ORGANY WŁADYSŁAWA HASIORA NA PRZEŁĘCZY SNOZKA (pieczątka)
Monika Zawadzka, Jacek Dominiczak, "Spowolnienie i uważność", Ogrody
1. monika zawadzka, jacek dominiczak obraz ogrodu
Zabieramy Cię na północny kraniec Polski,
spowolnienie
na wybrzeże Bałtyku, a właściwie na wybrzeże
Zatoki Gdańskiej, do Kolibek, do miejsca, które
powstało w XIII w. przy głównym trakcie z Gdańska
do Szczecina, wykorzystując naturalne zagłębienie
i uważność
– kolebkę – utworzone przez lodowiec tuż przed
skrajem nadmorskiej kępy.
dwa obrazy z przeszłości
projektowanie według Urodzić się tu 200 lat temu; spędzać zimowe
wieczory w rozgrzanym kaflowym piecem salonie,
kodu przestrzennego miejsca czytając powieści w gęstym świetle naftowej lampy;
spacerować po bezludnym, wysokim klifie, obserwu-
jąc łodzie rybaków z pobliskiej osady wypływające
i powracające z połowu; czasami, nieczęsto, wypra-
wiać się końmi godzinę drogi na południe, do najbliż-
szego miasta – wiecznego Gdańska – po niezbędne
sprawunki czy kulturalne nowości.
Zostać przesiedlonym do dworu przed 50 laty,
tuż po II wojnie światowej; dorastać w jego brutalnie
wygrodzonych salonach, dzieląc je z kilkunastoma
innymi rodzinami; razem z gromadą dzieci prowadzić
wojny w alejach parku; bez końca wspinać się i sta-
czać po stromiznach nadmorskiej skarpy, a w letnie
popołudnia skakać przez fale i potem bez tchu leżeć
na palącym piasku, dwie minuty biegiem od swego
nowego, obcego domu.
obraz teraźniejszy
Przejdźmy się po terenie. Kolibki składają się
dziś z trzech przestrzeni: północnego dziedzińca
podworskiego, parku położonego nieco na południe
oraz rozciągających się daleko w kierunku południo-
wym łąk krajobrazowych. Każdy z tych obszarów
posiada własną myśl przestrzenną, ale wszystkie je
spina ponad kilometrowej długości oś kompozycyjna,
biegnąca niemal dokładnie z północy na południe.
Pierwszy z nich, obszar podworski, skupia się
wszystkie il. w artykule: diaade.org
wokół wyraźnie wykształconego podwórca, który
dziś tworzą budynki XIX-wiecznego dworu i stajni
oraz XX-wieczne zabudowania gospodarcze. Park,
założony w 1. połowie XVII w., przeciwstawia głów-
nej osi podłużnej Kolibek poprzeczne aleje, które
razem z ową osią współtworzą regularną geome-
tryczną kompozycję kwater cennego starodrzewu.
20
2. Trudno słowami opisać ten drogocenny obszar
Najbardziej rozległa część krajobrazowa, pomimo Trójmiasta – miejsce, gdzie tracisz z oczu sylwety
luźnego układu, także kontynuuje kolibkowską domów i samochodów, by zapatrzeć się w pustkę
oś. Biegnąca z północy na południe główna aleja szaro-zielonej linii horyzontu, zasłuchać w nacho-
wznosi się i opada na stokach morenowej koleby, dzące na siebie głosy ziemi i morza, ptaków i wiatru.
otwierając unikalne, dalekie perspektywy na wody Możesz tu do woli spacerować, siedzieć, patrzeć,
Zatoki Gdańskiej, widoczne dla pasażerów pocią- zrzucać z siebie codzienne zmęczenie reklamą,
gów i samochodów podróżujących na trasie Gdańsk hałasem, nadmiarem – napastliwymi dźwiękami
– Gdynia. Ta część naturalnie komponowanego kra- i obrazami, które w miastach zaakceptowaliśmy
jobrazu została dołączona do Kolibek prawdopodob- jako najbliższe środowisko.
nie na pocz. XVIII w. Według lokalnych kaszubskich
podań właśnie tu, u ujścia Sweliny do morza, młody niestety
Jan III Sobieski po raz pierwszy ujrzał swą przyszłą
żonę, Marysieńkę... Po II wojnie tę najbardziej „dzi- Niezwykła przestrzeń, otoczona z trzech stron
ką” partię zespołu przekształcono na kilka dekad miastem, nie zdołała w ostatnim półwieczu obronić
w miejską szkółkę drzew i krzewów, działającą się przed degradacją i zdewastowaniem. W starej
na potrzeby przestrzeni publicznych Gdyni. Dzisiaj alei grabowej w latach 70. zbudowano moderni-
śladem tej przeszłości jest zaskakująca, polifoniczna styczną kotłownię; w zabytkowym parku pojawiły się
szachownica wielu gatunków roślin, które, zdzicza- składy materiałów budowlanych i nielegalne wysy-
łe i opuszczone, składają się w przestrzenne grupy piska śmieci; dla powstającego drobnego biznesu
kształtów i zapachów. Wiosną w kolebach zakwitają podzielono teren i budynki zespołu podworskiego.
białe i bladoróżowe skarlałe sady – resztki dawnych Spacerowicze, zapuszczający się na pełne dzikiego
kaszubskich odmian grusz i wiśni. Latem gorące po- uroku nadmorskie stoki, zaczęli się skarżyć na brak
wietrze przesycone jest zapachem kwiatów dzikiej poczucia bezpieczeństwa, zaczepki, kradzieże.
róży, zaś jesienią jary czerwienią się i złocą drobny-
mi owocami kłujących krzewów, na których żerują rozpoznanie
chmary małych ptaków, gotujące się na nadejście
zimy, która tu, nad samym wybrzeżem, trwa często Samorząd Gdyni podjął decyzję przeznaczenia
do późnych dni kwietnia. tego wyjątkowego fragmentu miasta na pierwszy
21
3. Kod Przestrzenny
Misją Kodu Przestrzennego jest wspomożenie Siatki przestrzenne są danymi specyficznie
procesu projektowego w dążeniu do zbudowania architektonicznymi (architectural data) służący-
miasta o środowisku przestrzennym najwyższej ja- mi zrozumieniu układu przestrzennego miasta.
kości. U podstaw Kodu leży przekonanie, że jednym Są teoretycznym analogiem mapy mentalnej, którą
z podstawowych czynników decydujących o jakości człowiek tworzy w procesie percepcji miejskiej
zamieszkiwania jest poczucie wspólnoty kulturowej struktury przestrzennej, tj. w procesie jej mapo-
z regionem i miejscem, kontynuowanie i kultywowanie wania (mapping). Siatka przestrzenna stanowi
tych wszystkich cech przestrzennych miejsca, które do- zatem geometryczny prototyp przestrzeni, którą
tychczas budowały jego największą wartość, stanowiły opisuje, jest narzędziem koniecznym do interpreta-
wyróżnik spośród wszystkich innych miejsc na ziemi. cji deformacji przestrzennych na danym obszarze.
Strategią Kodu jest opisanie celów projektowania Dane, które wykorzystuje siatka przestrzenna, nie
oraz dostarczenie niezbędnej do ich osiągnięcia infor- są danymi historycznymi w tym sensie, że nie zo-
macji w taki sposób, by nakierować uwagę wszyst- stały (jak dotychczas) potwierdzone przez warsztat
kich uczestników procesu projektowego na wspólną badawczy oparty o metodologię nauk historycznych.
realizację tych celów. Chodzi o stworzenie mechani- Informacje te są zdobywane w oparciu o warsztat
zmów i narzędzi, które wspomagać będą efektywność badawczy architekta.
i jakość projektowania opisaną w misji Kodu. Podsta- Metoda Kodu Przestrzennego, sprawdzona
wowym mechanizmem jest więc koordynacja celów w wielu projektach, wpisuje się znakomicie w no-
projektowania urbanistycznego, architektonicznego wą ustawę o planowaniu i zagospodarowaniu
i wykonawczego, a podstawowym narzędziem – in- przestrzennym, która wprowadza do zapisów pra-
formacja o cechach identyfikujących miejsce. Będzie wa wymóg, by „ład przestrzenny” przyjąć za jedną
ona rozpowszechniana wśród wszystkich uczestników z kluczowych podstaw planowania przestrzeni
procesu projektowego jeszcze przed przystąpieniem i by ów ład – raz osiągnięty – podlegał ochronie.
do wstępnych prac koncepcyjnych. Te znaczące zapisy zbliżają ideę ochrony ładu
Na Kod Przestrzenny Ogrodu Botanicznego do usankcjonowanych już prawnie idei ochrony
w Kolibkach składają się następujące części: zabytków, ochrony dóbr kultury i, ostatnio, ochro-
ny środowiska naturalnego. Znaczy to też, że,
Kod Źródłowy podobnie jak obszar wiedzy historycznej, kultu-
Wizja Przestrzenna Ogrodu rowej czy ekologicznej, architektura, urbanistyka
Kod Projektowy, który zapisany jest w re- i planowanie muszą wytworzyć jasne systemy
gułach Planu wartości w ramach wspólnej odpowiedzialności
za ład przestrzenny. Kod Przestrzenny Miejsca
Opracowanie wykorzystuje autorską metodę opisu podąża w tym kierunku: przyjmując ekspresję
przestrzeni urbanistycznej i architektonicznej: jest ona i rozpoznawalność cech lokalnych miejsca za jed-
traktowana jako „system wnętrz w procesie percepcji”. ne z głównych wartości ładu przestrzennego, ustala
Podstawowym narzędziem identyfikacji, analizy i zapisu reguły ochrony i możliwości kontynuacji w oparciu
informacji jest w tej metodzie siatka przestrzenna. o prototyp i jego deformacje.
22
4. w kraju, nadmorski ogród botaniczny. W 2002 r. Pamięć mityczna tutejszych rybaków umieszcza
pracownia projektowa „architektura/dialog STUDIO w Kolibkach kaszubski Raj. Raj – miejsce początku
jacek dominiczak” rozpoczęła prace nad zbudo- – wszystkie kultury pieczołowicie sytuowały w prze-
waniem dla Kolibek systemu prawa lokalnego, strzeniach dla siebie najważniejszych i najdoskonal-
czyli tzw. Miejscowego Planu Zagospodarowania szych. Więc gdy będziesz w Trójmieście i opuszcza-
Przestrzennego. jąc Sopot skierujesz się ku Gdyni, zwolnij znacznie
Specyfika STUDIO wiąże się z wieloletnimi i patrz uważnie w prawo, w kierunku wschodnim.
pracami nad metodą projektowania opartą o Kod Nie przegap miejsca, gdzie morze, wciąż na nowo,
Przestrzenny Miejsca. Wizja ogrodu botanicznego układa się w kolebce morenowych wzgórz.
w Kolibkach w Gdyni, przedstawiona przez STU-
DIO po rozpoznaniu wartości przyrodniczych, kul-
turowych i architektonicznych, zakłada „pamięć”
wszystkich obrazów jego historii przestrzennej. Polecamy:
Siatki przestrzenne (jedno z narzędzi metody http://diaade.org
Kodu Przestrzennego Miejsca – patrz informacje
w ramce obok), które opisują cały teren Kolibek,
nie zostały zhierarchizowane. Zamiast tego przy- monika zawadzka – architektka, antropolożka kulturowa;
jęto plan, który pozwolił między innymi na eks- jest projektantką w pracowni projektowej „architektura/
pozycję pozornie sprzecznych cech miejsca. dialog STUDIO jacek dominiczak” oraz administratorką
Przykładem może być zestawienie zamkniętego, i moderatorką w „architektura+dialog. Podyplomowe
historycznego parku przydworskiego z układem Studium Projektowania” na Akademii Sztuk Pięknych
znacznie późniejszych szkółek drzew i krzewów, w Gdańsku, gdzie prowadzi autorskie seminarium „Osoba
których główna aleja geometrycznie nakłada się – przestrzenie wewnętrzności”; współredaguje internetowe
na stary park. miejsce pracy nad architekturą dialogiczną „diaade.org”.
Na terenie ogrodu botanicznego ma być
prowadzony uniwersytecki program naukowy. jacek dominiczak – architekt, teoretyk i praktyk architek-
Wymaga to nie tylko budowy nowych oranżerii tury dialogicznej oraz metodologii projektowania dialogicz-
i palmiarni charakterystycznych dla wszystkich nego; inicjator i kierownik programu „architektura+dialog.
ogrodów botanicznych, ale również pomieszczeń Podyplomowe Studium Projektowania” na Akademii Sztuk
na potrzeby laboratoriów, w których prowadzone Pięknych w Gdańsku, wydawca i współredaktor „diaade.org
będą prace naukowe związane z ogrodem. Kod – miejsce pracy nad architekturą dialogiczną”, prowadzi
Przestrzenny Miejsca – odszukany prototyp geo- firmę „architektura/dialog STUDIO jacek dominiczak”. Autor
metryczny i typologia jego lokalnych deformacji „Miasta Dialogicznego” - cyklu 12 esejów opublikowanych
– pozwolił na odpowiednią, konsekwentną wobec w miesięczniku „Architektura-murator” (10.2002-9.2003).
dotychczasowych wartości przestrzennych miejsca, Wykładał i uczył projektowania w Gdańsku, Warszawie,
rozbudowę zespołu dawnego dworu. Meksyku i Stanach Zjednoczonych. W 2004 zaproszony do
pawilonu polskiego 9. Wystawy Architektury organizowanej
spowolnienie i uważność przez Biennale w Wenecji.
23