Gorczańscy twórcy ludowi bogactwem LGD

4. Podbabiogórscy i Pienińsko-Gorczańscyńscy
Podbabiogórs cy i Pienińsko-Gorcza
twórcy ludowi
twórcy ludowi
bogactwem Lokalnych Grup Działania ania
bogactwem L okalnych Grup Dział

5. Tłumaczenie angielskie / English translation:
Krzysztof Kida
Autor zdjęć obszaru LGD „Gorce-Pieniny” / Photos of the area of LAG “Gorce-Pieniny” by:
Jacek Waruś
© 2012
ISBN 978-83-934165-1-6
Opracowanie graficzne i druk / Graphic design and printing:
Drukarnia Dimograf Sp. z o.o.
EGZEMPLARZ BEZPŁATNY
Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich Europa inwestująca w obszary wiejskie
Publikacja opracowana przez Stowarzyszenie LGD „Podbabiogórze” i Stowarzyszenie LGD „Gorce-Pieniny” i współfinansowana ze środków
Unii Europejskiej w ramach działania Wdrażanie projektów współpracy Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007–2013
Instytucja zarządzająca PROW na lata 2007–2013 – Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi
Europejski Fundusz Rolny na rzecz
Rozwoju Obszarów Wiejskich

6. Wydawca / Publisher:
Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania
„Podbabiogórze”
ul. Kościelna 5b, 34-200 Sucha Beskidzka
tel./fax: +48 33 874 41 72
e-mail: podbabiogorze@op.pl
http://www.lgdpodbabiogorze.pl
Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania
„Gorce-Pieniny”
Rynek 32, 34-450 Krościenko nad Dunajcem
tel./fax: +48 18 262 35 90
e-mail: biuro@leadergorce-pieniny.pl
http://www.leadergorce-pieniny.pl

7. Spi s treści / Index
Twórcy Ludowi ostoją dziedzictwa kulturowego / Gmina Zembrzyce /
Folk Artists the mainstay of cultural heritage . . . . . . . . . . . 5 The Zembrzyce Commune . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
Wanda Talaga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
Zarys charakterystyki obszaru LGD „Podbabiogórze”
w aspekcie dziedzictwa kulturowego / Zofia Pieczara . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
The description outline of the area of LAG Krystyna Matyszkowicz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
“Podbabiogórze” in the aspect of cultural heritage . . . . . . . 6 Józef Krzak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
Gmina Budzów / Zarys charakterystyki obszaru LGD „Gorce-Pieniny”
The Budzów Commune . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 w aspekcie dziedzictwa kulturowego /
Maria Strączek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 The description outline of the area of LAG
Jacek Skubisz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 “Gorce-Pieniny” in the aspect of cultural heritage . . . . . . 39
Marianna Jończyk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 Gmina Czorsztyn /
The Czorsztyn Commune . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
Gmina Bystra-Sidzina /
The Bystra-Sidzina Commune . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 Stefania Baszak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
Katarzyna Chorąży . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 Krystyna Grywalska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
Elżbieta Krawczyk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 Stanisław Jabłoński . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46
Aleksander Basiura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 Jakub Królczyk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
Bartłomiej Trzop . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 Jerzy Sosna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48
Stanisława Krupa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49
Gmina Jordanów /
Józefa Kowalczyk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49
The Jordanów Commune . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
Antonina Sienkiewicz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50
Małgorzata Kowalczyk-Mysza . . . . . . . . . . . . . . 18
Antonina Plewa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50
Eugenia Kędzior . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
Maria Kania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19 Gmina Krościenko nad Dunajcem /
The Krościenko nad Dunajcem Commune . . . . . . 51
Gmina Maków Podhalański /
Marian Knutelski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53
The Maków Podhalański Commune . . . . . . . . . . . . 20
Anna Oleś . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54
Anna Koziana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
Tadeusz Oleś . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
Mieczysław Głuch . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
Jan Kubik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56
Anna Malinowska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
Krystyna Aleksander . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
Magdalena Piaseczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
Stanisław Czepiel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58
Wiesława Wolczko . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
Maria Czepiel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59
Gmina Stryszawa / Zbigniew Urbański . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60
The Stryszawa Commune . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
Janina Garwol . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
Janusz Gałuszka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
Józef Lasik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27 Gmina Ochotnica Dolna /
The Ochotnica Dolna Commune . . . . . . . . . . . . . . . 62
Jan Żurek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
Wojciech Błachut . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64
Tadeusz Leśniak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
Anna Czajka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65
Zofia Kucia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
Stanisława Gołdyn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66
Gmina Zawoja / Jadwiga Siuta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66
The Zawoja Commune . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
Tomasz Zabrzeski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
Ryszard Zajda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
Jan Polak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68
Józef Mazur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
Józef Królczyk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
Emilia Surzyn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
Małgorzata Wąchała . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70
Ludwik Mikołajczyk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71

8. Twórcy Ludowi Folk Artists
ostoją the mainstay
dziedzictwa kulturowego of cultural heritage
Szanowni Państwo, Dear readers,
Oddajemy w Wasze ręce katalog „Podbabiogórscy We give on Your hands this catalogue “The Folk Artists
i Pienińsko-Gorczańscy twórcy ludowi bogactwem Lo- of Podbabiogórze, Pieniny and Gorce the richness of Lo-
kalnych Grup Działania” jako mierzalny efekt realizowa- cal Action Groups” as a measurable result of the on-going
nego projektu współpracy pomiędzy Stowarzyszeniem LGD cooperation project between Association LAG “ Gorce-Pien-
„Gorce-Pieniny” z siedzibą w Krościenku nad Dunajcem, iny” with its registered seat in Krościenko nad Dunajcem,
a Stowarzyszeniem LGD „Podbabiogórze” z siedzibą w Su- and Association LAG “Podbabiogórze” with its registered
chej Beskidzkiej. Katalog jest wyrazem nawiązanej współ- seat in Sucha Beskidzka. The catalogue indicates about the
pracy i promocją dziedzictwa kulturowego obu regionów. established cooperation and the promotion of cultural herit-
Wielokrotnie zastanawialiśmy się, w jaki sposób poka- age of both regions.
zać mieszkańcom oraz turystom twórczość ludową, dziedzic- We have wondered many times in which way we should
two kulturowe, a także walory i atrakcje oferowane przez dwa show folk art, cultural heritage and also values and attrac-
współpracujące ze sobą stowarzyszenia. tions to the residents and tourists, offered by two associa-
Zdawaliśmy sobie sprawę, że mnogość obecnych form tions cooperating with each other.
marketingu lokalnego (regionalnego) zmusza nas do poszu- We have realized that the multitude of present forms of lo-
kiwania coraz to nowszych rozwiązań. Wybraliśmy współ- cal marketing (regional) makes us look for newer and newer so-
pracę, wzajemną wymianę doświadczeń i dobrych praktyk lutions. We have chosen the cooperation, the mutual exchange
pomiędzy twórcami ludowymi, którzy są bogactwem obu of experience and the good practices among folk artists who are
regionów. Tylko w ten sposób mogliśmy się wyróżnić i sku- the richness of both regions. Only in this way we could distin-
tecznie zaktywizować twórców obu regionów, a także zainte- guish and effectively activate the artists of both regions and also
resować mieszkańców i turystów dziedzictwem kulturowym. interest the residents and tourists in cultural heritage.
Zamierzeniem naszym było ukazanie wartości dziedzic- Our intention was to show the values of cultural herit-
twa kulturowego regionów podbabiogórskiego i pienińsko- age in the regions of Podbabiogórze, Gorce and Pieniny and
-gorczańskiego, jak również pokazanie ogromnej roli jaką also to show the great importance of folk traditions and cul-
spełniają tradycje ludowe i dziedzictwo kulturowe w rozwoju tural heritage in the social and economic development of the
społeczno-gospodarczym obszaru obu regionów. areas of both regions.
W katalogu przedstawiamy postacie i prace twórców lu- In this catalogue we present the folk artists and their
dowych z gmin Czorsztyn, Krościenko i Ochotnica Dolna works from the communes of Czorsztyn, Krościenko, Ochot-
oraz Budzów, Bystra-Sidzina, Jordanów, Maków Podhalań- nica Dolna and Budzów, Bystra-Sidzina, Jordanów, Maków
ski, Stryszawa, Zawoja, Zembrzyce. Podhalański, Stryszawa, Zawoja, Zembrzyce.
5

9. Zarys charakterystyki The description outline
obszaru LGD of the area of LAG
„Podbabiogórze” “Podbabiogórze”
w aspekcie dziedzictwa in the aspect of
kulturowego cultural heritage
Stowarzyszenie LGD „Podbabiogórze” obejmuje swoim The area of Association LAG “Podbabiogórze” consists
działaniem obszar siedmiu gmin leżących u podnóża Babiej of seven communes lying at the foot of Babia Góra: Budzów,
Góry: Budzów, Bystra-Sidzina, Jordanów, Stryszawa, Zawo- Bystra-Sidzina, Jordanów, Stryszawa, Zawoja, Zembrzyce
ja, Zembrzyce oraz Maków Podhalański. Obszar ten leży na and Maków Podhalański. The area is situated in the south-
południowo-zachodnim krańcu województwa małopolskie- western part of the Małopolska Province and borders with
go i graniczy od zachodu z powiatem żywieckim w woje- the District of Żywiec (to the west), the Districts of Wado-
wództwie śląskim, od północy i wschodu z trzema innymi wice and Myślenice (to the north and east) as well as with
powiatami wchodzącymi w skład województwa małopolskie- the District of Nowy Targ and Slovakia (to the south). The
go: wadowickim, myślenickim i nowotarskim, a od południa area of the LAG encompasses 637 km² and has population
ze Słowacją. Powierzchnia jego wynosi 637 km², a zamiesz- of 67 613 people. The area of the LAG is a typical mountain
kuje go 67 613 osób. Jest to obszar typowo górski, a natu- terrain and the natural richness of the region is made up of
ralne bogactwo regionu stanowią lasy, zasoby wodne, róż- forests, water resources, various forms of nature protection
norodne formy ochrony przyrody oraz bogate dziedzictwo and a rich cultural heritage. The beautiful panorama stretch-
kultury. Z najwyższego wierzchołka Babiej Góry roztacza się es in all directions from the highest peak of Babia Góra.
przepiękna panorama we wszystkich kierunkach. Możemy We can admire most of the ranges of the Beskids Moun-
podziwiać ze szczytu większość pasm Beskidów (Śląski, Ży- tains (The Silesian Beskid, The Żywiec Beskid, The Maków
wiecki, Makowski, Mały, Wyspowy, Gorce, Tatry oraz góry Beskid, The Little Beskid, The Island Beskid, The Gorce,
Słowacji, a także kotlinę Orawsko-Nowotarską). The Tatras and also the mountains of Slovakia, as well as the
Na dziedzictwo kulturowe mieszkańców Podbabiogó- Orava-Nowy Targ Basin.
rza składa się przede wszystkim: gwara, bogata obrzędowość The cultural heritage of the residents of Babia Góra is
doroczno – rodzinna, tradycje związane z dożynkami, kolę- made up mostly of : local dialect, rich family rituals, tradi-
dowaniem, jasełkami, święceniem palm, rękodzieło ludowe, tions connected with harvest festivals, carolling, Nativity
folklor muzyczny i taneczny, tradycyjna kuchnia i architek- play, consecration of Easter palms, folk handicraft, musical
tura. and dance folklore, traditional kitchen and architecture.
Przetrwały starodawne przyśpiewki i opowieści z wie- Time-honoured songs and tales have survived with
loma bardzo specyficznymi obrzędami jak chociażby pale- many very specific ceremonies including smoking of bracket
nie hub, sobótki, folklor. Zachowała się również drewniana funguses (huba), bonfires, folklore. Wooden and brick tradi-
i murowana tradycyjna architektura np. zabudowa wiejska tional architecture has also survived for example rural and
i małomiasteczkowa, dworska i zamkowo – pałacowa, sakral- small-town housing, court buildings, castles and palaces, sa-
na i świecka. Przetrwała również tzw. „mała architektura” cred and secular. The so-called “small architecture” has also
min. liczne kapliczki i krzyże przydrożne, rękodzieło i nie- survived including numerous wayside shrines and crosses,
profesjonalna sztuka ludowa. handicraft and unprofessional folk art.
Z tradycji wywodzą się również potrawy regionalne. Regional dishes also derive from tradition. Kwaśnica
Królową góralskich potraw jest kwaśnica z kiszonej kapu- is the queen of Highlanders’ dishes made of brined cabbage
sty z ziemniakami, a nie mniej smakowite są kluski bulate with plenty of pork meat (some of it smoked) with potatoes,
przygotowywane z tartych ziemniaków z dodatkiem mąki and equally delicious bulate dumplings prepared from grat-
6

10. razowej, a także wyrabiane do dziś tradycyjnymi metodami ed potatoes with the addition of whole-meal flour and also
wędzone i suszone sery, czy oryginalna nalewka – miodówka, dried and smoked cheese which have been produced with
przyrządzana z miodu wielokwiatowego i spadziowego. traditional methods to this day or an original cordial – the
Dziedzictwo kulturowe Podbabiogórza szczególnie so-called “miodówka” made from multifloral and honeydew
przejawia się w działalności twórców ludowych tego regio- honey.
nu. Bogate tradycje rękodzieła ludowego dzisiaj najbardziej The cultural heritage of Podbabiogórze manifests espe-
znane są dzięki tzw. haftowi makowskiemu, rzeźbie, wyro- cially in the work of folk artists from this region. Rich tradi-
bom z wikliny, łuby, bibuły, galanterii drewnianej, a także tions of folk handicraft are best known today thanks to the
produkcji oryginalnych, drewnianych zabawek, będących so-called “Maków embroidery”, sculpture, wicker products,
jednymi z bardziej charakterystycznych wizytówek regio- splint products, decorative tissue-paper products, wooden
nu i wciąż cieszą się niesłabnącą sławą spełniając wszelkie haberdashery, and also to the production of original wood-
wymogi tak poszukiwanych dziś produktów ekologicznych. en toys which are the most characteristic flagships of the
Mieszkańcy czerpiąc inspirację z tradycji znajdują czas na region and still popular ecological products. The residents
tworzenie pięknych haftów, rzeźb, kwiatów z bibuły, trady- draw their inspiration from tradition and they find time for
cyjnych zabawek z drewna. Na Podbabiogórzu nadal działa creation of beautiful embroideries, sculptures, flowers from
ponad 80 twórców ludowych: hafciarek, bibułkarek, rzeźbia- tissue-paper, traditional toys from wood. There are above
rzy, gawędziarzy, w tym także osoby reprezentujące zanika- 80 folk artists in the area of Podbabiogórze: embroiderers,
jące zawody, takie jak: bednarstwo, gonciarstwo, kowalstwo, tissue-paper artists, sculptors, story-tellers including peo-
plecionkarstwo, wikliniarstwo, folusznictwo, garbarstwo, ple representing disappearing professions such as: coopery,
koronkarstwo, zabawkarstwo i inne. shingle-making, smithing, wicker weaving, basketry, fulling,
Wartością bezcenną dla każdej społeczności jest jej tra- tanning, lace-making, toy-making and others.
dycja i dziedzictwo kulturowe. Żadna lokalna czy regionalna The priceless value for each community is its tradition
zbiorowość nie może bez nich istnieć, a tym samym się roz- and cultural heritage. No local or regional community can
wijać. Dziedzictwo kulturowe Podbabiogórza jest swoistego exist without them and thereby develop. The cultural herit-
rodzaju kapitałem o wartościach trudnych do oszacowania. age of Podbabiogórze is a special kind of capital which values
Mieszkańcy podbabiogórskich gmin są spadkobiercami bo- are difficult to estimate. The residents of the communes of
gatego i różnorodnego dorobku kulturowego poprzednich Podbabiogórze are the heirs of rich and diverse cultural at-
pokoleń, na który składają się zabytki kultury materialnej tainment of the previous generations which consists of the
i duchowej. Są wśród nich zabytki architektury, zbiory etno- relics of material and spiritual culture. There are among
graficzne, obrazy, rzeźby, wytwory rękodzieła, obiekty kul- them architectural monuments, ethnographic collections,
tury i kultu religijnego, a także zasoby środowiskowo-przy- paintings, sculptures, handicrafts, the objects of culture and
rodnicze oraz wierzenia, język, folklor słowno – muzyczny, religious cult and also environment-natural resources and
zwyczaje i obrzędy. beliefs, language, verbal and musical folklore, customs and
Dziedzictwo kulturowe traktowane jest jako czynnik rituals.
rozwoju także gospodarczego, stanowi znaczący potencjał Cultural heritage is treated also as a factor of economic
rozwoju i nowych możliwości dla lokalnych społeczności. development, it determines significant potential for the de-
To właśnie w oparciu o elementy własnego dziedzictwa wy- velopment and new possibilities for local communities. The
twarza się poczucie przynależności do wspólnoty, więź z za- feeling of belonging to a community is formed by the ele-
mieszkiwanym regionem, świadomość własnych korzeni, ments of one’s own heritage, the connection with the region,
dzięki czemu każdy z osobna identyfikuje się z daną społecz- the consciousness of one’s own roots thanks to which every
nością, jej wartościami i celami i może aktywnie się w niej individual identifies itself with a given community, its val-
rozwijać. Twórcy ludowi stanowią żywy łącznik dziedzictwa ues and aims and it can actively develop.
kulturowego naszych ziem ze współczesnością. Zachowanie Folk artists make up a living link of the cultural herit-
przez nich dziedzictwa kulturowego jest dzisiaj z jednej stro- age of our lands with present day. Preserving cultural herit-
ny podstawowym warunkiem trwania społeczności do które- age by them is today a basic condition for a continuation of
go przyczynia się niniejszy katalog. the community to which this catalogue contributes.
Dzieła twórców ludowych Podbabiogórza inspirowa- The works of folk artists from Podbabiogórze are in-
ne są tradycją co sprawia ze cieszą się zainteresowaniem na spired with tradition which make them popular at fetes,
festynach, pokazach, warsztatach, skansenach – zdobywa- demonstrations, workshops, heritage parks – they win many
ją wiele nagród. Ich działalność nie ogranicza się tylko do awards. Their activity is not only confined to the presenta-
prezentacji własnej twórczości, ale także chętnie udostęp- tion of their own works, but they also willingly make their
niają swoje warsztaty zwiedzającym. Opowiadają o dawnych workshops accessible to tourists. They tell about the old
technikach wytwarzania, narzędziach i materiałach. Często techniques of production, tools and materials. These kinds
wśród młodych uczestników takich warsztatów budzi się za- of workshops very often arouse interest of young participants
interesowanie, ewaluując z czasem w pasję. Tak w kolejnych in art which over time evolves into passion. That is how her-
pokoleniach zachowywane jest dziedzictwo naszych ziem. itage of our land is preserved in next generations.
Ochrona dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego to The protection of cultural and natural heritage is one
jeden z celów jaki realizuje Stowarzyszenie LGD „Podbabio- of the aims that Association LAG “Podbabiogórze”realizes,
górze”, w tym także promocję twórczości ludowej do którego including the promotion of folk art to which the publication
przyczynia się wydanie niniejszego katalogu. of present catalogue contributes.
7

11. Gmina The Budzów
Budzów Commune
Gmina wiejska Budzów położona jest w północno – The rural commune Budzów is located in the north-east
wschodniej części Podbabiogórza. part of Podbabiogórze.
Graniczy od północy z gminą Lanckorona i Stryszów, od It borders with the Lanckorona and Stryszów communes
wschodu z gminą Sułkowice, Pcim i Tokarnia, od południa to the north, the communes Sułkowice, Pcim and Tokarnia to
z gminą miejsko – wiejską Maków Podhalański, od zachodu the east, the urban and rural commune Maków Podhalański to
z gminą Zembrzyce. W skład gminy Budzów wchodzi 6 wsi: the south, and the commune Zembrzyce to the west. It consists
Baczyn, Bieńkówka, Budzów, Jachówka, Palcza i Zachełm- of 6 villages: Baczyn, Bieńkówka, Budzów, Jachówka, Palcza
na. Wszystkie wsie leżą na obszarze Beskidu Makowskiego and Zachełmna. All these villages lie in the area of the Maków
(Średniego) nad rzeką Paleczką (prawy dopływ Skawy) i jej Beskid (Średni) on the Paleczka river (a right tributary of the
dopływami: Jachówka (Kamieńcem) oraz Zachełmką. Jed- Skawa river) and its tributaries: the Jachówka (Kamieniec) and
nocześnie położone są u stóp górskich pasm: Babicy (727 m the Zachełmka river. At the same time they are located at the
n.p.m.) i Chełmu (603 m n.p.m.) oraz Koskowej Góry (866 m feet of mountain ranges: Babica (727 m.a.s.l.) and Chełm (603
n.p.m.), najwyższej w tym rejonie. Cały obszar gminy stano- m.a.s.l.) and The Range of Koskowa Mountain (866 m.a.s.l.),
wi kotlinę z najniższym punktem na zachodniej granicy na the highest in this region. The whole area of the commune lies
wysokości około 330 m n.p.m. Teren ma charakter wyrów- in the valley with its lowest point on the western border at the
nanych pasm górskich oddzielonych dolinami rzek i usytu- height of 330 m.a.s.l.. The land has a character of even moun-
owanych równoleżnikowo. Cechą charakterystyczną rzeźby tain ranges separated by rivers valleys, parallely situated. The
terenu jest tu rozdolinienie. Stoki charakteryzują się spadka- characteristic feature of relief is erosive dissection. The hills are
mi w granicach 15–25 %. Są to stoki stosunkowo łagodne, ale characterized by relatively gentle slopes (15–25%) unfavourable
nieprzychylne dla produkcji rolniczej, sprzyjające natomiast for farming, but however favourable to soil erosion.
erozji gleb. The historical beginnings of the villages belonging to the
Historyczne początki wsi należących do gminy Budzów Budzów Commune are connected with the times of Casimir the
związane są z czasami Kazimierza Wielkiego w 2. poł. XIV Great in the second half of the 14th century. On the land of the
stulecia. Na terenie gminy można odnaleźć przykłady trady- commune it is possible to find examples of traditional wooden
cyjnego drewnianego budownictwa i szereg kapliczek przy- houses and a number of wayside shrines from the 18th and the
drożnych z XVIII i XIX wieku. Od wielu lat mieszkańcy 19th century. The residents of the commune have been produc-
gminy zajmują się chałupniczą produkcją wyrobów z łuby ing home-made wicker products and splint products for many
dartej i wikliny. Walory krajobrazowe i klimatyczne stwarza- years. Landscape and climate values create recreational and rest
ją możliwości rekreacyjne i wypoczynkowe. possibilities. The commune borders with the planned Świnna
W sąsiedztwie gminy prowadzona jest budowa zbiorni- Poręba Water Reservoir which in the future will facilitate the
ka wodnego Świnna Poręba. Związane są z tym plany rozwo- development of tourism and recreation in the area. Three
ju turystyki i rekreacji. Przez teren gminy przebiegają trzy marked hiking trails cross the area of the commune. Bicycle
znakowane szlaki turystyczne. and horse-riding trails are successively prepared.
źródło: ZSROW Podbabiogórze source: ZSROW Podbabiogórze
8

12. Ciekawe miejsca, które warto zobaczyć The places worth seeing
❖❖ Kapliczka p.w. Matki Bożej na „Mytylówce” Kapliczka ❖❖ The Mother of God Chapel on “Mytylówka” The
wzniesiona została w 1908 roku. Położona jest w przysiół- chapel was raised in 1908. It is located in the hamlet
ku Palczy „Mytylówce”. Kapliczka murowana z kamie- of Palcza Mytylówka. It was made of stone and brick,
nia i cegły, tynkowana. Zbudowana na planie prostokąta, plastered. Built on a design of rectangle facing south.
frontem skierowana na południe. Nakryta dachem dwu- Covered with a two-side roof of rafter construction and
spadowym konstrukcji krokwiowej, krytym dachówką ceramic tiles. In front there is a small eaves roof made
ceramiczną. Od frontu posiada niewielki daszek okapo- of sheet metal located under a cornice profile. There
wy z blachy umieszczony pod profilowanym gzymsem. is also a rectangular recess above the entrance with a
W szczycie nad wejściem prostokątna wnęka z gipsową gypsum figurine of Sacred Heart of Jesus and the date
figurą Najświętszego Serca Jezusa. Pod nią data budowy of the building. The portal of the entrance in semicir-
i otwór oświetlający. Portal wejścia o półkolistym wykro- cular shape, including one-winged panel door. Inside
ju, w nim jednoskrzydłowe drzwi płycinowe ażurowe there are plastered walls covered with barrel vault and
górą. Wewnątrz ściany tynkowane, nakryte sklepieniem concrete floor. In the chapel there is also a wooden neo-
kolebkowym z posadzka betonową. W kapliczce znajduje Baroque folk altar. On the altar there is a figure of The
się drewniany ołtarzyk o cechach neobarokowych, ludo- Mother of God wearing a crown.
wych. W ołtarzyku ustawiona figura Matki Bożej w Koro- ❖❖ The Graves of the Confederates of Bar – Palcza This
nie w naturalnych szatach. is the grave of soldiers who were killed on 22nd June
❖❖ Groby Konfederatów Barskich – Palcza Mogiła żołnie- in 1771 in the battle with tsar’s troops. Soldiers from
rzy konfederackich poległych w 1771 roku w stoczonej Lanckorona that were in command of Dumouriez,
tu 22 czerwca bitwie z oddziałami carskimi. Oddziałom Miączyński, Walewski and Szyc barred the Moskals’
rosyjskim dowodzonym przez gen. Suworowa dro­ ę za-
g way. 300 confederates were killed in an unequal bat-
stąpiła załoga konfederacka z Lanckorony pod dowódz- tle. The graves are in the forest surrounded by a fence.
twem Dumourieza, Mią­ zyńskiego, Walewskiego i Szyca.
c A few hundred–year–old lime tree grows in the middle
W nierównej walce poległo 300 konfederatów. Mogiły of the graves.
znajdują się w lesie, otoczone ogrodzeniem. Po środku
mogił rośnie kilku­ etletnia lipa.
s
9

13. Maria Strączek
Hafciarka, ceniona twórczyni
ludowa, od lat angażującą się
aktywnie w życie lokalnej An embroiderer, a highly valued
społeczności i biorąca udział folk artist. She has been actively
w licznych konkursach involved in community life for
i przeglądach, organizowanych many years. She takes part in
na terenie Podbabiogórza oraz numerous competitions and
poza jego granicami. Wyrabia reviews, organized in the region
obrusy, pościel, bieżniki, serwety, of Podbabiogórze and beyond its
nakrycia ołtarzowe, obrazki, borders. She makes table-cloths,
a także bluzki i sukienki; bedding, table-runners, teacloths,
ponadto pisze wiersze i krótkie altar coverings, small pictures,
opowiadania oparte na własnych and also blouses and dresses;
przeżyciach oraz podaniach moreover she writes poems and
i opowieściach ludowych. Od short stories based on her own
urodzenia nieprzerwanie mieszka experience and also on legends
i tworzy w rodzinnej Jachówce. and folk tales. She has been living
Jej prace pojawiły się na wielu and creating in Jachówka all her
wystawach lokalnych, a także na life. Her works were exhibited
wystawie zbiorowej „Beskidzka at many local exhibitions, and
Sztuka Ludowa” w Lublinie also at the collective exhibition
w 1985 r. Prezentowała swoje “the Beskid Folk Art” in Lublin
prace również na „Kiermaszu in 1985. She has also presented her
Twórczości Ludowej” w ramach works during “Fair of Folk Art”
realizowanego projektu współpracy within the cooperation project
„Lokalni twórcy ostoją dziedzictwa “Local artists the mainstay of
Kulturowego”. Udział w projekcie cultural heritage”. Participation
współpracy dał Pani Marii in the cooperation project has
możliwość wymiany doświadczeń, given her a possibility to exchange
był też inspiracją dla nowych experience and it has been also
pomysłów w tworzeniu haftów. inspiration for new ideas in
Dwukrotnie zdobywała II nagrodę creation of embroidery.
w konkursie „Rękodzieło Ludowe She won second prize twice at the
Górali Babiogórskich” (Sucha competition “Folk handicraft of the
Beskidzka 2000 r. i 2002 r.). Za Babia Góra Highlanders” (Sucha
swoją działalność Pani Maria Beskidzka 2000 and 2002). She has
otrzymała nagrodę Starosty also received the Starost of Sucha
Suskiego, a także Laur Babiogórski Beskidzka award for her work,
przyznany przez Stowarzyszenie and also the Babia Góra Laurel
Gmin Babiogórskich. awarded by The Association of
Pani Maria jest członkiem Gminas (communes) in the Babia
Stowarzyszenia Twórców Góra Region. She is a member of
Ludowych. Przez wiele lat The Association of Folk Artists.
pracowała w Spółdzielni She worked for many years in
Rękodzieła Ludowego The Folk and Artistic Handicraft
i Artystycznego „Makowianka” Society “Makowianka” in Maków
w Makowie Podhalańskim, Podhalański. She passes on her
a swoje umiejętności chętnie skills to children and youth
przekazuje dzieciom i młodzieży during meetings and special
podczas spotkań i specjalnych demonstrations organized at
pokazów organizowanych m.in. schools and kindergartens in
w przedszkolach i szkołach na the Budzów commune.
terenie gminy Budzów. Maria Maria Strączek is also a multiple
Strączek jest również kilkukrotną laureate of The District Literary
laureatką Powiatowego Konkursu competition “Tales from
Literackiego „Podbabiogórskie Podbabiogórze”.
Opowieści”.
10

14. Jacek Skubisz
Pan Jacek Skubisz to osoba, która
samodzielnie kształtowała swój Jacek Skubisz is a self-taught
talent artystyczny oraz zdolności person. He carves mostly
plastyczne. Spod jego dłuta wooden sculptures, figurines
wychodzą drewniane rzeźby, and bas-reliefs inspired by
figurki i płaskorzeźby inspirowane religious and regional subject
najczęściej tematyką religijną matter. He started carving
i regionalną. Rzeźbić zaczął po after he graduated from high
ukończeniu szkoły średniej. school. Folk art inspires him
Inspiruje go sztuka ludowa, and he has been especially
a już od dzieciństwa szczególne fascinated by wayside shrines
zainteresowanie wzbudzały w nim since childhood. His works
przydrożne kapliczki. Jego prace have been presented at
prezentowane są na licznych numerous exhibitions and
wystawach i wydarzeniach cultural events. The artist
kulturalnych. Twórca posiada has a studio in where one
pracownię, w której można can watch and admire
oglądać i podziwiać rzeźby his sculptures, listen to
wykonane przez artystę, posłuchać stories connected with this
opowieści i historii związanych craft and participate in
z rzemiosłem oraz uczestniczyć wood carving workshops.
w warsztatach rzeźbienia. He has presented his works
Prezentował swoje prace podczas during “Fair of Folk Art”
„Kiermaszu Twórczości Ludowej” in Bieńkówka within
w ramach projektu „Lokalni the cooperation project
twórcy ostoją dziedzictwa “Local artists the mainstay
kulturowego” realizowanego of cultural heritage” realized
przez Stowarzyszenie LGD by Association LAG
„Podbabiogórze”. “Podbabiogórze”.
Marianna Jończyk
Hafciarka, która kontynuuje
tradycje rodzinne. Mama,
babcia przekazały jej tą pasję. She is an embroiderer who
Na swoje obrusy, serwety continues family traditions.
nanosi nowe wzory o motywach Her mother and grandmother
kwiatowych, wykonuje między passed down this passion to
innymi tradycyjny haft her. She uses floral patterns
makowski. Igła jest dla niej jak on tablecloths and teacloths
pędzel dla malarza. Hafty są and also practises the so-
starannie wykonane. Pracownia called Maków embroidery.
haftu mieści się w domu A needle is for her like
pani Marianny z pięknym a brush for a painter. Her
przydomowym ogrodem. embroideries are elaborately
Właścicielka organizuje pokazy made. An embroidery
haftu, prezentacje bibułkarstwa studio is in her house with
oraz w piękny sposób opowiada a beautiful garden. She
o rękodziele hafciarskim organizes demonstrations of
i tradycjach panujących embroidery, tissue paper craft
w okolicach Bieńkówki. and wonderfully tells about
Jej prace były prezentowane embroidery craft and reigning
podczas „Kiermaszu traditions in the vicinity of
Twórczości Ludowej” Bieńkówka. Her works have
w Bieńkówce. been exhibited during “Fair of
Folk Art” in Bieńkówka.
11

15. Gmina The Bystra-Sidzina
Bystra-Sidzina Commune
Gmina wiejska Bystra-Sidzina położona jest w połu- The rural commune Bystra-Sidzina is located in the
dniowej części obszaru Podbabiogórze i graniczy z gminami south part of Podbabiogórze and it borders with the com-
Jordanów, Lipnica Wielka, Maków Podhalański, Spytkowice munes Jordanów, Lipnica Wielka, Maków Podhalański, Spy-
i Zawoja. Tworzą ją dwie sąsiadujące wsie Bystra i Sidzina, tkowice and Zawoja. It consists of two villages,Bystra and
leżące na wschodnich krańcach Beskidu Żywieckiego pod Sidzina, located on the eastern fringe of the Żywiec Beskids.
Babią Górą. Oba sołectwa są położone w dolinie potoku Both villages are situated in the valley of the Bystrzanka
Bystrzanka, lewego dopływu Skawy, u południowych pod- Brook, a left tributary of The Skawa River, at the southern foot
nóży Pasma Policy (1369 m n.p.m.). Początki gminy sięgają of the Polica Mountain Range (1,369 metres above sea level).
XVI w. Z dokumentów wiadomo, że już pod koniec XVI w. The history of the commune starts in the 16th century. It is
stał w Sidzinie drewniany kościół. Z ciekawych zabyt- known from the historical documents that already in the late
ków znajdujących się na terenie gminy na uwagę zasługuje 16th century there was a wooden church in Sidzina. Among
zwłaszcza skansen, złożony z chałupy z 1806 roku, spichlerza the commune’s tourist attractions, the open-air heritage park
i kuźni, w którym urządzono muzeum regionalne. Malowni- situated in the Sidzina’s settlement of Bińkówka is especially
cze położenie, piękno krajobrazu, specyficzny mikroklimat, interesting. It consists of a peasant house from 1806, a gra-
czyste potoki i lasy to atuty sprzyjające rozwojowi w tej gmi- nary and a smithery and a regional museum. The beauty of
nie zarówno turystyki zorganizowanej jak i indywidualnej. landscape, picturesque location, specific microclimate, crystal
Przez obszar gminy przebiega pięć znakowanych szla- clear brooks and forests are the biggest assets of the commune
ków turystycznych w tym czerwony in its development of individual and mass tourism.
– przez Halę Krupową, Policę na Babią Górę i zielony, Five marked tourist trails cross the area of the commune,
– z Sidziny do schroniska PTTK na Hali Krupowej. including the red route (Main Beskid Mountain Trail) run-
źródło: ZSROW Podbabiogórze ning through the Krupowa Pasture, the Polica Mountain,
the Krowiarki Pass and further to Mount Babia, and the
green route from the village of Sidzina to the Polish Tourist
Country-Lovers’ Association (PTTK) tourist hostel on the
Krupowa Pasture.
source: ZSROW Podbabiogórze
12

16. Ciekawe miejsca, które warto zobaczyć The places worth seeing
❖❖ SKANSEN w SIDZINIE – Muzeum Kultury Ludowej ❖❖ The Heritage Park in SIDZINA – Museum of Folk Art
Skansen Muzeum Kultury Ludowej w Sidzinie powstał came into being through the initiative of a priest Józef
z inicjatywy księdza Józefa Świstka i jego kontynuatora Świstak and his continuator Adam Leśniak. They made
Adama Leśniaka. Podjęli się oni w latach 50-tych XX an effort to collect local relics of folk art. Because the
wieku zbierania lokalnych zabytków kultury ludowej. collections of relics were growing so quickly, they were
Szybko powiększające się zbiory przeniesiono na teren moved to the area of heritage park together with the his-
skansenu wraz z zabytkowymi chałupami z okolicznych toric huts from neighbouring hamlets. The ceremonial
przysiółków. Otwarcie nastąpiło w 1963 roku – pierw- opening took place in 1963 – the first building visited was
szym oddanym do zwiedzana budynkiem była chałupa the hut of Banasiki from 1809. The first post-war meeting
Banasików z 1809 roku. W 1967 roku odbyło się tutaj of former partisans of the Polish Home Army from the
pierwsze powojenne spotkanie byłych partyzantów Ar- regions of Polica and Babia Góra Mountain took place
mii Krajowej z rejonu Policy i Babiej Góry. W 1968 roku here in 1967. The National Remembrance Chamber was
otwarto na poddaszu chałupy Banasików Izbę Pamięci opened in the hut of Banasiki in 1968. A smithy from
Narodowej. W kolejnych latach na teren skansenu prze- Górna Sidzina, a village mayor’s hut from Sidzina and
niesiono kuźnię z Górnej Sidziny, chałupę wójta z Sidzi- a hut from Spytkowice were moved to the heritage park
ny i chałupę ze Spytkowic. Obecnie na terenie Skansenu in successive years. Nowadays there are here historic
znajdują się zabytkowe budynki i przedmioty codzienne- buildings and objects of everyday use typical for the 19th
go użytku typowe dla XIX i pierwszej połowy XX wieku. and first half of the 20th century.
❖❖ „Pasieka Leśna” Pośrodku lasów, w otoczeniu przyja- ❖❖ “The forest apiary” In the middle of the forests, among
znych gór, w bliskości jeszcze nieskażonej przyrody, od- friendly mountains, close to nature you can find cheer-
najdziecie Państwo radosny śpiew ptaków, wesołe brzę- ful singing of birds, buzzing of bees, rustle of trees, and
czenie owadów – pszczół, szum drzew, odgłosy naturalnej sounds of nature. The apiary is situated in such a place
przyrody. Pasieka znajduje się w takiej właśnie enklawie, where tourists can watch bees’ life. The development
która umożliwia obserwację życia społeczności pszczelej. of bee family and the journey of honey from a hive to a ta-
Rozwój tej rodziny jak również drogę miodu na nasz stół ble can observed in didactic glass beehives which disclose
mogą Państwo obserwować w dydaktycznych, przeszklo- secrets of hard–wor­ ing insects. Because of workshops
k
nych ulach, które ujawniają sekre­ y pracowitych owadów.
t it is possible to participate in everyday life of apiary and
Dzięki prowadzonym warsztatom mogą Państwo czynnie expand knowledge on bees. The apiary is not only the
uczestniczyć w życiu codziennym Pasieki, wzbogacać source of honey but also many other things like candles,
swoją wiedze jak i praktykę w dziedzinie pszczelarskiej. honey cakes and Sidzina honey cordial which are worth
Pasieka jest źródłem nie tylko miodu, ale również wie- seeing and tasting.
lu innych produktów „pszczelego” pochodzenia m.in.
świec, ciast miodowych czy mio­ ówki sidzińskiej, które
d
warto zobaczyć i posmakować!
13

17. Katarzyna Chorąży
Ceniona koronkarka, która na szydełku
wykonuje m.in. serwety, obrusy, chusty,
kapelusze, czapki, sukienki, spódnice
oraz bluzki. W jej domu szklanki stoją An esteemed lace-maker who crochets
w koszyczkach z muliny, a pokrywki teacloths, table-cloths, kerchiefs, hats,
słoików ukryte są pod wymyślnymi caps, dresses, skirts and blouses. Glasses
białymi czepeczkami. Pani Katarzyna in her house are placed in the baskets
posiada nawet szydełkowe podstawki do made of embroidery floss, and jar lids are
jajek. Do szydełkowania artystka używa hidden in sophisticated white bonnets.
głównie barwnych nici. Swoją pasję Mrs. Katarzyna has even got crochet egg
nieustannie rozwija poszerzając wiedzę covers. The artist uses mainly colourful
i umiejętności w tej dziedzinie. Inspiracją threads for crocheting. She continuously
jej prac są rozmaite wydarzenia, wyjazdy develops her passion by broadening
np. przed Bożym Narodzeniem wykonuje knowledge and skills in this field. Various
aniołki, a na Wielkanoc – koszyczki. events, journeys are inspiration for her
Wytwarza przedmioty w zależności od works for example she makes little angels
pory roku i okazji. W swojej twórczości before Christmas, and at Easter – little
wykorzystuje tradycyjne wzory, adaptując baskets. She makes objects depending
je do swoich potrzeb. Pani Katarzyna on the season of the year and occasion.
chętnie wprowadza zainteresowanych She uses traditional patterns in her works,
w tajniki swojego rzemiosła. Uważa, że adapting them to her needs. She willingly
szydełkowanie nie jest trudne, a sprawia reveals the secrets of her craft to those
wiele radości. Prezentowała swoje prace who are interested. She believes that
również podczas „Kiermaszu Twórczości crocheting is not difficult, and it brings
Ludowej” w ramach realizowanego a lot of joy. She has also presented her
projektu współpracy. Udział w projekcie works during “Fair of Folk Art” within
współpracy dał Pani Katarzynie the cooperation project. Participation
możliwość wymiany doświadczeń, był in the cooperation project has given her
też inspiracją dla nowych pomysłów a possibility to exchange experience and
w tworzeniu koronek. Ponadto Pani has been also inspiration for new ideas
Katarzyna bierze udział w licznych in creation of laces. Moreover she takes
pokazach tego rzemiosła podczas part in numerous demonstrations of this
wydarzeń kulturalnych. craft during cultural events.
Elżbieta Krawczyk
Pani Elżbieta czerpie wzory z otaczającej
przyrody tworzy pojedyncze kwiaty
z bibuły i ich kompozycje. Wykonuje She uses motifs from the surrounding
także różnej wielkości postaci aniołów. Jej nature and creates single flowers and their
ulubionymi i najczęściej wykonywanymi compositions from tissue-paper. She also
kwiatami są róże, od małych i średnich makes various size of angel figures. Roses,
do dużych i pięknych. Do prac, które of different sizes, are her favourite and
prezentuje na wystawach twórczości most often created flowers. She uses
ludowej wykorzystuje bibułę, karton, suche tissue-paper, cardboard, dry plants and
rośliny i liście. Bibuła jest tradycyjnym leaves to the works which she presents at
materiałem, z którego dawniej wykonywano the exhibitions of folk art. Tissue-paper is
kwiaty zdobiąc nimi kapliczki i domy. a traditional material which was used in the
Wytwarzane ozdoby z bibuły wymagają past to decorate wayside shrines and houses.
ogromnej precyzji i dokładności, dzięki Decorations made of tissue-paper require
czemu każdy wyrób ma niepowtarzalny a lot of precision and accuracy owing to
charakter. Swoją wiedzę i umiejętności which every product has a unique character.
przekazuje młodzieży i dzieciom podczas She passes on her knowledge and skills
warsztatów i pokazów. Uczestniczyła to children and youth during workshops
w projekcie współpracy „Lokalni and demonstrations. She has participated
twórcy ostoją dziedzictwa kulturowego”. in the cooperation project “Local artists
Podczas spotkań z twórcami pienińsko- the mainstay of cultural heritage”. She has
gorczańskimi prezentowała kwiaty z bibuły, presented flowers from tissue-paper and has
wymieniała się swoimi doświadczeniami exchanged her experience on tissue-paper
w bibułkarstwie z twórcami spod Trzech craft during the meetings with the artists
Koron. Pani Ela oprócz bibułkarstwa from under Three Crowns (Trzy Korony).
zajmuje się także wykonywaniem biżuterii Apart from tissue-paper craft she also makes
artystycznej, ozdób bożonarodzeniowych artistic jewellery, Christmas decorations and
oraz ozdób na różne okazje. decorations for various occasions.
14

18. Bartłomiej Trzop
Najczęstszym tematem jego prac
są rzeźby sakralne, a wśród nich The most frequent subject of
kapliczki przedstawiające Chrystusa his works is sacred sculpture
Frasobliwego. Rzeźbieniem zajmuje including wayside shrines
się od dziecka. Pierwsze rzeźby jakie representing Worrying Christ.
wykonał to ptaszki drewniane, które He has been carving since he was
są charakterystycznym wyrobem a child. Wooden little birds were
pana Bartłomieja, dzięki któremu the first sculptures he has made
nie sposób go pomylić z kimś innym. and they are typical of him and
Artysta rzeźbi w drewnie lipowym, not to be mistaken for someone
czereśni i brzozie. Rzeźbi za pomocą else. The artist carves in linden,
zwykłego dłutka. Nie używa papieru cherry and birch wood by means
ściernego do wygładzania powierzchni of his chisel. He does not use
swoich rzeźb, nie maluje ich, niektóre sandpaper to polish the surface of
tylko woskuje. Jego prace można his sculptures, he does not paint
podziwiać zarówno podczas wystaw them, he only waxes some of them.
ogólnokrajowych, jak i lokalnych. Jest It is possible to admire his works
laureatem licznych konkursów, między both at nationwide and local
innymi ogólnopolskiego konkursu im. exhibitions. He is a laureate of
Emila Zegadłowicza, odbywającego numerous competitions, including
się w Gorzeniu, w którym zajął II The All-Polish Emil Zegadłowicz
miejsce. Rzeźby Pana Bartłomieja były Competition held in Gorzeń where
prezentowane podczas „Kiermaszu he has won second place. His
Twórczości Ludowej” w Bieńkówce. works have been exhibited during
“Fair of Folk Art” in Bieńkówka.
Aleksander Basiura
Rzeźbi w drewnie, kamieniu, węglu
i soli, sporadycznie wyrabia także
figurki z gliny. Tematyka rzeźb pana He carves in wood, stone, coal and
Aleksandra jest bardzo zróżnicowana, salt and occasionally makes clay
ale są to głównie rzeźby sakralne figures. The subject matter of his
i postacie z ludowych wierzeń. Prace works is very diverse and it consists
te często można oglądać podczas mainly of sacred sculptures and
lokalnych wystaw i targów. Posługuje figures from folk beliefs. His works
się techniką ręcznego rzeźbienia, can be often seen at local exhibitions
do zdobienia używa farb, a odlewy and trade fairs. He hand carves, uses
wykonuje metodą traconego wosku. paints for decoration, and makes
Jest samoukiem. Pierwsze kroki casts with the lost wax method.
w dziedzinie uprawianej przez siebie He is a self-taught person. He began
twórczości stawiał w 1973 r. Kilka carving in 1973. Several movements
ruchów dłuta i z płaskiej deski wyłania of a chisel and a face emerges from
się twarz. To właśnie twarze sprawiają, a flat board. The faces are the reason
że obok prac pana Aleksandra that no one can pass his works
nie można przejść obojętnie. Jego indifferently. His sculptures live,
rzeźby żyją, każda postać jest every figure is distinctive, every
charakterystyczna, każda twarz ma face has its unique grimace – the
niepowtarzalny grymas – skrzywienie bending of lips, the shape of nose,
warg, kształt nosa, wyraz oczu. the expression of eyes. He draws
Pomysły czerpie z tradycji, stawia ideas from tradition, he puts
na oryginalność i niepowtarzalność originality and uniqueness in his
każdego dzieła. Artysta udostępnia each work. The artist makes his
pracownię zwiedzającym i chętnie studio accessible to visitors and tells
opowiada o swojej pracy. willingly about his work.
15

19. Gmina The Jordanów
Jordanów Commune
Gmina wiejska Jordanów położona jest we wschodniej The rural commune Jordanów is located in the eastern
części obszaru Podbabiogórze i graniczy z miastem Jordanów part of Podbabiogórze and it borders with the town of Jor-
oraz gminami Lubień, Tokarnia, Raba Wyżna, Bystra-Sidzi- danów and the communes of Lubień, Tokarnia, Raba Wyżna,
na i gminą Maków Podhalański. Gmina Jordanów obejmu- Bystra-Sidzina and Maków Podhalański. The Jordanów com-
je swoim zasięgiem 5 wsi – Łętownia, Osielec, Toporzysko, mune consists of five villages – Łętownia, Osielec, Toporzysko,
Naprawa, Wysoka. Gmina położna jest na pograniczu Be- Naprawa, Wysoka. The commune is lying in the peripheries
skidu Wysokiego i Beskidu Średniego, Beskidu Wyspowego. of the Maków Beskid Mountains, Island Beskid Mountains
Całe terytorium gminy można zaliczyć do terenów górskich, and Żywiec Beskid Mountains. The whole land of commune
z uwagi na fakt, iż jej terytorium mieści się w przedziale can be classified as a mountainous land, considering the fact
397–859 m n.p.m. Miejscowości położone są na różnych wy- that its land is in the range of 397-859 metres above sea level.
sokościach i w różnicowanych formach topograficznych, tj. The villages are situated at various heights and they comprise
zarówno w dolinach poprzecinanych rzekami – głównie Ska- diverse topographic features, that is in the valleys cut by the
wą i Rabą, jak też i na wododziałach i zboczach poszczegól- rivers – mainly The Skawa and Raba River as well as on the
nych pasm górskich. Historyczne początki wsi należących do watersheds and the slopes of individual mountain ranges.
gminy Jordanów związane są z akcjami osiedleńczymi z XIV The historic roots of the villages belonging to the commune
i XVI w. Szczególnie cennym zabytkiem znajdującym się na of Jordanów are associated with the settlement actions carried
terenie gminy jest obronny dwór w Wysokiej pochodzący out in this area in the 14th and 16th century. The early 17th cen-
z 1. poł. XVII w. Cennym zabytkiem budownictwa sakral- tury Fortress Mansion in Wysoka is one of the most precious
nego jest drewniany kościół parafialny w Łętowni pochodzą- monumental buildings in the commune. The wooden church
cy z lat 1760 – 1765. Warto wspomnieć także o bohaterskiej in Łętownia erected in the years 1760–65 is an outstanding
postawie ludności wsi Wysoka, w czasie walk we wrześniu example of Polish sacral architecture. It is also worth to men-
1939 roku. Lasy, malownicze wzgórza, rzeki i górskie potoki tion about the heroic behaviour of the community of Wysoka
oraz bliskie sąsiedztwo Podhala i Orawy czynią z tych tere- village who fought a battle against the numerically superior
nów atrakcyjne miejsce zarówno dla krótkich jak i długich Nazi forces in September 1939. Forests, picturesque hills, riv-
pobytów turystycznych. ers and mountain creeks as well as the neighbourhood of the
źródło: ZSROW Podbabiogórza Podhale and Orava regions make this area a perfect destina-
tion for both short and longer visits.
source: ZSROW Podbabiogórze
16

20. Ciekawe miejsca, które warto zobaczyć The places worth seeing
❖❖ Dwór na Wysokiej Dwór zbudowany w XVII w. był za- ❖❖ The Mansion in Wysoka The mansion was built in the
mieszkiwany aż do 1848 r., kiedy to, opuszczony, pełnił rolę 17th century; the mansion had been habitable until 1848,
spichlerza. Wyremontowany w latach 1910-1912, odzyskał then it was deserted, and it started to function as a gra-
funkcję rezydencji mieszkalnej. Jesienią 1939 r. budynek nary. After it had been renovated in the years 1910–1912,
spłonął. W 1942 r. dokonano jego odbudowy i umieszczo- it became habitable mansion once again. The building
no w nim szkołę podstawową. W 1988 r. opuszczony i zruj- burnt down in Autumn 1939. In 1942 the building was
nowany budynek nalazł nowych właścicieli. Przeprowa- reconstructed and an elementary school was placed in it.
dzili gruntowną restaurację obiektu, przywracając dawne In 1988 the deserted and ruined building found new
podziały wnętrz oraz przystosowując go do potrzeb miesz- owners. The building was thoroughly renovated, restor-
kalnych. Dwór wzniesiono jest z kamienia łamanego i ce- ing former divisions of interior and adapting it to hab-
gły z dachem czterospadowym pokrytym dachówką. Przy itable conditions. The mansion was built of ruble and
dworze działa Fundacja „Lutnia Staropolska”, prowadząca brick with four-side tile roof. The foundation called “Sta-
studia nad kulturą i muzyką dawną, oraz Bractwo Lutni ropolska Lute”, which conducts studies on culture and
z Dworu na Wysokiej – zespół wykonujący wokalną i wo- old music, and The Fraternity of Lute – an ensemble per-
kalno-instrumentalną muzykę renesansową, która w cza- forming vocal and vocal-instrumental Renaissance music
sach świetności dworu rozbrzmiewała w jej komnatach. – work by the mansion.
❖❖ Kościół w Łętowni Kościół pw. Świętych Apostołów ❖❖ The church in Łętownia The St. Szymon and Juda
Szymona i Judy Tadeusza, pochodzący z drugiej po­ owy
ł church comes from the second half of the 18th century.
XVIII wieku. Świątynia oszalowana, nakryta dachami The church is timbered and covered by a multi hipped
wielospadowymi z syg­ aturką, dobrze zachowaną wieżę
n roof with an ave–bell, a well kept tower of columnar and
konstrukcji słupowo-ramowej wieńczy wysmukły hełm frame construction is crowned by spire-steeple covered
baniasty pokryty blachą miedzianą. Kościół jednonawowy with copper sheet. The single–nave church of log con-
konstrukcji zrębowej, pokryty polichromią, posiadający struction is covered with polychrome and has wooden
drewniane ołtarze. W nawie głównej XVIII-wieczny obraz altars. In the main nave there is a picture of the patrons
patronów kościoła świętych Apostołów Szymona i Judy of the church from the 18th century. Inside there is a 17th
Tadeusza. We wnętrzu znajdują się: organy z XVII wieku, century organ, a pulpit from 1779, a Rococo font, a cru-
ambona z ok. 1779 roku, rokokowa przyścienna chrzciel- cifix, and Baroque statues, sculptures of The Blessed Vir-
nica, krucyfiks i barokowe posągi, rzeźby Matki Boskiej gin Mary and The Baby Jesus and The Risen Christ and
z Dzieciątkiem i Chrystusa Zmartwychwstałego oraz kon- confessionals with a picture of St. Peter on the chimney
fesjonały z obrazem św. Piotra na zaplecku. Ściany świąty- corner. The walls of the temple are decorated by the Sta-
ni zdobią malowane na płótnie stacje Męki Pańskiej. tions of the Cross, painted on canvas.
17

21. Małgorzata
Kowalczyk-Mysza
Pani Małgorzata Mysza
– rodowita mieszkanka
Toporzyska. Jest artystką Małgorzata Kowalczyk-
wszechstronną. Zajmuje się Mysza is a native dweller of
szyciem i zdobieniem gorsetów, Toporzysko. She is a versatile
stanowiących część strojów artist. She sews and decorates
ludowych. Jednak największą corsets which make up a part
pasją pani Małgorzaty jest of folk costumes. However
bibułkarstwo. tissue-paper craft is her biggest
Tradycyjnej sztuki tworzenia passion. Her grandmother
kwiatów z bibuły nauczyła ją taught her traditional art of
babcia. Artystka swoje inspiracje creating flowers from tissue-
czerpie głównie z natury. paper. The artist mainly draws
Obserwując żywy kwiat, potrafi her inspiration from nature.
wyczarować jego wierną kopię. By observing living flowers,
Do swoich wyrobów używa she can create their faithful
głównie krepiny i bibuły reproduction. She mainly uses
marszczonej. crepe paper for her products.
Pani Małgorzata bierze Mrs. Małgorzata takes
czynny udział w promowaniu active part in promotion
tradycyjnego rzemiosła i kultury of traditional craft and
ludowej. Należy do Koła folk culture. She belong
Gospodyń w Toporzysku. Swój to The Farmer’s Wives’
talent wykorzystuje również Association in Toporzysko.
w tworzeniu regionalnych She also uses her talent
atrybutów obrzędowych in creation of regional ritual
pielęgnujących tradycję ludową. attributes which foster folk
Wykonuje palmy wielkanocne, tradition. She makes Easter
bukiety ślubne, jej kwiaty palms, wedding bouquets;
zdobią także wieńce dożynkowe. her flowers also decorate
Artystka dzieli się swoją harvest-home wreaths.
pasją i sprzyja artystycznemu The artist shares her passion
rozwojowi dzieci i młodzieży and supports the artistic
oraz zapoznaje ich z twórczością development of children and
ludową poprzez prowadzenie youth and she acquaints them
warsztatów z bibułkarstwa. with folk art through the
Prace pani Małgorzaty conduction of tissue-paper
Myszy można obejrzeć workshops.
na wystawach, gminnych Her works can be seen at
imprezach kulturalnych były exhibitions, communal
również prezentowane podczas cultural events and they
„Kiermaszu Twórczości have been also presented
Ludowej” w Bieńkówce. during “Fair of Folk Art”
in Bieńkówka.
18

22. Eugenia Kędzior
Pani Eugenia Kędzior mieszka
w miejscowości Naprawa. Z haftem Eugenia Kędzior lives in Naprawa.
krzyżykowym zetknęła się pierwszy The first time she has used counted
raz w szkole podstawowej, wyszywała cross stitch was in elementary school,
krzyżykami kwiaty na poduszce. she embroidered flowers with cross
Również mama Pani Eugenii haftowała, stitch on a pillow. Her mum was also
więc pokazywała jak się to robi i tego an embroiderer, so she taught this craft
nauczyła również swoją córkę. Pani to her daughter. Mrs. Eugenia mainly
Eugenia wykonuje swoje prace głównie embroiders her works with cross stitch,
haftem krzyżykowym, lubi szydełkować she also likes crocheting because she is
czasem szyje bo z zawodu jest krawcową. a dressmaker by profession. She likes
Najbardziej lubi wyszywać pejzaże embroidering the winter landscapes
zimowe Podbabiogórza, zachody słońca of Podbabiogórze, sunsets and birds
i ptaki. Przeszło siedemdziesiąt prac pani the most. More than seventy works are
Eugeni można zobaczyć w jej domu. exhibited in her house.
Maria Kania
Pani Maria Kania Maria Kania is a dweller
jest mieszkanką of Naprawa. She has been
Naprawy. Pani Maria engaged with tissue-
od dziecka zajmuje się paper craft since she was
bibułkarstwem. Wykonuje a child. She makes tissue-
bibułkowe kwiaty, paper flowers which look
żywo przypominające te like real flowers; roses,
stworzone przez naturę; narcissuses, crocuses,
róże, narcyzy, krokusy, tulips, poppies, cornflowers
tulipany, maki, chabry etc. She passes on her
itp. Swoje umiejętności skills to the younger
przekazuje młodszemu generation. Every year
pokoleniu. Co roku she is on the competition
bierze udział w komisji committee of the Easter
konkursowej oceniającej Palm Competition. She
palmy wielkanocnych. is a long-term member
Jest wieloletnią członkinią of The Farmer’s Wives’
Koła Gospodyń, Association, and the
a wykonywane przez nią flowers she makes are used
kwiaty zdobią wieńce to decorate wreaths and
i kosze dożynkowe. harvest-home baskets.
19

23. Gmina The Maków
Maków Podhalański
Podhalański Commune
Gmina miejsko – wiejska Maków Podhalański położo- The urban and rural commune Maków Podhalański is
na jest w beskidzkiej części Karpat Zachodnich w Beskidzie located in the Maków Beskid Mountains. The territory of
Średnim zwanym też Makowskim. Obszar gminy obejmu- the commune also embraces a part of the Żywiec Beskid
je również część Beskidu Wysokiego pogranicze Pasma Ja- Mountains. Particular locations, which create the local ad-
łowieckiego i Pasma Policy. Poszczególne miejscowości, ministrative unit, are situated along the Skawa river and its
tworzące gminną jednostkę administracyjną, układają się basin: Grzechynka, Skawica, Cadynka, Tarnowianka and
wzdłuż rzeki Skawy oraz jej dopływów: Grzechynki, Skawi- Wieprzczanka.
cy, Cadyńki, Tarnowianki i Wieprzczanki. The town grew along the extensive valley of the Skawa
Miasto rozbudowało się wzdłuż rozległej doliny rzeki river – on its right side. It is surrounded with gentle hills of
Skawy – po jej prawej stronie. the Koskowa Mountain Range to the north, in the east the
Od północy otoczone jest łagodnymi wzniesieniami Pa- town reaches the stream mouth of Żarnowianka and Kami-
sma Koskowej Góry, po wschodniej stronie miasto sięga po enna Góra Mountain. The commune and the town of Maków
ujście potoku Żarnowianka i Kamienną Górę. Miasto i Gmi- Podhalański encompass the surface of 108,94 km². Apart
na Maków Podhalański obejmuje obszar 108,94 km². Oprócz from the town of Maków Podhalański (20,12 km²), the com-
miasta Makowa Podhalańskiego (20,12 km²) w skład gmi- mune consists of six villages: Białka, Grzechynia, Juszczyn,
ny wchodzą następujące miejscowości: Białka, Grzechynia, Kojszówka, Wieprzec and Żarnówka. The origins of Maków
Juszczyn, Kojszówka, Wieprzec, Żarnówka. Podhalański date back to the second half of the 14th century.
Początki Makowa sięgają 2. poł. XIV w. W Makowie ist- At the end of the 19th century the embroidery school was
niała od schyłku XIX wieku szkoła hafciarska, a tzw. haft ma- established and the so-called Maków embroidery became
kowski znany był i jest szeroko nie tylko w kraju. Zdrowy, lecz- famous not only in Poland. Healthy and curative microcli-
niczy mikroklimat, na którego właściwości zwrócono uwagę już mate, whose properties were discovered already in the early
na początku tego wieku, a także piękno krajobrazu – łagodne, 20th century, as well as the beauty of landscape – easy moun-
górskie zbocza, ukwiecone łąki i czyste potoki – sprawiają, że tain slopes, flowery pastures and crystal clear brooks – attract
Maków i okoliczne wioski odwiedza corocznie wielu turystów. numerous tourists every year. Six marked tourist trails, three
Przez teren gminy prowadzi sześć znakowanych szla- bicycle trails and a horse-riding trail run through the area of
ków turystycznych. the commune.
źródło: ZSROW Podbabiogórza source: ZSROW Podbabiogórze
Ciekawe miejsca, które warto zobaczyć The places worth seeing
❖❖ Izba Regionalna im. E. Wacyka w Makowie Podha- ❖❖ E. Wacyk Regional Chamber in Maków Podhalański
lańskim Mieści się w zabytkowym budynku Biblioteki It is placed in the building of the Local Library from
Miejskiej z 1895 roku. Zajmuje trzy po­ ieszczenia o po-
m 1895. It occupies three rooms with a surface area of
wierzchni 120 m². W Izbie Regionalnej można zobaczyć 120 m². In the Regional Chamber it is possible to see
wyjątkowo piękne rękodzieła lokalnych twórców między beautiful handicrafts of local artists, including embroi-
innymi: hafciarek i rzeźbiarzy, a na szczególną uwagę za- derers and sculptors but the sculpture of Stani­ ław Bałos
s
sługuje rzeźba Stanisława Bałosa – miniatura słynnego deserves a special attention. This is a miniature of The
ołtarza Wita Stwosza. Wit Stwosz altar in Kraków.
20

24. ❖❖ Kaplica Filasowa Murowana, otynkowana kaplica z wie- ❖❖ The Filasowa Chapel Built of brick and plastered, en-
lobocznym zamknięciem od strony ołtarza, wzniesiona closed on many sides. It was built in 1845 by J.K. Filas.
została w 1845 r. przez J.K. Filasa. Całość nakrywa sio- Covered with two-side roof with an ave–bell in the front.
dłowy dach z wieżyczką na sygnaturkę od frontu. Bryła The body of the building, which is supported with but-
budynku opięta szkarpami posiada charakterystyczne tresses, has a characteristic entrance and windows with
wejście i okna z ostry­ i łukami. Kapliczka została grun-
m sharp arches. The Local people have restored and reno-
townie wyremontowana i odrestaurowana z inicjatywy vated the chapel. The chapel is situated in 3-Maja Street
miejscowej ludności. Zlokalizowana jest przy drodze in Maków Podhalański.
głównej w Makowie Podhalańskim.
Anna Koziana
Pani Anna zajmuje się haftem Anna Koziana has been engaged in
odkąd skończyła siedemnaście lat. embroidery since she was seventeen
Pracowała w Cepelii w lokalnej years old. She worked in The Folk
spółdzielni „Makowianka”. and Artistic Handicraft Society
Przeprowadziła ponad dwieście “Makowianka”. She has conducted
kursów haftu. Wielokrotnie above two hundred courses of
reprezentowała Maków Podhalański embroidery. She has represented
podczas „Cepeliad”. Haftuje Maków Podhalański many times
obrusy, bieżniki, pościele, serwety during “Cepeliada” (Fairs of Folk
– wszystko w rozmaitych kształtach Art). She embroiders table-cloths,
i rozmiarach. Jest specjalistką table-runners, beddings, teacloths–
zarówno od haftu białego, jak in all shapes and sizes. She is an expert
i kolorowego. in white and colourful embroidery.
Pani Anna zdobyła wiele nagród She has won many awards and
i odznaczeń, między innymi distinctions, including the Oskar
nagrodę Oskara Kolberga, a także Kolberg prize and also numerous
liczne dyplomy i świadectwa diplomas and certificates of
uczestnictwa w targach i pokazach participation in trade fairs and
twórczości ludowej. Artystka sporo demonstrations of folk art. The artist
podróżuje, ze względu na swoje travels a lot of; because of her special
szczególne zdolności hafciarskie jest embroidery skills she is still being
ciągle zapraszana w różne miejsca invited to different places in the
w kraju i za granicą. country and abroad.
Obecnie nadal uczy haftu She has been teaching the so-called
„Makowskiego”, prowadzi pokazy “Maków embroidery” and has been
i kursy rzemiosła. Część jej prac conducting demonstrations and
można zobaczyć podczas Tygodnia courses of the craft. Some of her works
Kultury Beskidzkiej w Żywcu. are exhibited during The Beskid
Uczestniczyła w projekcie Culture Week in Żywiec. She has
współpracy „Lokalni twórcy ostoją participated in the cooperation project
dziedzictwa kulturowego”. Podczas “Local artists the mainstay of cultural
spotkań z twórcami pienińsko- heritage”. She has presented her
gorczańskimi prezentowała swoje embroideries and has exchanged her
hafty, wymieniała się swoimi experience on embroidery as well as
doświadczeniami jak również she has learnt new patterns, colouring
poznała wzory, kolorystykę oraz and techniques of embroidery during
techniki haftu jakie stosują twórcy the meetings with the artists from
spod Trzech Koron. under Three Crowns (Trzy Korony).
21

25. Anna Malinowska
Pani Anna Malinowska całe All her professional life has been
swoje życie zawodowe związała connected with embroidery. She started
z hafciarstwem. Przygodę z haftem embroidering in the The Folk
rozpoczęła w firmie „Makowianka” and Artistic Handicraft Society
oraz Cepelia, w których pracowała “Makowianka” and Cepelia where
przez 20 lat. Obecnie jest na she worked for 20 years. Currently
emeryturze, ale pasja i zamiłowanie she is retired, but her passion for
do haftu pozostało. W dalszym embroidery has remained. She has
ciągu zajmuje się haftowaniem oraz been continuously engaged in the
sprzedażą wyrobów z tzw. „haftem embroidery and sale of products with
makowskim”. Wyroby takie jak: the so-called “Maków embroidery”.
obrusy, serwety, bieżniki, a także She uses hand embroidery stitches
pościel. Haftuje ręcznie na płótnie when she embroiders the products
lnianym nawleczonym na tak zwany such as: table-cloths, teacloths,
„tamborek”. Pani Malinowska swoje table runners and bedding on linen
wyroby prezentowała na różnych fabric attached to embroidery hoop.
wystawach zdobywając liczne nagrody. Mrs. Malinowska has presented her
Inspiracji do projektów haftu Pani works at various exhibitions where she
Anna szuka w kwiatach, ogrodzie has won numerous awards. She draws
i tradycji, ale także w spotkaniach her inspiration from flowers, garden
z twórcami z innych terenów. and tradition, but also from the
W takich spotkaniach Pani Anna meetings with the artists from different
brała udział w czasie realizacji territories. She has participated in
projektu współpracy „Lokalni twórcy these types of meetings during the
ostoją dziedzictwa kulturowego” cooperation project “Local artists the
realizowanego przez Stowarzyszenie mainstay of cultural heritage” realized
LGD „Podbabiogórze”. Poznała by Association LAG “Podbabiogórze”.
technikę haftu, kolorystykę i wzory She has learnt the technique of
z regionu pienińsko-gorczańskiego. embroidery, colouring and patterns
from the region of Pieniny and Gorce.
Mieczysław łuch
Pan Mieczysław jest rzeźbiarzem,
który wykonuje rzeźby Mieczysław Głuch is a sculptor
monumentalne, modernistyczne, who carves monumental,
klasyczne, ceramiczne, sakralne oraz modernist, classical, ceramic,
stylizowane ludowo. Dodatkowo sacred and folk sculptures. He
zajmuje się rzeźbą użytkową oraz is also engaged in utilitarian
wyrobem kapliczek. sculpture and the production of
Dzięki stałemu kontaktowi ze wayside shrines. Because of the
sztuką i środowiskiem twórców, close contact with art and the
w głowie pana Mieczysława circle of artists, an idea to create
zakiełkował pomysł stworzenia an artistic society was born
organizacji artystycznej. in his mind. The Babia Góra
Tak powstało Babiogórskie Society of Culture Artists was
Stowarzyszenie Twórców Kultury, established and he was elected
którego został prezesem– i jest the chairman of this society.
do tej pory. Jednocześnie od He has been the chairman of
2000 r. organizuje on w Makowie this organization to this time.
Podhalańskim międzynarodowe At the same time he has been
plenery malarstwa, rzeźby organizing international outdoor
i ceramiki. workshops of painting, sculpture
W Makowie znajduje się również and pottery since 2000. There is
jego autorska galeria (ponad 147 also his private gallery in Maków
rzeźb), która jest zarazem placówką (over 147 sculptures), which is
Ekomuzeum Babia Góra. also the station of The Babia
Góra Ecomuseum.
22