Flexion pronominal latina_1.3

FLEXIÓN
PRONOMINAL LATINA

Versión 1.3

Álvaro P. Vilariño v.1.2 (novembro 2009)

1

☝
INDEX
n Introdución

n Pronomes persoais

n Pronomes-adxectivos anafóricos

n Pronome relativo

n Pronomes-adxectivos demostrativos

n Pronomes-adxectivos interrogativos

n Pronomes adxectivos indefinidos

2

☝
INTRODUCIÓN

n Praenomen: “en lugar do nome”
n Categoría funcional heteroxénea na súa
morfoloxía e funcionalidade.
n certos pronomes son tamén adxectivos
n Flexión pronominal = mesmas categorías ca
flexión nominal.
n agás
pronomes persoais, que teñen persoa (verbo)
e carecen de xénero.

☜
3

PRONOMES PERSOAIS

4

☝
Pronomes persoais
n Latín: pronomes persoais de 1ª e 2ª persoa.

n 3ª persoa: a no-persoa, excluída do diálogo locutor-interlocutor.

n Posúe un pronome reflexivo para a 3ª.
n Persoais de 1ª e 2ª: diferentes temas:

n ego-me-nos / tu-te-vos
n Xen. plural partitivo: pars nostrum / vestrum

n Prep. cum + ablativo enclítica: nobiscum, tecum, etc.

n Uso nominativo enfático (verbo xa indica suxeito): ego dico ...

n Función reflexiva representa suxeito frase: puer se lavat, ego me lavo.

n Pronomes anafóricos (is-ea) ou demostrativos (ille-illa) suplen a
carencia do pronome de 3ª persoa.

☜ ☞
5

☝
Morfoloxía dos pronomes persoais
1ª PERSOA 2ª PERSOA REFLEXIVO 3ª

Singular Plural Singular Plural Sing/Plur.

NOM Ego Nos Tu Vos ---
AC. Me Nos Te vos se
XEN. Mei Nostri/Nostrum Tui Vestri/Vestrum Sui
DAT. Mihi Nobis Tibi Vobis Sibi
ABL. Me / mecum Nobis / Nobiscum Te / Tecum Vobis / Vobiscum Se / Secum

☜ ☞
6

☝
Evolución pronomes persoais
n Ego
n eu / yo

n Me, te
n me, te (átonas)

n cántame, lávate

n Mihi, tibi
n min-ti (gal) / mí-ti (cast), si (gal) / sí (cast)

n empregadas tras preposición (a, para, de)

n Cum mecum, tecum, secum
n conmigo, contigo, consigo (gal-cast)

n Nos, vos
n nós-nosoutros, vós-vosoutros / nosotros-vosotros (enfáticas

galego e castelán para o suxeito)
n nos-vos (átonas galego) / nos-os (átonas castelán)

☜
n dixéronnos, dixéronvos / nos dijeron, os dijeron

7

PRONOMES-ADXECTIVOS ANAFÓRICOS
is-ea-id
idem-eadem-idem
ipse-ipsa-ipsum

8

☝
Pronomes-Adxectivos anafóricos
n Poden funcionar como adxectivos ou pronomes.

n Non establecen localización espacial (como os demostrativos)

n Refírense a unha persoa ou cousa nomeada anteriormente.

n Anafóricos: do grego ἀναφἐρω, “levar de novo, repetir”

n Pronomes-adxectivos anafóricos latinos:

n is-ea-id (anafórico gramatical)

n idem-eadem-idem (anafórico de identidade)

n ipse-ipsa-ipsum (anafórico enfático)

☜ ☞
9

☝ Pronomes-Adxectivos anafóricos
is-ea-id

n Posibilidades de traducción:
n Como pronome-adxectivo demostrativo ("este, esta,
isto; aquel, aquela, aquilo")
n Erotion serva est. Ea magnum laborem facit
n Como pronome persoal de 3ª persoa, xa que o latín
carece de esta forma.
n Is venit
n Eam vidit
n Como pronome posesivo (en xenitivo)
n Cognoscis Ciceronem ex eius operibus

☜ ☞
10

☝ Singular do anafórico
is-ea-id
is-ea-id: “este, esta, isto”
SING. MASCULINO FEMENINO NEUTRO

NOM is ea id
AC eum eam id
XEN eius
DAT ei
ABL eo ea eo

☜ ☞
11

☝ Plural do anafórico
is-ea-id
is-ea-id: “este, esta, isto”
PLUR. MASCULINO FEMENINO NEUTRO

NOM ei eae ea
AC eos eas ea
XEN eorum earum eorum
DAT eis eis eis
ABL eis eis eis

☜ ☞
12

☝ Anafórico de identidade
idem-eadem-idem
n Anafórico de identidade.
n Tradución: “o mesmo, a mesma”
n Composto de is-ea-id + dem (partícula invariable)
n *is-dem > idem;
n *id-dem > idem;
n *eum-dem > eundem; *eam-dem > eandem;
n *eorum-dem > eorundem; *earum-dem > earundem
n N.plur.masc: eidem (iidem, idem)
n D.Abl.plur: eisdem (iisdem, isdem)
n Emprégase para identificar algo xa mencionado:
n Prima legio acriter pugnavit; post pugnam eadem in castra se
recepit.
☜ ☞
13

☝ Singular do anafórico de identidade
idem-eadem-idem
idem-eadem-idem: “o mesmo, a mesma”

NOM idem eadem idem
AC eundem eandem idem
XEN eiusdem
DAT eidem
ABL eodem eadem eodem

☜ ☞
14

☝ Plural do anafórico de identidade
idem-eadem-idem
idem-eadem-idem: “o mesmo, a mesma”

NOM eidem eaedem eadem
AC eosdem easdem eadem
XEN eorundem earundem eorundem
DAT eisdem
ABL eisdem

☜ ☞
15

☝ Anafórico enfático
ipse-ipsa-ipsum
n Anafórico enfático: pon de relevo o nome ou pronome ao que se
refire.
n Tradución: “eu mesmo, ti mesmo, el mesmo, ela mesma, en persoa”
n In ipsa porta eos inveni
n Ipse dux in eo proelio cecidit
n Ipse vidi
n Ipse dixisti
n Pode ter tamén un valor adversativo, como pronome persoal de 3ª
persoa (El, pola súa parte...)
n Caesar Labienum in continenti cum tribus legionibus reliquit ut
portus defenderet. Ipse navis solvit.

☜ ☞
16

☝ Singular do anafórico enfático
ipse-ipsa-ipsum
ipse-ipsa-ipsum: “o mesmo, a mesma”

NOM ipse ipsa ipsum
AC ipsum ipsam ipsum
XEN ipsius
DAT ipsi
ABL ipso ipsa ipso

☜ ☞
17

☝ Plural do anafórico enfático
ipse-ipsa-ipsum
ipse-ipsa-ipsum: “o mesmo, a mesma”

NOM ipsi ipsae ipsa
AC ipsos ipsas ipsa
XEN ipsorum ipsarum ipsorum
DAT ipsis
ABL ipsis

☜
18

O PRONOME RELATIVO

19

☝ O pronome relativo
qui-quae-quod
n Como os pronomes anteriores:
n xen_sing:-ius;
n dat_sing: -i

n Cum + ablativo enclítica: quocum, quibuscum, etc.
n Tradución: “que, cal, quen”
n Compostos relativos-indefinidos:
n quicumque, quaecumque, quodcumque: “calquera que, calquera
cousa que, todo o que”
n Quisquis, quidquid (quicquid): “calquera que, calquera cousa que,
todo o que”. Formas: Só existen estes nominativos e o ablativo sing. quoquo.
n Evolución:
n N.sing.masc. qui > que (sen distinción de xénero e número)
n Ac.sing.masc quem > quen, quien (sen distinción de xénero e número)
n Xen.sign. cuius > cuxo, a, os, as / cuyo, a, os, as

☜ ☞
20

☝ Singular do pronome relativo
qui-quae-quod
qui-quae-quod: “que, cal, quen”

NOM qui quae quod
AC quem quam quod
XEN cuius
DAT cui
ABL quo qua quo

☜ ☞
21

☝ Plural do pronome relativo
qui-quae-quod
qui-quae-quod: “que, cal, quen”

NOM qui quae quae
AC quos quas quae
XEN quorum quarum quorum
DAT quibus
ABL quibus

☜
22

PRONOMES-ADXECTIVOS
DEMOSTRATIVOS

23

☝
Pronomes-adxectivos demostrativos

n Función deíctica: sinalan no espazo ou no tempo.
n Triple gradación tendo en conta a maior ou menor
proximidade do elemento sinalado con respecto ao falante.
n hic-haec-hoc: este, esta, isto (cerca do falante)
n iste-ista-istud: ese, esa, iso (máis lonxe do falante)
n ille-illa-illud: aquel, aquela, aquilo (moito máis lonxe do
falante)
n Funcionan como adxectivo cando acompañan a un
substantivo, senón son pronomes.
n delirant isti romani “Están tolos eses romanos”
n delirant isti: “Están tolos eses”
☜ ☞
24

☝
Pronomes-adxectivos demostrativos

n iste-ista-istud pode ás veces ter un matiz peiorativo: “ese” (na tradición
forense era a parte contraria nun xuizo)
n ille-illa-illud presenta ás veces un valor enfático: ille vir “aquel célebre varón...”
n Presentan
n xen_sing: -ius
n dat_sing: -i

n Adverbios derivados:
Expresión do lugar
onde a onde de onde por onde
hic “aquí” huc “aquí” hinc “de aquí” hac “por aquí”

istic “aí” istuc “aí” istinc “de aí” istac “por aí”
illic “alí” illuc “alí” illinc “de alí” illac “por alí”

☜ ☞
25

☝ Singular do demostrativo
hic-haec-hoc
hic-haec-hoc: “este, esta, isto”

NOM hic haec hoc
AC hunc hanc hoc
XEN huius
DAT huic
ABL hoc hac hoc

☜ ☞
26

☝ Plural do demostrativo
hic-haec-hoc
hic-haec-hoc: “este, esta, isto”

NOM hi hae haec
AC hos has haec
XEN horum harum horum
DAT his
ABL his

☜ ☞
27

iste-ista-istud
iste-ista-istud: “ese, esa, iso”

NOM iste ista istud
AC istum istam istud
XEN istius
DAT isti
ABL isto ista isto

☜ ☞
28

iste-ista-istud
iste-ista-istud: “ese, esa, iso”

NOM isti istae ista
AC istos istas ista
XEN istorum istarum istorum
DAT istis
ABL istis

☜ ☞
29

ille-illa-illud
ille-illa-illud: “aquel, aquela, aquilo”

NOM ille illa illud
AC illum illam illud
XEN illius
DAT illi
ABL illo illa illo

☜ ☞
30

ille-illa-illud
ille-illa-illud: “aquel, aquela, aquilo”

NOM illi illae illa
AC illos illas illa
XEN illorum illarum illorum
DAT illis
ABL illis

☜ ☞
31

☝
Evolución Pronomes-adxectivos demostrativos

hic-haec-hoc este-esta-isto

iste-ista-istud

ipse-ipsa-ipsum ese-esa-iso

ille-illa-illud
el-ela (persoal)
(deíctico)

aquel-aquela-aquilo
eccu + ille-illa-illud

hanc horam agora
hoc die hoxe
☜ ad hic aí
32

PRONOMES-ADXECTIVOS
INTERROGATIVOS

33

☝
Pronomes-adxectivos interrogativos

n quis (qui), quae, quid (quod) : quen?, cal?, que?
n quis legit? quid dixisti?
n As formas qui e quod úsanse como adxetivos
n qui discipulus legit? quod verbum dixisti?
n uter, utra, utrum: quen,cal dos dous / das dúas?
n Xenitivo -ius, dativo -i: utrius, utri
n uter vicit?
n uter exercitus vicit?
n quot: cantos?
n adverbio indeclinable
n quot templa in urbe erant?

☜ ☞
34

☝ Singular interrogativo
uter-utra-utrum
uter-utra-utrum: “quen, cal dos dous/das dúas”

NOM uter utra utrum
AC utrum utram utrum
XEN utrius
DAT utri
ABL utro utra utro

☜ ☞
35

☝ Plural interrogativo
uter-utra-utrum
uter-utra-utrum: “quen, cal dos dous/das dúas”

NOM utri utrae utra
AC utros utras utra
XEN utrorum utrarum utrorum
DAT utris
ABL utris

☜ ☞
36

☝ Adverbios interrogativos
(lugar, tempo, causa, modo)
Complementos Adverbios Exemplos

ubi (onde?) ubi sunt?
quo (a onde?) quo vadis?
Lugar unde (de onde?) unde venis?
qua (por onde?) qua irrumpunt?

Tempo quando (cando?) quando venies?
Causa cur / quid (por que?) cur taces?

Modo quomodo (como?) quomodo vincet?

☜
37

PRONOMES-ADXECTIVOS
INDEFINIDOS

38

Declinación = relativo qui, quae, quod
☝ Formas entre paréntese > función como adxetivos

Pronome Exemplos

quis (qui), qua, quid (quod) * qua (nom.sin.f e n/ac. pl.neut.)
“alguén, algún, algunha, algo” si quis venit libenter eum accipiam

aliquis aliqua aliquod
aliquis, aliqua, aliquid (aliquod)
*ali- (elemento invariable)
“alguén, algún, algunha, algo”
aliquis clamat ...

quisque qua que quidque
quisque, quaeque, quidque
(quodque) *-que (elemento invariable)
“cada un, cada unha, cada cousa” suum cuique

☜ ☞
39

☝
Pronome Exemplos

= uter, utra, utrum (-que invariable)
uterque, utraque, utrumque
uterque execitus victoriam
“un e outro/a, os dous/as dúas” cupiebat
neuter, neutra, neutrum
= uter, utra, utrum (ne + uter)
“nin un nin outro/a, ningún dos
neuter consul in urbe permansit
dous/das dúas”
ullus, ulla, ullum Xen. sing: -ius / Dat. sing: -i
“alguén, algún/algunha, algo” ulli milites fugerunt

= ullus, ulla, ullum (ne + ullus)
nullus, nulla, nullum
Só funciona como adxectivo.
“ninguén, ningún/ningunha” Caesar nullum consilium accepit

☜ ☞
40

☝

Pronome Exemplos

Ac. neminem, dat. nemini
(xen. nullius, abl. nullo)
nemo
ne + homo.
“ninguén” Só funciona como pronome

nemo aenigma solvit
Nom. e Acus. nihil.
nihil Xen. e dat. nullius / nulli rei
“nada” Só funciona como pronome

neuter consul in urbe permansit

☜ ☞
41

☝

Pronome Exemplos

Xen. sing: -ius / Dat. sing: -i
alter, altera, alterum Secuencias de dous elementos:
“un/unha, o outro/a outra” alter scelus admittebat, alter negabat

alius, alia, aliud
Secuencias de + de dous elementos:
“un/unha, outro/outra”
alii legebant, alii scribebant, alii tacebant

☜ ☞
42

☝

Pronome Exemplos

solus, sola, solum
sola fides sufficit
“só/soa”

Refírese á totalidade dun elemento
(≠omnis “cantidade”)
totus, tota, totum Totae urbes Graecae Quinctium Flaminium
“todo/a, enteiro/a” acclamaverunt
Omnes urbes Graecae Quinctium Flaminium
acclamaverunt

☜ ☞
43

☝
A negación e os indefinidos

n En latín unha frase con dúas negacións é afirmativa!
n non nemo venit
n non nihil scio
n Tribunus secum non nullos milites duxit

☜ ☞
44

☝
Evolución Pronomes-adxectivos indefinidos

aliquem alguén

aliquod algo

aliquis unus algún

alterum outro

nullum ningún

solum só

totum todo

rem natam nada
nati nadie
nec unum ningún
nec quem ninguén
☜
45

Flexion pronominal latina_1.3

Recommended

Recommended

More Related Content

More from Dives Gallaecia

More from Dives Gallaecia (20)

Flexion pronominal latina_1.3