SlideShare a Scribd company logo
1 of 7
Download to read offline
Curso de Cultura Clásica / Kultura Klasikoa Ikastaroa: “La sátira romana y su recepción”.
                                          Alex Martínez


     Juvenal, Sátira III 1-50.
     Aunque desconcertado por la partida de un viejo amigo, alabo, sin embargo, su decisión
     de fijar su residencia en la desierta Cumas y de darle un único vecino a la Sibila. Es la
     puerta de Bayas y una costa amable para un grato retiro. Antes que a la Subura prefiero
     yo incluso a Próquita; pues, ¿qué lugar hemos visto tan deplorable, tan desolado, que no
     consideremos peor el horror a los incendios, a los constantes derrumbamientos de
     techos y a los mil peligros de una ciudad inhumana, y a los poetas que no paran de
     recitar ni en el mes de agosto? Pero mientras le acomodan la casa entera en un solo
     carro, se ha detenido junto a los viejos arcos y la goteante Capena. Aquí, donde Numa
     daba cita nocturna a su amiga, ahora el bosque de la fuente sagrada y el santuario se
     alquilan a judíos, cuyos enseres se reducen a una cesta y un poco de heno (pues todo
     árbol ha recibido orden de pagar tributo al pueblo y, una vez expulsadas las Camenas, el
     bosque mendiga); bajamos al valle de Egeria y a sus grutas, tan distintas de las auténticas.
     ¡Cuánto mayor sería la presencia de la divinidad en las aguas si la hierba las encerrara
     con verde margen y los mármoles no profanaran la toba del país!

     Aquí dijo entonces Umbricio: «Puesto que en Roma no hay espacio alguno para las
     profesiones honradas ni se recompensan los trabajos, mis recursos son menores hoy de
     lo que fueron ayer, y mañana, lo poco que queda aún disminuirá algo, me propongo ir
     allí donde Dédalo se despojó de sus cansadas alas, mientras mi canas son recientes
     todavía, mientras aún sigo tieso en mi incipiente vejez, mientras a Láquesis le queda aún
     algo que hilar y mis pies me llevan sin que tenga que apoyar la diestra en un bastón.
     Marchémonos de la patria. Que vivan en ella Artorio y Cátulo, que se queden los que
     vuelven blanco lo negro, aquellos a quienes les resulta fácil hacerse con contratas de
     mantenimiento de templos, ríos, puertos, limpieza de cloacas, conducción de cadáveres
     a la pira, y hasta ofrecer a la venta su cabeza bajo la lanza soberana. Antes estos eran
     cornetas y comparsas fijos de las giras circenses y sus mofletes inflados eran conocidos
     por los pueblos; ahora organizan combates de gladiadores y, cuando el público lo
     manda, le dan la vuelta al pulgar y matan para conseguir popularidad; al volver del circo
     toman a contrata las letrinas públicas, y ¿por qué no hacerlo todo, si son de esos a los
     que la fortuna eleva desde una posición humilde a la cumbre del éxito siempre que tiene
     ganas de bromas? ¿Qué voy a hacer en Roma? No sé mentir; si un libro es malo no
     puedo elogiarlo ni pedirlo prestado; no sé nada de los movimientos de los astros; ni
     quiero ni puedo asegurarle a nadie la muerte de su padre; nunca he examinado las
     entrañas de las ranas; otros son los que saben llevar a una casada los regalos y recados de
     su amante; con mi ayuda ninguno será ladrón, y por eso no viajo en la comitiva de
     ningún gobernador, como si fuera manco y tuviera la mano derecha muerta, un ser
     inútil. ¿A quién se estima hoy día sino al cómplice o al que le hierve el alma agitada por
     secretos que siempre ha de callar?»

     Sátira III 96-108.
     Y sin embargo, allí no causará admiración Antíoco o Estratocles o Demetrio y el
     afeminado Hemo: la nación entera es comediante. Te ríes, una carcajada mayor le
     sacude; llora, si ve las lágrimas de un amigo, aunque no le cause pena, si en tiempo de
     invierno pides un braserito, se pone una capa; si dices “tengo calor”, suda. No estamos,
     por tanto en las mismas condiciones: está mejor el que siempre, en cualquier momento
     del día y la noche, puede poner la expresión del rostro ajeno, presto siempre a aplaudir y
     a elogiar al amigo, si el amigo ha soltado un buen eructo o ha meado bien recto, o si el
     orinal de oro ha hecho ruido al girar el fondo.
Curso de Cultura Clásica / Kultura Klasikoa Ikastaroa: “La sátira romana y su recepción”.
                                                      Alex Martínez

                                                                scis comitem horridulum trita donare lacerna,
SATVRA I                                                        et 'uerum' inquis 'amo, uerum mihi dicite de me.' 55
O curas hominum! o quantum est in rebus inane!                  qui pote? uis dicam? nugaris, cum tibi, calue,
'quis leget haec?' min tu istud ais? nemo hercule. 'nemo?'      pinguis aqualiculus propenso sesquipede extet.
uel duo uel nemo. 'turpe et miserabile.' quare?                 o Iane, a tergo quem nulla ciconia pinsit
ne mihi Polydamas et Troiades Labeonem                          nec manus auriculas imitari mobilis albas
praetulerint? nugae. non, si quid turbida Roma         5        nec linguae quantum sitiat canis Apula tantae.    60
eleuet, accedas examenue inprobum in illa                       uos, o patricius sanguis, quos uiuere fas est
castiges trutina nec te quaesiueris extra.                      occipiti caeco, posticae occurrite sannae.
nam Romae quis non—a, si fas dicere—sed fas                     'quis populi sermo est? quis enim nisi carmina molli
tum cum ad canitiem et nostrum istud uiuere triste              nunc demum numero fluere, ut per leue seueros
aspexi ac nucibus facimus quaecumque relictis,         10       effundat iunctura unguis? scit tendere uersum     65
cum sapimus patruos. tunc tunc—ignoscite (nolo,                 non secus ac si oculo rubricam derigat uno.
quid faciam?) sed sum petulanti splene—cachinno.                siue opus in mores, in luxum, in prandia regum
scribimus inclusi, numeros ille, hic pede liber,                dicere, res grandes nostro dat Musa poetae.'
grande aliquid quod pulmo animae praelargus anhelet.            ecce modo heroas sensus adferre docemus
scilicet haec populo pexusque togaque recenti          15       nugari solitos Graece, nec ponere lucum           70
et natalicia tandem cum sardonyche albus                        artifices nec rus saturum laudare, ubi corbes
sede leges celsa, liquido cum plasmate guttur                   et focus et porci et fumosa Palilia feno,
mobile conlueris, patranti fractus ocello.                      unde Remus sulcoque terens dentalia, Quinti,
tunc neque more probo uideas nec uoce serena                    cum trepida ante boues dictatorem induit uxor
ingentis trepidare Titos, cum carmina lumbum           20       et tua aratra domum lictor tulit_euge poeta!      75
intrant et tremulo scalpuntur ubi intima uersu.                 'est nunc Brisaei quem uenosus liber Acci,
tun, uetule, auriculis alienis colligis escas,                  sunt quos Pacuuiusque et uerrucosa moretur
articulis quibus et dicas cute perditus 'ohe'?                  Antiopa aerumnis cor luctificabile fulta?'
'quo didicisse, nisi hoc fermentum et quae semel intus          hos pueris monitus patres infundere lippos
innata est rupto iecore exierit caprificus?'           25       cum uideas, quaerisne unde haec sartago loquendi 80
en pallor seniumque! o mores, usque adeone                      uenerit in linguas, unde istud dedecus in quo
scire tuum nihil est nisi te scire hoc sciat alter?             trossulus exultat tibi per subsellia leuis?
'at pulchrum est digito monstrari et dicier "hic est."          nilne pudet capiti non posse pericula cano
ten cirratorum centum dictata fuisse                            pellere quin tepidum hoc optes audire 'decenter'?
pro nihilo pendes?' ecce inter pocula quaerunt         30       'fur es' ait Pedio. Pedius quid? crimina rasis    85
Romulidae saturi quid dia poemata narrent.                      librat in antithetis, doctas posuisse figuras
hic aliquis, cui circum umeros hyacinthina laena est,           laudatur: 'bellum hoc.' hoc bellum? an, Romule, ceues?
rancidulum quiddam balba de nare locutus                        men moueat? quippe, et, cantet si naufragus, assem
Phyllidas, Hypsipylas, uatum et plorabile siquid,               protulerim? cantas, cum fracta te in trabe pictum
eliquat ac tenero subplantat uerba palato.             35       ex umero portes? uerum nec nocte paratum          90
adsensere uiri: nunc non cinis ille poetae                      plorabit qui me uolet incuruasse querella.
felix? non leuior cippus nunc inprimit ossa?                    'sed numeris decor est et iunctura addita crudis.
laudant conuiuae: nunc non e manibus illis,                     cludere sic uersum didicit "Berecyntius Attis"
nunc non e tumulo fortunataque fauilla                          et "qui caeruleum dirimebat Nerea delphin,"
nascentur uiolae? 'rides' ait 'et nimis uncis          40       sic "costam longo subduximus Appennino."          95
naribus indulges. an erit qui uelle recuset                     "Arma uirum", nonne hoc spumosum et cortice pingui
os populi meruisse et cedro digna locutus                       ut ramale uetus uegrandi subere coctum?'
linquere nec scombros metuentia carmina nec tus?'               quidnam igitur tenerum et laxa ceruice legendum?
quisquis es, o modo quem ex aduerso dicere feci,                'torua Mimalloneis inplerunt cornua bombis,
non ego cum scribo, si forte quid aptius exit,         45       et raptum uitulo caput ablatura superbo            100
quando haec rara auis est, si quid tamen aptius exit,           Bassaris et lyncem Maenas flexura corymbis
laudari metuam; neque enim mihi cornea fibra est.               euhion ingeminat, reparabilis adsonat echo.'
sed recti finemque extremumque esse recuso                      haec fierent si testiculi uena ulla paterni
'euge' tuum et 'belle.' nam 'belle' hoc excute totum:           uiueret in nobis? summa delumbe saliua
quid non intus habet? non hic est Ilias Atti           50       hoc natat in labris et in udo est Maenas et Attis 105
ebria ueratro? non siqua elegidia crudi                         nec pluteum caedit nec demorsos sapit unguis.
dictarunt proceres? non quidquid denique lectis                 'sed quid opus teneras mordaci radere uero
scribitur in citreis? calidum scis ponere sumen,                auriculas? uide sis ne maiorum tibi forte
Curso de Cultura Clásica / Kultura Klasikoa Ikastaroa: “La sátira romana y su recepción”.
                                                      Alex Martínez
limina frigescant: sonat hic de nare canina                    nec sufferre queat maioris pondera gemmae,
littera.' per me equidem sint omnia protinus alba;    110      difficile est saturam non scribere. nam quis iniquae 30
nil moror. euge omnes, omnes bene, mirae eritis res.           tam patiens urbis, tam ferreus, ut teneat se,
hoc iuuat? 'hic' inquis 'ueto quisquam faxit oletum.'          causidici noua cum ueniat lectica Mathonis
pinge duos anguis: 'pueri, sacer est locus, extra              plena ipso, post hunc magni delator amici
meiite.' discedo. secuit Lucilius urbem,                       et cito rapturus de nobilitate comesa
te Lupe, te Muci, et genuinum fregit in illis.        115      quod superest, quem Massa timet, quem munere palpat 35
omne uafer uitium ridenti Flaccus amico                        Carus et a trepido Thymele summissa Latino;
tangit et admissus circum praecordia ludit,                    cum te summoueant qui testamenta merentur
callidus excusso populum suspendere naso.                      noctibus, in caelum quos euehit optima summi
me muttire nefas? nec clam? nec cum scrobe? nusquam?           nunc uia processus, uetulae uesica beatae?
hic tamen infodiam. uidi, uidi ipse, libelle:         120      unciolam Proculeius habet, sed Gillo deuncem, 40
auriculas asini quis non habet? hoc ego opertum,               partes quisque suas ad mensuram inguinis heres.
hoc ridere meum, tam nil, nulla tibi uendo                     accipiat sane mercedem sanguinis et sic
Iliade. audaci quicumque adflate Cratino                       palleat ut nudis pressit qui calcibus anguem
iratum Eupolidem praegrandi cum sene palles,                   aut Lugudunensem rhetor dicturus ad aram.
aspice et haec, si forte aliquid decoctius audis.     125      quid referam quanta siccum iecur ardeat ira, 45
inde uaporata lector mihi ferueat aure,                        cum populum gregibus comitum premit hic spoliator
non hic qui in crepidas Graiorum ludere gestit                 pupilli prostantis et hic damnatus inani
sordidus et lusco qui possit dicere 'lusce,'                   iudicio? quid enim saluis infamia nummis?
sese aliquem credens Italo quod honore supinus                 exul ab octaua Marius bibit et fruitur dis
fregerit heminas Arreti aedilis iniquas,              130       iratis, at tu uictrix, prouincia, ploras.       50
nec qui abaco numeros et secto in puluere metas                haec ego non credam Venusina digna lucerna?
scit risisse uafer, multum gaudere paratus                     haec ego non agitem? sed quid magis? Heracleas
si cynico barbam petulans nonaria uellat.                      aut Diomedeas aut mugitum labyrinthi
his mane edictum, post prandia Callirhoen do.                  et mare percussum puero fabrumque uolantem,
                                                               cum leno accipiat moechi bona, si capiendi       55
       SATVRA I                                                ius nullum uxori, doctus spectare lacunar,
Semper ego auditor tantum? numquamne reponam 1                 doctus et ad calicem uigilanti stertere naso;
uexatus totiens rauci Theseide Cordi?                          cum fas esse putet curam sperare cohortis
inpune ergo mihi recitauerit ille togatas,                     qui bona donauit praesepibus et caret omni
hic elegos? inpune diem consumpserit ingens                    maiorum censu, dum peruolat axe citato           60
Telephus aut summi plena iam margine libri 5                   Flaminiam puer Automedon? nam lora tenebat
scriptus et in tergo necdum finitus Orestes?                   ipse, lacernatae cum se iactaret amicae.
nota magis nulli domus est sua quam mihi lucus                 nonne libet medio ceras inplere capaces
Martis et Aeoliis uicinum rupibus antrum                       quadriuio, cum iam sexta ceruice feratur
Vulcani; quid agant uenti, quas torqueat umbras                hinc atque inde patens ac nuda paene cathedra 65
Aeacus, unde alius furtiuae deuehat aurum       10             et multum referens de Maecenate supino
pelliculae, quantas iaculetur Monychus ornos,                  signator falsi, qui se lautum atque beatum
Frontonis platani conuolsaque marmora clamant                  exiguis tabulis et gemma fecerit uda?
semper et adsiduo ruptae lectore columnae.                     occurrit matrona potens, quae molle Calenum
expectes eadem a summo minimoque poeta.                        porrectura uiro miscet sitiente rubetam          70
et nos ergo manum ferulae subduximus, et nos    15             instituitque rudes melior Lucusta propinquas
consilium dedimus Sullae, priuatus ut altum                    per famam et populum nigros efferre maritos.
dormiret. stulta est clementia, cum tot ubique                 aude aliquid breuibus Gyaris et carcere dignum,
uatibus occurras, periturae parcere chartae.                   si uis esse aliquid. probitas laudatur et alget;
cur tamen hoc potius libeat decurrere campo,                   criminibus debent hortos, praetoria, mensas,     75
per quem magnus equos Auruncae flexit alumnus,              20 argentum uetus et stantem extra pocula caprum.
si uacat ac placidi rationem admittitis, edam.                 quem patitur dormire nurus corruptor auarae,
cum tener uxorem ducat spado, Meuia Tuscum                     quem sponsae turpes et praetextatus adulter?
figat aprum et nuda teneat uenabula mamma,                     si natura negat, facit indignatio uersum
patricios omnis opibus cum prouocet unus                       qualemcumque potest, quales ego uel Cluuienus. 80
quo tondente grauis iuueni mihi barba sonabat,  25             ex quo Deucalion nimbis tollentibus aequor
cum pars Niliacae plebis, cum uerna Canopi                     nauigio montem ascendit sortesque poposcit
Crispinus Tyrias umero reuocante lacernas                      paulatimque anima caluerunt mollia saxa
uentilet eestiuum digitis sudantibus aurum                      et maribus nudas ostendit Pyrrha puellas,
Curso de Cultura Clásica / Kultura Klasikoa Ikastaroa: “La sátira romana y su recepción”.
                                                      Alex Martínez
quidquid agunt homines, uotum, timor, ira, uoluptas, 85       ponit apros, animal propter conuiuia natum!
gaudia, discursus, nostri farrago libelli est.                poena tamen praesens, cum tu deponis amictus
et quando uberior uitiorum copia? quando                      turgidus et crudum pauonem in balnea portas.
maior auaritiae patuit sinus? alea quando                     hinc subitae mortes atque intestata senectus.
hos animos? neque enim loculis comitantibus itur              it noua nec tristis per cunctas fabula cenas;      145
ad casum tabulae, posita sed luditur arca.            90      ducitur iratis plaudendum funus amicis.
proelia quanta illic dispensatore uidebis                     nil erit ulterius quod nostris moribus addat
armigero! simplexne furor sestertia centum                    posteritas, eadem facient cupientque minores,
perdere et horrenti tunicam non reddere seruo?                omne in praecipiti uitium stetit. utere uelis,
quis totidem erexit uillas, quis fercula septem               totos pande sinus. dices hic forsitan 'unde        150
secreto cenauit auus? nunc sportula primo             95      ingenium par materiae? unde illa priorum
limine parua sedet turbae rapienda togatae.                   scribendi quodcumque animo flagrante liberet
ille tamen faciem prius inspicit et trepidat ne               simplicitas? "cuius non audeo dicere nomen?
suppositus uenias ac falso nomine poscas:                     quid refert dictis ignoscat Mucius an non?"
agnitus accipies. iubet a praecone uocari                     pone Tigillinum, taeda lucebis in illa             155
ipsos Troiugenas, nam uexant limen et ipsi            100     qua stantes ardent qui fixo gutture fumant,
nobiscum. 'da praetori, da deinde tribuno.'                   et latum media sulcum deducit harena.'
sed libertinus prior est. 'prior' inquit 'ego adsum.          qui dedit ergo tribus patruis aconita, uehatur
cur timeam dubitemue locum defendere, quamuis                 pensilibus plumis atque illinc despiciat nos?
natus ad Euphraten, molles quod in aure fenestrae             'cum ueniet contra, digito compesce labellum:      160
arguerint, licet ipse negem? sed quinque tabernae     105     accusator erit qui uerbum dixerit "hic est."
quadringenta parant. quid confert purpura maior               securus licet Aenean Rutulumque ferocem
optandum, si Laurenti custodit in agro                        committas, nulli grauis est percussus Achilles
conductas Coruinus ouis, ego possideo plus                    aut multum quaesitus Hylas urnamque secutus:
Pallante et Licinis?' expectent ergo tribuni,                 ense uelut stricto quotiens Lucilius ardens        165
uincant diuitiae, sacro ne cedat honori               110     infremuit, rubet auditor cui frigida mens est
nuper in hanc urbem pedibus qui uenerat albis,                criminibus, tacita sudant praecordia culpa.
quandoquidem inter nos sanctissima diuitiarum                 inde ira et lacrimae. tecum prius ergo uoluta
maiestas, etsi funesta Pecunia templo                         haec animo ante tubas: galeatum sero duelli
nondum habitat, nullas nummorum ereximus aras,                paenitet.' experiar quid concedatur in illos       170
ut colitur Pax atque Fides, Victoria, Virtus          115     quorum Flaminia tegitur cinis atque Latina.
quaeque salutato crepitat Concordia nido.
sed cum summus honor finito conputet anno,                      ¿Siempre yo oyente sólo? ¿Nunca voy a replicar,
sportula quid referat, quantum rationibus addat,                Tantas veces vejado por la Teseida del ronco Cordo?
quid facient comites quibus hinc toga, calceus hinc est         ¿Así que va a declamarme impunemente aquél sus comedias,
et panis fumusque domi? densissima centum             120       Éste sus elegías? ¿Impunemente va a consumir mi día el
quadrantes lectica petit, sequiturque maritum                   enorme
languida uel praegnas et circumducitur uxor.                    Télefo, o el Orestes, escrito ya en la margen completa
hic petit absenti nota iam callidus arte                        Del final del rollo, y por detrás, y aún no terminado?
ostendens uacuam et clausam pro coniuge sellam.                 Nadie conoce su propia casa mejor que yo el bosque
'Galla mea est' inquit, 'citius dimitte. moraris?     125       Sagrado de Marte y la cueva de Vulcano, vecina a las rocas
profer, Galla, caput. noli uexare, quiescet.'                   Eolias. Cómo actúan los vientos, a qué sombras atormenta
Ipse dies pulchro distinguitur ordine rerum:                    Éaco, de donde transporta otro el oro del Vellocino
sportula, deinde forum iurisque peritus Apollo                  Robado, con qué grandes olmos dispara Mónico
atque triumphales, inter quas ausus habere                      Los plátanos de Frontón y los mármoles estremecidos lo
nescio quis titulos Aegyptius atque Arabarches, 130             gritan
cuius ad effigiem non tantum meiiere fas est.                   Sin tregua, y las columnas reventadas por continuos
uestibulis abeunt ueteres lassique clientes                     lectores.
uotaque deponunt, quamquam longissima cenae                     Bartolomé Segura Ramos, Madrid, 1996.
spes homini; caulis miseris atque ignis emendus.
optima siluarum interea pelagique uorabit         135           ¿Tendré que limitarme siempre a escuchar? ¿Nunca podré
rex horum uacuisque toris tantum ipse iacebit.                  replicar,
nam de tot pulchris et latis orbibus et tam                     Aburrido tantas veces con la Teseida del ronco Cordo?
antiquis una comedunt patrimonia mensa.                         ¿Seguirán recitándome impunemente aquél sus togadas
nullus iam parasitus erit. sed quis ferat istas                 Y éste sus elegías? Me consumirá sin venganza posible el
luxuriae sordes? quanta est gula quae sibi totos      140       día entero el ingente
Curso de Cultura Clásica / Kultura Klasikoa Ikastaroa: “La sátira romana y su recepción”.
                                                       Alex Martínez
Télefo o un Orestes que después de llenar el libro hasta los       el día entero un voluminoso Télefo o un Orestes, escrito
márgenes.                                                          apretadamente incluso en el margen superior
Se continúa inclusive al dorso y ni siquiera así está terminado.   Y en el reverso del libro y todavía sin acabar?
Nadie tiene tan conocida su propia casa, como yo el bosque         Nadie conoce mejor su casa que yo el bosque sagrado
Sagrado de Marte y el antro de Vulcano, próximo a las rocas        De Marte o la fragua de Vulcano, próxima a los
Eolias; el comportamiento de los vientos, las sombras que          acantilados de Eolo.
tortura                                                            Los plátanos de los jardines de Frontón, sus asustadas
Éaco, de dónde trae otro robado el Vellocino de oro,               estatuas de mármol
Los inmensos olmos que asaetea Mónico,                             Y sus columnas, sacudidas por el incansable lector, claman
Lo proclaman los plátanos y los mármoles removidos de Frontón      a voz en grito
Y las columnas desgastadas por los asiduos lectores.               Qué devastan los vientos, qué sombras martiriza Éaco, de
José Guillén Cabañero, Madrid, 1996.                               dónde roba
                                                                   Otro a escondidas el Vellocino de oro y cuán es el tamaño
¿Siempre seré un mero oyente? ¿Nunca me desquitaré                 De los olmos que arroja Mónico.
De los ultrajes que me infiere la Teseida de Cordo                 Salvador Villegas Guillén, Madrid 2002.
enronquecido?
¿Es que impunemente me van a leer el uno comedias                  ¿Siempre seré solo un oyente? ¿Nunca voy yo a
Y el otro elegías? ¿Impunemente me hará perder la jornada un       desquitarme
prolijo                                                            Después de haberme machacado tantas veces con su
Télefo o un Orestes escrito en la cara del papel,                  Teseida el enroquecido Cordo? ¿Impunemente Me habrá
Rellenando hasta el margen, y sin acabar todavía en el reverso?    recitado el uno sus togatas
Nadie conoce mejor su propia casa que yo el bosque                 El otro sus elegías? ¿Impunemente me habrá arruinado un
De Marte y la cueva de Vulcano junto a los riscos de Éolo.         larguísimo
Qué arrastran los vientos, qué sombras tortura                     Télefo o un Orestes que lleno ya el margen del rollo,
Éaco, de dónde el otro transporta el oro de la pelleja robada,     Está escrito también en el dorso y aún no acaba?
De qué tamaño son los chopos que dispara Mónico,                   Nadie conoce mejor su propia casa que yo el bosque
Lo gritan continuamente los plátanos de Frontón y los              De Marte y la gruta de Vulcano vecina de las rocas de
mármoles retorcidos                                                Eolo;
Y las columnas reventadas de tanto lector.                         Qué se llevan por delante los vientos, a qué sombras
Francisco Socas, Madrid, 1996.                                     tortura
                                                                   Eaco, de dónde trae el otro el oro
¿Siempre oyente tan sólo voy a ser? ¿Acaso no me desquitaré,       Del vellocino robado, qué descomunales olmos dispara
Tantas veces zarandeado por la Teseida del bronco Cordo?           Mónico,
¿Me habrán recitado impunemente éste sus sainetes                  Lo vocean sin para los plátanos de Frontón y los mármoles
Aquél sus elegías? ¿Me habrá gastado impunemente el día            sacudidos
Un Télefo monstruoso, o un Orestes cuyo texto llena hasta          Y las columnas resquebrajadas por un lector incesante.
el borde de los márgenes del libro,                                Rosario Cortés Tovar, Madrid 2007.
Sigue incluso en el reverso y no termina?
Nadie conoce tan bien su propia casa como yo me sé el bosque sagrado
De Marte y la cueva de Vulcano, contigua a las rocas eolias;
Lo que hacen los vientos, las sombras torturadas
Por Éaco, el lugar del que esotro roba a escondidas
El Vellocino de oro, los olmos enormes que Mónico dispara
Todo esto lo vocean sin cesar los plátanos y las marmóreas
paredes convulsas,
Las columnas del palacio de Frontón, reventadas por lectores
que no paran.
Manuel Balasch, Madrid 1991.

¿Siempre voy a ser yo un mero oyente? ¿Nunca me voy a
desquitar,
Aunque me haya atormentado tantas veces un Cordo
enronquecido Con la lectura de su Teseida?
¿Impunemente me habrá recitado uno sus comedias togadas
y otro sus elegías? ¿Impunemente me habrá hecho perder
Curso de Cultura Clásica / Kultura Klasikoa Ikastaroa: “La sátira romana y su recepción”.
                                             Alex Martínez
Persio. Sat. 1. 1-14.
¡Oh preocupaciones de los hombres! ¡Cuánta vacuidad hay en sus asuntos!
-¿Quién leerá eso? // ¿A mí me lo dices? Nadie, por Hércules. // -¿Nadie? //Puede que dos o… quizás
nadie. // -Vergonzoso y deplorable.
¿Por qué? ¿Temes que Polidamante y las Troyanas prefieran a Labeón antes que a mí? ¡Bobadas! No; si
una Roma perturbada desacredita una obra, no asientas o intentes corregir el rígido fiel de su balanza y no
te busques fuera de ti. Pues en Roma, ¿quién no…? ¡Ah! Si se pudiera hablar… Pero se puede; cuando
contemplo los cabellos encanecidos y este sombrío modo de vida nuestro, y lo que hacemos apenas
dejamos el juego de las canicas, cuando adoptamos los aires severos de nuestros tíos: entonces, entonces –
perdonad (no es mi deseo, pero ¿qué puedo hacer? Tengo un bazo tan insolente– me desternillo de risa.
Escribimos encerrados, aquél en verso, este en prosa, algo grande capaz de agota a un pulmón de
poderoso aliento.
Persio. Sat. 1. 28-30.
-Pero es hermoso que le señalen a uno con el dedo y digan: “ese es”. ¿No le vas a dar ningún valor a
servirle de dictado a cien cabezas rizadas?
Persio. Sat. 1. 114-120.
Lucilio desgarró a la ciudad, a ti, Lupo, a ti, Mucio, y se rompió las muelas en ellos. Flaco malicioso toca
todos los vicios de su amigo haciéndole reír y admitido en lo más íntimo se burla, hábil en dejar a la gente
con un palmo de narices. ¿Y yo? ¿Ni musitar una palabra puedo? ¿Ni siquiera a escondidas? ¿Ni a un
hoyo? ¿En ningún lugar? Aquí de todas formas voy a enterrarla.
Juvenal. Sat. 1. 19-30
Por qué sin embargo prefiero más bien lanzarme a la carrera por el campo por el que el ilustre hijo de
Aurunca guió los caballos, si os sobra tiempo y admitís gustosos mis razones, os lo diré. Cuando un
blando eunuco se casa, cuando Mevia, con un pecho desnudo, empuña los venablos y hiera a un jabalí
toscano, cuando a todos los nobles los provoca con sus riquezas uno, bajo cuya navaja barbera chirriaba
mi áspera barba de joven, cuando un elemento del populacho nílaco, cuando un natural de Canopo,
Crispín, al echarse sobre los hombros un manto tirio ventila un veraniego anillo de oro en sus dedos
sudorosos, que no podrían soportar el peso de una piedra preciosa más grande, es difícil no escribir sátira.
Juvenal. Sat. 1. 79-80. […] 85-105.
Si la naturaleza lo niega, compone versos la indignación, del tipo que puede, igual que yo o Cluvieno. […]
todo lo que hacen los hombres, votos, temor, ira, placer, alegrías, intrigas, forma la mezcolanza de mi
librito. ¿Y cuándo fue más abundante el caudal de los vicios?, ¿cuándo ha estado más abierto el bolsillo de
la avaricia?, ¿cuándo despertaron los dados estas pasiones? Pues no se va a probar suerte en la mesa de
juego con una bolsita de compañera, sino que se juega apostando una caja de caudales. ¡Qué grandes
combates verás allí con las armas que suministra el cajero! ¿Es solo locura perder cien mil sestercios y no
recompensar con una túnica a un esclavo que tirita de frío? ¿Quién de nuestros abuelos se construyó siete
casas de campo y se cenó él solito otros tantos platos? Ahora una pequeña espórtula espera en el umbral
del vestíbulo a que caiga sobre ella la multitud togada. Sin embargo, el señor te mira antes bien la cara y
teme que vengas por otro y la pidas con nombre falso. Identificado, la recibirás. Manda al pregonero a que
llame a los mismos descendientes de los troyanos, pues también ellos asaltan con nosotros el umbral.
“Dale al pretor, dale luego al tribuno”. Pero un liberto está primero. “Yo estoy primero –dice– “¿Por qué
voy a temer o a dudar en defender mi puesto, aunque haya nacido junto al Éufrates, una cosa que
denunciarían los blandos agujeros de mis orejas, por mucho que yo mismo lo negara?
Juvenal. Sat. 1. 165-171.
“[…] Pero siempre que el ardiente Lucilio brama como si llevara la espada desenvainada, enrojece el
oyente que tiene el alma helada por los crímenes y le sudan las entrañas por una culpa secreta. De ahí la ira
y las lágrimas. De modo que primero dale vueltas a todo esto para tus adentros antes de que las trompetas
den la señal: con el casco ya puesto es tarde para arrepentirse del combate”. Probaré a ver qué se me
permite contra aquellos que tienen enterradas las cenizas a lo largo de las vías Flaminia y Latina.
Curso de Cultura Clásica / Kultura Klasikoa Ikastaroa: “La sátira romana y su recepción”.
                                          Alex Martínez
Ediciones y traducciones:
R. Cortés (ed.), Persio, Sátiras, edición bilingüe, Cátedra, Letras Universales, 1988.
M. Dolç (ed.), A. Persio Flaco, Sátiras, CSIC, 1949.
S. Morton Braund (ed.), Juvenal and Persius, edición bilingüe, Loeb, 2004.
A.Cartault (ed.), Perse, Satires, solo traducción, Belles Lettres, 1920.
S. G. Owen (ed.), A. Persi Flacci et D. Iuni Iuvenalis Saturae, Oxford, 19365a ed. (1903).
Frsco. Díaz Carmona y José M. Vigil (eds.), Sátiras de Juvenal y Persio, Biblioteca Clásica, 1922.
M. Balasch (ed.), Sátiras, Juvenal, Persio, Gredos, 1991.
P. Frassinetti y L. di Salvo (eds.), Satire di Aulo Persio Flacco e Decimo Giunio Giovenale, Torino, 1979.
Estudios:
R. Cortés, La Sátira: Persio, en Liceus, ISBN 84-96479-58-7 http://www.liceus.com
R. Cortés, La Sátira: Juvenal, en Liceus, ISBN 84-96479-57-9 http://www.liceus.com
R. Cortés, Teoría de la Sátira. Análisis de Apocolocyntosis de Séneca, Universidad de Extremadura, 1986.
V. Bécares, F. Pordomingo, R. Cortés, J. C. Fenández Corte (eds.), Intertextualidad en las Literaturas
Griega y Latina, Ediciones Clásicas, Madrid, 2000.
J. Bartolomé, Mª C. González, M. Quijada (eds.), La escritura y el libro en la Antigüedad, Ediciones
Clásicas, Madrid, 2000.
T. Todorov, La literatura en peligro, Noemí Sobregués (trad.), Galaxia Gutenber, 2011.

More Related Content

What's hot

Vanguardia
VanguardiaVanguardia
VanguardiaMTG1212
 
Vanguard
VanguardVanguard
VanguardMTG1212
 
Siglo XX - Vanguardia
Siglo XX - VanguardiaSiglo XX - Vanguardia
Siglo XX - VanguardiaMTG1212
 
Antología poética s. XVIII
Antología poética s. XVIIIAntología poética s. XVIII
Antología poética s. XVIIIalemagnoes
 
Un americano de parís
Un americano de parísUn americano de parís
Un americano de parísJose Ramos
 
Saunders george diez de diciembre
Saunders george   diez de diciembreSaunders george   diez de diciembre
Saunders george diez de diciembreJaime He
 
La señora don juan
La señora don juanLa señora don juan
La señora don juanJose Ramos
 
La batalla de_los_arapiles._primera_serie_de_los_episodios_nacionales
La batalla de_los_arapiles._primera_serie_de_los_episodios_nacionalesLa batalla de_los_arapiles._primera_serie_de_los_episodios_nacionales
La batalla de_los_arapiles._primera_serie_de_los_episodios_nacionalesNotiNewsWorld
 
La señorita de Marbeuf
La señorita de MarbeufLa señorita de Marbeuf
La señorita de MarbeufJose Ramos
 
Larra: artículos de costumbres
Larra: artículos de costumbresLarra: artículos de costumbres
Larra: artículos de costumbresalemagnoes
 
Criada para todo
Criada para todoCriada para todo
Criada para todoJose Ramos
 
Vuelva usted mañana
Vuelva usted mañanaVuelva usted mañana
Vuelva usted mañanaAmparomm10
 
La gran casquivana
La gran casquivanaLa gran casquivana
La gran casquivanaJose Ramos
 
Siglo XX - Vanguardia
Siglo XX - VanguardiaSiglo XX - Vanguardia
Siglo XX - VanguardiaMTG1212
 

What's hot (18)

Trapito sucio
Trapito sucioTrapito sucio
Trapito sucio
 
Leyenda, otros
Leyenda, otrosLeyenda, otros
Leyenda, otros
 
Vanguardia
VanguardiaVanguardia
Vanguardia
 
Vanguard
VanguardVanguard
Vanguard
 
Siglo XX - Vanguardia
Siglo XX - VanguardiaSiglo XX - Vanguardia
Siglo XX - Vanguardia
 
Antología poética s. XVIII
Antología poética s. XVIIIAntología poética s. XVIII
Antología poética s. XVIII
 
Un americano de parís
Un americano de parísUn americano de parís
Un americano de parís
 
Saunders george diez de diciembre
Saunders george   diez de diciembreSaunders george   diez de diciembre
Saunders george diez de diciembre
 
La señora don juan
La señora don juanLa señora don juan
La señora don juan
 
Cabecita loca
Cabecita locaCabecita loca
Cabecita loca
 
La batalla de_los_arapiles._primera_serie_de_los_episodios_nacionales
La batalla de_los_arapiles._primera_serie_de_los_episodios_nacionalesLa batalla de_los_arapiles._primera_serie_de_los_episodios_nacionales
La batalla de_los_arapiles._primera_serie_de_los_episodios_nacionales
 
La señorita de Marbeuf
La señorita de MarbeufLa señorita de Marbeuf
La señorita de Marbeuf
 
Larra: artículos de costumbres
Larra: artículos de costumbresLarra: artículos de costumbres
Larra: artículos de costumbres
 
El idioma castellano
El idioma castellanoEl idioma castellano
El idioma castellano
 
Criada para todo
Criada para todoCriada para todo
Criada para todo
 
Vuelva usted mañana
Vuelva usted mañanaVuelva usted mañana
Vuelva usted mañana
 
La gran casquivana
La gran casquivanaLa gran casquivana
La gran casquivana
 
Siglo XX - Vanguardia
Siglo XX - VanguardiaSiglo XX - Vanguardia
Siglo XX - Vanguardia
 

Viewers also liked

Viewers also liked (20)

Clima de centre
Clima de centreClima de centre
Clima de centre
 
Fiesta ssma trinidad 2014 Bienvenidos
Fiesta ssma trinidad 2014 BienvenidosFiesta ssma trinidad 2014 Bienvenidos
Fiesta ssma trinidad 2014 Bienvenidos
 
Curso de-tenis-141016204113-conversion-gate01
Curso de-tenis-141016204113-conversion-gate01Curso de-tenis-141016204113-conversion-gate01
Curso de-tenis-141016204113-conversion-gate01
 
Tt 13 2013 quy định thẩm tra thẩm định thiết kế
Tt 13 2013   quy định thẩm tra thẩm định thiết kếTt 13 2013   quy định thẩm tra thẩm định thiết kế
Tt 13 2013 quy định thẩm tra thẩm định thiết kế
 
Hansel i gretel victor
Hansel i gretel   victorHansel i gretel   victor
Hansel i gretel victor
 
Catálogo PAPYRUS SAS
Catálogo PAPYRUS SASCatálogo PAPYRUS SAS
Catálogo PAPYRUS SAS
 
Prestamos On line Veloces
Prestamos On line Veloces
Prestamos On line Veloces
Prestamos On line Veloces
 
24 Saat Çilingir
24 Saat Çilingir24 Saat Çilingir
24 Saat Çilingir
 
Pastor alemán
Pastor alemánPastor alemán
Pastor alemán
 
Fot19
Fot19Fot19
Fot19
 
Jayant_Kamthane_Resume
Jayant_Kamthane_ResumeJayant_Kamthane_Resume
Jayant_Kamthane_Resume
 
Enfermedad pulmonar
Enfermedad pulmonarEnfermedad pulmonar
Enfermedad pulmonar
 
Blog de gbi
Blog de gbiBlog de gbi
Blog de gbi
 
Informe ley delincuencia organizada
Informe ley delincuencia organizadaInforme ley delincuencia organizada
Informe ley delincuencia organizada
 
Cocinero churin
Cocinero churinCocinero churin
Cocinero churin
 
勤怠管理
勤怠管理勤怠管理
勤怠管理
 
Manasik umrah hasanah
Manasik umrah hasanahManasik umrah hasanah
Manasik umrah hasanah
 
Gemelos.
Gemelos.Gemelos.
Gemelos.
 
Drac
DracDrac
Drac
 
Moción definitiva subvenciones
Moción definitiva subvencionesMoción definitiva subvenciones
Moción definitiva subvenciones
 

Similar to La sátira romana y su recepción. Textos y bibliografía.

Similar to La sátira romana y su recepción. Textos y bibliografía. (20)

Adivinanzas y mas
Adivinanzas y masAdivinanzas y mas
Adivinanzas y mas
 
Prog Ed19 Ingrid Odgers
Prog  Ed19  Ingrid OdgersProg  Ed19  Ingrid Odgers
Prog Ed19 Ingrid Odgers
 
Tiempo Medida Imagianria de Stella Díaz Varín
Tiempo Medida Imagianria de Stella Díaz Varín Tiempo Medida Imagianria de Stella Díaz Varín
Tiempo Medida Imagianria de Stella Díaz Varín
 
Yunque y barletta
Yunque y barlettaYunque y barletta
Yunque y barletta
 
El imaginero
El imagineroEl imaginero
El imaginero
 
Piu avanti
Piu avantiPiu avanti
Piu avanti
 
La Celestina
La Celestina La Celestina
La Celestina
 
La celestina
La celestina La celestina
La celestina
 
¡Feliz día de Cervantes!
¡Feliz día de Cervantes!¡Feliz día de Cervantes!
¡Feliz día de Cervantes!
 
Cuentos preliminares teaser
Cuentos preliminares teaserCuentos preliminares teaser
Cuentos preliminares teaser
 
Marco t aguilera el suave olor de la sangre
Marco t aguilera   el suave olor de la sangreMarco t aguilera   el suave olor de la sangre
Marco t aguilera el suave olor de la sangre
 
tradiciones peruano ( la primera serie)
tradiciones peruano ( la primera serie)tradiciones peruano ( la primera serie)
tradiciones peruano ( la primera serie)
 
Celebración del padre
Celebración del padreCelebración del padre
Celebración del padre
 
La raya de los malditos. rayego copia
La raya de los malditos. rayego   copiaLa raya de los malditos. rayego   copia
La raya de los malditos. rayego copia
 
AL LORO (1987-1988) José Luis Coll
AL LORO (1987-1988) José Luis CollAL LORO (1987-1988) José Luis Coll
AL LORO (1987-1988) José Luis Coll
 
La raya de los malditos. rayego copia
La raya de los malditos. rayego   copiaLa raya de los malditos. rayego   copia
La raya de los malditos. rayego copia
 
Los cuentos de hoffmann
Los cuentos de hoffmannLos cuentos de hoffmann
Los cuentos de hoffmann
 
El trompo
El trompoEl trompo
El trompo
 
¡¡¡ R A Y O S!!!
¡¡¡ R A Y O S!!!¡¡¡ R A Y O S!!!
¡¡¡ R A Y O S!!!
 
Poética
PoéticaPoética
Poética
 

More from UPV/EHU

Programa iii simposio seec eh- 2016
Programa iii simposio seec eh- 2016Programa iii simposio seec eh- 2016
Programa iii simposio seec eh- 2016UPV/EHU
 
Vi jornadas de literatura, cine y montaña literatura, zinema eta mendiari bur...
Vi jornadas de literatura, cine y montaña literatura, zinema eta mendiari bur...Vi jornadas de literatura, cine y montaña literatura, zinema eta mendiari bur...
Vi jornadas de literatura, cine y montaña literatura, zinema eta mendiari bur...UPV/EHU
 
Iii seminario de historiografía y legado de la antigüedad
Iii seminario de historiografía y legado de la antigüedadIii seminario de historiografía y legado de la antigüedad
Iii seminario de historiografía y legado de la antigüedadUPV/EHU
 
Diptico v jornadas lcm iii mendikultur 2014 web
Diptico v jornadas lcm iii mendikultur 2014 webDiptico v jornadas lcm iii mendikultur 2014 web
Diptico v jornadas lcm iii mendikultur 2014 webUPV/EHU
 
Seminario derecho
Seminario derechoSeminario derecho
Seminario derechoUPV/EHU
 
Programa teatro grecolatino 2014
Programa teatro grecolatino 2014Programa teatro grecolatino 2014
Programa teatro grecolatino 2014UPV/EHU
 
Seminario internacional díptico
Seminario internacional dípticoSeminario internacional díptico
Seminario internacional dípticoUPV/EHU
 
IV jornadas de literatura cine y montaña
IV jornadas de literatura cine y montañaIV jornadas de literatura cine y montaña
IV jornadas de literatura cine y montañaUPV/EHU
 
Ii simposio de la sección del país vasco de la seec
Ii simposio de la sección del país vasco de la seecIi simposio de la sección del país vasco de la seec
Ii simposio de la sección del país vasco de la seecUPV/EHU
 
Curso intensivo de latin elemental propaganda
Curso intensivo de latin elemental propagandaCurso intensivo de latin elemental propaganda
Curso intensivo de latin elemental propagandaUPV/EHU
 
Alejandro handia
Alejandro handia Alejandro handia
Alejandro handia UPV/EHU
 
Roma en hispania de Catón a Graco_Igor Capelo Soto
Roma en hispania de Catón  a  Graco_Igor Capelo SotoRoma en hispania de Catón  a  Graco_Igor Capelo Soto
Roma en hispania de Catón a Graco_Igor Capelo SotoUPV/EHU
 
Atenasko erlijioa
Atenasko erlijioaAtenasko erlijioa
Atenasko erlijioaUPV/EHU
 
Filipo II eta helenismoaren hasiera_Alvaro Ariza_Axel Arruti_Hodei Alcantara_...
Filipo II eta helenismoaren hasiera_Alvaro Ariza_Axel Arruti_Hodei Alcantara_...Filipo II eta helenismoaren hasiera_Alvaro Ariza_Axel Arruti_Hodei Alcantara_...
Filipo II eta helenismoaren hasiera_Alvaro Ariza_Axel Arruti_Hodei Alcantara_...UPV/EHU
 
Polisen gainbehera_Mikel Cortès_Pako Gómez_Irune_Tranche_Josu Santamarina
Polisen gainbehera_Mikel Cortès_Pako Gómez_Irune_Tranche_Josu Santamarina  Polisen gainbehera_Mikel Cortès_Pako Gómez_Irune_Tranche_Josu Santamarina
Polisen gainbehera_Mikel Cortès_Pako Gómez_Irune_Tranche_Josu Santamarina UPV/EHU
 
Emakumea antzinatean
Emakumea antzinateanEmakumea antzinatean
Emakumea antzinateanUPV/EHU
 
Catilina, hijo de su tiempo
Catilina, hijo de su tiempoCatilina, hijo de su tiempo
Catilina, hijo de su tiempoUPV/EHU
 
Cómo creció el jardín una perspectiva histórica del epicureísmo garcia ansote...
Cómo creció el jardín una perspectiva histórica del epicureísmo garcia ansote...Cómo creció el jardín una perspectiva histórica del epicureísmo garcia ansote...
Cómo creció el jardín una perspectiva histórica del epicureísmo garcia ansote...UPV/EHU
 
Revueltas de esclavos a finales de la república irune echeverria
Revueltas de esclavos a finales de la república irune echeverriaRevueltas de esclavos a finales de la república irune echeverria
Revueltas de esclavos a finales de la república irune echeverriaUPV/EHU
 
4. polis arkaikoa ii. a, esparta
4.  polis arkaikoa ii. a, esparta4.  polis arkaikoa ii. a, esparta
4. polis arkaikoa ii. a, espartaUPV/EHU
 

More from UPV/EHU (20)

Programa iii simposio seec eh- 2016
Programa iii simposio seec eh- 2016Programa iii simposio seec eh- 2016
Programa iii simposio seec eh- 2016
 
Vi jornadas de literatura, cine y montaña literatura, zinema eta mendiari bur...
Vi jornadas de literatura, cine y montaña literatura, zinema eta mendiari bur...Vi jornadas de literatura, cine y montaña literatura, zinema eta mendiari bur...
Vi jornadas de literatura, cine y montaña literatura, zinema eta mendiari bur...
 
Iii seminario de historiografía y legado de la antigüedad
Iii seminario de historiografía y legado de la antigüedadIii seminario de historiografía y legado de la antigüedad
Iii seminario de historiografía y legado de la antigüedad
 
Diptico v jornadas lcm iii mendikultur 2014 web
Diptico v jornadas lcm iii mendikultur 2014 webDiptico v jornadas lcm iii mendikultur 2014 web
Diptico v jornadas lcm iii mendikultur 2014 web
 
Seminario derecho
Seminario derechoSeminario derecho
Seminario derecho
 
Programa teatro grecolatino 2014
Programa teatro grecolatino 2014Programa teatro grecolatino 2014
Programa teatro grecolatino 2014
 
Seminario internacional díptico
Seminario internacional dípticoSeminario internacional díptico
Seminario internacional díptico
 
IV jornadas de literatura cine y montaña
IV jornadas de literatura cine y montañaIV jornadas de literatura cine y montaña
IV jornadas de literatura cine y montaña
 
Ii simposio de la sección del país vasco de la seec
Ii simposio de la sección del país vasco de la seecIi simposio de la sección del país vasco de la seec
Ii simposio de la sección del país vasco de la seec
 
Curso intensivo de latin elemental propaganda
Curso intensivo de latin elemental propagandaCurso intensivo de latin elemental propaganda
Curso intensivo de latin elemental propaganda
 
Alejandro handia
Alejandro handia Alejandro handia
Alejandro handia
 
Roma en hispania de Catón a Graco_Igor Capelo Soto
Roma en hispania de Catón  a  Graco_Igor Capelo SotoRoma en hispania de Catón  a  Graco_Igor Capelo Soto
Roma en hispania de Catón a Graco_Igor Capelo Soto
 
Atenasko erlijioa
Atenasko erlijioaAtenasko erlijioa
Atenasko erlijioa
 
Filipo II eta helenismoaren hasiera_Alvaro Ariza_Axel Arruti_Hodei Alcantara_...
Filipo II eta helenismoaren hasiera_Alvaro Ariza_Axel Arruti_Hodei Alcantara_...Filipo II eta helenismoaren hasiera_Alvaro Ariza_Axel Arruti_Hodei Alcantara_...
Filipo II eta helenismoaren hasiera_Alvaro Ariza_Axel Arruti_Hodei Alcantara_...
 
Polisen gainbehera_Mikel Cortès_Pako Gómez_Irune_Tranche_Josu Santamarina
Polisen gainbehera_Mikel Cortès_Pako Gómez_Irune_Tranche_Josu Santamarina  Polisen gainbehera_Mikel Cortès_Pako Gómez_Irune_Tranche_Josu Santamarina
Polisen gainbehera_Mikel Cortès_Pako Gómez_Irune_Tranche_Josu Santamarina
 
Emakumea antzinatean
Emakumea antzinateanEmakumea antzinatean
Emakumea antzinatean
 
Catilina, hijo de su tiempo
Catilina, hijo de su tiempoCatilina, hijo de su tiempo
Catilina, hijo de su tiempo
 
Cómo creció el jardín una perspectiva histórica del epicureísmo garcia ansote...
Cómo creció el jardín una perspectiva histórica del epicureísmo garcia ansote...Cómo creció el jardín una perspectiva histórica del epicureísmo garcia ansote...
Cómo creció el jardín una perspectiva histórica del epicureísmo garcia ansote...
 
Revueltas de esclavos a finales de la república irune echeverria
Revueltas de esclavos a finales de la república irune echeverriaRevueltas de esclavos a finales de la república irune echeverria
Revueltas de esclavos a finales de la república irune echeverria
 
4. polis arkaikoa ii. a, esparta
4.  polis arkaikoa ii. a, esparta4.  polis arkaikoa ii. a, esparta
4. polis arkaikoa ii. a, esparta
 

Recently uploaded

Recursos Tecnológicos, página AIP-CRT 2 0 2 4.pdf
Recursos Tecnológicos, página  AIP-CRT 2 0 2 4.pdfRecursos Tecnológicos, página  AIP-CRT 2 0 2 4.pdf
Recursos Tecnológicos, página AIP-CRT 2 0 2 4.pdfNELLYKATTY
 
sociales ciencias segundo trimestre tercero
sociales ciencias segundo trimestre tercerosociales ciencias segundo trimestre tercero
sociales ciencias segundo trimestre terceroCEIP TIERRA DE PINARES
 
Evaluacion Diagnostica Matematica 5to C2 Secundaria Ccesa007.pdf
Evaluacion Diagnostica Matematica 5to  C2 Secundaria Ccesa007.pdfEvaluacion Diagnostica Matematica 5to  C2 Secundaria Ccesa007.pdf
Evaluacion Diagnostica Matematica 5to C2 Secundaria Ccesa007.pdfDemetrio Ccesa Rayme
 
PSICOLOGÍA. UNA INTRODUCCIÓN. ALCIRA ORSINI Y LETICIA BOSSELLINI 3.pdf
PSICOLOGÍA. UNA INTRODUCCIÓN. ALCIRA ORSINI Y LETICIA BOSSELLINI 3.pdfPSICOLOGÍA. UNA INTRODUCCIÓN. ALCIRA ORSINI Y LETICIA BOSSELLINI 3.pdf
PSICOLOGÍA. UNA INTRODUCCIÓN. ALCIRA ORSINI Y LETICIA BOSSELLINI 3.pdfCarlosAntonio456574
 
EL ECLIPSE DE LA PAZ (cuento literario). Autor y diseñador JAVIER SOLIS NOYOLA
EL ECLIPSE DE LA PAZ (cuento literario). Autor y diseñador JAVIER SOLIS NOYOLAEL ECLIPSE DE LA PAZ (cuento literario). Autor y diseñador JAVIER SOLIS NOYOLA
EL ECLIPSE DE LA PAZ (cuento literario). Autor y diseñador JAVIER SOLIS NOYOLAJAVIER SOLIS NOYOLA
 
Organizaciones Sociales formales y no formales
Organizaciones Sociales formales y no formalesOrganizaciones Sociales formales y no formales
Organizaciones Sociales formales y no formalesUniversidad del Istmo
 
CIENCIAS SOCIALES SEGUNDO TRIMESTRE CUARTO
CIENCIAS SOCIALES SEGUNDO TRIMESTRE CUARTOCIENCIAS SOCIALES SEGUNDO TRIMESTRE CUARTO
CIENCIAS SOCIALES SEGUNDO TRIMESTRE CUARTOCEIP TIERRA DE PINARES
 
La Congregación de Jesús y María, conocida también como los Eudistas, fue fun...
La Congregación de Jesús y María, conocida también como los Eudistas, fue fun...La Congregación de Jesús y María, conocida también como los Eudistas, fue fun...
La Congregación de Jesús y María, conocida también como los Eudistas, fue fun...Unidad de Espiritualidad Eudista
 
Tecnología educativa en la era actual .pptx
Tecnología educativa en la era actual .pptxTecnología educativa en la era actual .pptx
Tecnología educativa en la era actual .pptxJulioSantin2
 
Semana Santa en Popayán para el año 2024
Semana Santa en Popayán para el año 2024Semana Santa en Popayán para el año 2024
Semana Santa en Popayán para el año 2024yaco173
 
Presentación contribuciones socioeconómicas del SUPV 2023
Presentación contribuciones socioeconómicas del SUPV 2023Presentación contribuciones socioeconómicas del SUPV 2023
Presentación contribuciones socioeconómicas del SUPV 2023Ivie
 
CIENCIAS SOCIALES SEGUNDO TRIMESTRE TERCERO
CIENCIAS SOCIALES SEGUNDO TRIMESTRE TERCEROCIENCIAS SOCIALES SEGUNDO TRIMESTRE TERCERO
CIENCIAS SOCIALES SEGUNDO TRIMESTRE TERCEROCEIP TIERRA DE PINARES
 
ficha de aplicacion para estudiantes El agua para niños de primaria
ficha de aplicacion para estudiantes El agua para niños de primariaficha de aplicacion para estudiantes El agua para niños de primaria
ficha de aplicacion para estudiantes El agua para niños de primariamichel carlos Capillo Dominguez
 
Xardín de San Carlos (A Coruña) IES Monelos
Xardín de San Carlos (A Coruña) IES MonelosXardín de San Carlos (A Coruña) IES Monelos
Xardín de San Carlos (A Coruña) IES MonelosAgrela Elvixeo
 
plan espacios inspiradores para nivel primaria
plan espacios inspiradores para nivel primariaplan espacios inspiradores para nivel primaria
plan espacios inspiradores para nivel primariaElizabeth252489
 
21 MARZO DIA INTERNACIONAL DOS BOSQUES.pdf
21 MARZO DIA INTERNACIONAL DOS BOSQUES.pdf21 MARZO DIA INTERNACIONAL DOS BOSQUES.pdf
21 MARZO DIA INTERNACIONAL DOS BOSQUES.pdfceeabarcia
 
Herbert James Drape. Erotismo y sensualidad.pptx
Herbert James Drape. Erotismo y sensualidad.pptxHerbert James Drape. Erotismo y sensualidad.pptx
Herbert James Drape. Erotismo y sensualidad.pptxArs Erótica
 

Recently uploaded (20)

Recursos Tecnológicos, página AIP-CRT 2 0 2 4.pdf
Recursos Tecnológicos, página  AIP-CRT 2 0 2 4.pdfRecursos Tecnológicos, página  AIP-CRT 2 0 2 4.pdf
Recursos Tecnológicos, página AIP-CRT 2 0 2 4.pdf
 
sociales ciencias segundo trimestre tercero
sociales ciencias segundo trimestre tercerosociales ciencias segundo trimestre tercero
sociales ciencias segundo trimestre tercero
 
Tema 5.- BASES DE DATOS Y GESTIÓN DE LA INF. PARA EL MARKETING.pdf
Tema 5.- BASES DE DATOS Y GESTIÓN DE LA INF. PARA EL MARKETING.pdfTema 5.- BASES DE DATOS Y GESTIÓN DE LA INF. PARA EL MARKETING.pdf
Tema 5.- BASES DE DATOS Y GESTIÓN DE LA INF. PARA EL MARKETING.pdf
 
Evaluacion Diagnostica Matematica 5to C2 Secundaria Ccesa007.pdf
Evaluacion Diagnostica Matematica 5to  C2 Secundaria Ccesa007.pdfEvaluacion Diagnostica Matematica 5to  C2 Secundaria Ccesa007.pdf
Evaluacion Diagnostica Matematica 5to C2 Secundaria Ccesa007.pdf
 
PSICOLOGÍA. UNA INTRODUCCIÓN. ALCIRA ORSINI Y LETICIA BOSSELLINI 3.pdf
PSICOLOGÍA. UNA INTRODUCCIÓN. ALCIRA ORSINI Y LETICIA BOSSELLINI 3.pdfPSICOLOGÍA. UNA INTRODUCCIÓN. ALCIRA ORSINI Y LETICIA BOSSELLINI 3.pdf
PSICOLOGÍA. UNA INTRODUCCIÓN. ALCIRA ORSINI Y LETICIA BOSSELLINI 3.pdf
 
EL ECLIPSE DE LA PAZ (cuento literario). Autor y diseñador JAVIER SOLIS NOYOLA
EL ECLIPSE DE LA PAZ (cuento literario). Autor y diseñador JAVIER SOLIS NOYOLAEL ECLIPSE DE LA PAZ (cuento literario). Autor y diseñador JAVIER SOLIS NOYOLA
EL ECLIPSE DE LA PAZ (cuento literario). Autor y diseñador JAVIER SOLIS NOYOLA
 
Organizaciones Sociales formales y no formales
Organizaciones Sociales formales y no formalesOrganizaciones Sociales formales y no formales
Organizaciones Sociales formales y no formales
 
CIENCIAS SOCIALES SEGUNDO TRIMESTRE CUARTO
CIENCIAS SOCIALES SEGUNDO TRIMESTRE CUARTOCIENCIAS SOCIALES SEGUNDO TRIMESTRE CUARTO
CIENCIAS SOCIALES SEGUNDO TRIMESTRE CUARTO
 
La Congregación de Jesús y María, conocida también como los Eudistas, fue fun...
La Congregación de Jesús y María, conocida también como los Eudistas, fue fun...La Congregación de Jesús y María, conocida también como los Eudistas, fue fun...
La Congregación de Jesús y María, conocida también como los Eudistas, fue fun...
 
Tecnología educativa en la era actual .pptx
Tecnología educativa en la era actual .pptxTecnología educativa en la era actual .pptx
Tecnología educativa en la era actual .pptx
 
Semana Santa en Popayán para el año 2024
Semana Santa en Popayán para el año 2024Semana Santa en Popayán para el año 2024
Semana Santa en Popayán para el año 2024
 
Presentación contribuciones socioeconómicas del SUPV 2023
Presentación contribuciones socioeconómicas del SUPV 2023Presentación contribuciones socioeconómicas del SUPV 2023
Presentación contribuciones socioeconómicas del SUPV 2023
 
VISITA DE ESTUDO À CRUZ VERMELHA _
VISITA DE ESTUDO À CRUZ VERMELHA                   _VISITA DE ESTUDO À CRUZ VERMELHA                   _
VISITA DE ESTUDO À CRUZ VERMELHA _
 
Power Point E. Sab: Adoración sin fin...
Power Point E. Sab: Adoración sin fin...Power Point E. Sab: Adoración sin fin...
Power Point E. Sab: Adoración sin fin...
 
CIENCIAS SOCIALES SEGUNDO TRIMESTRE TERCERO
CIENCIAS SOCIALES SEGUNDO TRIMESTRE TERCEROCIENCIAS SOCIALES SEGUNDO TRIMESTRE TERCERO
CIENCIAS SOCIALES SEGUNDO TRIMESTRE TERCERO
 
ficha de aplicacion para estudiantes El agua para niños de primaria
ficha de aplicacion para estudiantes El agua para niños de primariaficha de aplicacion para estudiantes El agua para niños de primaria
ficha de aplicacion para estudiantes El agua para niños de primaria
 
Xardín de San Carlos (A Coruña) IES Monelos
Xardín de San Carlos (A Coruña) IES MonelosXardín de San Carlos (A Coruña) IES Monelos
Xardín de San Carlos (A Coruña) IES Monelos
 
plan espacios inspiradores para nivel primaria
plan espacios inspiradores para nivel primariaplan espacios inspiradores para nivel primaria
plan espacios inspiradores para nivel primaria
 
21 MARZO DIA INTERNACIONAL DOS BOSQUES.pdf
21 MARZO DIA INTERNACIONAL DOS BOSQUES.pdf21 MARZO DIA INTERNACIONAL DOS BOSQUES.pdf
21 MARZO DIA INTERNACIONAL DOS BOSQUES.pdf
 
Herbert James Drape. Erotismo y sensualidad.pptx
Herbert James Drape. Erotismo y sensualidad.pptxHerbert James Drape. Erotismo y sensualidad.pptx
Herbert James Drape. Erotismo y sensualidad.pptx
 

La sátira romana y su recepción. Textos y bibliografía.

  • 1. Curso de Cultura Clásica / Kultura Klasikoa Ikastaroa: “La sátira romana y su recepción”. Alex Martínez Juvenal, Sátira III 1-50. Aunque desconcertado por la partida de un viejo amigo, alabo, sin embargo, su decisión de fijar su residencia en la desierta Cumas y de darle un único vecino a la Sibila. Es la puerta de Bayas y una costa amable para un grato retiro. Antes que a la Subura prefiero yo incluso a Próquita; pues, ¿qué lugar hemos visto tan deplorable, tan desolado, que no consideremos peor el horror a los incendios, a los constantes derrumbamientos de techos y a los mil peligros de una ciudad inhumana, y a los poetas que no paran de recitar ni en el mes de agosto? Pero mientras le acomodan la casa entera en un solo carro, se ha detenido junto a los viejos arcos y la goteante Capena. Aquí, donde Numa daba cita nocturna a su amiga, ahora el bosque de la fuente sagrada y el santuario se alquilan a judíos, cuyos enseres se reducen a una cesta y un poco de heno (pues todo árbol ha recibido orden de pagar tributo al pueblo y, una vez expulsadas las Camenas, el bosque mendiga); bajamos al valle de Egeria y a sus grutas, tan distintas de las auténticas. ¡Cuánto mayor sería la presencia de la divinidad en las aguas si la hierba las encerrara con verde margen y los mármoles no profanaran la toba del país! Aquí dijo entonces Umbricio: «Puesto que en Roma no hay espacio alguno para las profesiones honradas ni se recompensan los trabajos, mis recursos son menores hoy de lo que fueron ayer, y mañana, lo poco que queda aún disminuirá algo, me propongo ir allí donde Dédalo se despojó de sus cansadas alas, mientras mi canas son recientes todavía, mientras aún sigo tieso en mi incipiente vejez, mientras a Láquesis le queda aún algo que hilar y mis pies me llevan sin que tenga que apoyar la diestra en un bastón. Marchémonos de la patria. Que vivan en ella Artorio y Cátulo, que se queden los que vuelven blanco lo negro, aquellos a quienes les resulta fácil hacerse con contratas de mantenimiento de templos, ríos, puertos, limpieza de cloacas, conducción de cadáveres a la pira, y hasta ofrecer a la venta su cabeza bajo la lanza soberana. Antes estos eran cornetas y comparsas fijos de las giras circenses y sus mofletes inflados eran conocidos por los pueblos; ahora organizan combates de gladiadores y, cuando el público lo manda, le dan la vuelta al pulgar y matan para conseguir popularidad; al volver del circo toman a contrata las letrinas públicas, y ¿por qué no hacerlo todo, si son de esos a los que la fortuna eleva desde una posición humilde a la cumbre del éxito siempre que tiene ganas de bromas? ¿Qué voy a hacer en Roma? No sé mentir; si un libro es malo no puedo elogiarlo ni pedirlo prestado; no sé nada de los movimientos de los astros; ni quiero ni puedo asegurarle a nadie la muerte de su padre; nunca he examinado las entrañas de las ranas; otros son los que saben llevar a una casada los regalos y recados de su amante; con mi ayuda ninguno será ladrón, y por eso no viajo en la comitiva de ningún gobernador, como si fuera manco y tuviera la mano derecha muerta, un ser inútil. ¿A quién se estima hoy día sino al cómplice o al que le hierve el alma agitada por secretos que siempre ha de callar?» Sátira III 96-108. Y sin embargo, allí no causará admiración Antíoco o Estratocles o Demetrio y el afeminado Hemo: la nación entera es comediante. Te ríes, una carcajada mayor le sacude; llora, si ve las lágrimas de un amigo, aunque no le cause pena, si en tiempo de invierno pides un braserito, se pone una capa; si dices “tengo calor”, suda. No estamos, por tanto en las mismas condiciones: está mejor el que siempre, en cualquier momento del día y la noche, puede poner la expresión del rostro ajeno, presto siempre a aplaudir y a elogiar al amigo, si el amigo ha soltado un buen eructo o ha meado bien recto, o si el orinal de oro ha hecho ruido al girar el fondo.
  • 2. Curso de Cultura Clásica / Kultura Klasikoa Ikastaroa: “La sátira romana y su recepción”. Alex Martínez scis comitem horridulum trita donare lacerna, SATVRA I et 'uerum' inquis 'amo, uerum mihi dicite de me.' 55 O curas hominum! o quantum est in rebus inane! qui pote? uis dicam? nugaris, cum tibi, calue, 'quis leget haec?' min tu istud ais? nemo hercule. 'nemo?' pinguis aqualiculus propenso sesquipede extet. uel duo uel nemo. 'turpe et miserabile.' quare? o Iane, a tergo quem nulla ciconia pinsit ne mihi Polydamas et Troiades Labeonem nec manus auriculas imitari mobilis albas praetulerint? nugae. non, si quid turbida Roma 5 nec linguae quantum sitiat canis Apula tantae. 60 eleuet, accedas examenue inprobum in illa uos, o patricius sanguis, quos uiuere fas est castiges trutina nec te quaesiueris extra. occipiti caeco, posticae occurrite sannae. nam Romae quis non—a, si fas dicere—sed fas 'quis populi sermo est? quis enim nisi carmina molli tum cum ad canitiem et nostrum istud uiuere triste nunc demum numero fluere, ut per leue seueros aspexi ac nucibus facimus quaecumque relictis, 10 effundat iunctura unguis? scit tendere uersum 65 cum sapimus patruos. tunc tunc—ignoscite (nolo, non secus ac si oculo rubricam derigat uno. quid faciam?) sed sum petulanti splene—cachinno. siue opus in mores, in luxum, in prandia regum scribimus inclusi, numeros ille, hic pede liber, dicere, res grandes nostro dat Musa poetae.' grande aliquid quod pulmo animae praelargus anhelet. ecce modo heroas sensus adferre docemus scilicet haec populo pexusque togaque recenti 15 nugari solitos Graece, nec ponere lucum 70 et natalicia tandem cum sardonyche albus artifices nec rus saturum laudare, ubi corbes sede leges celsa, liquido cum plasmate guttur et focus et porci et fumosa Palilia feno, mobile conlueris, patranti fractus ocello. unde Remus sulcoque terens dentalia, Quinti, tunc neque more probo uideas nec uoce serena cum trepida ante boues dictatorem induit uxor ingentis trepidare Titos, cum carmina lumbum 20 et tua aratra domum lictor tulit_euge poeta! 75 intrant et tremulo scalpuntur ubi intima uersu. 'est nunc Brisaei quem uenosus liber Acci, tun, uetule, auriculis alienis colligis escas, sunt quos Pacuuiusque et uerrucosa moretur articulis quibus et dicas cute perditus 'ohe'? Antiopa aerumnis cor luctificabile fulta?' 'quo didicisse, nisi hoc fermentum et quae semel intus hos pueris monitus patres infundere lippos innata est rupto iecore exierit caprificus?' 25 cum uideas, quaerisne unde haec sartago loquendi 80 en pallor seniumque! o mores, usque adeone uenerit in linguas, unde istud dedecus in quo scire tuum nihil est nisi te scire hoc sciat alter? trossulus exultat tibi per subsellia leuis? 'at pulchrum est digito monstrari et dicier "hic est." nilne pudet capiti non posse pericula cano ten cirratorum centum dictata fuisse pellere quin tepidum hoc optes audire 'decenter'? pro nihilo pendes?' ecce inter pocula quaerunt 30 'fur es' ait Pedio. Pedius quid? crimina rasis 85 Romulidae saturi quid dia poemata narrent. librat in antithetis, doctas posuisse figuras hic aliquis, cui circum umeros hyacinthina laena est, laudatur: 'bellum hoc.' hoc bellum? an, Romule, ceues? rancidulum quiddam balba de nare locutus men moueat? quippe, et, cantet si naufragus, assem Phyllidas, Hypsipylas, uatum et plorabile siquid, protulerim? cantas, cum fracta te in trabe pictum eliquat ac tenero subplantat uerba palato. 35 ex umero portes? uerum nec nocte paratum 90 adsensere uiri: nunc non cinis ille poetae plorabit qui me uolet incuruasse querella. felix? non leuior cippus nunc inprimit ossa? 'sed numeris decor est et iunctura addita crudis. laudant conuiuae: nunc non e manibus illis, cludere sic uersum didicit "Berecyntius Attis" nunc non e tumulo fortunataque fauilla et "qui caeruleum dirimebat Nerea delphin," nascentur uiolae? 'rides' ait 'et nimis uncis 40 sic "costam longo subduximus Appennino." 95 naribus indulges. an erit qui uelle recuset "Arma uirum", nonne hoc spumosum et cortice pingui os populi meruisse et cedro digna locutus ut ramale uetus uegrandi subere coctum?' linquere nec scombros metuentia carmina nec tus?' quidnam igitur tenerum et laxa ceruice legendum? quisquis es, o modo quem ex aduerso dicere feci, 'torua Mimalloneis inplerunt cornua bombis, non ego cum scribo, si forte quid aptius exit, 45 et raptum uitulo caput ablatura superbo 100 quando haec rara auis est, si quid tamen aptius exit, Bassaris et lyncem Maenas flexura corymbis laudari metuam; neque enim mihi cornea fibra est. euhion ingeminat, reparabilis adsonat echo.' sed recti finemque extremumque esse recuso haec fierent si testiculi uena ulla paterni 'euge' tuum et 'belle.' nam 'belle' hoc excute totum: uiueret in nobis? summa delumbe saliua quid non intus habet? non hic est Ilias Atti 50 hoc natat in labris et in udo est Maenas et Attis 105 ebria ueratro? non siqua elegidia crudi nec pluteum caedit nec demorsos sapit unguis. dictarunt proceres? non quidquid denique lectis 'sed quid opus teneras mordaci radere uero scribitur in citreis? calidum scis ponere sumen, auriculas? uide sis ne maiorum tibi forte
  • 3. Curso de Cultura Clásica / Kultura Klasikoa Ikastaroa: “La sátira romana y su recepción”. Alex Martínez limina frigescant: sonat hic de nare canina nec sufferre queat maioris pondera gemmae, littera.' per me equidem sint omnia protinus alba; 110 difficile est saturam non scribere. nam quis iniquae 30 nil moror. euge omnes, omnes bene, mirae eritis res. tam patiens urbis, tam ferreus, ut teneat se, hoc iuuat? 'hic' inquis 'ueto quisquam faxit oletum.' causidici noua cum ueniat lectica Mathonis pinge duos anguis: 'pueri, sacer est locus, extra plena ipso, post hunc magni delator amici meiite.' discedo. secuit Lucilius urbem, et cito rapturus de nobilitate comesa te Lupe, te Muci, et genuinum fregit in illis. 115 quod superest, quem Massa timet, quem munere palpat 35 omne uafer uitium ridenti Flaccus amico Carus et a trepido Thymele summissa Latino; tangit et admissus circum praecordia ludit, cum te summoueant qui testamenta merentur callidus excusso populum suspendere naso. noctibus, in caelum quos euehit optima summi me muttire nefas? nec clam? nec cum scrobe? nusquam? nunc uia processus, uetulae uesica beatae? hic tamen infodiam. uidi, uidi ipse, libelle: 120 unciolam Proculeius habet, sed Gillo deuncem, 40 auriculas asini quis non habet? hoc ego opertum, partes quisque suas ad mensuram inguinis heres. hoc ridere meum, tam nil, nulla tibi uendo accipiat sane mercedem sanguinis et sic Iliade. audaci quicumque adflate Cratino palleat ut nudis pressit qui calcibus anguem iratum Eupolidem praegrandi cum sene palles, aut Lugudunensem rhetor dicturus ad aram. aspice et haec, si forte aliquid decoctius audis. 125 quid referam quanta siccum iecur ardeat ira, 45 inde uaporata lector mihi ferueat aure, cum populum gregibus comitum premit hic spoliator non hic qui in crepidas Graiorum ludere gestit pupilli prostantis et hic damnatus inani sordidus et lusco qui possit dicere 'lusce,' iudicio? quid enim saluis infamia nummis? sese aliquem credens Italo quod honore supinus exul ab octaua Marius bibit et fruitur dis fregerit heminas Arreti aedilis iniquas, 130 iratis, at tu uictrix, prouincia, ploras. 50 nec qui abaco numeros et secto in puluere metas haec ego non credam Venusina digna lucerna? scit risisse uafer, multum gaudere paratus haec ego non agitem? sed quid magis? Heracleas si cynico barbam petulans nonaria uellat. aut Diomedeas aut mugitum labyrinthi his mane edictum, post prandia Callirhoen do. et mare percussum puero fabrumque uolantem, cum leno accipiat moechi bona, si capiendi 55 SATVRA I ius nullum uxori, doctus spectare lacunar, Semper ego auditor tantum? numquamne reponam 1 doctus et ad calicem uigilanti stertere naso; uexatus totiens rauci Theseide Cordi? cum fas esse putet curam sperare cohortis inpune ergo mihi recitauerit ille togatas, qui bona donauit praesepibus et caret omni hic elegos? inpune diem consumpserit ingens maiorum censu, dum peruolat axe citato 60 Telephus aut summi plena iam margine libri 5 Flaminiam puer Automedon? nam lora tenebat scriptus et in tergo necdum finitus Orestes? ipse, lacernatae cum se iactaret amicae. nota magis nulli domus est sua quam mihi lucus nonne libet medio ceras inplere capaces Martis et Aeoliis uicinum rupibus antrum quadriuio, cum iam sexta ceruice feratur Vulcani; quid agant uenti, quas torqueat umbras hinc atque inde patens ac nuda paene cathedra 65 Aeacus, unde alius furtiuae deuehat aurum 10 et multum referens de Maecenate supino pelliculae, quantas iaculetur Monychus ornos, signator falsi, qui se lautum atque beatum Frontonis platani conuolsaque marmora clamant exiguis tabulis et gemma fecerit uda? semper et adsiduo ruptae lectore columnae. occurrit matrona potens, quae molle Calenum expectes eadem a summo minimoque poeta. porrectura uiro miscet sitiente rubetam 70 et nos ergo manum ferulae subduximus, et nos 15 instituitque rudes melior Lucusta propinquas consilium dedimus Sullae, priuatus ut altum per famam et populum nigros efferre maritos. dormiret. stulta est clementia, cum tot ubique aude aliquid breuibus Gyaris et carcere dignum, uatibus occurras, periturae parcere chartae. si uis esse aliquid. probitas laudatur et alget; cur tamen hoc potius libeat decurrere campo, criminibus debent hortos, praetoria, mensas, 75 per quem magnus equos Auruncae flexit alumnus, 20 argentum uetus et stantem extra pocula caprum. si uacat ac placidi rationem admittitis, edam. quem patitur dormire nurus corruptor auarae, cum tener uxorem ducat spado, Meuia Tuscum quem sponsae turpes et praetextatus adulter? figat aprum et nuda teneat uenabula mamma, si natura negat, facit indignatio uersum patricios omnis opibus cum prouocet unus qualemcumque potest, quales ego uel Cluuienus. 80 quo tondente grauis iuueni mihi barba sonabat, 25 ex quo Deucalion nimbis tollentibus aequor cum pars Niliacae plebis, cum uerna Canopi nauigio montem ascendit sortesque poposcit Crispinus Tyrias umero reuocante lacernas paulatimque anima caluerunt mollia saxa uentilet eestiuum digitis sudantibus aurum et maribus nudas ostendit Pyrrha puellas,
  • 4. Curso de Cultura Clásica / Kultura Klasikoa Ikastaroa: “La sátira romana y su recepción”. Alex Martínez quidquid agunt homines, uotum, timor, ira, uoluptas, 85 ponit apros, animal propter conuiuia natum! gaudia, discursus, nostri farrago libelli est. poena tamen praesens, cum tu deponis amictus et quando uberior uitiorum copia? quando turgidus et crudum pauonem in balnea portas. maior auaritiae patuit sinus? alea quando hinc subitae mortes atque intestata senectus. hos animos? neque enim loculis comitantibus itur it noua nec tristis per cunctas fabula cenas; 145 ad casum tabulae, posita sed luditur arca. 90 ducitur iratis plaudendum funus amicis. proelia quanta illic dispensatore uidebis nil erit ulterius quod nostris moribus addat armigero! simplexne furor sestertia centum posteritas, eadem facient cupientque minores, perdere et horrenti tunicam non reddere seruo? omne in praecipiti uitium stetit. utere uelis, quis totidem erexit uillas, quis fercula septem totos pande sinus. dices hic forsitan 'unde 150 secreto cenauit auus? nunc sportula primo 95 ingenium par materiae? unde illa priorum limine parua sedet turbae rapienda togatae. scribendi quodcumque animo flagrante liberet ille tamen faciem prius inspicit et trepidat ne simplicitas? "cuius non audeo dicere nomen? suppositus uenias ac falso nomine poscas: quid refert dictis ignoscat Mucius an non?" agnitus accipies. iubet a praecone uocari pone Tigillinum, taeda lucebis in illa 155 ipsos Troiugenas, nam uexant limen et ipsi 100 qua stantes ardent qui fixo gutture fumant, nobiscum. 'da praetori, da deinde tribuno.' et latum media sulcum deducit harena.' sed libertinus prior est. 'prior' inquit 'ego adsum. qui dedit ergo tribus patruis aconita, uehatur cur timeam dubitemue locum defendere, quamuis pensilibus plumis atque illinc despiciat nos? natus ad Euphraten, molles quod in aure fenestrae 'cum ueniet contra, digito compesce labellum: 160 arguerint, licet ipse negem? sed quinque tabernae 105 accusator erit qui uerbum dixerit "hic est." quadringenta parant. quid confert purpura maior securus licet Aenean Rutulumque ferocem optandum, si Laurenti custodit in agro committas, nulli grauis est percussus Achilles conductas Coruinus ouis, ego possideo plus aut multum quaesitus Hylas urnamque secutus: Pallante et Licinis?' expectent ergo tribuni, ense uelut stricto quotiens Lucilius ardens 165 uincant diuitiae, sacro ne cedat honori 110 infremuit, rubet auditor cui frigida mens est nuper in hanc urbem pedibus qui uenerat albis, criminibus, tacita sudant praecordia culpa. quandoquidem inter nos sanctissima diuitiarum inde ira et lacrimae. tecum prius ergo uoluta maiestas, etsi funesta Pecunia templo haec animo ante tubas: galeatum sero duelli nondum habitat, nullas nummorum ereximus aras, paenitet.' experiar quid concedatur in illos 170 ut colitur Pax atque Fides, Victoria, Virtus 115 quorum Flaminia tegitur cinis atque Latina. quaeque salutato crepitat Concordia nido. sed cum summus honor finito conputet anno, ¿Siempre yo oyente sólo? ¿Nunca voy a replicar, sportula quid referat, quantum rationibus addat, Tantas veces vejado por la Teseida del ronco Cordo? quid facient comites quibus hinc toga, calceus hinc est ¿Así que va a declamarme impunemente aquél sus comedias, et panis fumusque domi? densissima centum 120 Éste sus elegías? ¿Impunemente va a consumir mi día el quadrantes lectica petit, sequiturque maritum enorme languida uel praegnas et circumducitur uxor. Télefo, o el Orestes, escrito ya en la margen completa hic petit absenti nota iam callidus arte Del final del rollo, y por detrás, y aún no terminado? ostendens uacuam et clausam pro coniuge sellam. Nadie conoce su propia casa mejor que yo el bosque 'Galla mea est' inquit, 'citius dimitte. moraris? 125 Sagrado de Marte y la cueva de Vulcano, vecina a las rocas profer, Galla, caput. noli uexare, quiescet.' Eolias. Cómo actúan los vientos, a qué sombras atormenta Ipse dies pulchro distinguitur ordine rerum: Éaco, de donde transporta otro el oro del Vellocino sportula, deinde forum iurisque peritus Apollo Robado, con qué grandes olmos dispara Mónico atque triumphales, inter quas ausus habere Los plátanos de Frontón y los mármoles estremecidos lo nescio quis titulos Aegyptius atque Arabarches, 130 gritan cuius ad effigiem non tantum meiiere fas est. Sin tregua, y las columnas reventadas por continuos uestibulis abeunt ueteres lassique clientes lectores. uotaque deponunt, quamquam longissima cenae Bartolomé Segura Ramos, Madrid, 1996. spes homini; caulis miseris atque ignis emendus. optima siluarum interea pelagique uorabit 135 ¿Tendré que limitarme siempre a escuchar? ¿Nunca podré rex horum uacuisque toris tantum ipse iacebit. replicar, nam de tot pulchris et latis orbibus et tam Aburrido tantas veces con la Teseida del ronco Cordo? antiquis una comedunt patrimonia mensa. ¿Seguirán recitándome impunemente aquél sus togadas nullus iam parasitus erit. sed quis ferat istas Y éste sus elegías? Me consumirá sin venganza posible el luxuriae sordes? quanta est gula quae sibi totos 140 día entero el ingente
  • 5. Curso de Cultura Clásica / Kultura Klasikoa Ikastaroa: “La sátira romana y su recepción”. Alex Martínez Télefo o un Orestes que después de llenar el libro hasta los el día entero un voluminoso Télefo o un Orestes, escrito márgenes. apretadamente incluso en el margen superior Se continúa inclusive al dorso y ni siquiera así está terminado. Y en el reverso del libro y todavía sin acabar? Nadie tiene tan conocida su propia casa, como yo el bosque Nadie conoce mejor su casa que yo el bosque sagrado Sagrado de Marte y el antro de Vulcano, próximo a las rocas De Marte o la fragua de Vulcano, próxima a los Eolias; el comportamiento de los vientos, las sombras que acantilados de Eolo. tortura Los plátanos de los jardines de Frontón, sus asustadas Éaco, de dónde trae otro robado el Vellocino de oro, estatuas de mármol Los inmensos olmos que asaetea Mónico, Y sus columnas, sacudidas por el incansable lector, claman Lo proclaman los plátanos y los mármoles removidos de Frontón a voz en grito Y las columnas desgastadas por los asiduos lectores. Qué devastan los vientos, qué sombras martiriza Éaco, de José Guillén Cabañero, Madrid, 1996. dónde roba Otro a escondidas el Vellocino de oro y cuán es el tamaño ¿Siempre seré un mero oyente? ¿Nunca me desquitaré De los olmos que arroja Mónico. De los ultrajes que me infiere la Teseida de Cordo Salvador Villegas Guillén, Madrid 2002. enronquecido? ¿Es que impunemente me van a leer el uno comedias ¿Siempre seré solo un oyente? ¿Nunca voy yo a Y el otro elegías? ¿Impunemente me hará perder la jornada un desquitarme prolijo Después de haberme machacado tantas veces con su Télefo o un Orestes escrito en la cara del papel, Teseida el enroquecido Cordo? ¿Impunemente Me habrá Rellenando hasta el margen, y sin acabar todavía en el reverso? recitado el uno sus togatas Nadie conoce mejor su propia casa que yo el bosque El otro sus elegías? ¿Impunemente me habrá arruinado un De Marte y la cueva de Vulcano junto a los riscos de Éolo. larguísimo Qué arrastran los vientos, qué sombras tortura Télefo o un Orestes que lleno ya el margen del rollo, Éaco, de dónde el otro transporta el oro de la pelleja robada, Está escrito también en el dorso y aún no acaba? De qué tamaño son los chopos que dispara Mónico, Nadie conoce mejor su propia casa que yo el bosque Lo gritan continuamente los plátanos de Frontón y los De Marte y la gruta de Vulcano vecina de las rocas de mármoles retorcidos Eolo; Y las columnas reventadas de tanto lector. Qué se llevan por delante los vientos, a qué sombras Francisco Socas, Madrid, 1996. tortura Eaco, de dónde trae el otro el oro ¿Siempre oyente tan sólo voy a ser? ¿Acaso no me desquitaré, Del vellocino robado, qué descomunales olmos dispara Tantas veces zarandeado por la Teseida del bronco Cordo? Mónico, ¿Me habrán recitado impunemente éste sus sainetes Lo vocean sin para los plátanos de Frontón y los mármoles Aquél sus elegías? ¿Me habrá gastado impunemente el día sacudidos Un Télefo monstruoso, o un Orestes cuyo texto llena hasta Y las columnas resquebrajadas por un lector incesante. el borde de los márgenes del libro, Rosario Cortés Tovar, Madrid 2007. Sigue incluso en el reverso y no termina? Nadie conoce tan bien su propia casa como yo me sé el bosque sagrado De Marte y la cueva de Vulcano, contigua a las rocas eolias; Lo que hacen los vientos, las sombras torturadas Por Éaco, el lugar del que esotro roba a escondidas El Vellocino de oro, los olmos enormes que Mónico dispara Todo esto lo vocean sin cesar los plátanos y las marmóreas paredes convulsas, Las columnas del palacio de Frontón, reventadas por lectores que no paran. Manuel Balasch, Madrid 1991. ¿Siempre voy a ser yo un mero oyente? ¿Nunca me voy a desquitar, Aunque me haya atormentado tantas veces un Cordo enronquecido Con la lectura de su Teseida? ¿Impunemente me habrá recitado uno sus comedias togadas y otro sus elegías? ¿Impunemente me habrá hecho perder
  • 6. Curso de Cultura Clásica / Kultura Klasikoa Ikastaroa: “La sátira romana y su recepción”. Alex Martínez Persio. Sat. 1. 1-14. ¡Oh preocupaciones de los hombres! ¡Cuánta vacuidad hay en sus asuntos! -¿Quién leerá eso? // ¿A mí me lo dices? Nadie, por Hércules. // -¿Nadie? //Puede que dos o… quizás nadie. // -Vergonzoso y deplorable. ¿Por qué? ¿Temes que Polidamante y las Troyanas prefieran a Labeón antes que a mí? ¡Bobadas! No; si una Roma perturbada desacredita una obra, no asientas o intentes corregir el rígido fiel de su balanza y no te busques fuera de ti. Pues en Roma, ¿quién no…? ¡Ah! Si se pudiera hablar… Pero se puede; cuando contemplo los cabellos encanecidos y este sombrío modo de vida nuestro, y lo que hacemos apenas dejamos el juego de las canicas, cuando adoptamos los aires severos de nuestros tíos: entonces, entonces – perdonad (no es mi deseo, pero ¿qué puedo hacer? Tengo un bazo tan insolente– me desternillo de risa. Escribimos encerrados, aquél en verso, este en prosa, algo grande capaz de agota a un pulmón de poderoso aliento. Persio. Sat. 1. 28-30. -Pero es hermoso que le señalen a uno con el dedo y digan: “ese es”. ¿No le vas a dar ningún valor a servirle de dictado a cien cabezas rizadas? Persio. Sat. 1. 114-120. Lucilio desgarró a la ciudad, a ti, Lupo, a ti, Mucio, y se rompió las muelas en ellos. Flaco malicioso toca todos los vicios de su amigo haciéndole reír y admitido en lo más íntimo se burla, hábil en dejar a la gente con un palmo de narices. ¿Y yo? ¿Ni musitar una palabra puedo? ¿Ni siquiera a escondidas? ¿Ni a un hoyo? ¿En ningún lugar? Aquí de todas formas voy a enterrarla. Juvenal. Sat. 1. 19-30 Por qué sin embargo prefiero más bien lanzarme a la carrera por el campo por el que el ilustre hijo de Aurunca guió los caballos, si os sobra tiempo y admitís gustosos mis razones, os lo diré. Cuando un blando eunuco se casa, cuando Mevia, con un pecho desnudo, empuña los venablos y hiera a un jabalí toscano, cuando a todos los nobles los provoca con sus riquezas uno, bajo cuya navaja barbera chirriaba mi áspera barba de joven, cuando un elemento del populacho nílaco, cuando un natural de Canopo, Crispín, al echarse sobre los hombros un manto tirio ventila un veraniego anillo de oro en sus dedos sudorosos, que no podrían soportar el peso de una piedra preciosa más grande, es difícil no escribir sátira. Juvenal. Sat. 1. 79-80. […] 85-105. Si la naturaleza lo niega, compone versos la indignación, del tipo que puede, igual que yo o Cluvieno. […] todo lo que hacen los hombres, votos, temor, ira, placer, alegrías, intrigas, forma la mezcolanza de mi librito. ¿Y cuándo fue más abundante el caudal de los vicios?, ¿cuándo ha estado más abierto el bolsillo de la avaricia?, ¿cuándo despertaron los dados estas pasiones? Pues no se va a probar suerte en la mesa de juego con una bolsita de compañera, sino que se juega apostando una caja de caudales. ¡Qué grandes combates verás allí con las armas que suministra el cajero! ¿Es solo locura perder cien mil sestercios y no recompensar con una túnica a un esclavo que tirita de frío? ¿Quién de nuestros abuelos se construyó siete casas de campo y se cenó él solito otros tantos platos? Ahora una pequeña espórtula espera en el umbral del vestíbulo a que caiga sobre ella la multitud togada. Sin embargo, el señor te mira antes bien la cara y teme que vengas por otro y la pidas con nombre falso. Identificado, la recibirás. Manda al pregonero a que llame a los mismos descendientes de los troyanos, pues también ellos asaltan con nosotros el umbral. “Dale al pretor, dale luego al tribuno”. Pero un liberto está primero. “Yo estoy primero –dice– “¿Por qué voy a temer o a dudar en defender mi puesto, aunque haya nacido junto al Éufrates, una cosa que denunciarían los blandos agujeros de mis orejas, por mucho que yo mismo lo negara? Juvenal. Sat. 1. 165-171. “[…] Pero siempre que el ardiente Lucilio brama como si llevara la espada desenvainada, enrojece el oyente que tiene el alma helada por los crímenes y le sudan las entrañas por una culpa secreta. De ahí la ira y las lágrimas. De modo que primero dale vueltas a todo esto para tus adentros antes de que las trompetas den la señal: con el casco ya puesto es tarde para arrepentirse del combate”. Probaré a ver qué se me permite contra aquellos que tienen enterradas las cenizas a lo largo de las vías Flaminia y Latina.
  • 7. Curso de Cultura Clásica / Kultura Klasikoa Ikastaroa: “La sátira romana y su recepción”. Alex Martínez Ediciones y traducciones: R. Cortés (ed.), Persio, Sátiras, edición bilingüe, Cátedra, Letras Universales, 1988. M. Dolç (ed.), A. Persio Flaco, Sátiras, CSIC, 1949. S. Morton Braund (ed.), Juvenal and Persius, edición bilingüe, Loeb, 2004. A.Cartault (ed.), Perse, Satires, solo traducción, Belles Lettres, 1920. S. G. Owen (ed.), A. Persi Flacci et D. Iuni Iuvenalis Saturae, Oxford, 19365a ed. (1903). Frsco. Díaz Carmona y José M. Vigil (eds.), Sátiras de Juvenal y Persio, Biblioteca Clásica, 1922. M. Balasch (ed.), Sátiras, Juvenal, Persio, Gredos, 1991. P. Frassinetti y L. di Salvo (eds.), Satire di Aulo Persio Flacco e Decimo Giunio Giovenale, Torino, 1979. Estudios: R. Cortés, La Sátira: Persio, en Liceus, ISBN 84-96479-58-7 http://www.liceus.com R. Cortés, La Sátira: Juvenal, en Liceus, ISBN 84-96479-57-9 http://www.liceus.com R. Cortés, Teoría de la Sátira. Análisis de Apocolocyntosis de Séneca, Universidad de Extremadura, 1986. V. Bécares, F. Pordomingo, R. Cortés, J. C. Fenández Corte (eds.), Intertextualidad en las Literaturas Griega y Latina, Ediciones Clásicas, Madrid, 2000. J. Bartolomé, Mª C. González, M. Quijada (eds.), La escritura y el libro en la Antigüedad, Ediciones Clásicas, Madrid, 2000. T. Todorov, La literatura en peligro, Noemí Sobregués (trad.), Galaxia Gutenber, 2011.