فصل اول اساسات اقتصاد خرد بخش دوم

2. ‫آلفرد‬‫مارشاالقتصاد‬‫دان‬‫انگلیسی‬‫عرضه‬‫و‬‫تقاضا‬‫را‬‫به‬‫دو‬‫تیغه‬‫قیچی‬‫تشب‬‫یه‬‫میکند‬‫که‬
‫برای‬‫بریدن‬‫پارچه‬‫الزم‬‫هستند‬.‫او‬‫معتقد‬‫است‬‫که‬‫عرضه‬‫و‬‫تقاضا‬‫مانند‬‫دو‬‫تیغ‬‫ه‬‫قیچی‬
‫عمل‬‫کرده‬‫و‬‫با‬‫کمک‬‫یکدیگر‬‫قیمت‬‫کاال‬‫در‬‫بازار‬‫را‬‫تعین‬‫میکند‬.
‫عرضه‬‫منعکس‬‫کننده‬‫شرایط‬‫کمیابی‬‫و‬‫تقاضا‬‫بیان‬‫کننده‬‫خواسته‬‫ها‬‫و‬‫نیازه‬‫ای‬‫افراد‬
‫میباشد‬.‫اگر‬‫کاالیی‬‫کمیاب‬‫باشد‬‫ولی‬‫کسی‬‫تمایل‬‫برای‬‫اکتساب‬‫آن‬‫نداشته‬‫باشد‬‫واضح‬
‫است‬‫که‬‫آن‬‫کاال‬‫نمیتواند‬‫قیمتی‬‫داشته‬‫باشد‬.‫از‬‫طرف‬‫دیگر‬‫اگر‬‫کاالیی‬‫مورد‬‫تقاضا‬
‫واقع‬‫شود‬‫ولی‬‫به‬‫وفور‬‫در‬‫دسترس‬‫باشد‬(‫مثل‬‫هوا‬)‫قیمت‬‫آن‬‫صفر‬‫است‬.‫کاالیی‬‫که‬
‫عرضه‬‫آن‬‫در‬‫مقایسه‬‫تقاضا‬‫برای‬‫آن‬‫کمیاب‬‫است‬‫دارای‬‫قیمتی‬‫بیشتر‬‫از‬‫صف‬‫ر‬‫میباشد‬.
‫بنابرین‬‫در‬‫میابیم‬‫که‬‫قیمت‬‫کاال‬‫بوسیله‬‫تقاضا‬‫و‬‫عرضه‬‫برای‬‫آن‬‫کاال‬‫معی‬‫ن‬‫میشود‬.‫به‬
‫عبارت‬‫دیگر‬‫تقاضا‬‫و‬‫عرضه‬‫عوامل‬‫تعین‬‫کننده‬‫قیمت‬‫کاال‬‫هستند‬.

3. ‫تقاضا‬‫به‬‫جدولی‬‫اطالق‬‫میشود‬‫که‬‫در‬‫آن‬‫مقادیر‬‫مختلفی‬‫از‬‫یک‬‫کاال‬
‫که‬‫مصرف‬‫کنندگان‬‫حاضر‬‫اند‬‫با‬‫قیمت‬‫های‬‫گوناگون‬‫خریداری‬
،‫کنند‬‫نشان‬‫داده‬‫شده‬‫است‬.
‫جدول‬1‫تقاضای‬‫الف‬‫برای‬‫برنج‬‫در‬‫یک‬‫هفته‬‫را‬‫نشان‬‫می‬‫دهد‬.
‫کیلوگرام‬ ‫فی‬ ‫قیمت‬ ‫هفته‬ ‫در‬ ‫برنج‬ ‫تقاضای‬ ‫مقدار‬
5
4
3
2
1
10
20
35
55
80

4. ‫قانون‬‫تقاضا‬‫بیان‬‫میدارد‬‫که‬:‫وقتی‬‫که‬‫قیمت‬‫ک‬‫االیی‬
‫کاهش‬،‫پیداکند‬‫تقاضا‬‫برای‬‫آن‬‫کاال‬‫افزایش‬‫می‬‫ابد‬‫یا‬
‫وقتی‬‫قیمت‬‫کاالیی‬‫افزایش‬‫یابد‬‫تقاضا‬‫برای‬‫آن‬‫کاهش‬
‫پیدا‬‫میکند‬.

5. ‫رابطه‬‫معکوس‬‫بین‬‫قیمت‬‫و‬‫مقدار‬‫تقاضا‬‫را‬‫میتوان‬‫در‬‫دستگا‬‫ه‬
‫مختصات‬‫دو‬‫بعدی‬‫بصورت‬‫منحنی‬‫تقاضا‬‫نشان‬‫داد‬.‫طوریکه‬‫م‬‫قدار‬
‫کاالی‬‫تقاضا‬‫شده‬‫روی‬‫محور‬X‫و‬‫قیمت‬‫های‬‫مختلف‬‫کاال‬‫را‬‫روی‬
‫محور‬Y‫در‬‫نظر‬‫بگیریم‬.
‫چون‬‫رابطه‬‫معکوس‬‫بین‬‫قیمت‬‫و‬‫مقدار‬‫تقاضا‬‫وجود‬،‫دارد‬‫سیر‬
(‫شیب‬)‫منحنی‬‫نزولی‬‫و‬‫به‬‫سمت‬‫راست‬‫است‬.
‫تابع‬‫تقاضا‬‫را‬‫میتوان‬‫بصورت‬Q=f(P)‫نوشت‬.
Q=‫مقدار‬‫تقاضا‬‫برای‬‫کاال‬.
P=‫قیمت‬‫کاال‬.
‫نوت‬:‫منحنی‬‫تقاضا‬‫روی‬‫تخته‬‫رسم‬‫شد‬.

6. (i)‫تقاضای‬‫فرد‬:
‫وقتی‬‫یک‬‫فرد‬‫بطور‬‫مثال‬”‫ب‬“‫مقداری‬‫از‬‫کاال‬‫را‬‫تقاضا‬‫میکند‬‫ا‬‫لبته‬‫با‬
‫قیمت‬‫های‬‫داده‬‫شده‬،‫معین‬‫تقاضای‬‫فرد‬‫گفته‬‫میشود‬.
‫جدول‬2‫تقاضای‬‫فرد‬”‫ب‬“‫را‬‫به‬‫برنج‬‫نشان‬‫میدهد‬.
‫کیلوگرام‬ ‫فی‬ ‫قیمت‬ ‫ماه‬ ‫در‬ ‫تقاضا‬ ‫مقدار‬
5
4
3
2
1
12
23
39
60
87

7. ‫با‬‫فرض‬‫اینکه‬‫در‬‫بازار‬‫فقط‬‫سه‬‫مصرف‬‫کننده‬‫وجود‬،‫دارد‬‫با‬‫جم‬‫ع‬
‫مقادیر‬‫تقاضای‬‫آنها‬‫به‬‫ازاء‬‫قیمت‬‫های‬،‫مختلف‬‫تقاضای‬‫بازار‬‫بد‬‫ست‬
‫خواهد‬‫آمد‬.
‫جدول‬3‫مقادیر‬‫تقاضای‬‫افراد‬،‫الف‬‫ب‬‫و‬‫ج‬‫و‬‫مجموع‬‫تقاضای‬‫آنها‬‫ک‬‫ه‬
‫تقاضای‬‫بازار‬‫است‬‫را‬‫به‬‫ازاء‬‫قیمت‬‫های‬‫مختلف‬‫نشان‬‫میدهد‬.
‫تقاضای‬ ‫جمع‬
‫بازار‬
‫ج‬ ‫تقاضای‬ ‫ب‬ ‫تقاضای‬ ‫الف‬ ‫تقاضای‬ ‫قیمت‬
30
60
100
154
221
8
17
26
39
54
12
23
39
60
87
10
20
35
55
80
5
4
3
2
1

8. ‫اگر‬‫قیمت‬‫هرکیلو‬‫برنج‬5‫افغانی‬،‫باشد‬‫در‬‫بازار‬‫مجموعآ‬30
‫کیلوگرام‬‫تقاضا‬‫میشود‬(‫مجموع‬‫تقاضای‬‫مصرف‬‫کنندگ‬‫ان‬‫در‬
‫بازار‬).‫اگر‬‫قیمت‬‫کاهش‬،‫یابد‬‫مقدار‬‫تقاضا‬‫افزایش‬‫پید‬‫ا‬‫میکند‬.
‫رابطه‬‫معکوس‬‫که‬‫بین‬‫قیمت‬‫و‬‫مقدار‬‫تقاضای‬‫یک‬‫مصرف‬
‫کننده‬‫وجود‬،‫دارد‬‫در‬‫بازار‬‫نیز‬‫صادق‬‫است‬.
‫منحنی‬‫تقاضای‬‫بازار‬‫را‬‫نیز‬‫میتوان‬‫با‬‫جمع‬‫افقی‬‫منحنی‬‫های‬
‫تقاضای‬‫مصرف‬‫کنندگان‬‫به‬‫ازاء‬‫قیمت‬‫های‬‫مختلف‬‫بدست‬
‫آورد‬.
‫نوت‬:‫منحنی‬‫تقاضای‬‫بازار‬‫روی‬‫تخته‬‫رسم‬‫شد‬.

9. ‫عرضه‬‫را‬‫نیز‬‫میتوان‬‫در‬‫جدول‬‫با‬‫قیمت‬‫های‬‫داده‬‫شده‬‫نشان‬‫داد‬.
‫جدول‬4‫عرضه‬‫برنج‬‫تولید‬‫کننده‬‫الف‬‫در‬‫بازار‬‫به‬‫ازاء‬‫قیمت‬‫های‬‫داده‬‫شد‬‫ه‬‫را‬
‫نشان‬‫میدهد‬:
‫هرکیلوگرام‬ ‫ازاء‬ ‫به‬ ‫برنج‬ ‫قیمت‬ ‫هفته‬ ‫در‬ ‫عرضه‬ ‫مقدار‬
5
4
3
2
1
60
50
35
20
5

10. ‫طوریکه‬‫در‬‫جدول‬‫فوق‬‫مشاهده‬،‫میشود‬‫چنانچه‬‫قیمت‬
‫هرکیلو‬‫برنج‬‫در‬‫بازار‬1‫افغانی‬،‫باشد‬‫تولید‬‫کننده‬‫الف‬
‫مقدار‬5‫کیلوگرام‬‫برنج‬‫در‬‫هفته‬‫عرضه‬‫میکند‬.‫مقدار‬
‫عرضه‬‫تولید‬‫کننده‬‫با‬‫افزایش‬‫قیمت‬‫برنج‬‫در‬‫بازار‬‫ا‬‫ضافه‬
‫میشود‬‫و‬‫در‬‫صورتیکه‬‫قیمت‬‫به‬5‫افغانی‬‫برای‬‫هرکیلو‬
‫افزایش‬،‫یابد‬‫مقدار‬‫عرضه‬‫تولید‬‫کننده‬‫نیز‬‫به‬60‫کیلوگرام‬
‫در‬‫هفته‬‫افزایش‬‫خواهد‬‫یافت‬.

11. (i)‫قانون‬‫عرضه‬:
‫قانون‬‫عرضه‬‫بیانگر‬‫این‬‫واقعیت‬‫است‬‫که‬‫بین‬‫مقدار‬‫عرضه‬‫یک‬‫کاال‬
‫و‬‫قیمت‬‫آن‬‫رابطه‬‫مستقیمی‬‫وجود‬‫دارد‬.‫بدین‬‫معنی‬‫که‬‫اگر‬‫قیمت‬
‫کاالیی‬‫افزایش‬،‫یابد‬‫مقدار‬‫عرضه‬‫آن‬‫کاال‬‫نیز‬‫افزایش‬‫پیدا‬‫می‬‫کند‬‫و‬
‫برعکس‬!
(ii)‫منحنی‬‫عرضه‬:
‫رابطه‬‫مستقیم‬‫بین‬‫قیمت‬‫و‬‫مقدار‬‫عرضه‬‫را‬‫میتوان‬‫در‬‫دستگاه‬‫مخ‬‫تصات‬
‫دو‬‫بعدی‬‫بصورت‬‫منحنی‬‫عرضه‬‫نشان‬‫داد‬.‫منحنی‬‫عرضه‬‫را‬‫به‬‫همان‬
‫طریقی‬‫که‬‫در‬‫مورد‬‫رسم‬‫منحنی‬‫تقاضا‬‫عمل‬،‫شد‬‫رسم‬‫میکنیم‬.
‫توجه‬‫کنید‬‫که‬‫روی‬‫محور‬X‫مقدار‬‫عرضه‬‫و‬‫روی‬‫محور‬Y‫قیمت‬‫کاال‬
‫در‬‫نظر‬‫گرفته‬‫میشود‬.(‫منحنی‬‫روی‬‫تخته‬‫رسم‬‫شد‬)

12. (iii)‫عرضه‬‫تولید‬‫کننده‬‫و‬‫عرضه‬‫بازار‬:
‫الف‬‫عرضه‬‫تولید‬‫کننده‬‫یا‬‫مفرد‬:
‫وقتی‬‫صرف‬‫مقدار‬‫عرضه‬‫یک‬‫عرضه‬‫کننده‬‫را‬‫با‬‫قیمت‬‫های‬‫داده‬‫ش‬‫ده‬
‫مدنظر‬،‫گیریم‬‫عرضه‬‫تولید‬‫کننده‬‫یا‬‫عرضه‬‫منفرد‬‫گفته‬‫میش‬‫ود‬.
‫ب‬‫عرضه‬‫بازار‬:
‫عرضه‬‫بازار‬‫از‬‫جمع‬‫عرضه‬‫یکایک‬‫تولید‬‫کنندگان‬‫بدست‬‫می‬‫آی‬،‫د‬
‫چنانچه‬‫در‬‫بازار‬‫فقط‬‫یک‬‫تولید‬‫کننده‬‫وجود‬‫داشته‬،‫باشد‬‫درین‬‫صورت‬
‫منحنی‬‫عرضه‬‫تولید‬‫کننده‬‫الف‬‫که‬‫در‬‫مرد‬‫قبل‬‫رسم‬‫گردیده‬‫همان‬
‫منحنی‬‫عرضه‬‫بازار‬‫خواهد‬‫بود‬.

13. ‫حال‬‫اگر‬‫فرض‬‫کنیم‬‫که‬‫به‬‫ازاء‬‫قیمت‬‫های‬‫مختلف‬‫به‬‫عنوان‬‫مثال‬
200‫تولید‬‫کننده‬(‫عرضه‬‫کننده‬)‫برنج‬‫در‬‫بازار‬‫وجود‬‫خواهد‬‫دا‬‫شت‬
‫که‬‫همگی‬‫در‬‫مقابل‬‫قیمت‬‫های‬‫مختلف‬‫مقادیر‬‫مساوی‬‫تولید‬‫کنن‬‫ده‬
‫الف‬‫را‬‫به‬‫بازار‬‫عرضه‬،‫میکنند‬‫درینصورت‬‫جدول‬‫و‬‫منحنی‬
‫عرضه‬‫بازار‬‫بصورت‬‫زیر‬‫خواهد‬‫بود‬:
‫جد‬.‫ل‬5‫عرضه‬‫بازار‬‫برای‬‫برنج‬‫را‬‫نشان‬‫میدهد‬.
‫تولید‬ ‫ُل‬‫ک‬ ‫مقدار‬ ‫کنندگان‬ ‫تولید‬ ‫تعداد‬ ‫الف‬ ‫کننده‬ ‫تولید‬ ‫قیمت‬
12000
100000
7000
4000
1000
200
200
200
200
200
60
50
35
20
5
5
4
3
2
1

14. ‫پیش‬‫از‬‫آنکه‬‫تعادل‬‫قیمت‬‫در‬‫بازار‬‫را‬‫روی‬‫منحنی‬‫عرضه‬‫و‬‫تقاضا‬‫رسم‬
،‫کنیم‬‫بهتر‬‫است‬‫جدول‬6‫که‬،‫عرضه‬‫تقاضا‬‫و‬‫تعادل‬‫قیمت‬‫را‬‫نشان‬
،‫میدهد‬‫ببینیم‬:
‫جدول‬6‫مقادیر‬،‫عرضه‬‫تقاضا‬‫و‬‫تعادل‬‫بازار‬‫در‬‫هفته‬‫به‬‫ازاء‬‫قیمت‬
‫های‬‫مختلف‬‫را‬‫نشان‬‫میدهد‬.
‫اضافه‬ ‫یا‬ ‫تقاضا‬ ‫اضافه‬
‫عرضه‬
‫تقاضا‬ ‫مقدار‬ ‫عرضه‬ ‫مقدار‬ ‫قیمت‬
10000
6000
00*
7000
15000
2000
4000
7000
11000
16000
12000
10000
7000
4000
1000
5
4
3*
2
1

15. ‫شرح‬‫جدول‬6‫و‬‫منحنی‬:
‫طوریکه‬‫مالحظه‬،‫میشود‬‫نقطه‬‫تعادل‬‫که‬‫محل‬‫برخورد‬‫منحنی‬‫های‬
‫عرضه‬‫و‬‫تقاضای‬‫برنج‬،‫است‬‫نقطه‬E‫میباشد‬‫که‬‫درین‬‫نقطه‬‫عرضه‬
‫کنندگان‬‫و‬‫تقاضا‬‫کنندگان‬‫به‬‫ازاء‬‫قیمت‬‫هرکیلو‬3‫افغانی‬‫برای‬‫برنج‬
‫مقدار‬7000‫کیلو‬‫در‬‫هفته‬‫عرضه‬‫و‬‫تقاضا‬‫میکنند‬.
‫چنانچه‬‫قیمت‬4‫افغانی‬‫باشد‬‫به‬‫میزان‬6000‫کیلوگرام‬‫اضافه‬
‫عرضه‬‫بوجود‬‫میاید‬‫و‬‫چنانچه‬‫قیمت‬2‫افغانی‬‫تعین‬‫شود‬7000
‫کیلوگرام‬‫اضافه‬‫تقاضا‬‫وجود‬‫دارد‬.
‫اضافه‬‫عرضه‬‫و‬‫تقاضا‬‫باعث‬‫میشود‬‫که‬،‫قیمت‬‫بحالت‬‫قیمت‬‫ت‬‫عادل‬
‫سوق‬‫داده‬‫شود‬.
‫نوت‬:‫منحنی‬‫تعادل‬‫قیمت‬‫در‬‫بازار‬‫رسم‬‫شد‬.

16. ‫نقطه‬E‫از‬‫آنجهت‬‫نقطه‬‫تعادل‬‫است‬‫که‬‫در‬‫قیمت‬3‫افغانی‬‫هردو‬
‫گروه‬‫عرضه‬‫کنندگان‬‫و‬‫تقاضا‬‫کنندگان‬‫مایل‬‫اند‬‫مقدار‬‫ثابت‬7000
‫کیلوگرام‬‫را‬‫در‬‫بازار‬‫عرضه‬‫و‬‫تقاضا‬‫نمایند‬.
‫قیمت‬P=3‫را‬‫قیمت‬‫در‬‫حال‬‫تعادل‬‫مینامند‬‫چون‬‫به‬‫ازاء‬‫هرقیمتی‬
‫باالتر‬‫از‬3‫افغانی‬‫اضافه‬‫عرضه‬‫بوجود‬‫میاید‬.‫اضافه‬‫عرضه‬‫در‬
‫بازار‬‫باعث‬‫پاین‬‫آمدن‬‫قیمت‬‫میشود‬‫و‬‫دوباره‬‫قیمت‬‫بحالت‬‫تع‬‫ادل‬
‫پایدار‬‫یعنی‬P=3‫کاهش‬‫پیدا‬‫میکند‬.
‫همچنین‬‫به‬‫ازاء‬‫قیمت‬‫های‬‫پاینتر‬‫از‬P=3،‫اضافه‬‫تقاضا‬‫بوجود‬
‫میاید‬‫که‬‫موجب‬‫افزایش‬‫قیمت‬‫تا‬‫سطح‬P=3‫میگردد‬.‫اینگونه‬‫تحلیل‬
‫را‬‫میکانیسم‬‫قیمت‬‫مینامند‬.

17. ‫اگر‬‫فرض‬‫کنیم‬‫که‬‫با‬‫ثابت‬‫ماندن‬‫قیمت‬‫در‬،‫هرسطحی‬‫در‬‫آمد‬‫فرد‬
‫افزایش‬‫پیدا‬،‫میکند‬‫درینصورت‬‫مصرف‬‫کننده‬‫مقدار‬‫تقاض‬‫ای‬‫خودرا‬
‫به‬‫ازاء‬‫قیمت‬‫های‬‫مختلف‬‫افزایش‬‫دهد‬.‫این‬‫امر‬‫موجب‬‫تغیر‬‫مکان‬
‫منحنی‬‫تقاضا‬‫به‬‫سمت‬‫راست‬‫یعنی‬‫از‬D1D1‫به‬D2D2‫میشود‬.
‫نوت‬:
‫تغیرات‬‫در‬‫منحنی‬‫تقاضا‬‫روی‬‫تخته‬‫رسم‬‫شد‬.
‫درینصورت‬‫گفته‬‫میشود‬‫که‬‫افزایش‬‫تقاضا‬‫در‬‫نتیجه‬‫افزایش‬‫درآمد‬
‫بوجود‬‫آمده‬‫است‬.‫بدهی‬،‫است‬‫چنانچه‬‫درآمد‬‫کم‬،‫شود‬‫منحنی‬‫تقاض‬‫ا‬
‫به‬‫سمت‬‫چپ‬‫انتقال‬‫پیدا‬‫میکند‬.

18. ‫توضیحات‬‫اضافی‬:
‫اگر‬‫قیمت‬‫یک‬‫کاال‬‫تغیر‬،‫کند‬‫مقدار‬‫تقاضا‬‫بر‬‫ر‬‫وی‬
‫منحنی‬‫تقاضا‬‫تغیر‬‫میکند‬‫در‬‫حالیکه‬‫اگر‬‫سای‬‫ر‬‫عوامل‬
‫تعین‬‫کننده‬‫تقاضا‬‫مثل‬:‫در‬‫آمد‬‫و‬‫سلیقه‬‫مصرف‬‫کننده‬
‫تغیر‬،‫نماید‬‫منحنی‬‫تقاضا‬‫به‬‫سمت‬‫چپ‬‫و‬‫یا‬‫راس‬‫ت‬
‫تغیر‬‫مکان‬‫میدهد‬.

19. ‫بهمان‬‫ترتیبی‬‫که‬‫در‬‫مورد‬‫منحنی‬‫تقاضا‬‫گفته‬،‫شد‬‫منحنی‬‫عرض‬‫ه‬‫میتواند‬
‫به‬‫دلیل‬‫تغیرات‬‫سایر‬‫عوامل‬‫تعین‬‫کننده‬‫عرضه‬‫غیر‬‫از‬‫قیمت‬‫مث‬‫آل‬
‫کاهش‬‫و‬‫یا‬‫افزایش‬‫هزینه‬‫های‬،‫تولید‬‫تغیر‬‫مکان‬‫دهد‬.
‫تغیر‬‫مکان‬‫و‬‫انتقال‬‫منحنی‬‫عرضه‬‫نیز‬‫میتواند‬‫باعث‬‫تغیر‬‫در‬‫ق‬‫یمت‬‫و‬
‫مقدار‬‫تعادل‬‫در‬‫بازار‬‫شود‬.(‫شکل‬‫رسم‬‫شد‬).
‫درینجا‬‫نیز‬‫اگر‬‫قیمت‬‫کاال‬‫تغیر‬،‫کند‬‫باعث‬‫تغیر‬‫مقدار‬‫عرضه‬‫بر‬‫روی‬
‫منحنی‬‫عرضه‬‫میگردد‬‫در‬‫حالیکه‬‫اگر‬‫سایر‬‫عوامل‬‫تعین‬‫کننده‬‫عر‬‫ضه‬
‫مثل‬‫هزینه‬،‫تولید‬‫تغیر‬‫کند‬‫منحنی‬‫عرضه‬‫به‬‫سمت‬‫راست‬‫و‬‫یا‬‫چ‬‫پ‬
‫انتقال‬‫پیدا‬‫میکند‬.
‫بدهی‬،‫است‬‫چنانچه‬‫منحنی‬‫های‬‫عرضه‬‫و‬‫تقاضا‬‫همزمان‬‫با‬‫یکدیگر‬‫ب‬‫ه‬
‫سمت‬‫چپ‬‫و‬‫یا‬‫راست‬‫انتقال‬،‫پیداکنند‬‫موقعیت‬‫تعادل‬‫تغیر‬‫خواه‬‫د‬‫کرد‬.

20. A-‫ارتجاعیت‬‫تقاضا‬:
(i)‫ارتجاعیت‬‫تقاضا‬‫نسبت‬‫به‬‫قیمت‬:‫بطور‬‫کلی‬‫ارتجاعیت‬،‫تقاضا‬
‫عکس‬‫العمل‬‫و‬‫حساسیت‬‫مقدار‬‫تقاضا‬‫را‬‫در‬‫مقابل‬‫تغیر‬‫قیمت‬‫کاال‬
‫نشان‬‫میدهد‬.‫بطور‬‫دقیق‬‫تر‬‫ارتجاعیت‬‫تقاضا‬‫عبارت‬‫است‬‫از‬:
‫نسبت‬‫تغیر‬‫درصدی‬‫در‬‫مقدار‬‫تقاضا‬‫به‬‫تغیر‬‫درصدی‬‫در‬‫قی‬‫مت‬
‫کاال‬.
Ed=‫درصدی‬‫تغیرات‬‫مقدار‬‫تقاضا‬/‫درصدی‬‫تغیرات‬‫در‬‫قیمت‬‫ک‬‫اال‬
‫یا‬
Ed= (Q2-Q1)/ (Q1+Q2)/ 2 /(P2-P1)/ (P1+P2)/2

21. ‫برای‬‫وضاحت‬‫بیشتر‬‫این‬‫موضوع‬‫مثال‬‫ذیل‬‫را‬‫مد‬‫نظر‬‫میگیریم‬:
‫بطور‬‫مثال‬‫دو‬‫نقطه‬A‫و‬B‫را‬‫روی‬‫منحنی‬‫تقاضا‬‫با‬‫ترکیبات‬‫قیمت‬‫و‬
‫مقدار‬‫به‬‫شرح‬‫زیر‬‫در‬‫نظر‬‫میگیریم‬:
‫نقاط‬A‫و‬B‫را‬‫روی‬‫منحنی‬‫تقاضا‬‫در‬‫نطر‬‫میگیریم‬(‫منحنی‬‫روی‬
‫تخته‬‫رسم‬‫شد‬).
‫تقاضا‬ ‫مقدار‬ ‫قیمت‬ ‫دونقطه‬‫منحنی‬ ‫روی‬
30
50
12
10
A
B

22. ‫برای‬‫محاسبه‬‫ضریب‬‫ارتجاعیت‬‫یا‬‫کشش‬‫تقاضا‬‫نسبت‬‫به‬‫قیمت‬‫مینو‬‫یسیم‬:
Ed= (50-30)/ (30+50)/2 /(10-12)/ (12+10)/2
=20/40/-2/11
=-11/4= -2.75
‫بدین‬‫ترتیب‬‫میتوان‬‫گفت‬‫که‬‫یک‬‫درصد‬‫تغیر‬‫در‬‫قیمت‬‫کاال‬‫باعث‬2.5‫درصد‬
‫تغیر‬‫در‬‫قیمت‬‫عکس‬‫خواهد‬‫شد‬.‫توجه‬‫کنید‬‫که‬‫عالمت‬‫ضریب‬‫ارتجاعیت‬
‫همیشه‬‫منفی‬‫است‬‫چون‬‫قیمت‬‫و‬‫مقدار‬‫تقاضا‬‫در‬‫حالت‬‫عادی‬‫در‬‫جهت‬‫عکس‬
‫هم‬‫تغیر‬‫پیدامیکنند‬.
‫انواع‬‫ارتجاعیت‬‫های‬‫تقاضا‬‫نظر‬‫به‬‫میالن‬‫منحنی‬‫ها‬:
‫اقتصاد‬‫دانان‬‫معموآل‬‫قیمت‬‫مطلقه‬‫اندازهای‬‫مختلف‬‫عددی‬‫ضریب‬‫ارتجاعیت‬‫ر‬‫ا‬
‫بصورت‬‫زیر‬‫بیان‬‫میکنند‬.
1-‫هرگاه‬‫ضریب‬‫ارتجاعیت‬ed˃1،‫باشد‬‫تقاضا‬‫دارای‬‫ارتجاعیت‬‫است‬.
2-‫هرگاه‬‫ضریب‬‫ارتجاعیت‬ed˂1،‫باشد‬‫تقاضا‬‫ارتجاعیت‬‫ندارد‬.
3-‫هرگاه‬‫ضریب‬‫ارتجاعیت‬ed=1،‫باشد‬‫تقاضا‬‫دارای‬‫ارتجاعیت‬‫واحد‬‫است‬.

23. ‫نتیجه‬‫گیری‬:
‫ارتجاعیت‬‫تقاضا‬‫در‬‫تصمیم‬‫گیری‬‫های‬‫شرکت‬‫های‬‫تولیدی‬‫در‬‫رابط‬‫ه‬‫با‬
‫تعین‬‫و‬‫تغیر‬‫قیمت‬‫از‬‫اهمیت‬‫خاص‬‫برخوردار‬‫است‬.‫چنانچه‬‫بنگاه‬‫تو‬‫لیدی‬
‫از‬‫چگونگی‬‫ارتجاعیت‬‫تقاضا‬‫برای‬‫کاالی‬‫تولیدی‬‫اش‬‫آگاه‬،‫باشد‬‫م‬‫یتواند‬
‫اثرات‬‫تغیرات‬‫قیمت‬‫بر‬‫حجم‬‫فروش‬‫کاالی‬‫خود‬‫را‬‫پیشبینی‬‫کند‬.
‫نوت‬:‫ارتجاعیت‬=،‫کشش‬‫بنگاه‬‫تولدی‬=‫شرکت‬‫تولیدی‬

24. (ii)‫مقایسه‬‫ارتجاعیت‬‫تقاضا‬‫با‬‫قیمت‬‫برای‬‫دو‬‫کاال‬:
‫ارتجاعیت‬‫پذیری‬‫و‬‫یا‬‫بی‬‫کشش‬‫بودن‬‫تقاضا‬‫نسبت‬‫به‬‫قیمت‬‫را‬‫میتوان‬
‫از‬‫روی‬‫منحنی‬‫های‬‫تقاضا‬‫ارزیابی‬‫کرد‬.(‫منحنی‬‫های‬‫الف‬‫و‬‫ب‬‫روی‬
‫تخته‬‫رسم‬‫شدند‬).
‫شرح‬‫منحنی‬‫ها‬:‫چنانچه‬‫قیمت‬‫کاالی‬‫الف‬‫از‬P1‫به‬P2‫کاهش‬،‫پیداکند‬
‫مقدار‬‫تقاضا‬‫در‬‫شکل‬‫الف‬‫به‬‫میزان‬Q1Q2‫افزایش‬‫میابد‬.‫در‬‫حالیکه‬
‫همین‬‫تغیر‬‫در‬‫قیمت‬‫باعث‬Q3Q4‫واحد‬‫تغیر‬‫در‬‫مقدار‬‫تقاضای‬‫کاالی‬
‫ب‬‫خواهد‬‫داشت‬.
‫مالحظه‬‫میشود‬‫که‬‫تقاضا‬‫در‬‫قبال‬‫تغیرات‬‫قیمت‬‫در‬‫شکل‬‫الف‬‫دا‬‫رای‬
‫حساسیت‬‫بیشتری‬‫نسبت‬‫به‬‫تقاضای‬‫شکل‬‫ب‬‫دارد‬.‫لذا‬‫میتوا‬‫ن‬‫گفت‬‫که‬
‫تقاضا‬‫برای‬‫کاالی‬‫الف‬‫با‬‫ارتجاعیت‬‫تر‬‫از‬‫تقاضا‬‫برای‬‫کاالی‬‫ب‬
‫است‬.

25. ‫موارد‬‫خاص‬‫ارتجاعیت‬‫تقاضا‬‫نسبت‬‫به‬‫قیمت‬:
‫بطور‬‫کلی‬‫سه‬‫مورد‬‫خاص‬‫از‬‫ضریب‬‫ارتجاعیت‬‫منحنی‬‫های‬‫تقاضا‬‫را‬‫ب‬‫ه‬
‫شرح‬‫زیر‬‫بررسی‬‫میکنیم‬(‫ارتجاعیت‬‫تقاضا‬‫نظر‬‫به‬‫عواملی‬‫که‬‫باال‬‫ی‬‫تقاضا‬
‫تاثیر‬‫دارند‬):
1.‫اگر‬‫شرکت‬‫تولیدی‬‫دارای‬‫تقاضای‬‫خطی‬‫موازی‬‫محور‬X،‫باشد‬‫گفته‬
‫میشود‬‫که‬‫تقاضا‬‫دارای‬‫ارتجاعیت‬‫کامل‬‫است‬.‫درین‬‫حالت‬ed=∞‫است‬.
‫افقی‬‫بودن‬‫منحنی‬‫تقاضا‬‫این‬‫واقعیت‬‫را‬‫بیان‬‫میکند‬‫که‬‫اگر‬‫شرک‬‫ت‬،‫تولیدی‬
‫قیمت‬‫را‬‫بیش‬‫از‬P1‫تعین‬،‫کند‬‫تقاضا‬‫به‬‫صفر‬‫کاهش‬‫پیدا‬‫میکند‬.(‫ش‬‫کل‬‫الف‬
‫رسم‬‫شود‬).
2.‫اگر‬‫تقاضا‬‫برای‬‫کاال‬‫عمودی‬،‫باشد‬‫گفته‬‫میشود‬‫که‬‫تقاضا‬‫کامآل‬‫بی‬‫کشش‬
‫است‬.‫مقدار‬‫تقاضا‬‫نسبت‬‫به‬‫تغیرات‬‫قیمت‬‫حساسیت‬‫ندشته‬‫و‬‫ضر‬‫یب‬
‫ارتجاعیت‬‫تقاضا‬‫نسبت‬‫به‬‫قیمت‬‫صفر‬‫است‬.(‫شکل‬‫ب‬).Ed=0
3.‫بالخره‬‫سومین‬‫مورد‬‫خاص‬‫وقتی‬‫است‬‫که‬‫ضریب‬‫ارتجاعیت‬‫در‬‫طول‬
‫منحنی‬‫تقاضا‬‫مساوی‬‫به‬1‫است‬.Ed=1(‫منحنی‬‫های‬‫موارد‬‫خاص‬‫رسم‬
‫شد‬)

26. (iii)‫ارتجاعیت‬‫متقاطع‬‫تقاضا‬:
‫در‬‫ارتجاعیت‬‫متقاطع‬‫یا‬‫کشش‬‫غیر‬،‫مستقیم‬‫تقاضا‬‫نسبت‬‫به‬‫قی‬،‫مت‬
‫چگونگی‬‫تغیرات‬‫تقاضا‬‫برای‬‫یک‬‫کاال‬‫را‬‫در‬‫قبال‬‫کاالی‬‫دیگر‬‫م‬‫ورد‬
‫مطالعه‬‫قرار‬‫میدهیم‬.
 C = ‫درصدی‬‫تغیرات‬‫در‬‫مقدار‬‫تقاضای‬‫کاالی‬‫الف‬/‫درصدی‬‫تغیر‬‫در‬
‫قیمت‬‫کاالی‬‫ب‬
 = ∆QA/QA / ∆PB/PB
‫عالمت‬‫مثبت‬‫و‬‫یا‬‫منفی‬‫ضریب‬‫کشش‬‫متقاطع‬‫تقاضا‬‫نشان‬‫دهنده‬‫ج‬‫انشنی‬
‫و‬‫یا‬‫مکمل‬‫بودن‬‫دو‬‫کاال‬‫میباشد‬.
‫اگر‬‫عالمت‬‫ضریب‬‫ارتجاعیت‬‫مثبت‬،‫باشد‬‫دو‬‫کاال‬‫باهم‬‫قابل‬‫جانش‬‫ینی‬
‫هستند‬‫و‬‫چنانچه‬‫عالمت‬‫منفی‬،‫باشد‬‫دو‬‫کاال‬‫مکمل‬‫یکدیگر‬‫خواهند‬‫ب‬‫ود‬.

27. (iv)‫اثر‬‫جانشینی‬‫و‬‫در‬‫آمدی‬:
‫کاهش‬‫قیمت‬‫یک‬‫کاال‬‫در‬‫رابطه‬‫با‬‫تقاضا‬‫برای‬‫آن‬‫کاال‬‫میتواند‬‫دو‬‫نوع‬
‫اثر‬‫بوجود‬‫آورد‬‫که‬‫در‬‫اقتصاد‬‫به‬‫اثر‬‫جانشینی‬‫و‬‫اثر‬‫درآمدی‬‫مشهو‬‫ر‬
‫اند‬:
1-‫اثر‬‫جانشینی‬:‫چنانچه‬‫قیمت‬‫کاالیی‬‫کاهش‬‫یابد‬‫با‬‫فرض‬‫این‬‫که‬‫قیمت‬
‫سایر‬‫کاال‬‫ها‬‫ثابت‬،‫باشد‬‫این‬‫امکان‬‫وجود‬‫دارد‬‫که‬‫مصرف‬‫کننده‬
‫تقاضای‬‫خود‬‫را‬‫برای‬‫آن‬‫کاال‬‫افزایش‬‫دهد‬.‫افزایش‬‫تقاضا‬‫برای‬‫ک‬‫اال‬
‫ممکن‬‫است‬‫تا‬‫آنجا‬‫ادامه‬‫پیداکند‬‫که‬‫مصرف‬‫کننده‬‫به‬‫دلیل‬‫اینکه‬‫سایر‬
‫کاالها‬‫برایش‬‫در‬‫مقایسه‬‫با‬‫کاالی‬‫ارزان‬،‫شده‬‫گران‬‫تر‬‫شده‬،‫است‬
‫مصرف‬‫آنرا‬‫جانشین‬‫مصرف‬‫کاالهای‬‫دیگر‬‫نماید‬.‫این‬‫اثر‬‫کاهش‬‫قی‬‫مت‬
‫را‬‫اثر‬‫جانشنی‬‫مینامند‬.
‫مثآل‬‫اگر‬‫قیمت‬‫مرغ‬‫کاهش‬‫یابد‬‫مصرف‬‫کننده‬‫از‬‫مصرف‬‫گوشت‬‫ک‬‫استه‬
‫و‬‫مصرف‬‫مرغ‬‫را‬‫اضافه‬‫میکند‬.‫درینصورت‬‫مرغ‬‫جانشن‬‫گوشت‬
‫میشود‬.

28. (ii)‫اثر‬‫درآمدی‬:
‫چنانچه‬‫قیمت‬‫کاالیی‬‫کاهش‬‫یابد‬‫میتوان‬‫گفت‬‫که‬‫مصرف‬‫کننده‬‫ب‬‫ا‬‫بودجه‬
‫ثابت‬‫میتواند‬‫مقدار‬‫بیشتری‬‫از‬‫آن‬‫کاال‬‫را‬‫خریداری‬،‫کند‬‫به‬‫عبار‬‫ت‬‫دیگر‬
‫قدرت‬‫خرید‬‫مصرف‬‫کننده‬‫افزایش‬‫پیدا‬‫میکند‬.‫این‬‫اثر‬‫کاهش‬‫قیم‬‫ت‬‫را‬‫اثر‬
‫درآمدی‬‫گویند‬.

29. ‫هرگاه‬‫تقاضا‬‫ارتجاعی‬،‫باشد‬‫افزایش‬1%‫قیمت‬‫باعث‬‫کاهش‬‫اضافه‬‫از‬1%‫در‬
‫مقدار‬‫تقاضا‬‫گردیده‬‫و‬‫در‬‫نتیجه‬‫مخارج‬‫مستهلکین‬‫کاهش‬‫میابد‬.
‫هرگاه‬‫تقاضا‬‫غیر‬‫ارتجاعی‬،‫باشد‬‫افزایش‬1%‫قیمت‬‫باعث‬‫کاهش‬‫کمتر‬‫از‬1%‫در‬
‫مقدار‬‫تقاضا‬‫گردیده‬‫و‬‫در‬‫نتیجه‬‫مخارج‬‫مستهلکین‬‫افزایش‬‫میماند‬.
‫هرگاه‬‫تقاضا‬‫ارتجاعیت‬‫واحد‬‫داشته‬،‫باشد‬‫افزای‬1%‫قیمت‬‫باعث‬‫کاهش‬1%‫در‬
‫مقدار‬‫تقاضا‬‫گردیده‬‫و‬‫در‬‫نتیجه‬‫مخارج‬‫مستهلکین‬‫ثابت‬‫میماند‬.
‫تولید‬‫کنندگان‬:
‫هرگاه‬‫تقاضا‬‫ارتجاعی‬،‫باشد‬‫افزایش‬1%‫قیمت‬‫باعث‬‫کاهش‬‫اضافه‬‫از‬1%‫در‬
‫مقدار‬‫تقاضا‬،‫گردیده‬‫عواید‬‫تولیدکنندگان‬‫کاهش‬‫میابد‬.
‫هرگاه‬‫تقاضا‬‫غیر‬‫ارتجاعی‬،‫باشد‬‫افزایش‬1%‫قیمت‬‫باعث‬‫کاهش‬‫کمتر‬‫از‬1%‫در‬
‫مقدار‬‫تقاضا‬‫گردیده‬‫و‬‫عواید‬‫تولیدکنندگان‬‫افزایش‬‫میابد‬.
‫هرگاه‬‫تقاضا‬‫ارتجاعیت‬‫واحد‬‫داشته‬،‫باشد‬1%‫افزایش‬‫قیمت‬‫باعث‬‫کاهش‬1%‫تقاضا‬
‫شده‬‫و‬‫عاید‬‫تولید‬‫کنندگان‬‫ثابت‬‫میماند‬.

30. ‫همان‬‫طوریکه‬‫در‬‫مورد‬‫کشش‬‫تقاضا‬‫نسبت‬‫به‬‫قیمت‬‫گفته‬،‫شد‬‫کشش‬‫ع‬‫رضه‬
‫هم‬‫نسبت‬‫به‬،‫قیمت‬‫عکس‬‫العمل‬‫و‬‫حساسیت‬‫مقدار‬‫عرضه‬‫در‬‫قبال‬‫تغیر‬‫قیمت‬
‫کاال‬‫را‬‫نشان‬‫میدهد‬.
‫ضریب‬‫کشش‬‫عرضه‬‫نسبت‬‫به‬‫قیمت‬‫برخالف‬‫ضریب‬‫کشش‬‫تقاضا‬‫ن‬‫سبت‬‫به‬
‫قیمت‬‫که‬‫منفی‬،‫بود‬‫مثبت‬‫میباشد‬‫چون‬‫هرگونه‬‫افزایشی‬‫در‬‫قیمت‬‫باع‬‫ث‬‫افزایش‬
‫مقدار‬‫عرضه‬‫خواهد‬‫شد‬.‫ضریب‬‫کشش‬‫عرضه‬‫نشان‬‫میدهد‬‫که‬‫یک‬‫در‬‫صد‬
‫تغیر‬‫در‬‫قیمت‬‫باعث‬‫چند‬‫درصد‬‫تغیر‬‫در‬‫مقدار‬‫عرضه‬‫خواهد‬‫شد‬.
1.‫اگر‬es˃1،‫باشد‬‫عرضه‬‫دارای‬‫ارتجاعیت‬‫است‬.
2.‫اگر‬es˂1‫باشد‬‫عرضه‬‫بی‬‫کشش‬،‫است‬‫و‬
3.‫اگر‬es=1،‫باشد‬‫عرضه‬‫با‬‫کشش‬‫واحد‬‫خوانده‬‫میشود‬.

31. ‫فارمول‬‫کشش‬‫عرضه‬‫و‬‫مثال‬:
 Es= ‫درصد‬‫تغیرات‬‫در‬‫عرضه‬/‫درصد‬‫تغیرات‬‫قیمت‬‫کاال‬
 Es= (Q2-Q1)/ (Q1+Q2)/2 / (P2-P1)/ (P1+P2)/2
‫ضریب‬‫کشش‬‫عرضه‬‫نیز‬‫میتواند‬،‫بزرگتر‬‫کوچکتر‬‫ویا‬‫مساوی‬1‫باشد‬.
‫عالمت‬‫ضریب‬‫کشش‬‫عرضه‬‫برخالف‬‫ضریب‬‫کشش‬‫تقاضا‬‫مثبت‬‫اس‬‫ت‬
(‫چرا؟‬).
‫مثال‬‫اگر‬‫قیمت‬‫کاالیی‬‫از‬25‫افغانی‬‫به‬50‫افغانی‬‫افزایش‬،‫پیداکند‬‫مقدار‬
‫عرضه‬‫آن‬‫از‬10000‫واحد‬‫به‬12000‫واحد‬‫افزایش‬‫میابد‬.‫ضریب‬‫کشش‬
‫عرضه‬‫نسبت‬‫به‬‫قیمت‬‫را‬‫مشخص‬‫کرده‬‫و‬‫مفهوم‬‫آن‬‫را‬‫بیان‬‫کنید؟‬.
‫اول‬ ‫فصل‬ ‫پایان‬
‫مضمون‬ ‫استاد‬:‫نظامیار‬ ‫مجتبی‬