

23. Ёс зүй
Ёс зүй ба хүний эрх – Хятад
ГШХО нь эрх баригчдыг улам өөгшүүлдэг
Эдийн засаг сайжирснаар дотроосоо
өөрчилөгдөнө
Ёс зүй ба Авилгал
2-23

24. Ярилцах
Amartya Sen хөгжлийг хэмжихдээ өөр
ямар ямар хүчин зүйлсийг хэмжүүр
болгох хэрэгтэй байсан бэ?
Хятад улс нь хүний эрхийг зөрчдөгөөрөө
алдартай. Та энэ улсад х.о хийх үү
Та 100$-ын х.о ыг Орос, Чех ийн алинд нь
оруулах вэ?
2-24