Presentatie voor het gebruikersoverleg van de HBO Kennisbank over de auteursrechtelijke aspecten van publicaties die in de HBO Kennisbank komen. Hierbij is behalve voor het auteursrecht ook aandacht voor Open Access en het gebruiksrecht van de publicaties.

1. Auteursrecht en de HBO Kennisbank
Over auteursrecht, gebruiksrecht
en Open Access
Raymond Snijders
Gebruikersoverleg HBO Kennisbank
17 mei 2016
Foto via https://www.flickr.com/photos/gbierens/3590454606 CC BY-NC-ND

2. Basis
auteursrecht

3. Het auteursrecht is het uitsluitend recht
van den maker van een werk van
letterkunde, wetenschap of kunst, of van
diens rechtverkrijgenden, om dit openbaar
te maken en te verveelvoudigen,
behoudens de beperkingen, bij de wet
gesteld.
(Artikel 1 Auteurswet)
Auteursrecht

4. Wie is de maker?
Degene die de intellectuele of creatieve prestatie levert is
de maker van een werk. Maar die is niet altijd per se de
auteursrechthebbende.
Diegene wiens naam op het werk staat wordt als maker
gezien (artikel 4 Aw). Bij stichtingen en verenigingen geldt
artikel 8 Aw. Staat er geen naam? Dan uitgever (artikel 9)
Bij een bundeling van meerdere werken wordt –los van de
individuele werken - een redacteur als maker gezien
(artikel 5 Aw)
Indien een werk tot stand is gebracht naar het ontwerp
van een ander en onder diens leiding en toezicht, wordt
deze als de maker van dat werk aangemerkt. (artikel 6
Aw)

5. Werkgeversauteursrecht
Werkgeversauteursrecht (artikel 7): als je in dienst bent
van een werkgever, dan wordt de werkgever als maker
aangemerkt van jouw werken;
Voor het hbo komt daar artikel E-7 uit de cao bovenop.
Dat stelt dat het auteursrecht op werken toekomen aan
de werkgever indien het vervaardigen door de werknemer
in de uitoefening van zijn functie is of wordt verricht ten
behoeve van de werkgever.
Het maakt hierbij dan niet meer uit of je dat onder
werktijd of in je eigen tijd gemaakt hebt, alleen maar of
het in het verlengde ligt van je werkzaamheden.

6. Werkgeversauteursrecht (2)
Vereiste voor werkgeversauteursrecht is een
arbeidsovereenkomst. Niet van toepassing voor leden van
cvb’s maar ook niet voor freelancers en ingehuurd
personeel!
Voor zowel docenten als onderzoekers met een parttime
aanstelling, met meerdere dienstverbanden (cao’s) en/of
met een eigen bedrijf geldt dat een hogeschool het
auteursrecht heeft op alle werken die zij in het kader van
hun aanstelling en opgedragen werkzaamheden gemaakt
hebben.
Praktijk is natuurlijk een stuk weerbarstiger …

7. Maker van scripties
Het lijkt simpel en auteursrechtelijk gezien is het dat ook:
de student is maker en daarmee rechthebbende van een
scriptie.
Daar zijn onderwijsinstellingen, opleidingen en
opdrachtgevers (bedrijven) niet altijd van overtuigd.
Meerdere partijen hebben geïnvesteerd en denken
daarmee ook rechten te hebben.
Studenten weten soms niet dat ze rechthebbende zijn.
Voorlichting is belangrijk. Duidelijke afspraken maken
met studenten *en* opdrachtgevers over publiceren en
gebruik van een scriptie is zelfs essentieel.

8. Wanneer is iets een werk?
 Iets is al snel een werk maar het moet wel aan enkele
criteria voldoen om als auteursrechtelijk beschermd werk
bestempeld te worden.
 Een eigen, oorspronkelijk karakter dat het persoonlijk
stempel van de maker draagt.
 Geen kopieën, geen bewerkingen, vertalingen enzovoorts
 Niet banaal of trivial
 Voor de HBO Kennisbank gaat het vooral om scripties,
onderwijs- en onderzoekspublicaties

9. Openbaar maken en verveelvoudigen
 Openbaar maken is het verspreiden, delen, uploaden,
vertonen, voordragen, verhuren, uitlenen of uitzenden
van een werk voor een breed publiek.
 Verveelvoudigen (exploitatie):
 Vertalingen, verfilmingen, bewerkingen en nabootsen
in gewijzigde vorm
 Vastleggen van een werk op een drager. Kopiëren
dus.

10. Openbaar maken in de HBO Kennisbank
 Als het om de HBO Kennisbank gaat hebben we het dus
over openbaar maken van een scriptie of andere
publicatie.
 Hiervoor is toestemming nodig van de rechthebbende.
Maar de vraag is of die toestemming kan geven voor de
gehele publicatie. Is de student of docent wel
rechthebbende van *alles* in de publicatie?
 Excepties in de Auteurswet spelen een belangrijke rol.
Tenminste, bij de totstandkoming van het werk!

11. Excepties

12. Maar je hebt niet altijd toestemming nodig
 In de Auteurswet worden vele beperkingen genoemd. Dit zijn
uitzonderingen op het auteursrecht van de maker en regelen
dus wat er wel mag zonder dat er toestemming nodig is van
de auteursrechthebbende.
 De persoonlijkheidsrechten uit artikel 25 blijven bijv. altijd
van toepassing. Deze kunnen nooit overgedragen worden.
O.a. het recht op verzet tegen wijziging of aantasting van
het werk.
 Relevante beperkingen (voor studenten en medewerkers) zijn
het citaatrecht, de thuiskopie en de onderwijsbeperking

13. Citaatrecht
Dit maakt het mogelijk om
beschermde werken
zonder toestemming v/d
maker op te nemen in een
‘wetenschappelijke
verhandeling’. Ook een
PowerPoint-presentatie
Het (beeld)citaat moet
functioneel zijn
Omvang citaat moet
gerelateerd zijn aan het
doel

14. Thuiskopie 16b
“Reprografisch”
verveelvoudigen mag als
het dient tot eigen
oefening, studie of
gebruik. Het mag zelfs
door een ander voor je
gedaan worden
Maar …
Zolang je het maar niet
openbaar maakt!

15. Van scriptie tot publicatie
 Een student kan zonder problemen (onbeperkt)
auteursrechtelijk beschermde werken in zijn of haar
afstudeerwerk opnemen. Met of zonder bronvermelding
want plagiaat is geen auteursrechtelijke kwestie.
 Zodra het afstudeerwerk gepubliceerd wordt in de HBO
Kennisbank geldt echter de exceptie niet meer. Er moet dan
toestemming zijn van alle rechthebbenden voordat het
openbaar gemaakt mag worden.
 Er is dus feitelijk een auteursrechtelijke check nodig op alle
publicaties in de HBO Kennisbank.

16. Onderwijs
exceptie
“Als inbreuk op het
auteursrecht op een
werk van letterkunde,
wetenschap of kunst
wordt niet beschouwd
de verveelvoudiging of
openbaarmaking van
gedeelten ervan
uitsluitend ter
toelichting bij het
onderwijs, voor zover dit
door het beoogde, niet-
commerciële doel wordt
gerechtvaardigd”

17. Van wet naar readerovereenkomst
Voor (korte) overnames voor zover daarin al niet via
licenties of enige andere wijze is voorzien
 Een docent kan korte overnames uit auteursrechtelijk
beschermde werken in leermiddelen opnemen dankzij de
readerovereenkomst
 Als het als open leermiddel gepubliceerd zou worden in de
HBO Kennisbank dan geldt dit niet meer. Er moet dan
toestemming zijn van alle rechthebbenden voordat het
openbaar gemaakt mag worden.
 Er is dus feitelijk een auteursrechtelijke check nodig op alle
gepubliceerde leermiddelen.

18. Waarvoor is toestemming nodig?
Alle auteursrechthobbels zijn genomen. Het is duidelijk
van wie je toestemming nodig hebt. Maar waarvoor
precies? Bij toestemming vragen hoort een specifiek doel!
Openbaar maken is één ding maar wat mag een
eindgebruiker vervolgens doen met die prachtige
publicaties in de HBO Kennisbank?

19. Open Access en
gebruiksrecht

20. Open Acces is een ‘ding’
“Het principe van Open Access omvat
het gratis wereldwijd beschikbaar
stellen van wetenschappelijke
publicaties, tijdschriften en boeken.
Mijn uitgangspunt is dat resultaten van
publiek en publiek/privaat gefinancierd
onderzoek altijd vrij beschikbaar
moeten zijn… Mijn voorkeur gaat uit
naar de Golden road.”
 (November 2013)
Maar de voorkeur van staatssecretaris Dekker doet er niet zo
veel toe 

21. Goud en groen
Gouden route: artikelen worden door de uitgever zelf in Open
Access gepubliceerd. In volledig OA Journals of in hybride
tijdschriften die zowel artikelen bevatten die vrij toegankelijk
zijn als artikelen die alleen voor abonnees toegankelijk zijn – de
auteur, diens werk- of subsidiegever betaalt dan een Article
Processing Charge (APC).
Groene route: artikelen worden na peer review maar vóór
definitieve opmaak door of namens de auteur zelf gearchiveerd
in een open repository (van de eigen instelling, zoals de HBO
Kennisbank). Daar heeft een uitgever vaak een embargo-
periode voor ingesteld. Dit heet self-archiving, is gratis en maakt
vaak onderdeel uit van het beleid van het tijdschrift. In Sherpa
Romeo kun je dat controleren.

22. Open Access in de Auteurswet
Per 1 juli 2015 is de Auteurswet aangepast met het
auteurscontractenrecht om de positie van makers te
versterken. Inclusief een nieuwe Open Access bepaling:
OA publiceren is nu een niet over te dragen
persoonlijkheidsrecht. Ongeacht de afspraken met een
uitgever en met terugwerkende kracht!
De maker van een kort werk van wetenschap waarvoor het
onderzoek geheel of gedeeltelijk met Nederlandse publieke
middelen is bekostigd, heeft het recht om dat werk na verloop van
een redelijke termijn na de eerste openbaarmaking ervan, om niet
beschikbaar te stellen voor het publiek, mits de bron van de eerste
openbaarmaking daarbij op duidelijke wijze wordt vermeld.

23. Open Access?
Daar weten jullie alles van als het goed is
Of misschien toch niet …

24. Open Access is meer dan vrij toegankelijk
Bij Open Access horen ook gebruiksrechten want wat heb
je aan kennis(producten) die je niet mag gebruiken?
Gebruiksrecht is (vooraf) toestemming krijgen voor
bepaalde vormen van gebruik van een publicatie. Mag je
delen ervan opnieuw gebruiken? Mag je de publicatie
bewerken? En er geld aan verdienen?
In de meeste gevallen worden artikelen in OA tijdschriften
gepubliceerd onder een Creative Commons
(Naamsvermelding) licentie.

25. Creative Commons licenties
 Creative Commons biedt 6 licenties waarmee de
auteursrechthebbende kan bepalen in welke mate (en voor
welke doeleinden) zijn of haar werk verder verspreid mag
worden, en onder welke voorwaarden dit mag.
 Het gebruik van een CC-licentie betekent niet dat er
auteursrecht wordt overgedragen maar is ook niet
vrijblijvend. Eens gegeven blijft gegeven!
 Een rechthebbende kan/moet dus goed nadenken of (en
hoe) die zijn of haar werk wil delen met anderen. Het is
niet zonder consequenties namelijk.

26. De zes Creative Commons licenties
Naamsvermelding
Naamsvermelding-GelijkDelen
Naamsvermelding-NietCommercieel
Naamsvermelding-NietCommercieel-GelijkDelen
Naamsvermelding-GeenAfgeleideWerken
Naamsvermelding-NietCommercieel-GeenAfgeleideWerken

27. Conclusies?
Voorlichting over wie er toestemming moet en kan geven
is meer nodig dan ooit.
Er zijn in de hogescholen (betere) afspraken nodig over
het kunnen publiceren in de HBO Kennisbank. Zowel over
auteursrecht als publicatiebeleid.
Er is onduidelijkheid over gebruiksrecht en Open Access
van publicaties in de HBO Kennisbank.

28. Bedankt voor de
aandacht. Nog
vragen?
Raymond Snijders
Windesheim AIP
auteursrechten@windesheim.nl
http://www.vakblog.info

29. Vragen aan jullie

30. Wat vinden jullie?
Wat moeten eindgebruikers van de HBO Kennisbank
kunnen doen met de publicaties? Mogen ze het
aanpassen en hergebruiken? Zowel wel als niet-
commercieel? En moet dat voor elke publicatie kunnen
verschillen? Verplicht zijn? Welke Creative Commons-
licentie(s)?
Hoe pak je het toestemming vragen (beter) aan? Snappen
studenten waar ze toestemming voor geven? Zo nee, hoe
licht je ze voor? En hoe zorg je er voor dat je die
toestemming zo snel/makkelijk mogelijk krijgt? Wat is de
rol van een publicatiebeleid binnen je hogeschool?