Net als leefstijlen voor consumenten, bedrijfsstijlen voor organisaties heeft het onderwijsconcept c.q. de onderwijsstijl een directe relatie met (school)huisvesting. Wat is de ideale huisvestingssituatie voor een gegeven onderwijsconcept waarbij “Forms follows function”? Door de huisvestingsingrepen te benoemen die een bijdrage leveren aan het onderwijsconcept en deze SMART (specifiek, meetbaar, acceptabel, realistisch en tijdgebonden) te maken, is het mogelijk om de feitelijke prestaties van de bestaande schoolgebouwen te vergelijken met de gewenste prestaties en zo de huisvesting meer congruent te maken met het primaire proces. Huisvesting als vliegwiel draagt zo haar ‘steentje’ bij aan Onderwijs (in) 2032. ‘Goed’ vastgoed is congruent met het gekozen onderwijsconcept en draagt bij aan vast ‘goed’ onderwijs. (Ir. R.P.M. Stevens MBA, G.J.H. van Heun RVGME en P.J. Boernama BSc.- november 2015)

1. Het onderwijs vast goed in 2032!
Afgelopen winter schreven we “Het onderwijs is vast goed!”*. Kort kwam dit artikel op het volgende
neer:
“Als (aanstaande) ouders gaan we er vaak vanuit dat het vast wel goed zit met het onderwijs. Ongeacht
het adagium van “We leiden kinderen op voor beroepen die nu nog niet bestaan”, brengt “ons”
onderwijs al decennialang generaties voort die zich staande weten te houden op de (inter)nationale
arbeidsmarkt. Maar is dat niet een ad antiquitatem, een drogreden waarbij er een (mogelijk) verkeerd
beroep op het verleden wordt gedaan?
Het is (bijna) een publiek geheim dat de meeste basisscholen in Nederland gemiddeld 40 jaar oud zijn.
Inherent aan die constatering lijkt het gerechtvaardigd om de geschiktheid van dat vastgoed ten opzichte
van het onderwijs ter discussie te stellen.
Het is nu een utopie om te veronderstellen dat elke basisschool stante pede nieuwbouw krijgt. Maar de
vraag is ook of dat nodig is. Centraal staat de vraag: Hoe maken we huisvesting congruent met het
onderwijsconcept? (Ir. R.P.M. Stevens MBA, G.J.H. van Heun RVGME en P.J. Boernama BSc.-december 2016)
Congruentie
Eerder schreven we ook al dat huisvesting best
wel eens als vliegwiel zou kunnen dienen om
een veranderingsproces te initiëren c.q. op gang
te brengen. Temeer omdat huisvesting
zichtbaar, voelbaar en tastbaar is en daarmee
strategische doelen prima kan ondersteunen
en/of versterken. Kortom: als je huisvesting
congruent maakt aan je primaire proces, wat
gebeurt er dan met de kinderen en met
leerkrachten?
Platform Onderwijs 2032
Als we de denklijn van een aantal werelden nu
eens doortrekken en aan elkaar proberen te
verbinden. In het bijzonder die van het Platform
Onderwijs 2032 en de daarbij faciliterende
huisvesting.
In het Eindadvies van het Platform Onderwijs
2032, misschien beter bekend als het rapport
van Paul Schnabel, wordt een visie op
toekomstgericht onderwijs geschetst:
1. De leerling ontwikkelt kennis en
vaardigheden door creativiteit en
nieuwsgierigheid in te zetten.
2. De leerling vormt zijn persoonlijkheid.
3. De leerling leert omgaan met vrijheid en
verantwoordelijkheid en over grenzen
heen te kijken.
4. De leerling leert de kansen van de digitale
wereld te benutten.
5. De leerling krijgt betekenisvol onderwijs
op maat.
Deze visie bouwt voort op de drie
doeldomeinen van onderwijsprocessen. (Goed
Onderwijs en de Cultuur van het Meten, Biesta
2012).
1. Kennisontwikkeling.
2. Socialisering.
3. Persoonsvorming of subjectivering.
Een goed evenwicht tussen de drie
bovengenoemde doeldomeinen begeleidt
leerlingen in hun ontwikkeling tot zelfstandige
volwassenen die vaardig (kwalificatie), aardig
(socialisatie) en waardig (subjectivering) zijn.
In kennisontwikkeling en de manier waarop
kinderen dit ontwikkelen, zitten elementen van
socialisering en persoonsvorming opgesloten.
Maar soms moet het juist anders en/of versterkt
c.q. meer ontwikkeld worden! Daar zijn tal van

2. Artikel Onderwijs vast goed in 2032! 2 / 4 16 december 2015
ATELIER V real estate B.V. Partners en Van Heun B.V.,
Postbus 2154, 3600 CD Amersfoort Postbus 20, 7440 AA Nijverdal
Tel. 033-445 13 90, mail@atelier-v.nl Tel. 0548-619 606, info@partnersenvanheun.nl
www.atelier-v.nl, KvK 32092499 www.partnersenvanheun.nl, KvK 08119974
activiteiten en methoden voor en/of te
bedenken. De vraag is nu, hoe goed faciliteert
het gebouw deze (nieuwe) ontwikkelingen en
heeft men daar wel altijd een (school)gebouw
voor nodig? Als we deze vraag nu eens nader
beschouwen.
Commissie Schnabel geeft in haar Eindadvies
een weergave c.q. schetst een richting (missie
en visie) hoe het onderwijs er in 2032 uit zou
kunnen zien. Gezien de organisaties en mensen
die aan het wetenschappelijk advies hebben
meegewerkt, zal dat zeker een goede richting
zijn. Het is in ieder geval een advies dat aanzet
tot denken over uw eigen missie en visie als
schoolorganisatie. Kortom, wat is uw missie en
visie ten aanzien van het onderwijs in en van de
toekomst?
Doorvertaling
Deze missie en visie zullen moeten worden
doorvertaald in een strategie om inhoud en
vorm te geven aan de realisatie hiervan. Dit is
makkelijker gezegd dan gedaan, maar wel
noodzakelijk om richting te geven aan het te
voeren beleid. Dit (operationele) beleid, dat
vaak met veranderingen gepaard gaat, is zeker
in het onderwijs geen sinecure! Hoe doet men
dat? Aan de hand van “verandermanagement”,
HRM beleid, studiedagen etc. Allemaal
instrumenten met een hoog abstractieniveau
Waarvan het overigens nog maar de vraag is in
welke mate uw collega’s in de waan van de dag
hiermee aan de slag gaan.
Soms heeft men een passend voorbeeld nodig
om te zien dat wat een ander u wil doen geloven,
ook voor u wel eens van grote toegevoegde
waarde zou kunnen zijn. Er zijn
onderwijskundigen die zeggen “wil je
veranderingen in het onderwijs bewerkstelligen
dan moet je het zo plat of concreet mogelijk
maken.”
Dat is nu precies wat ons, specialisten in
onderwijshuisvesting, al jaren bezighoudt. Wij
zijn intrinsiek gemotiveert om het onderwijs te
helpen met huisvesting die congruent is met het
onderwijsconcept.
Wij hebben daar een aantal methoden voor
ontwikkeld:
- De efficiency scan onderwijs(huisvesting);
- Geografisch visualiseren van demografische
ontwikkelingen, en
- Recentelijk hebben we een huisvestingsscan
ontwikkeld met een koppeling naar de
genoemde aspecten in het Eindadvies 2032
van Schnabel.
Laatstgenoemde scan helpt u inzicht te krijgen
in uw bestaande onderwijshuisvesting in relatie
tot missie en visie (vaardig, aardig en waardig).
In de psychologie noemen ze dit inzicht ook wel
“wat is je zelfbeeld in relatie tot je
vreemdbeeld?”
Na deze scan kan men besluiten kleinere of
grotere aanpasssingen te doen aan het gebouw,
die uw missie en visie ondersteunen en die een
tastbare bijdrage leveren aan leerlingen en
medewerkers.
Wat is het grote voordeel hiervan?
We hebben er eigenlijk al een paar genoemd,
het is zichtbaar en tastbaar voor iederen. Laat
dus zien dat u werk maakt van het
ontwikkelproces. Door deze kleine en/of grote
aanpassingen zijn er geen excuses meer om niet
mee te veranderen. En de vorm volgt de inhoud,
want daar gaat het uiteindelijk om!
Hoe doet men dat dan concreet?
Welk type gebouw of beter gezegd functionele
ruimte(n) heeft men nodig om deze
ontwikkelingen goed te kunnen faciliteren? Of
zoals wij dat noemen, hoe maak je je gebouw
congruent aan het onderwijs c.q. primaire
proces? En wees nu eerlijk, is het traditionele
lokaal daar nu de meest geëigende functionele
ruimte voor?
Kennisontwikkeling, socialiseren en
persoonsvorming hebben deels andere
functionele ruimten nodig. Ruimten waar
kinderen in wisselende samenstellingen leren en
(samen)werken, zelf groepsgesprekken kunnen
organiseren, zelf (gedrags)regels afspreken, zelf
hun doelen stellen, hun eigen portfolio
samenstellen en hun eigen mening vormen. En
dat alles in een mix van samen en individueel en
met verschillende leeftijden. Deze socialisering
is onder andere de input voor persoonsvorming.
Gezien de ontwikkelingen zijn dat belangrijke
persoonlijke eigenschappen voor toekomstige
wereldburgers.

3. Artikel Onderwijs vast goed in 2032! 3 / 4 16 december 2015
ATELIER V real estate B.V. Partners en Van Heun B.V.,
Postbus 2154, 3600 CD Amersfoort Postbus 20, 7440 AA Nijverdal
Tel. 033-445 13 90, mail@atelier-v.nl Tel. 0548-619 606, info@partnersenvanheun.nl
www.atelier-v.nl, KvK 32092499 www.partnersenvanheun.nl, KvK 08119974
Onderwijsconcepten en gebouwtypologie
Huisvesting heeft een directe relatie met het
onderwijsconcept dat in het gebouw wordt
gegeven. Onderwijsconcepten evolueren
voortdurend, echter doordat de meeste
schoolgebouwen 40 jaar en ouder zijn, kan men
stellen dat het architectuuradagium “Form
follows function” aan oudere schoolgebouwen
geen recht (meer) doet. In plaats dat het gebouw
faciliterend is voor het onderwijsconcept, is het
vaak knellend en beperkend. Het vreet letterlijk
en figuurlijk energie in plaats dat het mensen
energieker maakt.
Wij stelden ons de vraag: Is er een directe
relaties tussen clusters van onderwijsconcepten
en type schoolgebouwen? Hoe dragen
gebouwen bij aan de drie doeldomeinen zoals
Gert Biesta die heeft geformuleerd? En hoe kan
dit inzichtelijk en meetbaar worden gemaakt?
Als men de gangbare onderwijsconcepten plot
op de assen Individu-Groep (leerlingbehoefte)
en Leidend-Begeleidend (leerkrachtaanbod)
ontstaat er een interessant doorzicht.
Welke onderwijsconcepten liggen dicht tegen
elkaar aan? Zouden deze clusters van
onderwijsconcepten gelijke eisen stellen aan
hun huisvesting? We bouwden voort op de
inzichten uit het nationale ‘Officestyle
onderzoek’ dat Atelier V met een consortium
van partijen in 2004 initieerde en het project
‘Schetsen aan nieuwe scholen’, dat de gemeente
Amsterdam in 2012 samen met De Wijkplaats
uitvoerde.
Beide onderzoeken nemen de bedrijfsstijl en
leefstijl als uitgangspunt en kijken naar de
consequenties voor een passende huisvesting.
De verschillende onderwijsconcepten hebben
we vervolgens ook op het assenkruis van
psycholoog Carl Jung, Individu versus Groep en
Introvert/Leidend versus Extravert/Begeleidend
geplot (zie fig. Onderwijsconceptenkwadrant).
Conclusies
Wat is de ideale huisvestingssituatie voor een
gegeven onderwijsconcept waarbij “Forms
follows function”?
De Wijkplaats komt tot vier nieuwe
onderwijsconcepten voor de school van de
toekomst, naar vier leefstijlen. Wij pleiten voor
een directe koppeling met het actuele
onderwijsconcept, dat in principe al een

4. Artikel Onderwijs vast goed in 2032! 4 / 4 16 december 2015
ATELIER V real estate B.V. Partners en Van Heun B.V.,
Postbus 2154, 3600 CD Amersfoort Postbus 20, 7440 AA Nijverdal
Tel. 033-445 13 90, mail@atelier-v.nl Tel. 0548-619 606, info@partnersenvanheun.nl
www.atelier-v.nl, KvK 32092499 www.partnersenvanheun.nl, KvK 08119974
strategische keuze naar de toekomst in zich zou
moeten hebben. Door de huisvestingsingrepen
te benoemen die een bijdrage leveren aan het
onderwijsconcept en deze SMART (specifiek,
meetbaar, acceptabel, realistisch en
tijdgebonden) te maken, is het mogelijk om de
feitelijke prestaties van de bestaande
schoolgebouwen te vergelijken met de
gewenste prestaties en zo de huisvesting meer
congruent te maken met het primaire proces.
Huisvesting als vliegwiel draagt zo haar
‘steentje’ bij aan onderwijs (in) 2032.
‘Goed’ vastgoed is congruent met
het gekozen onderwijsconcept en
draagt bij aan vast ‘goed’ onderwijs.
*Artikel: “Het onderwijs is vast goed!” (ATELIER V real
estate / Partners van Heun, november 2015)
Voor meer informatie:
Atelier V real estate B.V. www.atelier-v.nl
Partners & van Heun
www.partnersenvanheun.nl
Atelier-V en Partners en Van Heun hebben
een methode ontwikkeld waarbij op
eenvoudige wijze het DNA van uw
onderwijsconcept achterhaald kan worden.
Aan de hand van dat DNA kan er een
huisvestingsconcept ontwikkeld worden en
kunnen we samen met u een routeplan
opstellen om tot de “ideale”
huisvestingssituatie te komen.