Civil Defense

1. การป้องกันภัยฝ่ายพลเรือน “Civil Defense”
เรียบเรียงโดย ร้อยตรีพงศธร ศิริสาคร
ผู้อํานวยการส่วนปฏิบัติการ
ศูนย์อํานวยการบรรเทาสาธารรณภัย
1. ความเป็นมา
การป้องกันภัยฝ่ายพลเรือน (Civil Defense) เกิดขึ้นมาในช่วงสงครามโลกครั้งที่ 1
(คศ.1914) มีการนําเครื่องบินมาใช้ในสงคราม ทิ้งระเบิดต่อเป้าหมายทางพลเรือนของฝ่ายศัตรู
เพื่อสร้างความหวาดกลัวและบั่นทอนกําลังใจ จํากัดการสนับสนุนของพลเรือนที่มีต่อทหาร
ถึงแม้ว่าในช่วงแรกนี้ยงไม่ได้สร้างความเสียหายต่อชีวิต ทรัพย์สินของพลเรือนมากนัก แต่ก็ได้
สร้างผลกระทบทางด้านจิตวิทยาที่มีต่อพลเรือนอย่างมากทําให้รัฐตระหนักถึงภาระความรับผิด
ชอบของตนในการปกป้องพลเรือนจากภัยสงคราม เริ่มมีแนวทางการป้องกันภัยทางอากาศ
(Air Raid Precaution: ARP) การกําหนดสัญญาณเตือนภัย จัดตั้งอาสาสมัครระวังภัยและ
ช่วยเหลือผู้ประสบภัย จัดตั้งหน่วยระงับอัคคีภัย (Fire Service and Volunteers) เรียกช่วงนี้ว่า
ช่วงก่อนสงครามเย็น (Pre Cold War Period 1917-1945)
ภายหลังสงครามโลกครั้งที่ ๒ โลกเข้าสู่ยุคสงครามเย็นอย่างเต็มตัว การป้องกันภัย
ฝ่ายพลเรือนได้รับการพัฒนาในด้านต่างๆ อย่างรวดเร็ว ทั้งด้านวิชาการ หลักทฤษฎี กฎหมาย
ระหว่างประเทศ การทุ่มเทงบประมาณภาครัฐ และความตื่นตัวของประชาชนเอง เนื่องจากทุกคน
ตระหนักถึงความน่ากลัวและรุนแรงของระเบิดนิวเคลีย โดยมี
พลเรือนชาวญี่ปุ่น (นางาซากิและ ฮิโรชิมา) เป็นตัวอย่าง
ความหวาดกลัวต่อระเบิดนิวเคลีย มีการจัดตั้งองค์กรป้องกัน
ภัยฝ่ายพลเรือนในประเทศ และองค์กรระหว่างประเทศ ในปี
คศ.1931 จนนําไปสู่การประชุมนานาชาติเพื่อกําหนดมาตรการ
กฎหมายด้านมนุษยธรรม (International Humanitarian Law)
และกําหนดคํานิยมความหมายของ “การป้องกันภัยฝ่ายพลเรือน” ว่า เป็นการดําเนินการด้าน
มนุษยธรรมเพื่อปกป้องอันตราย ให้แก่ พลเรือนจากสาธารณภัยหรือศัตรู เพื่อสนับสนุนพลเรือน
ให้ผ่านจากผลกระทบที่ได้รับโดยเร็ว และเพื่อเป็นหลักประกันการสร้างสภาวะที่จําเป็น ต่อการ
ดํารงชีพ (“Civil Defence” means the accomplishment of humanitarian actions intended to
protect civilian population from dangers of hostilities or disasters, to assist them in

2. surmounting their immediate effects and to ensure the necessary conditions for their
survival.) เรียกช่วงนี้ว่า ช่วงสงครามเย็น (Cold War Period 1945-1999)
การทําลายกําแพงเบอลิน เป็นสัญลักษณ์ของการสิ้นสุดสงครามเย็น โลกเข้าสู่ความหวาด
กลัวใหม่ นั่นคือ “การก่อการร้าย” หลายๆ ประเทศละทิ้ง การป้องกันภัยฝ่ายพลเรือนที่มีที่มา
และประวัติยาวนาน (รวมทั้งประเทศไทย) เข้าสู่แนวความคิดใหม่ของ “การป้องกันและบรรเทา
สาธารณภัย”
2. ปรัชญา
ปรัชญาของการป้องกันภัยฝ่ายพลเรือน ๓ ข้อ ได้แก่
2.1 เพื่อสร้างสรรค์ความร่วมมือระหว่างประชาชนกับเจ้าหน้าที่ของรัฐ
2.2 การป้องกันภัยฝ่ายพลเรือนต้องบริการแก่พลเรือน โดยไม่เลือกชาติ ศาสนา ภาษา วัย
หรือเพศ
2.3 ต้องดําเนินการด้วยความรวดเร็ว เร่งด่วน เพื่อช่วยเหลือชีวิตและทรัพย์สิน
ของพลเรือนตามหลักมนุษยธรรม
3. สัญลักษณ์การป้องกันภัยฝ่ายพลเรือน
วันที่ 12 สิงหาคม 2492 (1949) ที่ประชุมนานาชาติ 194 ประเทศ ร่วมกันกําหนด
รากฐานกฎหมายสากลด้านมนุษยธรรม ที่กรุงเจนีวา หรือที่รู้จักกันในนาม “ข้อตกลงเจนีวา (The
1949 Geneva Convention) ต่อมามีการปรับเพิ่ม กฎการปฏิบัติ (Protocol) ในปี 2520 (1977)
ว่าด้วย การปกป้องผู้ประสบภัยจากความขัดแย้งด้านอาวุธระหว่างประเทศ มีรายละเอียด ตั้งแต่
การให้คํานิยาม วัตถุประสงค์ การกําหนดสัญลักษณ์การป้องกันภัยฝ่ายพลเรือน ที่จะด้รับการ
ปกป้องจากทุกประเทศ Protective Sign หมายถึง สัญลักษณ์ที่ใช้ในระหว่างความขัดแย้ง
ทางอาวุธ ระบุว่าเจ้าหน้าที่ อาคาร สถานที่ ยานพาหนะและพื้นที่หลบภัยผู้ที่ติดสัญลักษณ์
เหล่านี้จะได้รับการปกป้อง ยอมรับและไม่ถูกทําร้าย จากประเทศคู่กรณี ตามหลักกฎหมาย
ว่าด้วยหลักมนุษยธรรมสากล หรือมีความหมายที่เข้าใจง่ายๆ ว่า “อย่ายิง” (Don’t shoot)
หนึ่งในสัญลักษณ์เหล่านี้ (ระบุในข้อ 66) คือสัญลักษณ์ “การป้องกันภัยฝ่ายพลเรือน”
มีสัญลักษณ์เครื่องหมาย 3 เหลี่ยมสีน้ําเงิน อยู่บนพื้นสีส้ม (สามเหลี่ยมไม่แตะขอบพื้นสีส้ม)

3. สีน้ําเงิน หมายถึง “ความเข็มแข็ง มุ่งมั่น”
(Blue is the color of the sky and sea. It is often associated with depth and stability. It
symbolizes trust, loyalty, wisdom, confidence, intelligence, faith, truth, and heaven.)
สีส้ม มีความหมายสากลว่า “ความปลอดภัย”
(Orange combines the energy of red and the happiness of yellow. It is associated with
joy, sunshine, and the tropics. Orange represents enthusiasm, fascination, happiness,
creativity, determination, attraction, success, encouragement, and stimulation.)
4. การป้องกันภัยฝ่ายพลเรือนในประเทศไทย
ในอดีตเคยมีการจัดตั้งส่วนราชการที่มีหน้าที่ในการป้องกันภัยฝ่ายพลเรือน มีฐานะ
เป็นหน่วยงานทั้งระดับกอง และระดับกรมมาแล้ว ซึ่งมี ประวัติเกี่ยวกับการจัดตั้ง หน่วยงาน
เพื่อรับผิดชอบ สรุปได้ ดังนี้
4.1 พ.ศ.2477 ได้มี พ.ร.บ. จัดระเบียบการป้องกันราชอาณาจักรแก้ไขเพิ่มเติม จัดตั้ง
“กรมป้องกันและต่อสู้อากาศยาน” หรือที่เรียกกันทั่วๆ ไปว่า "กรม ปตอ." มีหน้าที่ป้องกันภัย
ทางอากาศ ตามคําสั่งของ กระทรวงกลาโหม เรื่องการจัดตั้ง กรมป้องกันต่อสู้อากาศยาน
เมื่อวันที่ 24 ธันวาคม 2477
4.2 พ.ศ.2482 ประกาศใช้ พ.ร.บ. ป้องกันภัยทางอากาศ มีการจัดตั้งหน่วยป้องกัน
ภัยทางอากาศ ปฏิบัติหน้าที่ในคราวสงครามอินโดจีน ฝรั่งเศส และสงครามมหาเอเชียบูรพา
4.3 พ.ศ.2487 โอนกิจการป้องกันภัยทางอากาศจากกระทวงกลาโหม มาขึ้นกับ
กระทรวงมหาดไทย โดยใช้ชื่อใหม่ว่า “กรมป้องกันภัยทางอากาศ”
4.4 พ.ศ.2489 ได้มีการยุบกรมป้องกันภัยทางอากาศด้วยเหตุผลบางประการ
4.5 พ.ศ.2494 ได้มีพระราชกฤษฎีกาจัดตั้ง “กองป้องกันและบรรเทาภัย” สังกัด
กรมมหาดไทย กระทรวงมหาดไทย

4. 4.6 พ.ศ.2495 ยกฐานะกองป้องกันและบรรเทาภัยขึ้นเป็นกรม เรียกว่า “กรมป้องกัน
สาธารณภัย” สังกัดกระทรวงมหาดไทย
4.7 พ.ศ.2501 ได้ยุบกรมป้องกันสาธารณภัย และจัดตั้งเป็นกองป้องกันภัยฝ่ายพลเรือน
สังกัด “สํานักงานปลัดกระทรวงมหาดไทย”
4.8 พ.ศ.2505 ได้มีการปรับปรุงส่วนราชการในกระทรวงมหาดไทย และได้โอน “กอง
ป้องกันภัยฝ่ายพลเรือน” ไปสังกัด “กรมการปกครอง”
4.9 พ.ศ.2522 ประการใช้พระราชบัญญัติป้องกันภัยฝ่ายพลเรือน กําหนดให้มี คณะ
กรรมการป้องกันภัยฝ่ายพลเรือน ประกอบด้วยผู้แทนจากกระทรวง ทบวง กรมต่าง ๆ เพื่อให้ได้
การประสานงานและได้กําหนดผู้รับผิดชอบเกี่ยวกับงานด้านการป้องกันภัยฝ่ายพลเรือน คือ
ผู้อํานวยการป้องกันภัยฝ่ายพลเรือนในระดับชาติ กรุงเทพมหานคร จังหวัด อําเภอ เทศบาล
และเมืองพัทยา โดยกําหนดให้กรมการปกครองทําหน้าที่ เป็นสํานักเลขาธิการป้องกันภัย ฝ่าย
พลเรือน
4.10 พ.ศ.2545 มีการตรา พระราชบัญญัติ ระเบียบบริหารราชการแผ่นดิน พ.ศ.2545
และพระราชบัญญัติ ปรับปรุงกระทรวง ทบวง กรม พ.ศ.2545 มีผลบังคับใช้ตั้งแต่วันที่ 3 ตุลาคม
2545 จัดตั้ง “กรมป้องกันและบรรเทาสาธารณภัย” ขึ้น ประกอบด้วยส่วนราชการจาก
ก. กองป้องกันภัยฝ่ายพลเรือน กรมการปกครอง
ข. สํานักงานคณะกรรมการป้องกันอุบัติภัยแห่งชาติ สํานักนายกรัฐมนตรี
ค. กองสงเคราะห์ผู้ประสบภัย กรมประชาสงเคราะห์
ง. ศูนย์ช่วยเหลือทางวิชาการพัฒนาชุมชนเขต ๑ – ๙ กรมการพัฒนาชถุมชน
จ. กรมการเร่งรัดพัฒนาชนบท
5. สัญลักษณ์ การป้องกันภัยฝ่ายพลเรือน ในประเทศต่างๆ
Singapore(old) Singapore(new) USA. (old) USA.(new)

5. กอ.รมน. New Zealand Philippines Scotland
เครื่องหมายยศ สิงค์โปร์ CD Hawaii Yugoslavia
เจ้าพนักงานป้องกันและบรรเทาสาธารณภัย

6. เอกสารอ้างอิง
1. A Brief History of Civil Defense, edited by Tim Essex-Lopresti. 2005
2. Civil Defense and Homeland Security: A Short History of National Preparedness
effort. Department of Homeland Security 2006.
3. Advisory Service on International Humanitarian Law. www.icdo.org
4. Protocol Additional to the Geneva Conventions of 12 August 1949, and relating to
the Protection of Victims of International Armed Conflicts (Protocol I), 8 June 1977.
5. http://www.color-wheel-pro.com/color-meaning.html
6. คู่มือปฏิบัติงาน กรมป้องกันและบรรเทาสาธารณภัย พ.ศ.๒๕๔๗