T.6.el arte romano

TEMA VI
O LEGADO CLÁSICO:
A ARTE ROMANA

A arte romana
ÍNDICE
1.
2.
3.

4.
5.
6.
7.
8.
9.

Contexto histórico
Os prolegómenos
O mundo romano
•
A arquitectura e o urbanismo
•
A arquitectura da Hispania romana e a
súa presencia en Galiza
•
A escultura
•
A pintura e o mosaico
Vocabulario
Actividades
Comentario de texto
A arte e o cine
Modelo de examen
Para consultar e ampliar

1. Contexto histórico
CARACTERÍSTICAS XERAIS
CARACTERÍSTICAS
•
•
•
•

•

•

•

Cara o ano 753 a.C.
Arredor da actual Roma
Expallouse por toda a costa mediterránea entre os séculos VI a.C. e III d.C.
A nível político pasa por diferentes fases:
- a Monarquia (do 753 a.C. ao 510 a.C.)
- a República (do 510 a.C. ao 27 a.C.)
- o Imperio ( do 27 a.C. ao século III d.C.)
Economicamente foi un pobo que viviu de:
- agricultura (cerais, vide e oliveira)
- comercio polo Mediterráneo
Na sociedadade romana destacaron dous grupos:
- patricios (cidadáns con dereitos)
- plebeios (cidadáns sen dereitos)
A nivel cultural destacaron por:
- forte proceso de romanización que difundiron por todos os seus territorios
- o Dereito romano
- o legado literario que influiu na literatura posterior. A arte foi moi funcional
e con gran influencia dos gregos.
- o latín

EXPANSIÓN E DIFUSIÓN

Calzadas romanas

Expansión da civilización romana

Dereito romano


RELIXIÓN E CULTURA

Inscripcións latinas

Correspondencia deuses gregos e romanos

2. Os prolegómenos
A ARTE ETRUSCA
CARACTERÍSTICAS
•
•
•
•
•
•
•

•

Xurde a mediados do século VIII a.C.
En Toscana ( Italia)
Pobo Tusci ou etrusci
Etapas diferentes: Periodo de gran auxe e riqueza seguido de longo periodo de empobrecemento
Séculos IV e III a.C. Submisión de Roma
Gran influencia en toda a cultura de Roma
ARQUITECTURA:
–
Primeiro pobo de Italia central que organizou as cidades con sentido urbano
–
Primeiro pobo en producir unha arquitectura funeraria monumental
–
Realizaron importantes traballos de inxeñería e outras infraestructuras
–
Transformación a partir de formas gregas pero cunha estética propia
–
Arquitectura civil etrusca usa materiais pobres
–
Detacou a construcción de templos
–
Vigas de madeira exteriores revestidas por terracota decorada a miúdo con frisos de figuras en relevo pintado.
–
As tumbas foron unhas construccións orixinais etruscas: ampla cripta que reproduce a estructura dunha casa: atrio, estancia
principal e cuartos secundarios.
–
Detacaron:
• Cloaca máxima de Roma
• Tumba dos relevos pintados de Cerveteri
• Tumba da aza e da pesca en Tarquinia
ESCULTURA:
–
En escultura realizaron esculturas antropomorfas de deuses (tradición grega)
–
Uso de terracota
–
Uso de bronce
–
Destacaron:
• Apolo de Veyes
• Sarcófago de Cerveteri ou dos Esposos
• A loba capitolina

3. O mundo romano
A ARQUITECTURA E O URBANISMO
• A arquitectura romana non é arquitrabada, é decir,non se limita ó uso do lintel
• Usan os arcos, as bóvedas de cañón e as bóvedas de aresta
• Sitúan en primeiro plano un elemento arquitectónico capital que é a columna
• As paredes decoradas con pinturas de rico colorido que aportan información sobre as costumes desta civilización.
• Usan as ordes clásicas gregas: dórica, xónica e corintia coas que consiguen harmonía e equilibrio nas súas construccións.

• Añaden dúas ordes novas:
• Toscana: versión da orde dórica grega ;a columna é de fuste liso e colariño separado do equino deixando un espacio que
forma o friso do capitel
• Composta: unión da orde dórica coa corintia,cun capitel que mestura as volutas xónicas con elementos da orde corintia.
• Destacan as construcción colosais e luxosas en canto á decoración
• O principal material para os edificios foi o morteiro, mestura de formigón con pedras pequenas, que unha vez fraguado converte o
edificio nun bloque de consistencia pétrea e durareira eterna
• Usaron tamén o ladrillo, sobre todo nas bóvedas, e o mámore e o granito para cubrir e decorar as súas construccións
• Preocupáronse moito polo urbanismo das súas cidades imitando o modelo hipodámico xa usado polos gregos
• É funcional e práctica e destacaron as construccións de inxeñería que cumpría nunha función para a sociedade.
• Destacaron tamén as obras civiles do tipo basílica, anfiteatro, circo, teatro, etc. Destinados ao lecer e a economía da sociedade
• A arquitectura relixiosa foi máis escasa e imitaron moito ós templos gregos.
• Na vivendas privadas destacan:
• as domus con tres partes :

• o vestíbulo ou acceso
• o pátio que daba aos cuartos chamado adro
• unha parte privada formada por patio com columnas que se denomina perístilo.
• as insulae (casas de aluguer) e as villae (casas nas aforas da cidade

3. O mundo romano

CARACTERÍSTICAS
Cal, agua, e roca volcánica (puzzolana)
Formigón
(opus
caementicium)
1. Materiais

Permite construir con rapidez, barato e resistente

Sillares de pedra en unión viva ou con argamasa Xeralmente como recubrimento
Pedra
(a veces mármore) Mampostería
Ladrillo
(opus latericium)

Distinto tamaño e disposición
Dan gran lixeireza

incertum
latericium
espicatum
mixtum

Muros

Columnas
e
pilares
2. Elementos

Material pobre que
hai que enmascarar

( ver siguintes diapositivas)

Ordes máis
libres (decorativos)

Dórico grego
Dórico romano: (toscano) basa e fuste liso
Xónico : capitel de esquina (4 volutas)
Corintio : entaboamentos moi ricos
Composto: (xónico-corintio)

Superposición
de órdenes

Entaboamento adintelado - Cubertas a dúas augas

Teitume abovedada

Ábsidas

-

Arcos de medio punto
bóveda de cañón
bóveda anular
bóveda de media laranxa

Fusión adintelado
e abovedado

exedras : acentúan eixe de simetría lonxitudinal

Máis solidez
Equilibrio dinamismo-reposo
Triángulos enmarcados
(enxutas)

3. O mundo romano
CARACTERÍSTICAS
1.

Edificios dedicados a albergar espectáculos públicos
1.
2.

Teatros: copiado de Grecia. Forma semicircular con: cavea (bancada), orquestra (lugar rectangular
para o coro) e scena (circular)

3.
2.

Anfiteatros: planta ovalada, con dúas partes: cavea (bancada ) e area.

Circos: adaptación do hipódromo grego para carreiras de cabalos

Obras de carácter funcional:
1.
2.

3.

Termas: baños públicos e tamén para deportes

3.

3. Tipoloxías

Basílicas:mercaados,tribunais de xustiza,e institucións de carácter monetario.

Acueductos, calzadas, pontes, etc

Edificios con sentido relixioso ou espiritual:
1.
2.

4.

Templos: imitan aos gregos. Están sobre un podium.
Tumbas: lugar enterramento de diversas formas.

Construccións de carácter conmemorativo:
1.
2.

5.

Arcos: monumentais arcos; conmemoran ao emperador
Columnas: comunentais columnas con inscripción laudatorias do emperador

Arquitecturas de habitación ou vivenda
1.

Domus: casa típica ramana. Partes:

2.

Insulae: casas de campo para os patricios.

Edificios funcionales
4. Finalidade
Carácter propagandístico

3. O mundo romano
MATERIAIS
Cantos rodados

Sillares

Pedras

Formigón
Opus caementium

Ladrillos
Opus latericium

Unión viva

Unión con argamasa

3. O mundo romano
ELEMENTOS - MUROS

3. O mundo romano
ELEMENTOS - COLUMNAS

3. O mundo romano
TEITUMES – DINTELADA E ABOVEDADA

Bóveda de media laranxa

Combinación arco de medio punto e
estructura adintelada

Bóveda de cañón

3. O mundo romano
URBANISMO - PLANO HIPODÁMICO

Plano teórico de campamento militar romano.
Plano da cidade de Timgad

3. O mundo romano
EDIFICIOS PARA ESPECTÁCULOS PÚBLICOS

CIRCO

TEATRO

ANFITEATRO

3. O mundo romano
EDIFICIOS DE CARÁCTER FUNCIONAL

PONTES, ACUEDUCTOS

TERMAS

BASÍLICAS

3. O mundo romano
EDIFICIOS RELIXIOSOS

TUMBAS

TEMPLOS

3. O mundo romano
CONSTRUCCIÓNS CONMEMORATIVAS

ARCOS

COLUMNAS

3. O mundo romano
ARQUITECTURAS DE HABITACIÓN

DOMUS

INSULAE

3. O mundo romano
FOROS
• AUTOR: Descoñecido
• FECHA: Século I a.C.
• LUGAR: Roma, Italia
• CARACTERÍSTICAS PROPIAS:
• en Roma o primeiro foro estaba nas afóras
(val do Tíber) foi sustituído por outros novos
cando a cidade medrou (época de César)
• elemento básico organizador do centro
urbano

• función propagandística do Estado
• estudiada axialidade
• diseñados como unidades independentes
• manteñen unha encomiable ordenación
externa
• na cidade de Roma destacaron:

• foro de César: 74 a.C.
• foro de Traxano: 112 d.C.
• foro de Augusto: 2 a.C.

FORO ROMANO. Descoñecido. Século I a.C. Roma. Italia.

3. O mundo romano
FOROS

Foro Trajano

Foro de Julio César

Foro de Trajano. Mercado

Foro de Augusto

Foro Trajano

Foro romano

FOROS ROMANOS Descoñecido. Século I a.C.- século I d.C. Roma. Italia.

3. O mundo romano

ANFITEATRO FLAVIO – COLISEO DE ROMA

• Características propias:
• iniciado por Vespasiano e rematado en época de Tito

• Autor: descoñecido
• Fecha: 72 –80 d.C.
• Lugar: Val do Coliseo, Roma. Italia
• Material: bloques de travertino con xuntas de formigón; ladrillo e pedra de
toba; mármore e estuco

• capacidade: 50000 espectadores
• evacuación factible en só 3 minutos
• Exterior:

• tres pisos + ático
• fachada con superposición de
ordes:dórico,xónico, corintio
• frisos decorativos
• un estilóbato é a base da fachada
• cada andar é unha sucesión de arcos de medio
punto sostidos por columnas
• remata toda estructura nun entaboamento
• no último piso hai un ático macizo decorado con
lesenas (estreitas faixas verticiais) corintias que
enmarcan fiestras cadradas.
• sobre o ático había un inmenso toldo (velarium)
que protexía á concurrencia do sol e da choiva
• Interior:
• estructura de corredores que ocupan kilómetros

• 80 arcos do andar inferior son as portas de
acceso ao interior
• as gradas non aproveitan o desniel do terreno
senón que se erguen sobre unha multitude de
bóvedas superpostas sustentadas por pilastras
• muros ortogonais

ANFITEATRO FLAVIO/ COLISEO. Descoñecido.72-80 d.C. Pedra,mármore, ladrillo, formigón, estuco. Roma, Italia.

3. O mundo romano

Rede complexa de
pasillos radiais conectados
con outros transversais sostidos
sobre bóvedas de cañón e arista

Arena central con subsolo
excavado con galerías, pasillos,
conduccións de auga, etc.

80 arcos de medio punto
permiten unha rápida entrada
e salida ao recinto

Planta elíptica
(anfiteatro froito da unión
de dous teatros)

Totalmente exento
mediante a superposición
de pisos

Características xerais
romanas: funcionalidade, propaganda,
combinación dintel e arco, formigón, etc.

Construido en tempos de
Vespasiano

ANFITEATRO FLAVIO/ COLISEO. Descoñecido.72-80 d.C. Pedra,mármore, ladrillo, formigón, estuco.
Roma, Italia.

3. O mundo romano
Cuarto corpo añadido
en tempos de Domiciano
Predominio do
Articulación do
muro sobre o vano
muro con lesenas
(sóo pequenas
(estreitas pilastras)
aberturas rectangulares)

Ménsulas que
sosteñen mástiles
dos toldos

Segundo e terceiro corpo
con estatuas en intercolumnios

Superposición de ordes
(dórico, xónico, corintio)

Sobre gradas o
estereobato

Reconstrucción parcial
no século XVIII

Recubrimento exterior
con mármores e estucos

Roma, Italia.

3. O mundo romano

Roma, Italia.

3. O mundo romano
O PANTEÓN
• Autor:

Descoñecido

• Características

propias:

• orixinalmente rodeado dunha praza con pórtico (nunca se levou a
cabo)

• Fecha: 118- 125 d.C.

• semella un templo grego clásico

• Lugar: campo de Marte, Roma, Italia

• a fachada de entrada é ficticia: as columnas e pilares non soportan
nada só adornan

• Materiais: formigón, ladrillo, madeira e mármore

• a portada de entrada remata nun ático con fiestras cubertas de
celosías que proporcionan diferentes tipos de iluminación
• pórtico octástilo na entrada
• pórtico de entrada dividido por columnas en tres naves; das cales
a central remata en portas de bronce que lle dan acceso á cella; as
naves laterais rematan en dous nichos.
• corpo de transición entre entrada ( a modo de templo clásico) e o
intrior ( circular)
• o corpo de transición sive de unión entre unha construcción
circular e unha rectangular
• cella ou naos principal circular con gran cúpula
• a cella está presidida por oito pilares que soportan o peso da
cúpula; entre pilar e pilar ábrese un nicho.
• a cella está cuberta por unha cúpula con:
• 43,5 metros de altura
• con casetóns
• un óculo ou fiestra de 9 metros de diámetro no centro
proporciona luz ao interior
• dividida en cinco círculos de 28 casetóns cada un que
simbolizan os días do mes lunar
• simboliza unha bóveda celeste: cinco aneis que representan
os cinco planetas do mundo Antigo

PANTEÓN. Descoñecido.118-125 d.C. Mármore, ladrillo, formigón, madeira. Roma, Italia.

3. O mundo romano
O PANTEÓN

Cuberta con bóveda de media
laranxa (realizada con materiais
porosos para que pesase menos) e
con un óculo central de 9 metros
de diámetro cerrado con alabastro
traslúcido que permite penetrar a
luz

Dividido en tres corpos
separados por marcadas
líneas de imposta

Exterior recuberto
de ricos mármores e
estucos hoxe desaparecidos
Tambor cilíndrico construido mediante
un triple piso de arcos de ladrillos
incrustados no groso muro (máis
de 6 metros) de formigón que
permite trasladar as presións
hacia oito pilares

Altura da bóveda
é igual ao diámetro
do recinto (enormes proporcións
so posible polo empleo do
formigón)

Templo concebido
para permitir recibir
a moita xente (xa non
é meramente a
casa dos deuses)

Planta cun corpo rectangular
e un circular unido por un
espzo de transición


3. O mundo romano

O PANTEÓN

Aínda que no friso unha
inscripción indica que o
construiu Agripa, a súa forma
definitiva adquírea en
tempos do emperador
Adriano
Concebido para ir ao
fondo duna praza
porticada, o seu frontal
ocultaba a planta
circular do interior

Dezaseis columnas
sosteñen o pórtico
dividíndoo en tres
rúas. Dous rematan
en exedras e a central
nas portas de
acceso á cella

Pórtico ostástilo
(fuste de granito e
basa e capitel de mármorel
blanco)


3. O mundo romano
O PANTEÓN

Enmascaramento con
ricos mármores

Entre os oito pilares ábrense
oito vans (un para a entrada,
o resto para os astros
conocidos: sol, luna e cinco
planetas)

No segundo corpo
abríanse vanos con celosía
que aportaban unha luz indirecta, sendo o
foco lumínico principal a luz cenital do
óculo central

Numerosos elementos
constructivos gregos:
frontóns, columnas, etc.


3. O mundo romano
O PANTEÓN

Óculo central simboliza o
sol que ao longo do día
ilumina de distinto modo a
estancia

Pensábase que o
ceo era a perfección
e eles asociaban a
mesma ao círculo

Divididida en cinco aneis
concéntricos (5 esferas do sistema
planetario concebido entonces)
con 28 casetóns (días lunares)

Casetóns converxentes
que acentúan o efecto
de perspectiva


3. O mundo romano
O PANTEÓN


3. O mundo romano
TEMPLO FORTUNA VIRIL
• FECHA: Século I a.C.
• LUGAR: Foro Boario. Roma. Italia.
• MATERIAL: Estructura de teba,decoración de travertino e estuco
• un dos primeiros templos romanos
• conserva estructuras helenísticas
• introduce novedades romanas
• situado ao carón do río Tíber
• dedicado a Portunus, deus do porto fluvial de Roma
• edificio xónico
• planta rectangular
• pórtico tetrástilo
• templo pseudoperíptero
• elevado sobre un podium
• só unha escalinata de entrada na fachada
• obliga á vision frontal romana
• presenta unha arquitrabe de tres franxas
• friso de relevos de estuco
• cornixa lixeiramente saínte
• cuberta a dúas augas

TEMPLO FORTUNA VIRIL. Descoñecido. Século I a.C. Foro Boario.Roma. Italia.

3. O mundo romano
TEMPLO FORTUNA VIRIL
Características clásicas: equilibrio,
proporción, harmonía, simetría, etc.
Siguen sendo mera
casa do deus. Os
rituais fanse fóra

Templo xónico de
reducidas dimensiónsi
Pseudoperíptero
(columnas adosadas
ao muro)

Templo tetrástilo

Sobre un podium
con unha soa escalinata
frontal (potencia eixe
lonxitudinal)

TEMPLO FORTUNA VIRIL. Descoñecido. Século I a.C. Foro Boario.Roma. Italia.

3. O mundo romano

TEMPLO DE MAISON CARRÉÉ
• FECHA: 16 a.C.
• LUGAR: Nimes. Francia
• MATERIAIS: pedra calcárea branca
• Exterior:
•sobre un podium elevado
• columnas de gran altura (17 m.)
• amplia escalinata na entrada (único acceso ao
templo)
• pórtico de columnas de gran profundidade
• 20 columnas pegadas ao muro rodean ao templo

• arquitrabe de tres franxas
• frontón liso
• cuberta a dúas augas
• Planta:
• planta rectangular
• pseudoperíptero
• pórtico hexástilo
• non ten opistodomo
• Interior:
• escasa decoración escultórica
• decoración floral recarga

TEMPLO MAISON CARRÉE. Descoñecido. 16 a.C.
Nimes.Francia.

3. O mundo romano
TEMPLO MAISON CARRÉE

Non dispón de
gran decoración no
seu entaboamento

Catro columnas
exentas a cada
lado crean un pórtico
profundo (claroscuros)

Características clásicas: equilibrio,
proporción, harmonía, simetría, etc.

Carece de
opistodomo

Moi estilizado
Templo corintio de
reducidas dimensiións
Pseudoperíptero
(columnas adosadas
ao muro)

Templo hexástilo

Romanos ubican
templos no centro
das cidades

TEMPLO MAISON CARRÉE. Descoñecido.16 a.C. Nimes. Francia.

Construido en
honor a Augusto
Sobre podium
con unha sóa escalinata
frontal (potencia eixe
lonxitudinal)

3. O mundo romano
TERMAS DE CARACALLA
• FECHA: 212-235 d.C:
• LUGAR: Roma. Italia
• MATERIAIS: Ladrillo e marmore
• eixe de gran monumentalidade organiza as estancias
• caldarium: sala para o baño quente inspirado no Panteón (35 m de
diámetro e 49 metros de altura) cunha gran piscina central e sete
pequenas situadas nas paredes.
• tepidarium: sala para o baño morno e verdadeiro centro de relación. 70
metros de longo, cuberto con tres bóvedas
• frigidarium: sala para baño frío cunha impresionante piscina de 17 x 51
metros.
• palestras, vestiarios e outras salas encaixadas perfectamente neste
eixe central.
• estes edificios supuxeron o maior reto na arquitectura romana
• interiores iluminados polas diferentes alturas dos distintos corpos
edificados que tiñan vans nos espazos liberados
• combinación de grandes salas con espacios reducidos ordenados
simétricamente e con criterios funcionais
• a decoración resolvese coa marmore de cores, esculturas, columnas
ornamentais, etc

TERMAS DE CARACALLA. Descoñecido.212-235 a.C.. Ladrillo e mármore. Roma. Italia.

3. O mundo romano
TERMAS DE CARACALLA

TERMAS DE CARACALLA. Descoñecido. 212-235 a.C.Roma. Italia.

3. O mundo romano
BASÍLICA DE MAXENCIO
• FECHA: 307-313 a.C.
• LUGAR: Foro de Roma. Italia.
• MATERIAIS: Ladrillo e mármore

• CARACTERÍSITCAS PROPIAS:
• obra maestra de abovedamento romano
• tres naves
• nave central:
• máis alta cas laterais
• salón de 47 metros de altura
• cuberta de bóveda de crucería
• xigantescas columnas
• dúas naves laterais:
• cada unha con tres salas
• cubertas con bóvedas de canón
• bóvedas estratéxicamente colocadas
perpendicularmente ás da central
• exterior sobrio de ladrillo visto
• interior con ilusión óptica de que se trataba dun espacio
unitario luxosamente decorado

BASÍLICA DE MAXENCIO. Descoñecido. 307- 313 a.C. Foro de Roma. Italia.

3. O mundo romano
BASÍLICA DE MAXENCIO

BASÍLICA DE MAXENCIO. Descoñecido. 307- 313 a.C. Foro de Roma. Italia.

3. O mundo romano
ARCO DE TITO
• FECHA:81 d.C.
• LUGAR: Foro de Roma. Roma.Italia.
• MATERIAL: Mármore

• o máis antigo de todos os que se conservan en Roma
• exemplo de proporción
• nobreza arquitectónica
• ornamentación sobria
• un único van
• van flanqueado por dous pilares con bóveda de canón no interior
• imposta separa o zócalo do corpo principal
• corpo principal: catro semicolumnas con capiteis compostos
situados nos ángulos dos pilares
• columnas decorativas que simulan suxeitar o entaboamento
• sistema alintelado grego como decoración
• remata o arco cun ático con unha monumental inscripción co nome
do emperador e dos seus predecesores
• o valor reside na decoración escultórica: sobria no exterior e
desbordante baixo a bóveda

ARCO DE TITO. Descoñecido. 81 d.C. Foro de Roma.Roma. Italia.

3. O mundo romano
ARCO DE TITO

Carácter
conmemorativo

Ático
(con cartela
epigráfica)

Corpo principal
(pilar flanqueado por
columnas)

Material: formigón
recuberto de placas
de mármore

Combinación de
estructura alintelada
e abovedada (arco de
medio punto, bóveda de
canón con casetóns,
enxutas, etc.) dan máis
firmeza e equilibran
dinamismo e estatismo

basamento

ARCO DE TITO. Descoñecido. 81 d.C. Foro de Roma.Roma. Italia.

3. O mundo romano
ARCO DE TITO

ARCO DE TITO. Descoñecido. 307- 313 a.C. Foro de Roma. Italia.

3. O mundo romano
ARCO DE CONSTANTINO

• AUTOR: Decoñecido
• FECHA: 315 d.C.
• LUGAR:Foro de Roma. Roma. Italia
• MATERIAIS: Formigón e mármore
• monumentalidade
• propaganda imperial

• formigón enmascarado con ricos mármores
• combinación lintel e arco
• empleo de ordes clásicas
• columnas meramente decorativas
• ático con inscripcións alegóricas
• ático alintelado

ARCO DE CONSTANTINO. Descoñecido.315 a.C. Foro de Roma. Italia.

3. O mundo romano
ARCO DE CONSTANTINO
Inscripcións epigráficas e
relevos alegóricos ou históricos

Ático alintelado

Características xerais:
monumentalidade, propaganda,
formigón enmascarado con
ricos mármores, combinación
lintel e arco, emprego
de ordes con función
decorativa, etc.

ARCO DE CONSTANTINO. Descoñecido. 315 a.C. Foro de Roma. Italia.

3. O mundo romano
ARCO DE CONSTANTINO

ARCO DE CONSTANTINO. Descoñecido. 307- 313 a.C. Foro de Roma. Italia.

3. O mundo romano
COLUMNA TRAXANA
• AUTOR: Apolodoro de Damasco
• FECHA: 107 – 113 d.C.
• LUGAR: Centro do Foro de Traxano. Roma. Italia
• MATERIAIS: Mármore
• CARCTERÍSTICAS PROPIAS:
• narra as dúas victorias militares de Traxano e as súas tropas contra os dacios
• erguida sobre un pedestal
• columna con basa sinxela tallada en forma de coroa de loureiro; cun fuste cilíndrico formado por doce
tambores de mármore; e cun capitel dórico
• coronado todo o conxunto por unha estatua de bronce do emperador (desapareceu na Idade Media e foi
sustituída pola actual de San Pedro
• o importante reside no fuste: cinta heleicoidal de 200 m. De lonxitude chea de baixo relevos (155 escenas e
máis de 2500 figuras)
• a lectura do fuste é ascendente: na parte baixa narra a primeira guerra dacia e na parte superior narra a
segunda . Estas partes están separadas por unha Victoria que grava nun escudo as vistorias de Traxano
• as escenas sucédense sen interrupción
• a altura das escenas vai aumentando a medida que se sube hacia arriba

• gran detallismo e precisión en aspectos xeográficos, loxísticos, e políticos
• Traxano aparece unhas 70 veces
• funcións : conmemorativa, gardar cámar mortuoria na base coas cinzas do emperador e situar ata onde
chegara o monte desprazado pola construcción do foro

COLUMNA TRAXANA. Apolodoro de Damasco. 107- 113 d.C. Foro de Roma. Roma.Italia.

3. O mundo romano
COLUMNA TRAXANA

Triple función: conmemorativa,
funeraria e indica altura de
la colina antes de rebajarla

Garita superior
rematada originalmente
por estatua de emperador

Fuste cilíndrico
con 12 tambores horadados
y con relieve helicoidal exterior
(200 m. de bajorrelieves continuos)

Capitel dórico

En los cimientos se
encontraban las urnas
funerarias de Trajano
y su esposa

Basamento de
base cuadrangular

COLUMNA TRAXANA. Descoñecido. 307- 313 a.C. Foro de Roma. Italia.

3. O mundo romano
DOMUS ROMANA
• FECHA: Século I d.C.
• LUGAR: Pompeia.Nápoles. Italia
• son vivendas urbanas para familias acomodadas
• estructurada para a comodidade da vida cotiá
• deriva do modelo etrusco
• patio central en torno o cal se organizan as demais estancias
• tres partes ben diferenciadas:
• vestíbulo: acceso á casa
• patio: adro ó que dan todas as habitacións. No centro soe haber un
receptáculo ou impluvium para ecoller auga da choiva
• parte privada: formada por un patio con columnas ao que dan as
habitacións privadas da familia ( tablinum)
• fachadas descoidadas porque lle dan moita importancia ao interior
• interior decorado con frescos e mosaicos que amosan a riqueza dos
propietarios

Impluvium

CASA DOS VETII. Descoñecido. Século I d.C.Pompeia. Nápoles. Italia.

3. O mundo romano
DOMUS ROMANA

Estructura das domus


3. O mundo romano
DOMUS ROMANA


3. O mundo romano
INSULAE

• FECHA: Século I d.C.
• LUGAR: Roma. Italia
• son casas para familias populares
•son casas de aluguer
• bloques de casas arredor dun patio central rectangular e
descuberto
• tiña varios pisos
• a planta baixa adoitaba reservarse para tendas e talleres
• no primeiro piso vivían as clases medias
•Nos pisos superiores de menor tamaño vivían as clases
populares

INSULAE. Descoñecido. Século I d.C.Pompeia. Nápoles. Italia.

3. O mundo romano
OUTROS EDIFICACIÓNS IMPORTANTES

TEMPLO DE VESTA. Descoñecido. 142 a.C. Foro Boario. Roma. Italia.

3. O mundo romano
OUTRAS EDIFICACIÓNS IMPORTANTES
Podium

Meta primera

Gradas

Spina

Cárceres
Meta segunda

Espiña

Cárceres

CIRCO MÁXIMO. Descoñecido. Foro de Roma. Roma. Italia.

3. O mundo romano

TEATRO MARCELO. Descoñecido.13 a.C.Roma. Italia.

3. O mundo romano

TUMBA DE ADRIANO/ CASTEL SANTANGELO. Descoñecido. 117-138 d.C. Roma. Italia.

3. O mundo romano

PONTE DU GARD. Descoñecido. Século I a. C. Vers. Francia.

3. O mundo romano

A ARQUITECTURA DA HISPANIA ROMANA E A SÚA PRESENCIA EN ESPAÑA
TEATRO DE MÉRIDA
• AUTOR: anónimo
• FECHA: 18 a.C.
• LUGAR: Mérida, Extremadura, España
• MATERIAL: pedra e mármore

• cávea (bancada):semicircular con tres seccións:
• primma: cerca de scenae
• media: nun lugar intermedio
• summa: alonxada da scenae
•a cávea estab excavada na rocha (tradición grega)
• capacidade: 5000 espectadores

•orchestra: lugar para os músicos
• scenae con un frons de dous pisos de columnas
corintias
• detrás de scenae: un gran conxunto posterior, estructurado
a partir nunha galería con pórtico que permite que o público
se abrigue en caso de choiva.Tiña un gran xardín, biblioteca
e outras dependencias. Hoxe desaparecido casi por
completo.
•gran sistema de de corredores abobedados internos
debaixo de cávea que cos vomitorios (portas de acceso)
permitían a evacuación en caso de todo o teatro en minutos
• estatuas de deuses decorando o intercolumnio que hai
entre as portas da scenae

TEATRO ROMANO DE MÉRIDA. Descoñecido.18 a.C. Pedra,mármore. Mérida, Extremadura. España.

3. O mundo romano

TEATRO DE MÉRIDA

Orquestra
(semicircular)

Scenae

Frons Scenae ( dous pisos, con
entrantes e saíntes tres rúas)

Vomitorium

Atrio traseiro
Pórtico, biblioteca,etc.

summa
En Mérida primeiras gradas
excavadas en rocha e o resto
exentas

media
prima

cávea

TEATRO ROMANO DE MÉRIDA. Descoñecido.18 a.C. Pedra,mármore. Mérida, Extremadura. España.

3. O mundo romano
ACUEDUCTO DE SEGOVIA
• Autor: Descoñecido
• Fecha: século I d.C.
• Lugar: Segovia, Castela e León, España
• Material: granito
• recolle auga da serra de Guadarrama a 18 km
de Segovia
• formado por dúas monumentais arquerías
superpostas
• as esixencias do terreno requeriron 44 arcos
na parte inferior e 119 arcos na superior
• repartidos en cinco tramos
• vans con luces de 4,5 metros
• grandes sillares de granito
• esveltez e formas equilibradas
• proporcións matemáticas

• arquería superior invariable
• no tramo central a arquería inferior é moito
máis elevada que a superior

ACUEDUCTO SEGOVIA. Descoñecido.Século I d.C. Granito. Segovia. España

3. O mundo romano
ACUEDUCTO DE SEGOVIA

Combinación arco
e lintel
Salvar desnivel para
conducir auga (corpo superior
sempre igual, inferior adáptase
a irregularidade do terreno)

Unión viva
de sillares

Verticalidade equilibrada
con líneas de imposta

ACUEDUCTO SEGOVIA. Descoñecido. Século I d.C. Granito. Segovia. España

3. O mundo romano
PONTE DE ALCÁNTARA
• Fecha: 105 – 106 d.C.
• Lugar: Cáceres .Extremadura. España
• Material: granito

• sobre o río Texo
• pilares altos ( 30 metros altura máxima)
• seis inmensos arcos (728 metros de longo)
• elevada pila central
• arco de triunfo na parte central eleva a ponte
ata os 48 metros
• o tamaño dos arcos vai diminúindo segundo
nos achegamos aos extremos
• sillería regular proporciona unha apariencia
ordenada ao conxunto
• arcos con claridade expresiva gracias á
fermosa dovelaxe
• estructura sólida e sinxela para resistir embates
do tempo e dos elementos
• nun dos seus extremos pequeño templo cunha
inscripción que desvela que se erixiu por Caio
Xulio César “máis por arte divina que humana”
• configuración perfectamente horizontal

PONTE DE ALCÁNTARA. Descoñecido. 105-106 d.C.
Alcántara. Cáceres. Extremadura. España

3. O mundo romano
PONTE DE ALCÁNTARA
Añadido renacentista

Seis ollos
de tamaño
diferente

Normalmente eran
acodados pero este
é horizontal

Grosos pilares

PONTE DE ALCÁNTARA. Descoñecido. 105- 106 d.C. Alcántara. Cáceres. Extremadura. España

3. O mundo romano
OUTROS EXEMPLOS

ACUEDUCTO DE MÉRIDA. Descoñecido. Século I d C. Mérida. Extremadura. España

3. O mundo romano
OUTROS EXEMPLOS

ARCO DE BARÁ. Descoñecido. 102-107 d C. Bará.Tarragona. Cataluña. España

3. O mundo romano
A ARQUITECTURA DA HISPANIA ROMANA E A SÚA PRESENCIA EN GALICIA
OUTROS EXEMPLOS

MURALLA DE LUGO. Descoñecido. Século II a. C. Lugo. Galicia. España

3. O mundo romano
OUTROS EXEMPLOS

TERMAS DE LUGO. Descoñecido. Século II a. C. Lugo. Galicia. España

3. O mundo romano
OUTROS EXEMPLOS

PONTE BIBEI. Descoñecido. Século II a. C. Pobla de Trives. Ourense.Galicia. España

3. O mundo romano
OUTROS EXEMPLOS

PONTE ROMANA. Descoñecido.. Ourense.Galicia. España

3. O mundo romano
ESCULTURA: RELEVO
CARACTERÍSTICAS
• Influencia da escultura grega e etruca
• Marcado realismo en contraposición ao idealismo helénico
• Subordinación da escultura á arquitectura
• Un gran número de esculturas foron pensadas para
ornamentar obras arquitectónicas, caso dos relevos
conmemorativos
• Materiais máis comúns: bronce, pedra e mármore
• Relevos de carácter narrativo
• Alto grado de realismo

• Carácter propagandístico
• Principais tipoloxías: arcos triunfais, columnas
conmemorativas e frisos arquitectónicos
• Decoración: baixorrelevos con escenas de fazañas polñiticas e
militares
• Realismo acusado
• Representación da profundidade
• Narratividade continua
• Destacan: Arco de Tito e Columna Traxana

3. O mundo romano
ESCULTURA: O RETRATO
CARACTERÍSTICAS
• O retrato:
• procuraba ser fiel ao modelo, malia os posibles defectos deste.
• destacaron os bustos (cabeza e parte superior do corpo) e os
retratos ecuestres.

• varias etapas:
• 1ª: República: tende á idealización; clara influencia
helenística; bustos curtos e triangulares; interese por
representar un individuo preciso, o seu rango político e
social
• 2ª: principios do Imperio: etapa de realismo; influencia
latina; aumenta o tamaño do busto ata os ombros e os
peitorais; chega a descoidar o aspecto físico
• 3ª: principios do Imperio: etapa paralela á anterior.
Corrente idealizante onde se representan aos emperadores
mozos e maduros amosando serenidade e seguridade
• 4ª: durante o mandato de Adriano: maior interese polo
detallismo; cabelo viril empeza a encresparse, ollos
dilatados
• 5ª: no século III: etapa de simplificación; acúsanse os os
trazos representados e simplifícase a modelaxe; acentúase
o hieratismo e abandónase todo elemento naturalista.

3. O mundo romano
EXEMPLOS DE RELEVO ROMANO
RELEVOS DO ARCO DE TITO
• FECHA:81 d.C.
• LUGAR: Foro de Roma. Roma.Italia.
• MATERIAL: Mármore
•columnas decorativas que simulan suxeitar o
entaboamento
• sistema alintelado grego como decoración
• remata o arco cun ático con unha monumental
inscripción co nome do emperador e dos seus
predecesores
• o valor reside na decoración escultórica: sobria no
exterior e desbordante baixo a bóveda
• decorado con relevos o friso e as enxugas do arco
de forma sobria
• decoración desbordante baixo a bóveda: altorrelevos
de gran formato presentan a entrada triunfal de
Vespasiano e Tito no ano 70 d.C. Na arrasada
Xerusalén e no desfile dos trofeos dos arrincados aos
xudeos

RELEVOS DO ARCO DE TITO. Descoñecido. 81 d.C. Foro de Roma.Roma. Italia.

3. O mundo romano
ARCO DE TITO

Representa a derrota dos
xudeos a mans dos romanos
(expolio do templo de Salomón)

Cápta se o aire
interposto

Superposición
de planos para
crear profundidade

RELEVOS DO ARCO DE TITO. Descoñecido. 81 d.C. Foro de Roma.Roma. Italia.

3. O mundo romano
RELEVOS DA COLUMNA TRAXANA
• AUTOR: Apolodoro de Damasco
• FECHA: 107 – 113 d.C.
• LUGAR: Centro do Foro de Traxano. Roma. Italia

• MATERIAIS: Mármore
• narra as dúas victorias militares de Traxano e as súas tropas
contra os dacios
• o importante reside no fuste: cinta heleicoidal de 200 m. De
lonxitude chea de baixo relevos (155 escenas e máis de 2500
figuras)
• a lectura do fuste é ascendente: na parte baixa narra a
primeira guerra dacia e na parte superior narra a segunda .
Estas partes están separadas por unha Victoria que grava nun
escudo as vistorias de Traxano
• as escenas sucédense sen interrupción
• a altura das escenas vai aumentando a medida que se sube
hacia arriba
• gran detallismo e precisión en aspectos xeográficos,
loxísticos, e políticos
• Traxano aparece unhas 70 veces

RELEVOS DA COLUMNA TRAXANA. Apolodoro de Damasco. 107- 113 d.C. Foro Traxano.Roma. Italia.

3. O mundo romano

O seu afán narrativo lévaos a tratar con igual
detallismo os elementos
do primeiro término e os do fondo

Baixorrelevos con escenas
sen separacións

Perspectiva cabaleira
(punto de vista elevado)

Franxas aumentan de tamaño
en sentido ascendente

Intentos de profundidade
con escorzos e figuras superpostas

Desproporción entre
personaxes e paisaees


3. O mundo romano

Retratos: emperador
Traxano aparece máis
de sesenta veces

Pequenos óculos
cada cuarto de
volta para
iluminar escaleira
interior

Temática
céntrae máis en
aspectos loxísticos
que en batallas


3. O mundo romano


3. O mundo romano
ARA PACIS
• Fecha: 13-9 a.C.
• Lugar: Campo de Marte. Roma. Italia.
• Material: mármore
• é un altar sobre un podio o cal se accede a través de
unha rampa graduada ou dunha porta oposta á rampa
• alta circundado por muro adornado con relevos
• os relevos conmemoran a paz e a prosperidade
alcanzadas en tempos de Augusto despois de pacificar a
Hispania e a Galia.
• tamén hai escenas da mitoloxía romana

• diferéncianse varias xerarquías: en primeiro termo personaxes
principais; en segundo as de importancia media e ao fondo o de
menor relevancia

• ausencia de articulación entre os temas representados

• varios planos diferentes

• corpos albiscados baixo as roupaxes

• movemento con gran variedade de posicións dos individuos

• avance rítmico das personaxes

• friso exterior representa a procesión en honra da Pax Augustea:

• lábranse retratos recoñecibles e a mesma posición que
ocupaban
• glorificación do seu presente e do seu pasado
• parte de fóra con dous rexistros separados por greca
intermedia:
• inferior: roleos de acanto con fauna variada
• superior: figuras humanas
•profundidade lograda agrandando as figuras e obxectos
próximos a espectador e dándolles maior volume

• no lado sur: sacerdotes encabezan comitiva seguidos de
animais que van a ser sacrificados e home cun machado na
man; seguidos de Agripa, Augusto e resto familia imperial
• no lado norte: desfile do Senado e mulleres e nenos da
corte. Dúas imaxes desta comitiva simbolizan a Roma e a
Paz
• a ámbolos dous lados da porta principal hai dous relevos:
nun Marte observa á Loba Capitolina amamantando a
Rómulo e Remo e no outro Eneas realiza un sacrificio

ARA PACIS. Descoñecido. 13- 9 a.C. Campo de Marte. Roma. Italia.

3. O mundo romano
ARA PACIS
Roma

Procesión.
Familia de
Augusto

Tellus
Empalizada
e guirnaldas

Procesión.
Familia
de Augusto

Eneas

Cenefa
xeométrica

Decoración de roleos
de acanto e animais

Rómulo e Remo
(muro non
reproducido)


3. O mundo romano
ARA PACIS


3. O mundo romano
EXEMPLO DE RETRATO ROMANO
AUGUSTO PRIMA PORTA
• Fecha: 19 a.C.
• Lugar: Museos Vaticanos. Roma. Italia
• Material: Bronce o orixinal e mármore a copia

• representación do emperador Augusto
• atopada nas excavacións realizadas no ano 1863 en Prima Porta
• inagura o retrato imperial de a pé
• inspirada no Doríforo de Policleto
• fidelidade aos trazos fisonómicos
• representa fielmente ao emperador, aínda que o ensalza

• primeira vez que se adorna a coiraza con relevos:
• parte superior:

• está representado o ceo como ser humano que
cobre a cabeza cun manto símbolo da bóveda
celeste
• ascendendo cara o ceo aparece o deus solar
nunha cuádriga tirada por cabalos
• precédenlle ao deus solar dúas doncelas: a Aurora
que leva o rocó ; e Venus, luceiro da Alba
• parte central:

• na man esquerda sostén o bastón consular

• Tiberio fillo de Livia e fillastro de Augusto recibe de
mans dun emisario as aguias e as insignias
arrebatadas ás lexións romanas cando foron
derrotadas na batalla de Carnhae (53 a.C.). No ano
20 a.C. Augusto firmará a paz que porá fin a todas
as guerras.

• pensada para ser contemplada contra a parede

• Tiberio está acompañado pola Loba Capitolina

• viste túnica sobre a cal leva unha coiraza musculada con relevos e un
paludamentum que rodea a súa cadeira e que sostén co brazo esquerdo
• brazo dereito erguido en sinal de autoridade. A curva deste brazo corespóndese
coa curva da perna do lado oposto

• todo o énfase se centra no frontal; os lados pouco coidados e a parte de atrás
non está acabada
• pés descalzos (o orixinal leva calzado do exército)

• suxeitado cun pé no que está un golfiño de Venus con Cupido ( non
esistía no orixinal de bronce) simboliza a orixe divina do emperador
• Augusto aparece como como xefe do exército arengando ás tropas
• suponse que na man dereita levaba unha coroa da victoria que lles
amosaba ás tropas

• laterais do peito:
• alegóricamente aparece unha a cada lado as dúas
novas rexións incorporadas ao Imperio: Hispania ( á
esquerda) e a Galia (á dereita)
• parte inferior:
• aparece a Nai Terra, con Rómulo e Remo e o
corno da abundancia, escoltado por Apolo e e
Diana, as divinidades da casa imperial

AUGUSTO PRIMA PORTA. Descoñecido. 19a.C. Museos Vaticanos.Roma. Italia.

3. O mundo romano
AUGUSTO PRIMA PORTA

Maioría das
obras pensadas
para poñelas diante
de parede, polo que parte
traseira menos traballada

Idealización do
emperador
(xoven)

Coraza con ricos relevos alegóricos
sobre a paz augustea:
baixo o ceo os partos devolven
águias romanas, flanqueados
por símbolos da Galia e Hispania

Grosos plegues
do paludamentum

Rasgos gregos: canon
( de Policleto), contrapposto,
cabeza levemente xirada, etc.
Apoio en golfiño e Dionisos
(considérase que a familia
Xulia é descendiente
de Eneas, fillo de Venus)

Pés descalzos,
símbolo de divinización


3. O mundo romano
AUGUSTO PRIMA PORTA


3. O mundo romano
ESTATUA ECUESTRE DE MARCO AURELIO
• Fecha: Ca. 173 d.C.
• Lugar: Praza do Capitolio. Roma. Italia
• Material: Bronce

• Característcas propias:
• Marco Aurelio ó lombo do seu cabalo móstrase triunfador tras unha das
súas campañas militares
• a poderosa figura do cabalo salienta a figura do emperador
• emperador amósase inancanzable, como o máis poderoso dos mortais
• orgullosa dignidade do emperador
• emperador algo máis fraco e espigado do que era en realidade
• viste manto de soldado sobre a túnica con cinto
• estende brazo en actitude de saúdo
• mirada perdida cara o lonxe
• segundo textos medievais baixo pezoña do cabalo había un pequeño rei bárbaro coas mans atadas ás costas e
acochado. Non se conserva pero non tiña función de soporte
• cabalo con pata dereita erguida , asenta firmemente no chan as outras dúas e a cuarta roza o chan co casco
• o cabalo desprende fogosidade e forza propias do espiritu guerreiro
• a figura humana desprovista de armas e de armadura desprende actitude pacífica ( propia de Marco Aurelio pese a
estar sempre no campo de batalla)

ESTATUA ECUESTRE DE MARCO AURELIO. Descoñecido. Ca. 173 d.C. Praza do Capitolio.Roma. Italia.

3. O mundo romano
ESTATUA ECUESTRE DE MARCO AURELIO

Fortes contrastes de
claroscuro en cabelo
máis desarrollado

Realizada en
bronce ( varias
pezas ensambladas)

Modelo arquetípico:
con túnica
de soldado revisaba
ás tropas

Contraste verticalidade
do emperador con
formas curvas do cabalo

ESTATUA ECUESTRE DE MARCO AURELIO. Descoñecido. Ca. 173 d.C. Praza do Capitolio.Roma. Italia.

3. O mundo romano
EXEMPLOS DE RETRATO ROMANO
OUTROS RETRATOS ROMANOS

Bruto Capitolino.

Busto de Adriano

Busto de Julio César

Busto de Tiberio

Busto de Cómodo

Busto colosal de Constantino

Busto de Caracalla

3. O mundo romano

Aule Metele
Patricio Barberini

Emperador Claudio

Augusto oferante

Os Tetrarcas

3. O mundo romano
EN GALICIA

DIONISOS E AMPELOS
Autor descoñecido
Século I d.C.
Granito e mármore
Museo Arqueolóxico Provincia
Ourense.Galicia
España

3. O mundo romano
A PINTURA MURAL
CARACTERÍSTICAS
• Combinación da tradición grega co sentido práctico do
pobo latino
• intención de decorar os interiores dos edificios
• consérvanse algúns, escasos exemplos
• a pintura mural adoitaba sonsistir en:
• aplicación de tres capas sucesivas de cal e de
area na parede
• outras tres mans de cal mesturada con mármore
pulverizada

• pulido da superficie unha vez seca
• humedecíase lixeiramente a parede
• aplicábase a cor con aglutinante para fixar os
pigmentos á parede
• a maior parte de pintura mural procede de Pompeia
• Catro estilos:

• I estilo: estilo de incrustación
• II estilo: estilo arquitectónico
• III estilo: estilo ornamental
• IV estilo: estilo ilusionista

Retrato do panadeiro Paquio
Próculo e da súa muller

3. O mundo romano
A PINTURA MURAL

ESTILO I
• estilo

de incrustación

• mediados do século III a.C. a inicios século
I a.C.
• influencia grega
• imita coa pintura mármores, xaspes, e outros
materiais suntuosos
• podían presentar dúas modalidades:
• muro con tres partes horizontais
•Parte superior e inferior
representan dous zócalos
pintados con motivos
xeométricos.
• A parte central finxe columnas
ou lousas de mármore
• muro con basamento, tres franxas e
unha cornixa volada.
• basamento imita o granito
• franxas seellan mármores
• cornixa imita mármore branco

Primer estilo.Estilo de incrustación

3. O mundo romano
A PINTURA MURAL

ESTILO II
• estilo

arquitectónico

• século I a.C.
• simulaba elementos arquitetónicos
mediante a pintura
• creaba efectos de profundidade
• potencia a ilusión óptica de maior espacio
• destacan as pinturas que se cubrían con
grandes ventanais dándolle á pintura un
carácter de paisaxe
• maior grado de elaboración que estilo I
• destacan os da Vila de P. Fanio Sinistor, os de
Vila dos Misterios e os de Casa Labirinto

Segundo estilo.Estilo arquitectónico

3. O mundo romano
A PINTURA MURAL
ESTILO III

• estilo ornamental

• últimas décadas do século I a.C.
• arquitectura fantástica
• perspectivas imposibles
• non ocupan todo o muro
• panel central con gran pintura
• paneis laterais con escenas de menor tamaño
• ían acompañados con esculturas que parecían
sostelos
• detacan os de Vila Livia

Terceiro estilo.Estilo ornamental

3. O mundo romano
A PINTURA MURAL
ESTILO IV

• estilo ilusionista

• en Pompeia
• desde ano 63 a finais século I d.C.
• aparición de temas novos ( escena spicarescas, da
vida cotiá, etc)
• decoración recargada
• recubrianse de parafernalia teatral (cortinaxe, panos,etc)

• pinceladas soltas, rápidas e xustapostas
• cores vivas
• destcan os de Casa de Lucrecio Fronto, os da Casa dos
Vetii e os da Casa de Pinarius Cerealis

Cuarto estilo. Estilo ilusionista

3. O mundo romano
A PINTURA MURAL
OUTROS EXEMPLOS DE PINTURA MURAL EN GALICIA

INTERIOR DE STA. BAIA DE BÓVEDA. SÉCULOS III – IV . LUGO. GALICIA. ESPAÑA .

3. O mundo romano
O MOSAICO
CARACTÍSTICAS
• Antecedentes gregos
• Desenvolve en época imperial
• Técnicas:
• OPUS TESSELLATUM:
• teselas de 0,5 a 1,5 cm.
• materiais diversos (mármore, azulexo, vidro,etc)
• teselas colocadas sobre un leito de morteiro fino e húmido
• cando o morteiro se seca énchense os intersticios con
morteiro fino líquido e con diminutas pezas marmóreas
• finalmente límpase e púlese
• OPUS VERMICULATUM:
• permite imitar a pinturas
• redúcese tamaño teselas ( ata 1mm. De lado)
• maior gradación cromática

• Tipoloxías:
• mosaico de alfombra
• mosaico de alfombra con figuras
• mosaico costumista e anecdótico
• mosaico de inspiración helenística

3. O mundo romano
O MOSAICO

MOSAICO DE ALFOMBRA
• Máximo esplendor mo século II d.C.

• Reiteración de formas xeométricas
• rombos
• cadrados
• triángulos
• rectángulos
• A veces aparecen tamén formas florais
• Cores máis usadas: branco e negro

Mosaico de alfombra. Opus Sectile

3. O mundo romano
O MOSAICO
MOSAICO DE ALFOMBRA CON FIGURAS

• Máximo esplendor no século III d.C.

• Uso de formas xeométricas e florais
combinadas con figuras (humanas ou animais)
• Figuras en pequenos paneis
• Cores: branco e negro, vermellos e dourados

Mosaico de alfombra con figuras .

3. O mundo romano
O MOSAICO
MOSAICO COSTUMISTA E ANECDÓTICO
• É o máis popular e estendido

• Temática moi variada:
• escenas circenses
• escenas cotiás
• paisaxes
• animais
• músicos
• temas curiosos e anecdóticos
• etc
• As loitas de gladiadores e as carreiras de
cuádrigas son moi frecuentes
• Inclúense animais mariños ( peixes, polbo,
luras...)
• As paisaxes exaltan o mundo rural e mostran
escenas cotiás da vida campesiña

Mosaico costumista e anecdótico .

3. O mundo romano
O MOSAICO
MOSAICO DE INSPIRACIÓN HELENÍSTICA
• Séculos II, III e IV d.C.
• Inspirados nas obras gregas
• Reproducen temas mitolóxicos dos gregos

Mosaicos de inspiración helenística

3. O mundo romano
MOSAICO
OUTROS EXEMPLOS DE MOSAICOS EN GALICIA

MOSAICO. SÉCULOS III – IV .MUSEO ARQUEOLÓXICO.OURENSE. GALICIA. ESPAÑA .

4. Vocabulario
Alto relevo: escultura realizada sobre unha superficie da que sobresae máis da
metade do seu volume
Aparello isódomo: forma de dispoñer os materiais constructivos nun muro no que
todos os perpiaños son iguais
Aparello regular ou irregular: forma de dispoñer os materiais constructivos nun muro
( perpiaños e ladrillos) segundo se faga de forma regular ou irregular
Arcada cega: conxunto de arcos coa luz tapada
Arco: elemento arquitectónico sostido, xeralmente curvo, que cobre un van entre
dous puntos fixos
Arco cego ou arco lombardo: arco que ten tapada a luz
Arco de medio punto: arco formado por unha semicircunferencia. Típico da arte
romana e románica.
Arquitrabada: arquitectura cuberta por un elemento horizontal, chamado arquitrabe
ou lintel
Arquitrabe: parte baixa do entaboamentoque se apoia no ábaco
Baixorrelevo: escultura realizada sobre unha superficie da que sobresae menos da
metade do seu volume.
Basa: parte inferior dunha columna sobre a que se asenta o fuste

4. Vocabulario
Bóveda: estructura de forma curva que cubre un espazo entre muros, piares ou
columnas. A súa estilización e desenvolvemento corresponde, sobre todo, aos
romanos.
Bóvedade canón: bóveda cuxa cuberta é unha media circunferencia
Bóveda de aresta: bóveda xerada a partir do cruzamento de dúas bóvedas de canón

Busto: representación da parte superior do corpo humano (cabeza, ombreiros,
nacemento dos brazos e parte do peito
Cachotería: aparello irregular formado por unha serie de pedras sen labrar ou pouco
labradas, unidas con xeso ou cal, sen orde de tamaño nin de fiada
Canon : conxunto de regras que regulan as proporcións da escultura ou da
arquitectura de acordo cun modelo ideal establecido.
Capitel: parte superior dunha columna, piar ou pilastra sobre o cal se asenta a
arquitrabe.A súa forma e ornamento determinan as distintas ordes da arquitectura
clásica grega na que poden ser: dóricos, xónicos ou corintios.
Casetón:compartimento oco xeralmente de forma cadrada, a modo de artesa
invertida ou troncopiramidal, co fondo decorado. Adoita ensamblarse con outros
semellantes para formar unha cuberta ou artesonado
Cávea: bancada en forma de hemiciclo, propia dos teatros, anfiteatros ou circos
romanos, destinada aos espectadores.Dividida en :ima (para nobres), media (para
clase media) e summa ( para lases máis modestas)

4. Vocabulario
Cella: sala central dun templo clásico onde se atopaba a imaxe do deus, pechada
polos lados e cunha sóa enrada, a pronaos. Tamén se lle chama naos ou sancta
sanctorum.
Celosía: enreixado de madeira ou ferro localizado principalmente nas ventás, que
permite ver desde dentro sen ser visto desde fóra.

Cera perdida: procedemento para obter esculturas de metal mediante un molde de
cera. O molde de cera cóbrese dun material brando que solidifica. Unha vez metido
no forno a cera derrétese e sae por uns orificios para este fin. No seu lugar inxéctase
metal fundido, que adopta a forma exacta do molde.
Ciclópea: construcción feita con grandes pedras sen argamasa como elemento de
unión
Claroscuro: técnica que consiste no uso de fortes contrates entre as zonas
iluminadas e escuras coa finalidade de resaltar volumes e crear profundidade.
Columna:elemento vertical exento, de sección cilíndrica, que sirve para sustentar.
Está composta por basa, fuste e chapitel.
Columna acanalada: aquela que ten estrías ou acanaladuras en toda a súa lonxitude
Composto: orde arquitectónica romana na que se mesturan elementos xónicos
(volutas) e corintios (follas de acanto)
Cornixa: parte superior do entaboamento que se encontra sobre o friso e sobresae
un pouco

4. Vocabulario
Cuberta: elemento exterior ou tellado que cobre un edificio. Pode ser: - a catro augas:
con catro vertentes; - a dúas augas: con dúas vertentes; - plana: sen abovedar e sen que
interveñan elementos curvos. Falta de inclinación
Cúpula: bóveda semiesférica que cobre nun edificio un espacio circular, cadrado,
poligonal ou elíptico
Cúpula de media laranxa: cúpula formada por unha semiesfera que descansa sobre unha
base circular.
Doela: cada unha pezas que aparecen radialmente para formar a volta dun arco
Domus: casa unifamiliar romana, onde vivían familias de certo nivel social e económico
Entaboamento: parte superior que remata un edificio clásico. Componse de arquitrabe,
friso e cornixa

Éntase: engrosamento que presentan alguhas columnas no centro do fuste
Escultura: arte de modelar, baleirar, tallar ou esculpir figuras de tres dimensións en
madeira, arxila, pedra, de vulto redondo ou en relevo
Estatua: escultura exenta de arxila, madeira, pedra, mármore ou metal, de forma humana
ou animal, tallada a imitación do natural

Estuco: material de revestimento ou recheo que se obtén mesturando xeso, cal po de
mármore e area.
Exenta (escultura): a que non está pegada e se pode contemplar desde todos os seus
ángulos

4. Vocabulario
Foro: no urbanismo romano corresponde á praza principal –ágora na cidade gregaonde se celebraba o mercado e se atopaban os edificios máis importantes. Situábase
no cruzamento entre as dúas vías principais da cidade : o cardo e o decumano
Filada: serie horizontal de ladrillos ou pedras nun muro ou bóveda
Formigón: mestura de pedras, area, auga e cal ou cemento empregado na
construcción. Era armado se estaba reforzado con ferros no interior.
Fresco: pintura realizada sobre xeso húmido en muros coa axuda de pigmentos de
orixe mineral, resistentes á cal, diluídos en auga; aplícase con brochas duras ou
suaves sobre un soporte formado de argamasa fresca, composta de area e cal
apagada.
Friso: parte media do entaboamento, situado entre a arquitrabe e a cornixa
Frontón: remate triangular dunha fachada ou pórtico sobre portadas ou ventás
Fuste: tronco da columna comprendido entre a basa e o capitel
Híptero: edificación descuberta, sen teitume
Historiados: friso, capitel, etc. Que foron decorados con representacións figuradas
Idealismo:tendencia dos artistas que desexan achegarse todo o posible á
representación perfecta dos temas das súas obras, buscando sempre o arquetipo e a
superación das taras ou defectos que todo modelo individual presenta.

4. Vocabulario
Impulso: Forza que parte dunh estructura edificada, transmite a outra que a sustenta ou,
á vez, descárgaa a unha terceira. Dise, especialmente, da orixinada por unha bóveda ou
arco.
Insulae: casa de veciñanza na antiga Roma, formada por varios pisos e que constituía
normalmente un bloque. Adoitaban ser de alquiler.

Intercolumnio: espacio baleiro entre dúas columnas, xeralmente suxeito a módulo
Intradorso: superficie cóncava e interior dunha bóveda, arco ou doela.
Lintel: pedra ou viga horizontal que se coloca sobre unha porta ou ventá e que
soportaunha carga
Mausoleo: construcción de planta circular destinada a enterramento, xeralmente de
grandes dimensións e moi suntuosa e solemne.
Medio relevo: escultura realizada sobre unha superficie, de xeito que a metade do eu
volume sobresaia dela.
Módulo: unidade de medida en calquera obra de arte que relaciona as partes co todo
Morteiro: Argamasa de cal, é dicir, mestura de cal, area e auga
Mosaico: técnica artística de decoración formada a partir da xustaposición, sobre un
fondo de cemento, de pequenas pezas ou teselas de pedra, vidrio ou cerámica de cores
para formar ornamentos e debuxos.
Naos:cella. Cámara central dun temploclásico

4. Vocabulario
Nervio: Elemento saínte e corrido do intradorso dunha bóveda para reforzala ou
decorala
Óculo: pequena ventá circular
Opistodomos: parte superior dun edificio. Nos templos clásicos adoitaban ser unha
sala ou adro sen comunicación coa naos

Opus cementicium: obra realizada cunha mestura de area, cal, croios e auga,
utilizada polos arquitectos da antiga Roma
Opus sectile: composto de lousas de mármore de cores con forma e colorido
variados utilizado nos mosaicos romanos
Opus vermiculatum: labor de realizar as teselas cun contorno moi preciso para poder
contruír con elas os perfís das escenas e figuras dun mosaico
Orquestra: área circular dos teatros gregos onde o coro e os actores nunca máis de
tres á vez cantaban e dialogaban. No teatro romano a área era semicircular
Palestra: espacio xunto ao ximnasio grego ou romano no que se practicaban os
exercicios de loita. En Roma era tamén un anexo dos baños termais

Panteón: templo dedicado a todos os deuses
Pendente:cada un dos catro triángulos curvilíneos sobre os cales descansa
directamente o anel dunha cúpula. Seve para pasar da planta cadrada á circular.

4. Vocabulario
Peralte: Altura nun arco ou bóveda que supera a semiluz
Perpiaño: pedra cortada de cantos vivos en forma de prisma rectangular de seis
caras utilizada na construcción de pilares, muros.
Pilar:elemento sustentante exento como a columna pero de sección rectangular ou
cadrada, con capitel segundo as ordes clásicas

Pilastra: pilar pegado a un muro ou parede con capitel segundo as ordes clásicas
Planta: debuxo que representa a sección horizontal de cada un dos pisos dun
edificio
Plemento: cada un dos panos no conxunto de pedras ou doelas dunha bóveda de
crucería
Podio: baseamento sobre o cal se construían algúns edificios na antiga arquitectura
romana por influencia etrusca
Portada:ornamento arquitectónico que se realiza nunha fachada dun edificio
Pórtico: lugar cuberto e columnado colocado perante un edificio xeralmente apoiado
nel. Tamén estructura alintelada que dá acceso a un edificio
Pronaos:sala ou pórtico que da acceso á naos ou cella. Tamén adro ou parte anterior
dun templo
Pseudoperíptero: templo grego ou romano cuxas columnas laterais están pegadas
ás fachadas laterais

4. Vocabulario
Rebaixar: diminuir a altura de arcos e bóvedas a menos dun semicírculo
Relevo: Escultura non exenta, é dicir, labrada só sobre unha das superficies dun
bloque
Retrato: representación artística da figura dunha persona, xa sexa en escultura ou
pintura

Revestimento: material que forma o acabado ou a protección externa dunha obra
Revoque: capa de cal e area ou de materiais análogos con que se recobre un
paramento
Ringleira: serie horizontal de ladrillos ou pedras nun muro ou bóveda
Rotonda: edificio de planta circular cunha cúpula
Sedente: que está sentado
Sillería:conxunto de perpiaños
Tallar: esculpir, labrar un material duro con cincel ou outro instrumento cortante
Tambor: peza cilíndrica ou anel sobre o que se sustenta unha cúpula
Teatro: lugar destinado ás representacións dramáticas, hemiciclo con bancadas, cun
centro no que hai un círculo (orquestra) e detrás del un estrado (escena). Os
romanos aumentaron a escena á custa da orquestra, ó non empregar o coro nas
representacións. A orquestra fíxose semicircular.

4. Vocabulario
Teitume: parte interior e superior dun edificio, que o cobre e o pecha
Teitume adintelada: tipo de cuberta plana que serve de elemento constructivo para
pechar de forma horizontal a parte superior dunha abertura ou espacio.

Tellado: cuberta plana dun edificio , polo exterior.
Termas: conxunto de edificios que en Roma servían para os baños e os exercicios
ximnásticos
Terracota: arxila cocida utilizada en escultura e cerámica
Tesela: pedra pequena de cor de 1 cm de aresta, utilizada nos mosaicos. Trátase dunha
pedra cadrada que ten distinta tonalidade con respecto a outras realizadas igual.
Tímpano: parte interior dun frontón onde, xeralmente, se coocan esculturas ou relevos
Torso: representación humana que carece de cabeza, brazos e pernas
Toscana: orde arquitectónica etrusca, que ten unha columna lisa con basa e capitel
xeométrico, ademais dun entaboamento formado por unha arquitrabe
Trasdorso (trasdós): plano superior, externo e convexo dun arco ou bóveda
Trépano: escultura feita cun trépano (instrumento que serve par furar ou perforar que
se usa en escultura par afacer incisións profundas) e que presenta incisións de pouca
anchura, localizadas e moi profundas, para dar efecto de gran relevo, de claroscuro, etc
formando calados.

4. Vocabulario
Tres cuartos: posición dunha figura, intermedia entre o perfil e a postura de fronte moi
difícil de representar correctamente tanto en pintura como en escultura
Trompa: pequena bóveda semicónica disposta nos ángulos dunha base cadrada para
poder obter catro puntos de apoio que sosteñan unha cúpula, tambor ou ciborio
Urbanismo: ciencia e técnica de construir e ordenar os núcleos urbaanos axeitándose
na disposición, estética, emprazamento, sevizos, trazado das rúas, etc, ás necesidades
da persona humana concebida, á vez como individuo e ser social
Van:oco
Viaducto:construcción a modo de ponte para o paso dunha vía sobre unha valgada,
depresión do terreno, un río, etc

Villae: explotación agraria romana, mansión señorial rural
Voluta: rolo en espiral
Vomitorio: portas que, nos anfiteatros, teatros e circos romanos, daban ás bancadas e
por elas os espectadores accedían e saían das súas localidades
Vulto redondo: escultura que se pode contemplar desde calquera punto de vista á seu
arredor. Escultura exenta.
Xunta: Liña ou superficie de unión, empalme ou ensambladura

5. Actividades
1.
2.
3.
4.

¿Cales foron as tres grandes etapas da evolución histórica de Roma? ¿Que cronoloxía corresponde a cada
unha delas?
¿En qué provincias se encontraba dividida Hispania en época de Augusto?
Define os siguientes conceptos:
A) Opus. B) Basílica. C) Curia. D) Termas. E) Ara pacis. F) Bucráneo. G) Arco de triunfo.
Comente a imaxe seguinte seguindo o modelo habitual de comentario.

5. Actividades
5. ¿Que caracteriza ao Panteón de Agripa? ¿En que etapa se llevou a cabo a súa construcción?
6. Explica os distintos tipos de casa romana, sinalando os caracteres básicos de cada un deles
7. Empregando a imagen seguinte, diferencia as distintas partes do teatro romano, así como a finalidade de
cada unha delas. Sinala ademais as diferencias fundamentais entre un teatro grego e outro romana

5. Actividades
8.
9.

¿Que elementos definen ao relevo romano?
A partires das siguintes imáxes de Octavio Augusto, describe os elementos característicos da escultura de
vulto redondo na época romana.

5. Actividades
10. Fai o comentario da seguinte obra

6. Comentario de texto
LEE OS TEXTOS E CONTESTA:
1. ¿Como se descubre a imitación romana do mundo grego? ¿Que significou este descubrimento?
2. Describe a importancia da luz cenital no Panteón e defínea. ¿Por qué foi importante este edificio?
3. Explica a evolución do retrato romano.¿Cales son as características antes do Baixo Imperio?
1. A superioridade da arte grega
“A arte romana é unha copia, unha copia feita con certa liberdade, cambiando algunhas cousas; pero unha copia
nada máis. Durante moitos séculos descoñecéronse os orixinais. Ninguén sospeitaba que a arquitectura romana
procedía doutra. Ensalzábase pola beleza que posuía unicamente de segunda man. Winckelmann sinalou ao
mundo moderno a pauta para descubrir o rixinal. Cando, ao fin, se fixo a luz sobre a arquitectura grega quedou ao
descuberto a inferioridade da réplica romana”
Porter, A. K.: Más allá de la arquitectura. Madrid, 1929, pág. 24 y 25
2. O Panteón de Roma
“O máis belo exemplo da orde corintia na construcción na construcción atopámola, sen dúbida ningunha, no
Panteón de Roma; un edificio que ademais é tan único no seu xénero, que nos vemos obrigados a ocuparnos del
en primeiro lugar. Levantado orixinariamente por Agripa como pórtico principal para as súas termas, disposto
máis tarde para servir de templo e provisto de atrio, logrou salvara en esencia o seu extraordinario efecto a través
de todas as restauracións e depedracións, aínda que con dolorsas pérdidas....
O interior queda dominado pola unidade e a beleza da luz cenital, que colma maravillosamente aquel edificio
circular cos seus raios e reflexos.”
Burckhardt, J.: O Cicerone: Arquitectura. Barcelona, 1953, págs. 27-28
3. O retrato antes do baixo Imperio
“Na segunda metade do século primeiro a. de C. a arte romana imitou os modelos arcaicos do século VI (Pasiteles,
Stephanus), e o afeminado rococó alexandrino (Arcesilao e a súa escola). No periodo augusteo foi un visualismo
seudo-idealista , é dicir, que imitaba a arte idealista de Grecia no século V, pero cun especial sabor de visualismo....
Este seudo-idealismo fo reemplazado por un avanzado visualismo, impresionista, fotográfico, singularista e
ilusionista. No arco de Tito cada retrato é, como unha moderna fotografía, a reproducción dunha impresión
pasaxeira.”
Sorokin, P.A.: Dinámica social e cultural. Madrid,1962, Pág. 154

7. A arte e o cine
RIDLEY SCOTT : GLADIATOR, 2000
1.
2.

Sinala os elementos estructurais e decorativos característicos do edificio que se mostra nas tres primeiras
imaxes.
Os foros en Roma. ¿É correcta artísticamente a interpretación que deles se fai na película? Explica a
importancia e organización dos foros en Roma

8. Modelo examen
NOME:

Nº:

APELLIDOS:

CURSO:
EXAMEN TEMA 4: O LEGADO CLÁSICO: A ARTE ROMANA

1.

Elixe unha das seguintes imaxes e fai o comentario da mesma: (4 ptos)

a)

b)

Contexto histórico e artístico

c)

2.

Identificar obra

Contexto estilístico e formal

Elixe unha das seguintes imaxes e fai o comentario da mesma: (4 ptos)

a)
b)

Contexto histórico e artístico

c)

3.

Identificar obra

Contexto estilístico e formal

Elixe catro dos seguintes conceptos e defíneos: (2 ptos)
estuco, cera perdida, morteiro, mosaico, toscana, trépano, opus vermiculatum, insulae

9. Para ampliar e consultar
BIBLIOGRAFÍA:
AA.VV.: Roma. Arte e arquitectura. Colonia, Könemann,2000
BELTRAN LLORIS, F.: Arte romana. 1. Historia 16, Madrid,1997
BELTRAN LLORIS,F.: Arte romana. 2. Historia 16, Madrid, 1997

BENDALA GALÁN, M.: A arte romana. Madrid, 1960
BIANCHI BANDINELLI,R.: Roma, a fin da arte antiga. Aguilar, Madrid, 1971
BIANCHI BANDINELLI, R.: Roma. Centro de poder. Madrid, 1970
BLANCO FREIJEIRO, A.: Roma imperial.Historia 16. Madrid, 1989
DE OLAGUER- FELIÚ, F.: A pintura e o mosaico romanos. Vicens Vives, col. Historia
Visual da Arte 3, Barcelona, 1989
ELVIRA BARBA, M.A.; BLANCO FREIJEIRO, A.: Etruria e Roma republicana. Historia 16.
Madrid, 1989
GARCÍA Y BELLIDO,A. : Arte romana.CSIC. Madrid,1990
JIMÉNEZ MARTÍN, A.: As claves da arte etrusca e romana. Planeta, Barcelona,1991
WALKER,S.: Arte romana, Madrid, 1999
WEELER, M.: A arte e a arquitectura de Roma. Destino, Barcelona,1995
TARACENA, B. : Arte romana. “Ars Hispaniae”II. Madrid,1947

9. Para ampliar e consultar
FILMOGRAFÍA:
LEROY, MERVYN (dir.): QUO VADIS, 1951
KUBRICK, STANLEY (dir.): ESPARTACO, 1960
WISE, HERBERT (dir.): EU CLAUDIO (serie da BBC), 1976

SCOTT, RIDLEY(dir.): GLADIATOR,2000
ROMA (serie da BBC), 2005

INTERNET:
Museo Romano de Mérida: http://museoarteromano.mcu.es

Musei Capitolini de Roma:

http://museicapitolini.org

Museo Archeologico de Nápoles: http://marketplace.it/museo.nazionale
Museu Nacional Arqueològic de Tarragona: http://mnat.es

PARA VISITAR:
ROMA, TARRAGONA, MÉRIDA, ITÁLICA, VOLUBILIS

T.6.el arte romano

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (18)

Viewers also liked

Viewers also liked (20)

Similar to T.6.el arte romano

Similar to T.6.el arte romano (20)

More from maikarequejo

More from maikarequejo (20)

T.6.el arte romano