1. PHẢN ỨNG XÀ PHÒNG HÓA CHẤT BÉO VÀ CÁC CHỈ SỐ
I. PHƯƠNG PHÁP GIẢI VÀ MỘT SỐ LƯU Ý QUAN TRỌNG
1. Trong chất béo thường gồm hai thành phần chính: Trigixerit và axit béo tự do
2
3 3 5 3 5 3
(1)
( ) 3 ( ) (2)
RCOOH KOH RCOOK H O
RCOO C H KOH RCOOK C H OH
+ → +
+ → +
2. Các chỉ số của chất béo:
* Chỉ số axit:
Số mg KOH dùng để trung hòa lượng axit béo tự do có trong 1gam chất béo
Chỉ số axit =
(1)
beo
( )
( )
KOH
Chat
m mg
m g
* Chỉ số Xà Phòng Hóa:
Số mg KOH dùng cần để xà phòng hóa hoàn toàn 1g chất béo
( Bằng chỉ số Axit + chỉ số Este hóa)
Chỉ số Xà Phòng Hóa =
(1) (2)
beo
( )
( )
KOH KOH
Chat
m m mg
m g
+
Chỉ số Xà Phòng Hóa = Chỉ số axit + Chỉ số Este hóa
* Chỉ số Este hóa:
Số mg KOH cần dùng để xà phòng hóa hoàn toàn các glixerit trong 1g chất béo.
Chỉ số Este hóa =
(2)
beo
( )
( )
KOH
Chat
m mg
m g
- Khi thay KOH bằng NaOH, khối lượng sẻ khác nhau nhưng nNaOH = nKOH
* Trong các bài toán liên quan đến các loại chỉ số và khối lượng xà phòng thường áp
dụng pp BTKL
3 5 3 2at beo phong + C H (OH) + H O
Axit beo ( tu do)
Trigixerit
Ch MOH Xa

+ → 
 
mChất béo + mMOH(pư) = mxà phòng + mglixerol + mH2O
II. VÍ DỤ
 Bài 1: Để xà phòng hoá 35 kg triolein cần 4,939 kg NaOH thu được 36,207 kg xà phòng. Chỉ
số axit của mẫu chất béo trên là:
A. 7 B. 8 C. 9 D. 10
Bài giải :
Theo đề bài: nRCOONa (xà phòng) = mol102,119
304
1000.207,36
= ⇒ nNaOH (dùng để xà phòng hoá) =
119,102 mol

2. ⇒ nNaOH (để trung hoà axit béo tự do) = mol375,4102,119
40
1000.939,4
=−
⇒ nKOH (để trung hoà axit béo tự do) = 4,375 mol
⇒ mKOH (trong 1 g chất béo) = mg71000.
35000
56.375,4
=
→ chỉ số axit = 7 → đáp án A
 Bài 2: Một loại chất béo có chỉ số xà phòng hoá là 188,72 chứa axit stearic và tristearin. Để
trung hoà axit tự do có trong 100 g mẫu chất béo trên thì cần bao nhiêu ml dung dịch NaOH 0,05
M
A. 100 ml B. 675 ml C. 200 ml D. 125 ml
Bài giải :
axp = 188,72.10-3
⇒ Để phản ứng với 100 g chất béo cần mKOH = 188,72.10-3
.100 = 18,872 g
⇒ nKOH = )(337,0
56
872,18
mol= ⇒ nNaOH = 0,337 mol
⇒



=+=
=+=
g100n890n284m
mol337,0n3nn
tristearinaxitchÊtbÐo
tristearinaxitNaOH
⇒



=
=
mol109,0n
mol01,0n
tristearin
axit
Vậy: Trong 100 g mẫu chất béo có 0,01 mol axit tự do ⇒ nNaOH (pư) = 0,01 mol
⇒ Vdd NaOH = 200 ml → đáp án C
III. BÀI TẬP
Câu1: Để trung hòa 14g một chất béo cần 15ml dd KOH 1M. Chỉ số của axit béo của
chất béo đó băng bao nhiêu?
A: 0,0011 B: 0,06 C: 1,1 D: 6,0
Câu2: Để trung hòa 15g một loại chất béo có chỉ số axit bằng 7, cần dùng dd chứa a gam
NaOH. Giá trị của a là:
A: 0,150 B: 0,280 C: 0,075 D: 0,200
Câu3: Một loại chất béo chứa 4,23% axit oleic, 1,6% axit panmitic còn lại là triolein.
Chỉ số xà phòng hóa của mẫu chất béo trên là:
A: 59,6 B: 63,2 C: 68,0 D: 71,6
Câu4: Xà phòng hóa hoàn toàn 10g một lipit trung tính cần 1,68g KOH. Từ 1 tấn lipit
trên điều chế được bao nhiêu tấn xà phòng natri loại 72%?
A: 1,028 B: 1,428 C: 1,513 D: 1,628
Câu5: Để xà phòng hóa hoàn toàn 1kg chất béo (có lẫn một lượng nhỏ axit béo tự do) có
chỉ số axit bằng 8,4 cần dùng tối thiểu 450ml dd NaOH 1M. Khối lượng xà phòng thu
được là:
A: 1006,1kg B: 987,7kg C: 1,08kg D: