1. Улаанбаатар Их Сургууль
Бизнес менежментийн тэнхим
Хичээлийн нэр
Лекц :№ 15,16
Сэдвийн нэр: Эмнэлэгийн анхны тусламж
Хичээлийн кредит: 3кр
Хичээлийн индекс: ВА335
Судлах анги: АЖМ-3

2. Эмнэлэгийн анхны тусламж
Анхны тусламж нь өвчтэй байгаа болон гэмтсэн
хүнд мэргэжлийн туслалцаа ирэх хүртэл үзүүлэх
яаралтай тусламж юм. Энэ нь зөвхөн бие махбодийн
гэмтэл, өвчин эмгэгийн асуудлыг хамаарахгүй бөгөөд
гэмтэлд орсон болон осол гэмтлийн үйл явцыг нүдээр
харж, гэрч болсоны улмаас үүдсэн сэтгэл зүйн хувьд
шаналж байгаа хүмүүст сэтгэл зүйн туслалцаа үзүүлэх
явдлыг мөн хамааруулж ойлгоно.
Гэнэтийн осол, хурдан явцтай хүн өвчин зэрэг
эмнэлэгийн яаралтай туслалцаа шаардсан эрүүл мэнд,
амь нас ноцтой аюулд учирсан тохиолдолд эмчийг ирэх,
эмнэлэгт хүргэж өгөхөөс өмнө өвчтөнд өөрийн хүчээр
анхны тусламж үзүүлэх шаардлагатай.

3. ХӨНГӨН ГЭМТЭЛ, ТҮҮНД ҮЗҮҮЛЭХ АНХНЫ ТУСЛАМЖ
Хоолойд ямар нэгэн зүйл тээглэвэл
Хоол болон өөр зүйл хоолойд тээглэж амьсгалж чадахгүй байгаа хүнд
дараахь арга хэмжээг яаралтай авна. Түүний ард зогсоод хоѐр гараараа
бүсэлхийгээр нь тэвэр. Өөрийнхөө гарын алгыг тухайн хүний хэвлийд
хүйснээс дээгүүр хавирганы доогуур байрлалд тавь. Хэвлийг нь огцом
хүчтэй гэнэт дээш угз татаж шахаарай. Энэ нь уушгинаас агаарыг
хүчтэй шахаж хоолойд тээглэсэн зүйлийг чөлөөлдөг. Шаардлагатай
бол хэд хэд давт. Хэрэв тухайн хүн өөрөөс тань биерхүү, эсвэл ухаан
алдчихсан байвал дараахь арга хэмжээг аваарай. Түүнийг дээш
харуулан нуруугаар нь хэвтүүл. Ингэхдээ толгойг нь хажуу тийш
харуулаарай. Түүний дээр суугаад гарынхаа алганы товгор хэсгийг
хэвлий дээр нь хүй болон хавирганы хооронд тавь. Тарган болон
жирэмсэн эх, нялх хүүхдэд гараа хэвлийд бус цээжин дээр
байрлуулаарай. Огцом, хүчтэй хөдөлгөөнөөр дээш нь шах.
Шаардлагатай тохиолдолд хэд хэдэн удаа давтан хий. Амьсгалж
чадахгүй хэвээр байвал амаар амьсгуулахыг хичээх хэрэгтэй.

4. Нарны ба дулааны цохилтын үед үзүүлэх анхны тусламж:
Нарны буюу дулааны цохилтын үед залхуу хүрэх, бие
сулрах, нүд эрээлжлэх, толгой өвдөх, толгой эргэх, чих шуугих,
судасны цохилт түргэсэх зэрэг шинжүүд илэрнэ. Хамраас цус
гоожих, огиулах, бөөлжих, ухаан алдах, дэмийрэх байдлууд
ажиглагдана.
Анхны тусламж:
Сэрүүн газар буюу сүүдэрт авчирч хувцсыг нь тайлна.
Чийглэг даавуугаар сэвэх, нойтон даавуугаар их бие, толгой
мөчийг нь ороож хүйтэн унд уулгана. Зүрх судас, амьсгалын
эрхтэн системийн алдагдлын шинж тэмдэг илрэх үед зүрхэнд
массаж хийх, зохиомол амьсгал хийх хэрэгтэй. Хүнд үед
эмнэлэгт яаралтай хүргэж хэвтүүлнэ. Хурц нартай үед толгой
нүцгэн удаанаар явах, агааржуулалт муутай чийглэг өрөөнд
резин ба нийлэг эдээр хийсэн хувцастайгаар удаанаар халууцан
ажиллах зэргээс урьдчилан сэргийлэх хэрэгтэй. Мөн толгой
цээжээ хүйтэн усаар норгож байх нь сайн нөлөө үзүүлнэ.

5. Түлэгдсэн хэсгийг цэвэр байлгах хэрэгтэй
Цэврүү үүсээгүй өнгөц буюу нэгдүгээр зэргийн түлэгдэлтийн үед
өвдөлтийг намдаах болон нэмж гэмтээхгүйн тулд түлэгдсэн хэсгийг
тэр даруйд хүйтэн усанд дүр. Өөр бусад эмчилгээ шаардлагагүй.
Өвдөлт намдаахын тулд аспирин өгч болно.
Цэврүү үүссэн бол хоѐрдугаар зэргийн түлэгдэлтэд тооцдог.
Хэрэв түлэгдэлт өнгөц, хүчтэй биш бол 33% спиртийн уусмалаар
арчиж ариун боолт хий. Цэврүүг хагалж болохгүй. Хэрэв цэврүү
хагарсан бол буцалгаж хөргөсөн савантай хүйтэн усаар болгоомжтой
угаа. Бага хэмжээний вазелин авч буцалтал нь халааж ариутган цэвэр
самбайнд түрхэж бэлтгээд түлэгдсэн хэсэг дээр тавиарай. Хэрэв
вазелин байхгүй бол түлэгдсэн хэсгийг ил байлга. Хэзээ ч өөр тос,
цөцгий түрхэж болохгүй. Түлэгдсэн хэсгийг аль болох цэвэр байлгах
нь чухал. Хэрэв халдвар орсон шинж илэрвэл давстай бүлээн усаар
өдөрт гурван удаа бигнүүр тавь. Түлэгдсэн хүнд шингэн их уулгах
хэрэгтэйг анхаар. Гүнзгий түлэгдэлтийн үед нэн даруй эмнэлэгт
хандаарай.

6. Усанд живсэн хүнд үзүүлэх анхны тусламж
Усанд унах, живэх гэдэг нь үйлдлийн хувьд
ялгаатай боловч учирах аюулын тухайд ижил
ойлголт юм. Энэ үед амьсгалын ба хоол
болорвсруулах эрхтэний замаар ус дүүрсэнээс
болж амьсгалын дутагдлаас болж амь нас
алдах аюулд хүргэнэ. Усны гүнзгий болон
гүехэнээс огтхон ч шалтгаалахгүй судаснууд
гэнэт агшсанаас усан дотор зүгээр явж байсан
хүн гэнэт ухаан алдах тохиолдол байна.
Иймээс усанд унавал дээрхийн адилаар
амьсгал, хоол боловсруулах замаар ус орох нь
лавтай. Иймд учирах аюул ижилхэн.

7. Үзүүлэх тусламж
Усанд живсэн хүний уушги цээжинд орсон
усыг гаргах гэж оролдохоос өмнө ам амаар
амьсгал өгч эхлэх хэрэгтэй аж. Амьсгал
зогссон хүнд амьд байх дөрвөн минут л үлддэг
байна. Боломжтой бол живсэн хүнийг уснаас
гаргахаас өмнө хангалттай гүехэн газар очмогц
амаар амьсгал өгч эхэл. Хэрэв та түүний
уушги руу агаар үлээж оруулж чадахгүй бол
эрэг дээр гармагц уг хүнээ хажуугаар нь
хэвтүүлж цээжин дээр нь гараа байрлуулж
хүчтэй, огцом шахаарай. Тэгээд тэр даруйд
амаар амьсгал өгөх хэрэгтэй.

8. Толгойг нь арагш гэдийлгэж, эрүүг урагш
татан нүүрийг нь босоо байрлалд оруулаарай.
Хуруугаараа өвчтөний хамрыг чимхэж, амыг
нь ангайлгаад өөрийнхөө амаар таглаж уушиг
руу нь түүний цээжийг тэлж хүчтэй үлээнэ.
Уушгинд орсон агаар эргэж гартал түр
хүлээгээд дахин үлээ. Ойролцоогоор таван
секунд тутамд нэг удаа давтаарай. Нярай
хүүхдэд гурван секунд тутамд нэг удаа
амьсгалж байхаар бодож маш болгоомжтой
амьсгал өгөх хэрэгтэй ажээ. Ам амаар
амьсгалуулахыг тухайн хүн өөрөө амьсгалж
чадах хүртэл эсвэл нас барсан гэдэг нь
эргэлзээгүй болох хүртэл үргэлжлүүлэн хийнэ.

9. Дарагдсан үед:
Аль болох хурдан дарагдсан, хавчуулсан
зүйлээс гаргаж авна. Дарагдсан мөчний уг
суурь дээр нь чангалуур тавьж бооно.
Мөчийг гарын доорхи материалаар боож
дээш сойх хэрэгтэй байрлуул. Рашаан, ус
зэрэг шингэн юм ихээр уулга.

10. Зүсэгдсэн шарх:
Шарх хэрэв гүн бол урсгал усаар сайтар угаа
(ойролцоогоор 5 л). Гэхдээ шарханд гүн шигдсэн гадны
биетийг авах гэж оролдох хэрэггүй. Гадны биетийг
боолтын
тусламжтайгаар
хөдөлгөөнгүй
болгож,
шаардлагатай чиг тавьж боох хэрэгтэй. Хүчтэй цус
алдаж байвал гэмтсэн хэсгээс дээгүүр дарж чангалуур
боолт хийж цус тогтоохыг хичээ. Чангалуурыг дулааны
улиралд 1.5 цаг, харин хүйтэн үед 1 цаг тутамд 5 минут
суллаж байх хэрэгтэй. Ингэхийн өмнө гэмтсэн газраас
дээгүүр гараараа түр дарах хэрэгтэй. Шархны захыг
перекись эсвэл спирт (архи, үнэртэй ус) шингээсэн
самбай, хөвөнгөөр арчина. Шарх руу бохир оруулахгүйн
тулд шархны эргэн тойрныг цэвэрлэн арьчих хэрэгтэй.
Дараа нь шарханд хүргэлгүйгээр захыг нь иодоор
арчина. Хуурай ариун боолт тавь. Хөнгөн шалбарч
зулгарсан нөхцөлд шархыг бүхэлд нь перекись,
спиртийн уусмалаар арчиж иод түрхээд боолт тавь.

11. Зөгий, шар зөгий бусад шавьжинд
хатгуулсан хүнд үзүүлэх анхны тусламж:
Хатгасан хэсэгт өвдөх хорсох ба улайж
хавагнасан байна.
Үзүүлэх тусламж:
Хэрэв зөгийн хатгуур арьсанд үлдсэн
байвал түүнийг авч хаяна. Хатгуулсан хэсэг
дээр усаар нэг дахин шингэлсэн архи, үнэртэй
усаар норгосон боолт хийнэ. Хэрэв үнэртэй ус,
архи, спирт аль аль нь байхгүй бол энгийн
содтой усаар жин тавьж болдог.

12. Цус алдалт:
Цус алдалт нь гадуур ба дотуур,
артерийн ба венийн судасны, эсвэл хялгасан
судасных байдаг. Хуруугаа бага зэрэг
эсэгсэн гэх мэт бага зэргийг гадуур цус
алдалтын үед гэмтсэн хэсгийг дээш нь
өргөөд шархыг йодлоод цэвэрлэн бохир
оруулахгүйн тулд цэвэр салфетка, хөвөн
тавиад дарж бооход хангалттай.

13. Боолт нь хэт чанга байх ѐсгүй. Өөрөөр хэлбэл боолтноос
доогуурх хэсгийн арьс хөхрөх ѐсгүй. Артерийн судас гэмтсэн
үед шархнаас тод улаан өнгийн цус тасалдсан оргилдон гардаг.
Венийн судас гэмтсэн үед хар хүрэн өнгийн цус жигд урсдаг.
Ийм цус алдалтууд нь маш аюултай бөгөөд анхны тусламжийг
яаралтай үзүүлсэн эсэхээс хүний амь нас хамаарах нь цөөнгүй.
Артерийн хүчтэй цус алдалтыг тухай судасны дэгүүр буюу их
биед ойрхон хэсэгт нь ясанд тулган гараар дарж түр зогсоож
болно. Үүний дараа эрчлээс боолтоор /жгут/, эсвэл алчуур, бүс
зэрэг гарын доорх зүйлсээ шархадсан газраас дээгүүр чанга
дараад эрчилж өгнө. Эрчлүүр доотур нь мод, эсвэл харандаа
хийж эргүүлж эрчилнэ. Ингэхдээ арьсыг гэмтээхгүй тулд
боолтны дотуур бинт, зөөлөн цэвэр даавуу хийж өгнө. Эрчлүүр
боолт, бүс г.м. зүйлс гарын дор байхгүй бол гэмтсэн үеийг аль
болох сайн нугалаад тэр чигт тогтоож өгнө. Гэмтсэн газар
тавьсан эрчлүүр боолтыг 1,5-2 цагаас илүү удаан хугацаагаар
байлгаж болохгүй. Учир нь үүнээс удвал эд, эсийн үхжил үүсэх
аюултай.

14. Могойд хатгуулахад үзүүлэх анхны тусламж
Могойг хортой, хоргүй гэж ялгана. Хортой могойнд
хатгуулсан эсэхийг мэдэх нь чухал. Ихэнх тохиолдолд хүмүүс
могой, өвсөнд хатгуулсанаа ялгаж мэддэггүй. Могойд
хатгуулсан бол юуны өмнө тэр могой хортой эсэхийг мэдэхийг
оролд. Хэрэв хортой могойд хатгуулсан бол тун богино
хугацаанд хатгасан газар нь хавдаж маш жижигхэн шарх үүсч,
ганц дусал цус бултайсан байна. Өвс ногоонд хатгуулахад
хавдддагүй. Ичээнээс гарах үеийн могойд хатгуулвал хордох нь
илүүтэй. Тэдгээрийн шүдний ором ялгаатай байдаг аж. Хортой
могой хатгахад голдуу хоѐр хорт шүдний мөр үлддэг бол хоргүй
могойн хоѐр эгнээний шүдний мөр л үлддэг байна. Могойд
хатгуулсан хэсгийг хөдөлгөж болохгүй. Хөдөлгөх тусам хор нь
биеэр түргэн тархдаг аж.
Үзүүлэх тусламж: Хэрэв хөлийг хатгасан бол тэр хүн огт
гишгэж болохгүй.

15. Хорны
тархалтыг
удаашруулахын
тулд
хатгуулсан хэсгийг өргөн зөөлөн боолт юмуу цэвэр
даавуугаар ороож боо. Хөл гарыг хөдөлгөөнгүй
барьж чангахан боох хэрэгтэй. Гэхдээ шуу болон
хөлийн өлмийд судасны лугшилт мэдэгдэхгүй
болтол нь чанга боож болохгүй. Хэрэв та судасны
лугшилтыг мэдрэхгүй байгаа бол боолтоо бага зэрэг
суллаарай. Хөл болон гарыг доороос нь эхлээд
бүхэлд нь ороож болно. судасын цохилтыг байнга
үзэж байх шаардлагатай аж. Тэгээд үеэр хөдлөхөөс
сэргийлэхийн тулд чиг тавьж болно. Өвчтөнг
боломжтой бол дамнуургаар хамгийн ойр буй
эмнэлэгт хүргэж өг. Хэрэв бололцоо байвал
хатгасан могойг хамт авч очоорой.

16. Янз бүрийн могойд өөр өөр хоргүйсүүр
шаардлагатай. Могойн хорны эсрэг хоргүйсүүрийг хийх
хүртэл боолт тайлж болохгүй. Өвтөлтөд аспирин бус
парацетамол өгөөрэй. Татрангийн вакцин хийлгэвал
сайн. Мөн хатгуулсан хэсэг нь халдварлагдсан бол
пенициллин өгөх хэрэгтэй. Мөс нь өвдөлт намдаах,
хорыг тархаахгүй байхад тустай.
Түүнчлэн гар хөлдөө хатгуулсан бол нэлээд удаан
хугацаагаар хүйтэн усанд дүрэх хэрэгтэй. Бололцоотой
газарт бол өтгөвтөр найруулсан марганцтай даавуу,
самбаа тавьж бооно. Хатгуулж хавдсанаас дээхнүүр
хэсгээр чангалуур боолт тавьдаг нь буруу. Могойд
хатгуулсан хүнд шингэн аль болох ихээр өгнө. Харин
спиртлэг ундаа уулгахыг хориглоно. Зарим тохиолдолд
дээрхи арга хэмжээг цаг алдаж авбал могойд хатгуулсан
хүн богинохон хугацаанд хордох тул амь насанд нь аюул
учирч болохыг анхаарах хэрэгтэй .