Półwysep Bałkański jest od XIX wieku miejscem licznych konfliktów, a zróżnicowania etniczne i kulturowe ludności, zamieszkującej tę część Europy powodują, że sytuacja geopolityczna nie została ustabilizowana do dziś.
2. Półwysep Bałkański jest od XIX wieku
miejscem licznych konfliktów, a
zróżnicowania etniczne i kulturowe ludności,
zamieszkującej tę część Europy powodują, że
sytuacja geopolityczna nie została
ustabilizowana do dziś.
3. Procesy,związane z Jesienią Ludów'89 w
Europie Środkowej, likwidacją bloku
wschodniego i rozpadem Związku
Radzieckiego, silnie oddziaływały na
sąsiednią Jugosławię, doprowadzając do jej
rozpadu i wojen na jej obszarze.
4. Wojna w Bośni i Hercegowinie, w latach
1992-1995 , ukazała, że stary kontynent po
dwóch wojnach światowych nie jest miejscem
wolnym od konfliktów, a okrucieństwa, jakich
dopuszczali się żołnierzy wszystkich stron
uczestniczących w wojnie, wprawiły w
zdumienie i przerażenie cały świat.
5. Wydarzenia z czasów II wojny światowej,
które miały miejsca na Bałkanach, odcisnęły
się bardzo mocno w pamięci zamieszkującej
je ludności. Wskutek kolaboracji Chorwatów z
Niemcami i Włochami doszło do powstania
tzw. Niezależnego Państwa Chorwackiego.
6. Również działacze muzułmańscy z Bośni i
Hercegowiny, podęli próbę uzyskania
autonomii, kierując w listopadzie 1942 r. do
Hitlera memorandum, w którym
przekonywali,że nie są Słowianami, lecz
pochodzą od Gotów i przybyli na Bałkany już
w III wieku jako plemię germańskie.
7. Kwestia prześladowań ludności serbskiej, w
czasie II wojny światowej, odegrała ogromne
znaczenie w kształtowaniu się serbskiego
nacjonalizmu. Należy poruszyć też kwestie
istnienia obozów koncentracyjnych, w których
obok Serbów, mordowano również Żydów i
Cyganów. Prowadzona była również przez
przedstawicieli III Rzeszy polityka
rekatolizacji, przejawiająca się w
prześladowaniu ludności prawosławnej.
8. Wobec takich okoliczności Serbowie nie
pozostali bierni. Wybuchła wojna domowa, w
której zaczęli atakować Chorwatów, aby
pomścić swoich bliskich. Komuniści na
początki II wojny, zgodnie z rozkazem
Stalina, nie angażowali się w konflikt, aż do
dnia 22. 06. 1941 r., kiedy Hitler zaatakował
Związek Radziecki. Wówczas pod wodzą
Josipa Broza (znanego jako Tito) rozpoczęli
działania zbrojne.
9. Tito po zakończeniu II wojny światowej objął
władzę w całym kraju i od razu stłumił próbę
powstania niepodległej Słowenii. Wydał
wówczas rozkaz rozstrzelania 30 tys. jeńców.
W ten sposób zakończyły się działania
wojenne na Bałkanach pod rządami Tito.
10. Josip Broz Tito
7. 05.
1892-4.05.1980
Premier Jugosławii,
przewodniczący
ZKJ, Prezydent
SFRJ.
11. Państwo jugosłowiańskie, powstałe po II wojnie
światowej, było bardzo niejednolitym państwem
pod względem narodowościowym, kulturowym i
religijnym. Socjalistyczna Federalna Republika
Jugosławii obejmowała 6 republik : Bośnię i
Hercegowinę, Chorwację, Macedonię,
Czarnogórę, Serbię i Słowenię i 2 prowincje
autonomiczne w ramach Serbii (Wojwodina i
Kosowo).
12. W SFRJ żyło sześć narodów: Serbowie,
Macedończycy i Czarnogórcy (prawosławni),
Chorwaci i Słoweńcy (katolicy) oraz
muzułmanie (przede wszystkim w Bośni oraz
okręgu autonomicznym Kosowo). Ponadto w
Wojwodinie zamieszkiwali Węgrzy.
13.
14. Od 1953 roku prezydentem SFRJ był
przywódca KPJ Josip Broz-Tito. Wielką
zasługą Tito było uniezależnienie się od
Józefa Stalina i ZSSR, co doprowadziło do
kryzysu w 1948 r. Kryzys ten był wynikiem
stopniowo narastających napięć między
obiema stronami. U jego podłoża stała
eksponowana przez Jugosławię „własna
koncepcja komunizmu” oraz prowadzenie
całkowicie samodzielnej polityki na arenie
międzynarodowej.
15. Tito po wojnie wprowadził i utrwalił system
komunistyczny, stosując represje. Tito miał
świadomość, iż państwo na czele którego stoi
jest podzielone między wrogie grupy
narodowościowe, dlatego przy konstrukcji
struktur państwa wprowadził mechanizmy
zaspakajania roszczeń mniejszych grup
narodowościowych kosztem najsilniejszej.
16. Elementem koronującym konstrukcję nowej
Jugosławii było uznanie w 1961 roku
wyznających islam mieszkańców Bośni za
odrębna narodowość-Muzułmanów( do tej
pory część z nich uważała się za
muzułmańskich Serbów lub muzułmańskich
Chorwatów). Przyjęty model ustrojowy
zakładał szeroką samorządność w ramach
ustroju socjalistycznego i federalizm.
Zwieńczeniem tych tendencji była konstytucja
z 1974 r. nadająca republikom szeroką
autonomię.
17. Głównymi problemami tego kraju były
sytuacja gospodarcza oraz napięcia
narodowościowe. Tito umocnił ustrój
federacyjny, a następnie dokonał poprawek w
konstytucji w celu zapewnienia po swojej
śmierci możliwie najdoskonalszego sposobu
sprawowania władzy.
18. Polegał on na rotacyjnych, corocznych
zmianach na stanowisku głowy
Państwa , premiera i szefa partii ZKJ.
Stanowiska te mieli obsadzać kolejni
członkowie
Prezydium, składającego się z przedstawicieli
wszystkich republik i okręgów
autonomicznych.
19. Po śmierci Tito w 1980 r. okazało się, że
system, jaki stworzył, opierał się wyłącznie
na jego autorytecie, zaś następcy nie byli w
stanie załagodzić sprzeczności. Kraj zaczął
szybko staczać się w przepaść kryzysu
gospodarczego, społecznego i
narodowościowego. Rosły
nacjonalistyczne i etniczne napięcia, z
którymi następcy prezydenta nie
potrafili sobie poradzić.
20. Śmierć marszałka oraz brak
przywódcy,zdolnego kontynuować jego
politykę, doprowadziły do sytuacji, w której
władza umacniała się w rękach lokalnych
aparatów partyjnych, skupiających ludzi tej
samej narodowości. Rząd federalny tracił
władzę i wpływy w kraju z miesiąca na
miesiąc.
21. Rosła korupcja, inflacja i nadużycia ludzi,
sprawujących władzę. Pogłębiające się
trudności gospodarcze, żądania
demokratyzacji systemu politycznego
i nasilające się konflikty
narodowościowe zachwiały
podstawami federacyjnego państwa.
22. Odżyły bowiem, tłumione autorytetem i
dyktatorską formą władzy, konflikty
narodowe. Powoli idee komunistyczne
zaczęły przeradzać się w idee
nacjonalistyczne w każdym narodzie z
osobna. Sytuacja gospodarcza ulegała
pogorszeniu, rosła w szybkim tempie inflacja,
bezrobocie, ceny.
23. Nastroje społeczne gwałtownie się
pogarszały, spadało zaufanie do co raz
słabszego państwa. Wraz ze słabnięciem
państwa słabły jego możliwości stosowania
kontroli i represji wobec społeczeństwa,
pojawiły się więc w życiu politycznym
Jugosławii na szeroką skalę strajki
robotnicze.
24. Wraz z upadkiem komunizmu w 1989 roku
międzynarodowa sytuacja Jugosławii zmieniła
się diametralnie. Znalazła się na marginesie
spraw międzynarodowych. Wszyscy politycy
jugosłowiańscy, zmierzające do rozpadu
federacji, prawie nie musieli w swoich
kalkulacjach brać pod uwagę interwencję
wielkich mocarstw.
25. Kluczową rolę w przyszłym rozpadzie
Jugosławii odegrało odrodzenie narodowe w
Serbii i zamieszki, wywołane przez
Albańczyków w Kosowie już w marcu 1981 r.,
1985 r. czy 1988 r., a szczególnie zyskało na
sile, gdy na czele serbskiego aparatu
partyjnego LKD (Liga Komunistów Jugosławii)
stanął Slobodan Milosević.
26. Milosević podczas wdrażania swojej idei
Wielkiej Serbii przeprowadzał brutalne
czystki etniczne w Srebrenicy, w Sarajewie
czy w Vukovarze. Później został oskarżony o
wywołanie konfliktów wojennych. W tej
prymitywnej ideologii „oko za oko” należy
wspomnieć o chorwackich czystkach
etnicznych przeprowadzanych przez Franjo
Tudjmana.
28. Franjo Tudjman
14.05.1922 r.-
10.12.1999 r.
Od 1990 r. był
prezydentem
Chorwacji.
Oskarżany o
zbrodnie wojenne.
29. Alija Izetbegović
08. 08. 1925 r.-
19.10. 2003 r.
Prezydent Bośni i
Hercegowiny
(1996-1996).Człon
ek Prezydencji B i
H w latach
1996-2000
30. Milosević został wysłany do Kosowa w 1987
roku, aby uspokoić sytuację, jednak zamiast
walczyć z nacjonalistami serbskimi,
wykorzystał powszechne wśród nich nastroje
antyalbańskie, przez co doszedł do władzy,
obejmując ją w Serbii pod koniec 1987 roku.
Zależało mu na zniesieniu autonomii Kosowa
i Wojwodiny oraz na objęciu władzy w całej
federacji.
31. Możliwość rozpadu federacji wywołała wzrost
poczucia narodowej odrębności szczególnie
wśród Serbów. Odpowiedzią Chorwatów i
Słoweńców był separatyzm, a w dalszej
perspektywie dążenie do secesji swoich
republik.
32. 28 marca 1989 roku uchwalono poprawkę do
konstytucji, która praktycznie zniosła
autonomię Kosowa i Wojwodiny, co wywołało
niepokój w innych republikach, zwłaszcza w
Słowenii i Chorwacji, które były początkowo
zainteresowane przekształceniem Jugosławii
w konfederację, aby wzmocnić własną
pozycję i uzyskać większą samodzielność.
33. Sytuacja w kraju zaczęła się komplikować, a
rozpad Związku Radzieckiego przyśpieszył
procesy niepodległościowe w federacji. Pod
wpływem przemian międzynarodowych w
poszczególnych republikach SFRJ zaczęły
dochodzić do głosu siły centroprawicowe,
które reprezentowały skrajne tendencje
nacjonalistyczne i separatystyczne.
34. Słowenia i Chorwacja po wyborach
parlamentarnych wiosną 1990 r. ogłosiły
niepodległość swoich republik, co w
konsekwencji wywołało reakcję rządu
federalnego, który uznał to za nielegalne i
nakazał armii federalnej obronę integralności
państwa. Wywiązały się kilkudniowe starcia
zbrojne między armią federalną a słoweńskimi
formacjami obrony terytorialne. Po kilku dniach
walki wojska federacji wycofały się żeby
przegrupować się i uderzyć na Chorwację.
35. W tym momencie kryzys jugosłowiański
przestał mieć charakter wewnętrzny i zaczął
się przeradzać w kryzys międzynarodowy.
Pierwsza na kryzys zareagowała EWG, która
wysłała tzw. „trójkę”(w jej skład weszli
ministrowie spraw zagranicznych Włoch,
Luksemburga i Holandii). Zaproponowano
pomoc finansową w zamian za
powstrzymanie rozpadu federacji i
zawieszenie broni.
36. Macedonia ogłosiła niepodległość 8 września
1991 roku. Jej secesja miała - wyjątkowo -
pokojowy charakter. Drobne spory z Serbią
dotyczące przebiegu granic zostały wkrótce
rozwiązane drogą negocjacji.
37. We wrześniu 1991 roku walki wybuchły na
nowo, zwłaszcza w Sławonii (północno-
wschodnia Chorwacja) i Dalmacji, zaś 8
października 1991 roku Chorwacja ponownie
zadeklarowała niepodległość. Walki na terenie
Chorwacji miały bardzo ciężki przebieg, zaś
ludność cywilna poniosła wysokie straty,
zarówno w trakcie działań bojowych, jak i w
wyniku czystek etnicznych dokonywanych
przez obie strony.
38. Do najcięższych walk w wojnie o niepodległość
Chorwacji doszło podczas oblężenia Vukovaru
I Dubrownika. Chorwaccy Serbowie
proklamowali niepodległość Republiki Serbskiej
Krajiny, opowiadającej się za związkiem z
Jugosławią. W styczniu 1992 roku weszło w
życie zawieszenie broni, do strefy walk
wkroczyły oddziały pokojowe ONZ, zaś armia
federalna wycofała się z Chorwacji. Republika
Serbskiej Krajiny pozostała jednak faktycznie
niezależna.
39. Wejście w życie zawieszenia broni nie
spowodowało całkowitego zaprzestania walk,
które toczyły się wciąż na niewielką skalę.
Wojska chorwackie interweniowały też
kilkakrotnie w wojnie w sąsiedniej Bośni i
Hercegowinie. W 1994 miały miejsce,
zakończone niepowodzeniem, negocjacje
pomiędzy władzami Chorwacji i Republiki
Serbskiej Krajiny.
40. W maju 1995 roku wojska chorwackie
przeprowadziły "Operację Błysk" w wyniku
której zajęły zachodnią część Sławonii, W
sierpniu miała miejsce "Operacja Burza", która
doprowadziła do upadku Republiki Serbskiej
Krajiny i exodusu Serbów z Chorwacji.
41. Wojna w Chorwacji miała bardzo zły wpływ
na i tak już skomplikowaną sytuację w Bośni.
Spowodowała wzrost nastrojów
nacjonalistycznych i poczucie zagrożenia
wśród wszystkich etnicznych społeczności w
tej republice.
42. Sytuacja w Republice Bośni i Hercegowiny
była tym bardziej skomplikowana, że
zamieszkiwały ją trzy grupy etniczne -
Bośniacy (muzułmanie, 43% populacji),
Serbowie (31%) i Chorwaci (17%).
Społeczności Serbów i Chorwatów ciążyły ku
swym ojczystym terytoriom, zaś społeczność
muzułmańska dążyła do niepodległości.
43. W dniach 29 luty - 1 marca 1992 roku odbyło
się referendum w sprawie niepodległości,
zbojkotowane w większości przez bośniackich
Serbów, w którym większość głosujących
opowiedziała się za niepodległością.
Niepodległość Bośni i Hercegowiny została
proklamowana 5 marca 1992 roku.
44. Podjęta w marcu 1992 roku przez Wspólnotę
Europejską próba zapobieżenia wybuchowi
konfliktu zbrojnego zakończyła się
niepowodzeniem wobec sprzeciwu przywódcy
bośniackich muzułmanów Aliji Izetbegovića.
Doprowadziło to ostatecznie do wybuchu
konfliktu zbrojnego w Bośni na przełomie
marca i kwietnia 1992 roku.
45. W kwietniu 1992 roku Bośnia i Hercegowina
została uznana przez społeczność
międzynarodową, oraz podjęto decyzję o
skierowaniu do nowego państwa oddziałów
rozjemczych pod egidą ONZ. W lipcu 1992
roku Chorwaci powołali w Bośni tzw.
Chorwacką Republikę Herceg-Bośni, a
miesiąc później Serbowie utworzyli Republikę
Serbską.
46. Te quasi-państwa otrzymywały wsparcie ze
swych macierzystych terytoriów, których
przywódcy - prezydent Serbii Slobodan
Milosević i prezydent Chorwacji Franjo
Tudjman - uzgodnili potajemnie podział Bośni i
Hercegowiny. Poparcie dla bośniackich
Muzułmanów wyrażały państwa islamskie, w
tym Iran.
47. Wojna w Bośni i Hercegowinie była niezwykle
krwawa. Wszystkie strony stosowały na
szeroką skalę czystki etniczne. Symbolami
wojny stały się: trwające 3 i pół roku oblężenie
przez Serbów Sarajewa i przeprowadzona
(także przez Serbów) masakra Muzułmanów w
Srebrenicy, której dokonano przy całkowitej
bezczynności broniących miasta wojsk ONZ.
48. Tragedia, jaka rozegrała się po upadku
Srebrenicy jest największą masakrą po II
Wojnie Światowej. Ocenia się, że od 12 do 16
lipca 1995 roku, ponad 7 tysięcy mężczyzn
wymordowano i pochowano w masowych
grobach. Szczątki blisko 2,000 mężczyzn i
chłopców już zidentyfikowano. Kilka tysięcy
pozostałych ciał do dzisiaj nie zostało
odnalezionych. Ofiarami czystek etnicznych
dokonywanych przez Serbów były również
kobiety i dzieci.
49. W latach 1992 - 1995, bośniacka enklawa
Srebrenica była oblegana przez siły serbskie
dowodzone przez generała Ratko Mladicia. W
maju 1993 roku Rada Bezpieczeństwa ogłosiła
tę enklawę jedną z pięciu tzw. „bezpiecznych
stref”, a ochronę tamtejszej ludności miały
zapewnić stacjonujące w mieście oddziały sił
pokojowych ONZ – UNPROFOR (United
Nations Protection Force).
50. Po trzech latach oblężenia, w 1995 roku
Serbowie przystąpili do ataku na Srebrenicę.
Osłabieni, niewyszkoleni i słabo uzbrojeni
Bośniacy, a także holenderskie oddziały
UNPROFOR, które nie miały mandatu na
użycie siły, ocenili, że nie mają szans w
bezpośrednim starciu i w momencie ataku
wycofali się bez walki.
51. Założenia, że autorytet Rady Bezpieczeństwa,
obecność sił pokojowych ONZ, a także
ewentualność użycia siły powietrznej NATO
zapewni enklawie i jej mieszkańcom
bezpieczeństwo, okazały się całkowicie
błędne. 11 lipca 1995 roku siły serbskie zajęły
Srebrenicę, a żołnierze przeprowadzali na
rozkaz swojego dowódcy masowe egzekucje
ewakuowanych Bośniaków.
52. Ratko Mladić
12.12.1942 r.
Serbski generał.
Nadal ścigany przez
Międzynarodowy
Trybunał Karny dla
byłej Jugosławii
53. Pod wpływem wiadomości o zbrodniach
wojennych popełnianych w Bośni i
Hercegowinie, w październiku 1992 roku ONZ
powołało komisję ds. zbadania zbrodni
wojennych. 22 stycznia 1993 roku powstał
specjalny trybunał ONZ do osądzenia
zbrodniarzy wojennych w byłej Jugosławii.
54. 18 marca 1994 roku pod naciskiem
społeczności międzynarodowej przedstawiciele
Chorwatów i Muzułmanów zawarli
porozumienie o utworzeniu federacji. Starano
się jednocześnie wywrzeć presję na
bośniackich Serbów, czemu służyły m.in. ataki
lotnicze wykonywane przez samoloty państw
NATO.
55. Ostatecznie 8 września 1995 roku w Genewie
rozpoczęły się rozmowy pokojowe pod
patronatem Stanów Zjednoczonych pomiędzy
delegacjami Bośni, Chorwacji i tzw. Nowej
Jugosławii (federacji Serbii i Czarnogóry).
56. Negocjacje, przeniesione następnie do
Dayton w Stanach Zjednoczonych,
doprowadziły do podpisania przez Slobodana
Milosevića, Franjo Tudjmana i Aliję
Izetbegovića 14 grudnia 1995 roku układu
pokojowego (tzw. porozumienie z Dayton).
Układ z Dayton kończący wojnę w Bośni i
Hercegowinie zakładał utrzymanie podziału
tego kraju na dwie części: federację
chorwacko-muzułmańską i część serbską,
oraz nadzór, w tym wojskowy, ze strony ONZ.
57. . W 1992 roku władze republik: Serbii i
Czarnogóry ogłosiły powstanie "trzeciej
Jugosławii" (Federalna Republika Jugosławii).
W 2003 roku państwo to zostało
przemianowane na "Serbię i Czarnogórę" (w
związku z rozluźnieniem federacji), a w 2006
roku federacja ta rozpadła się na dwa
oddzielne państwa.
58. Zalążek konfliktu tlił się cały czas w
zamieszkanym przez Albańczyków i Serbów
Kosowie, które w lipcu 1990 roku ogłosiło
niezależność od Serbii. Choć dążenia te
zostały brutalnie stłumione, w 1996 wybuchły
na nowo, tym razem w postaci kampanii
terrorystycznej podjętej przez tzw. Armię
Wyzwolenia Kosowa. Brutalne represje ze
strony władz Serbskich doprowadziły do
nakręcenia z obu stron spirali przemocy, której
efektem była zbrojna interwencja NATO
wiosną 1999 roku.
59. Sytuacja w Kosowie nadal nie jest stabilna.
Zmiany statusu Kosowa nie udało się uzgodnić
na forum ONZ ani w wyniku międzynarodowej
mediacji. Na przeprowadzonej 17 lutego 2008
sesji parlamentu Kosowa w Prisztinie
zadeklarowano zerwanie dotychczas
istniejących związków z Serbią i ogłoszono
niepodległość kraju. Według stanu z 19 maja
2010 na arenie międzynarodowej Kosowo
zostało uznane przez 69 państw (oraz, bez
wzajemności, przez Tajwan), w tym przez
Polskę
60. Konflikty w byłej Jugosławii zapisały się w
historii jako najbardziej krwawy konflikt zbrojny
w Europie po II wojnie światowej. Śmierć w
tych wojnach poniosło około 130 tysięcy ludzi
(ok. 60 tysięcy Bośniaków, 35 tysięcy Serbów,
20 tysięcy Chorwatów, 10 tysięcy
Albańczyków z Kosowa, 66 Macedończyków i
18 Słoweńców) a liczba poszkodowanych w
inny sposób (rannych, zaginionych,
wypędzonych podczas czystek etnicznych)
sięga około miliona.
61. Wojny w byłej SFRJ przyniosły ogrom
zniszczeń oraz położyły się ciężkim
brzemieniem na gospodarce zaangażowanych
państw, zwłaszcza Serbii, Bośni i Chorwacji.
Pomimo upływu lat sytuacja w byłej Jugosławii
wciąż nie jest pozbawiona napięć, zwłaszcza
na tle etnicznym i religijnym.
62. Powyższy przekrój przez sytuację polityczną
na Bałkanach skłania do wniosku, że można
wyróżnić tu państwa, ukonstytuowane na
gruzach federacji jako w pełni ustabilizowane
to jest Słowenię, Chorwację i Macedonię, w
których, z wyjątkiem Chorwacji, nie
występowały liczne mniejszości etniczne.
63. Druga grupa państw to Serbia, Czarnogóra,
Kosowo, Bośnia i Hercegowina, gdzie
największy problem stanowią, oczywiście
prócz Serbii, mniejszości serbskie.
64. Wojny w byłej Jugosławii miały szczególny
charakter, na który złożyły się takie czynniki,
jak niski poziom kultury politycznej,
wynikający z imperialnego dziedzictwa,
burzliwa historia, etniczna mozaika,
zorganizowane działania nastawione na
wzbudzanie waśni narodowościowych oraz
zła sytuacja gospodarcza i ogólna
destabilizacja.
65. Generalnie rzecz biorąc, wszystkie strony
konfliktu były przegranymi w wojnie, która
wybuchła po rozpadzie Jugosławii. Do dnia
dzisiejszego trwa długi i trudny okres
wprowadzania trwałego pokoju.
66. Paradoksalnie rozwiązaniem problemu
mogłoby być nie wytyczenie granic między
obszarami generującymi konflikty, ale ich
zniesienie. Tak jak to ma miejsce w Unii
Europejskiej na podstawie umowy z
Schengen. Do takiego rozwiązania z
pewnością trzeba dojrzeć politycznie, dopiero
utworzenie takiego Multi-kulturowego regionu
na zasadzie koegzystencji, mogłoby
zahamować konflikt.