1. De Leidse Singels:
het langste park van Nederland!
Leiden
inspraakversie - Visie Leidse Singels
Uitwerkingsvisie van de Structuurvisie Leiden 2025
april 2011, Gemeente Leiden

2. DE LEIDSCHE CINGELS
De stad Leiden, zo voortreflijk wegens hare Aloudheit, zo beminnelijk
wegens hare Welgelegenheit, zo doorluchtig wegens hare
Hogeschool en zo lofwaardig in allen delen, is reeds
door verscheide fraie pennen beschreven geworden; maar
niemand, dat ik weet, heeft nog ooit zijn werk gemaakt,
om in ‘t bijzonder eene Beschrijvinge van hare zeer
schone en vermakelijke BuitenCingels te doen, die nochtans
niet weinig tot sieraat en aangenaamheit van die
stad verstrekken, en wegens hunne uitmuntenheit boven
alle andere Cingels in Holland, wel waardig zijn, dat
men hen in ‘t bijzonder beschrijve en den welverdienden
lof daarvan geve. Of nu de nalatigheit van de schoonheit
dier wandelingen voor te stellen, voortkomt, van
dat zommige, die zulx wel zouden konnen doen, dezelve
niet veel achten, of dat andere, de fraaiheit daarvan
niet konnen zien, of dat nog andere, dezelve nooit gezien
hebbende, onkundig daarvan in, weet ik niet; maar
altoos ik voor mij, die sonder blindheit of vooroordeel
in dit stuk mene te wezen, hebbe de Leidsche Cingels zo
beminnelijk en lofwaardig in allen delen bevonden, dat ik
niet voorbij heb gekonnen, in dit werkje daarvan te zeggen
hetgeen zij verdienen, al schoon andere daarvan zwijgen.
Witte Singel met uitzicht op de Sterrewacht
0302

3. 0504
Luchtfoto Leiden 2009

4. De Leidsche Cingels
Voorwoord
Inhoudsopgave
Inleiding
ANALYSE
Een 6km lang park
Historische ontwikkeling
Op de rand van stad en land
Analyses singelrand
Functies
ONTWERP
Ontwerpaanpak
Deelgebieden
Deelgebied 1: Volkenkunde | Molen de Valk
Deelgebied 2: Energiecentrale e.o.
Deelgebied 3: Huigpark | Haven
Deelgebied 4: Zijlpoort | Meelfabriek
Deelgebied 5: Begraafplaats Groenesteeg
Deelgebied 6: Plantsoen
Deelgebied 7: Jan van Houtkade | Boisotkade
Deelgebied 8: Sterrenwacht | Hortus
Deelgebied 9: Witte Singelcomplex
Deelgebied 10: Rembrandtpark | De Put
Buitenrand | Singelweg
Buitenrand fotomontages
Routemarkering
Prioritering | Uitvoering
3
6
7
8
10
11
12
16
17
20
22
24
25
26
28
30
32
34
36
38
40
42
44
46
48
50
51
De Leidse Singels: het langste park van Nederland!
De Leidse Singels zijn uniek.
Nergens in Nederland - en misschien zelfs wel West-Europa - is een singel-
structuur te vinden als die in Leiden. Niet alleen is de omvang uniek. De
singelrand is ook nog mooi intact. Langs de singels vind je prachtige
plekken en parken, zoals het Plantsoen, de Hortus botanicus, twee oude
stadspoorten en de begraafplaatsen Groenesteeg en Zijlpoort. Allemaal
historische en bovendien prachtig groene plekken. En dat op zo’n korte
afstand van de historische binnenstad, die volledig omringd is door water.
Naast de historische plekken zijn er verschillende parken te vinden, zoals
het Blekerspark, Huigpark, Katoenpark. Mooie groene plekken in de dicht-
bevolkte stad. De omwonenden van de singels maken echter weinig ge-
bruik van de voordelen die ze bieden. De recreatiemogelijkheden worden
slechts met een 6,5 (stadsenquête 2010) gewaardeerd. En bezoekers van
de stad weten dit stelsel van groene plekken al helemaal niet te vinden.
Dat komt omdat veel plekken slecht bereikbaar of zelfs ontoegankelijk zijn
en omdat sommige delen er niet erg fraai bijliggen. En dat is jammer want
de plekken bieden veel mogelijkheden en kansen.
De meest dichtbebouwde stad van Nederland (Leiden!) heeft de ambitie
om deze open, onbebouwde ruimte optimaal te benutten. Samen met de
stad(spartners) kan, met de juiste instelling en ambitie, het langste (bin-
nen)stadspark van Nederland ontstaan!
De ambitie
Door de uitvoering van dit plan ontstaat er voor de inwoners en gebruikers
van Leiden een park van zes kilometer lengte! Een park om te picknicken,
te luieren, of om je te verbazen over hoe groen een dichtbebouwde stad
kan zijn. Het park geeft rust, ruimte en ontspanning. Kinderen kunnen er
spelen en volwassenen krijgen de kans om zich te bewegen. Een groene
omgeving kan er voor zorgen dat mensen gezond zijn en dat ook blijven.
Ook is het na de uitvoering van het plan mogelijk om een rondje om de
Leidse binnenstad te varen. Dat is nu door een paar obstakels in het water
niet mogelijk. Een enorme impuls voor het toerisme en voor de binnen-
stad! Leiden wordt hierdoor nog aantrekkelijker voor toeristen en onder-
nemers. En daar profiteert de hele stad uiteindelijk van. Een woonhuis of
winkellocatie in de nabijheid van de singels wordt zeer gewild. Vergelijk-
bare projecten in de rest van het land laten zien dat vastgoedprijzen tot
wel 5% stijgen. Daarnaast bieden de singels mogelijkheden voor meer
horeca en recreatieve ondernemingen. Door het opknappen krijgen de
Leidse singels de allure die het (historische) gebied verdient! De positie van
Leiden als monumenten- en museumstad wordt onderstreept en versterkt.
De onderlinge verbinding van de singelparken zorgt bovendien voor de
instandhouding en verbetering van de biodiversiteit in de stad. En dat past
bij de positie van Leiden als centrum voor biodiversiteit.
Leiden staat op het punt om deze kans te benutten. Deze visie laat zien
hoe we de singels beter kunnen betrekken bij de stad als geheel. En hoe ze
tegelijkertijd een‘groene oase’kunnen zijn tussen de drukke binnenstad en
de woonwijken eromheen.
Deze visie geeft aan hoe we met beperkte investeringen het lint van par-
ken kunnen voltooien door herinrichtingen en het maken van verbindin-
gen. Daardoor ontstaat niet alleen een mooi groen park, het creëert ook
mogelijkheden voor stadspartners als de Universiteit Leiden, de woning-
bouwcorporaties, het Rijksmuseum voor Volkenkunde en vele anderen.
Nu al wordt er aan de verbetering gewerkt. Voor de Lammermarkt worden
plannen gemaakt voor een ondergrondse parkeerplaats, waardoor meer
plaats komt voor groen. En de Meelfabriek en omgeving worden onder su-
pervisie van architect Peter Zumthor omgetoverd tot een nieuwe attractie
aan de oostkant van de binnenstad. Het zes kilometer lange singellint kan
de gouden omlijsting van de Leidse binnenstad vormen!
De‘Leidse Singels; het langste park van Nederland!’is één van de
achttien ontwikkellocaties van het Programma Binnenstad. Op
korte termijn is het mogelijk een groot deel van de benodigde fi-
nanciering vanuit NUON- en ISV-3 middelen te reserveren voor deze
ambitie. Mede daarom is er nu de kans om door te pakken en de
realisatie van het 6 kilometer lange stadspark ter hand te nemen.
INHOUDSOPGAVE
VOORWOORD
Luchtfoto binnenstad 2006
0706

5. Het plan om de Leidse Singels te verbinden en op te knappen is een reeds lang bestaande wens. Door de op-
name van dit voornemen in de Structuurvisie Leiden 2025 (2010), het Programma Binnenstad (2009) en het
GroenActiePlan (2008) heeft dit plan status gekregen en is een eerste stap gezet in de richting van concreti-
sering.
Voor u ligt de Visie Leidse Singels; een uitwerkingsvisie van de Structuurvisie Leiden 2025, die een eerste
uitwerking is van het bovengenoemde en die op een beeldende manier laat zien wat de ambitie voor de
Leidse Singels omvat. Dit document is nadrukkelijk een‘visie’. Zij geeft op hoofdlijnen de gewenste richting
en samenhang weer en laat mogelijkheden zien. Deze visie geeft nog geen concrete inrichtingsontwerpen
aan. Uitwerking en verdere detaillering is in het vervolgtraject noodzakelijk en afhankelijk van beschikbare
financiële middelen, (politieke) prioritering, nieuwe ideeën vanuit de stad en verdere verdieping, zoals een
historisch onderzoek.
Het begrip‘Singel’duidt sinds oudsher de‘gordel’om een stad aan. Al in de middeleeuwen was de cingele
de‘buitenste muur’om de stad, of de‘gordelweg’die daar langs liep. Omdat steden meestal ook door water
werden omgeven, kon de betekenis nog verder worden uitgebreid tot‘buitenste gracht, vestinggracht’. De
singels is echter per definitie niet alleen het water.
Als we in deze visie spreken over de‘Leidse Singels’bedoelen we het gebied aan weerszijden van het water
van de singelgracht inclusief het water zelf.. Aan de binnenstadszijde is de grens op de meeste plekken de
plaats van de oorspronkelijke binnenvestgracht en aan de buitenzijde is dat de (verkeers-) zone tot aan de
gevel van de singelbebouwing.
Het doel van deze visie is het creëren van:
a. een aaneengesloten park met aangename openbare verblijfsruimten van hoge kwaliteit aan de binnen-
zijde van de singelgracht, ook wel het Singelpark te noemen;
b. een doorgaande recreatieve route door dit park, in verdere uitwerking nader te benoemen als Singelroute
of Singelpromenade;
c. een volledig doorvaarbare, beleefbare Singelgracht; en
d. een herkenbare, eenduidige singelweg aan de buitenzijde van de singelgracht.
INLEIDING
0908
De Leidse Singels vormen daarmee een sterk toegevoegde waarde voor zowel de inwoners en ondernemers
als de bezoekers van de stad.
Deze visie is opgesplitst in twee delen: deel één is vooral analytisch van aard en deel twee vooral ontwerpend
en visievormend.
Deel één, Analyse, begint met een vergelijking van enkele bekende parken met de Leidse Singels. Hierdoor
wordt inzicht verkregen in de maat en impact van de singels. Vervolgens wordt de geschiedenis ingedoken.
Welke ontwikkelingen hebben er in de loop van de geschiedenis op de singels plaatsgevonden en wat is hier
nog van zichtbaar? Wat is de relatie van de singels met het buitengebied en de betekenis van de singels als
rand van de binnenstad? Daarnaast wordt geanalyseerd wat de huidige kwaliteiten en knelpunten van de
ruimten en de routes zijn en welke kansen er liggen. De analyse geeft aan wat de huidige (stedelijke) functies
zijn en wat erin de toekomst langs de singels mogelijk is. Hierdoor worden de waarde en de veelkleurigheid
ervan nog eens benadrukt.
Na het meer analytische gedeelte komen vervolgens in het tweede deel van de visie, Ontwerp, de ont-
werpaanpak en de uitgangspunten aan de orde. Het grootste deel hiervan omvat een concrete rondgang
langs de Leidse Singels. Per deelgebied worden de huidige knelpunten en kansen benoemd. Dit is zo veel
mogelijk beeldend weergegeven. Achterin het boekje vindt u een losse kaart met daarop een totaalover-
zicht van de huidige situatie en de toekomstige situatie. De aandacht gaat in deze visie vooral uit naar de
binnenstadszijde van de singels. De buitenkant, de singelweg, vormt echter ook een belangrijke factor in de
beleving van de totale singels. Hierop wordt ingegaan in de laatste pagina’s van het deel Ontwerp. Hier wordt
tevens een voorzet gegeven voor de markering van de gehele route.
Tenslotte wordt een aanzet gegeven voor de uitvoeringsstrategie. Hierbij zijn de belangrijkste beoogde part-
ners en gemeentelijke projecten die plaatsvinden in en rond de singels benoemd.
De Visie Leidse Singels, een uitwerkingsvisie van de Structuurvisie Leiden 2025, is in april 2011 voor de in-
spraak vastgesteld door het college van Burgemeester en Wethouders van Leiden.
VIsIe
12
Visie Programma Binnenstad

6. De lengte van de Leidse Singels bedraagt aan de binnenstadszijde ongeveer 6 kilo-
meter. Deze lengte en de nog intact zijnde structuur zijn uniek. Steden zoals Utrecht
en Haarlem hadden ooit een vergelijkbare singelstructuur. Uit het projecteren van
de 6 kilometer lange Singels van Leiden op de oorspronkelijke verdedigingswerken
van Utrecht en Haarlem blijkt hoe uniek de Leidse situatie is. In Leiden is het mogelijk
om rondom de gehele binnenstad de singels nog te ervaren. In andere steden is dat
slechts een (klein) gedeelte waar dit nog mogelijk is. Ook valt de totale lengte van de
route ten opzichte van andere steden op.
Als we de 6 kilometer Leidse singels in een rechte lijn zetten en vergelijken met be-
langrijke nationale en internationale parken verslaat Leiden het Vondelpark, Central
Park en het Haagsche Bos. Deze vergelijking geldt natuurlijk alleen voor de lengte: de
breedte en daarmee de oppervlakte is niet één op één te vergelijken, maar het geeft
wel een indicatie van de maat en schaal van de Leidse Singels.
HAARLEM
UTRECHT
CENTRAL PARK
VONDELPARK
HAAGSE BOS
EEN PARK VAN 6 KILOMETER LANGANALYSE
‘Schaalvergelijkingen’ met 5 andere ‘parken’
1110

7. Stadsplattegrond Hagen 1675 Leiden 1899Leiden 1850Stadsplattegrond Bast ca. 1600
De singelgracht begrenst de stad zoals die in 1659 tot stand is geko-
men. Na verschillende stadsuitbreidingen werd de hele verdediging-
slinie om de stad nieuw aangelegd Deels was zij nieuw, deels diende
zij ter vervanging of versterking van de bestaande middeleeuwse
stadswal. De verdedigingslinie bestond (van binnen naar buiten
gezien) uit een binnenvestgracht, eventueel aarden stadswallen, de
singelgracht, de singelweg en de singelsloot. Dit is mooi te zien op
bovenstaande afbeelding Profiel Hagen 1675. De singelweg (of –pad)
had naast een waterstaatkundige en verdedigingstechnische functie
ook een recreatieve functie op de grens van stad en platteland.
Op de plaats van uitvalswegen kwamen er stadspoorten, zoals de
Morspoort. Daarnaast waren er ook nog enkele oudere muurtorens
en stonden er flink wat korenmolens op de wal (zie bladzijde 13)
Vooral langs de Witte Singel (gedeelte tussen Noordeinde en Lam-
menschansweg) is tegenwoordig de middeleeuwse stadswal nog
voelbaar en soms herkenbaar.
Vanaf ca. 1800 is de verdedigingslinie overbodig geworden. Vanaf
dat moment hebben vooral de aarden bolwerken een verandering
ondergaan. Zij werden in de meeste gevallen afgegraven en de
overgebleven grond werd gebruikt om de singelgracht te versmallen
en de binnenvestgrachten te dempen. In eerste instantie dienden vijf
van de bolwerken als begraafplaats. Hiervan zijn de begraafplaatsen
Groenesteeg en Zijlpoort uiteindelijk nog overgebleven. De meeste
stadspoorten, muurtorens en molens verdwenen om pragmatische
redenen. Tegenwoordig zijn er nog slechts twee van de 19 molens en
twee van de 11 stadspoorten overgebleven.
Aan het einde van de 19e eeuw vroegen diverse functies om ruimte.
Deze ruimte was op de voormalige verdedigingslinie te vinden.
Vooral de noordelijke en oostelijke rand van de binnenstad werd
volgebouwd met allerlei fabrieken (zie afbeeldingen op bladzijde
14). Aan de noordwestzijde (Noorderplantsoen: van Morspoort tot
Mare) en aan de zuidoostzijde (Plantsoen) werden parken aangelegd.
In het westen kreeg de universiteit een plaats (Hortus botanicus en
Sterrewacht) en kwam een drietal kazernes (Morspoort-, Wittepoort-
en Doelenkazerne). Nog iets later werden er op diverse plaatsen
herenhuizen gebouwd, vaak deels ten koste van het eerder aange-
legde groen (Plantsoen tot Boissotkade, Rembrandtstraat). In enkele
gevallen stonden deze huizen letterlijk op de voormalige binnenvest-
gracht.
HISTORISCHE ONTWIKKELING
Walmolens en stadspoorten 1828Zoeterwoudsesingel ca. 1771 Morspoort 1770Maresingel 1771
13
Profiel Hagen 1675
12

8. 1514
Zijlsingel 1942 Witte singel ca. 1975Herensingel ca. 1975
Zijlsingel ca. 1975 Maresingel ca. 1975
Gastechniek (Maresingel) ca. 1859
Ansicht grofsmederij
Zijlsingel eind 19e eeuw
In de tweede helft van de 20e eeuw liepen de fabrieken tegen ruimtege-
brek aan. Uitbreiden was inmiddels onmogelijk. Dit zorgde er voor dat de
stadswallen weer‘vrij’kwamen. De te groot geworden fabrieken verplaats-
ten zich naar buiten de binnenstad (Gemeentereiniging) of de productie
werd in Leiden gestopt (Grofsmederij, Meelfabriek, Katoenfabriek). Van de
grote fabriekscomplexen zijn in de huidige situatie alleen nog de Meel-
fabriek en de Energiecentrale over gebleven. De Energiecentrale is nog
steeds in bedrijf, de Meelfabriek is reeds enkele decennia ongebruikt maar
zal worden herontwikkeld tot een stedelijk en cultureel complex.
Het verdwijnen van de industrie is aanleiding geweest om de verdedi-
gingswerken – met subsidie - om te vormen tot parken (zie bladzijde 15).
Twee parken, het Plantsoen en het Noorderplantsoen, zijn al in 1870, na
het wegvallen van de verdedigingsfunctie, aangelegd als stadspark.
Hoe verder?
De huidige situatie van de verdedigingswerken laat een overzicht zien van
de loop van de geschiedenis van de verdedigingswerken. Het streven is om
juist deze geschiedenis beter te verbeelden. Dit kan door het versterken
van de nog bestaande historische elementen en structuren en juist ook
door het toevoegen van eigentijdse elementen. Het past in het huidige ka-
rakter van de verdedigingswerken om per deelgebied het speciale karakter
te versterken. Tegelijkertijd zal de oorspronkelijke onderlinge samenhang
terug komen door het maken van verbindingen en door het versterken van
het gemeenschappelijk karakter van de verschillende gebieden (recreatief
en veelal groen).
De binnenvestgrachten vormden oorspronkelijk een heldere scheiding tus-
sen de stad en de verdedigingswerken. Door het zichtbaar maken en waar
mogelijk terugbrengen van deze grachten zal de ruimtelijke structuur en
herkenbaarheid sterk verbeteren.
Het terugbrengen van het historisch duidelijke verschil tussen‘binnen de
stad’en‘buiten de stad’zal hier ook aan bijdragen.

9. De buitenrand van de verdedigingswerken (de singelgracht en de singelweg)
verbindt de stad oorspronkelijk met het ommeland. De singelweg vormde (in
vredestijd) een soort boulevard met bomen die uitzicht bood op het omlig-
gende land. In de huidige situatie vormen de singels nog steeds een belangrijke
schakel in het stedelijk netwerk. Drie aspecten worden er kort uitgelicht.
1. (Regionaal) Groen
De singels vormen een belangrijke schakel in het groene netwerk in en om
Leiden. De singels worden gezien als de binnenring. Vanuit hier lopen groene,
recreatieve routes door het stedelijk gebied, via de stedelijke parken, naar het
buitengebied. Dit buitengebied rondom Leiden kenmerkt zich door zijn diverse
karakter: strand en duinen, veenweide en plassengebied, landgoederenzone.
ANALYSES SINGELRAND
Het ligt als een ring rondom Leiden, de buitenring. Leiden heeft sinds enkele jaren de coördi-
natie van het ontwikkelen van het regionale groen op zich genomen. Ook binnen het stedelijk
gebied wordt het groene, recreatieve web van verbindingen ontwikkeld door het ontwikkelen
van een aantal kwalitatief sterke, nieuwe groengebieden (Tuin van Noord, Oostvlietpolder, Ma-
tilo), het opknappen van bestaande parken (Merenwijk, De Bult) en het versterken van routes.
Met het aaneenrijgen en het versterken van het groene karakter van de singelrand wordt het
web compleet.
2. Water
Ruimtelijk wordt de continuïteit van de Leidse singels sterk bepaald door het water. Het
water vormt één doorgaande lijn rondom de binnenstad. Dit is uniek. Er is slechts één echte
onderbreking die het doorvaren onmogelijk maakt. Deze onderbreking bevindt zich aan de
noordzijde. Hier ligt een dam in de singel. Zij is bedoeld om het in te laten koelwater bij het
energiebedrijf te scheiden van het uit te laten opgewarmde water. Het verwijderen van deze
dam betekent een sterke impuls voor de waterrecreatie rondom de binnenstad. Hiermee wordt
Leiden nog aantrekkelijker voor de watertoerist.
Ter plaatse van de‘waterraakpunten’, waar onder andere de Rijn de singelrand kruist, wordt
de oriëntatie vanaf het water vaak wat diffuus. Het verschil tussen de doorgaande singel en
een andere waterloop (Rijn, Mare, Haarlemmertrekvaart, Vliet) is niet altijd duidelijk. Er moet
gezocht worden naar een middel om het verschil tussen beide groter te maken en daarmee de
herkenbaarheid te versterken. Ook zal het‘entreemoment’, komend over water van buiten de
stad, duidelijker worden vormgegeven.
3. Verkeer
De doorgaande lijn van het water en de groene singelrand wordt ter plaatse van de‘verkeers-
kundige raakpunten’ruimtelijk en visueel onderbroken door brede en vaak lage platte bruggen
en grote asfaltvlaktes. Versmallen van de bruggen vergroot de herkenbaarheid van het water.
Ook het vormgeven van de brug‘als brug’in plaats van als‘vlakke plaat’heeft een grote impact
op de beleving ervan. Daarnaast moet de dominantie van de auto zo veel mogelijk worden te-
ruggedrongen ten gunste van de ruimtelijke kwaliteit voor langzaam verkeer. Het moment van
binnenkomst van de stad vanaf de invalswegen moet meer worden geaccentueerd.
Knooppunt
langzaam verkeer
OP DE RAND VAN STAD EN LAND
1716
Zoeterwoudsesingel ca. 1880
Buitengebied
Tuin van Noord Landgoederenzone Park de Bult Park Merenwijk Polderpark Cronesteyn de Leidse Hout Jan van Houtbrug Utrechtse brug Stationsplein bij Morssingel Rembrandtbrug Schrijversbrug
Raakpunt verkeer
Raakpunt verkeer
Hoofdknooppunt
Knooppunt
Raakpunt
watergang
Raakpunt water
Raakpunt water
Hoofdwatergang
Watergang
Raakpunt
hoofdwatergang
Singelrand

10. zeer negatief
zeer positief
positief
gemiddeld
negatief
1918
Route vindbaarheid Ruimte belevingRuimte toegankelijkheidRoute beleving
De navolgende analyse wordt ondersteund door foto’s die
zijn te vinden in het ontwerpdeel van deze structuurvisie. In
dit deel vindt u ook ingrepen die kunnen leiden tot verbete-
ring (p. 25 e.v.).
Bij het beoordelen van de route is uitgegaan van één totale
wandelroute rondom de binnenstad, aan de binnenzijde van
de singelgracht. Het is echter altijd mogelijk om de route
voor een deel te volgen of op een andere manier gebruik te
maken van de singelparken en de route.
1A Route (vindbaarheid)
De vindbaarheid / zichtbaarheid / herkenbaarheid van de route wordt onder andere be-
paald door de afstand van de af te leggen route tot de singelgracht en de parken (anders
gezegd: hoe ver moet je omlopen). Daarnaast speelt de zichtbaarheid van het volgende
park een grote rol; de mate waarin je wordt verleid om de route te volgen en de mate
waarin de route een groen karakter heeft.
Slecht scoort de route vooral bij de Energiecentrale, de Haven, de Meelfabriek, Kaarsen-
makersplein / Utrechtse Veer en de Hortus. In de nieuwere parken en de gehele zuidrand
(Plantsoen – Sterrenwacht) is de route makkelijk te vinden; zij loopt door de parken en
ligt dicht op het water van de singelgracht.
1B Route (kwaliteit)
De kwaliteit van de route wordt sterk bepaald door het karakter van de (openbare)
ruimte waar de route door heen loopt. Het karakter hiervan wordt onder andere bepaald
door de kwaliteit van de bebouwing waar je langs loopt; de uitstraling van de plinten; de
hoeveelheid verkeer en auto’s langs de route; oversteekbaarheid van andere verkeers-
aders; (het gevoel van) de sociale veiligheid en de maat en schaal van de ruimte.
Opvallend is dat de kwaliteit van de route niet per se samenhangt met de vindbaarheid
ervan. Zo is de kwaliteit van de route bijvoorbeeld ter plaatse van de Hortus prima. De
kwaliteit rondom de Energiecentrale, de Meelfabriek en de universiteitscomplexen laat
veel te wensen over.
2A Ruimte (toegankelijkheid)
De toegankelijkheid van de ruimten is meestal goed: een groot deel van de ruimten is gewoon openbaar gebied en
daarmee vierentwintig uur per dag toegankelijk. Een aantal gebieden is nooit toegankelijk (Energiecentrale, Meel-
fabriek, Sterrenwacht). Gebieden als de speeltuin in het Katoenpark en de Hortus zijn tegen betaling toegankelijk en an-
dere gebieden kennen een in de tijd beperkte toegankelijkheid (Museum voor Volkenkunde, Begraafplaatsen Zijlpoort
en Groenesteeg).
zeer negatief
zeer positief
positief
gemiddeld
negatief
zeer negatief
zeer positief
positief
gemiddeld
negatief
zeer negatief
zeer positief
positief
gemiddeld
negatief
2B Ruimte (kwaliteit)
Bij het beoordelen van de kwaliteit van de ruimte is vooral gekeken naar de recreatieve en groene kwaliteiten van de
ruimten. Het resultaat van de beoordeling is vergelijkbaar met de kwaliteit van de route. Dit is te verklaren door het feit
dat op een aantal plekken de route volledig samenvalt met de ruimte. Op andere plekken niet (Groenesteeg, Hortus) en
daar scoort de ruimte anders dan de route.
Begraafplaats Groenesteeg, het Plantsoen en de Hortus zijn van een kwaliteit die aan de top staat. De meer recente
parken (Huigpark, Bleekerspark, Ankerpark) kunnen daar nog niet aan tippen. Gebieden zoals de Energiecentrale en
de Meelfabriek hebben zelfs een negatieve uitstraling op de omgeving, laat staan dat er sprake is van een behoorlijke
interne kwaliteit.

11. 2120
De functie van de Leidse Singels is meervoudig: een buurtfunctie, een stadsfunctie en een toeristische functie.
De singels kunnen voor bijna één derde van de Leidenaren (35.000 inwoners) een dagelijkse, of buurtfunctie, vervullen.
De openbare ruimte van de singels is de voornaamste plek van direct omwonenden van de binnenstad en de wijken
daar direct omheen om met de kinderen te spelen, een rondje te wandelen of joggen, de hond uit te laten of bijvoor-
beeld een boek te lezen in het park. Vooral omdat de meeste binnenstadsbewoners geen of kleine tuinen hebben. Net
zoals de inwoners van de wijken aan de andere zijde van de singels. Voor de bewoners zijn de Leidse Singels de geza-
menlijke tuin. Onder hardlopers is het‘rondje singels’reeds een begrip, maar tegelijkertijd op veel plekken oncomforta-
bel.
De stedelijke functie zit meer in de bijzonderheid van de singels. De singels zijn voor inwoners van de Merenwijk en
de Stevenshof wellicht niet de plek voor het dagelijkse ommetje, maar wel de plek waar iets valt te beleven of om af te
spreken dichtbij andere binnenstedelijke attracties. De singels vormen de contramal voor de dichtbebouwde binnen-
stad en bieden rust, openheid en recreatiemogelijkheden voor de stedeling. Daarnaast hebben de singels een rol in het
ecologische netwerk van de stad.
Behalve de functies voor de eigen inwoners en ondernemers hebben de singels een belangrijke toeristische functie. De
singels bieden de mogelijkheid om een volledig dagje Leiden te beleven; ’s ochtends shoppen, daarna wandelen of naar
een toeristische attractie op de singels. Het langste park van Nederland biedt een wandeling van bijna 6 kilometer langs
recreatieve, cultuurhistorische en natuurlijke plekken. Uitzonderlijk bouwwerk binnen de singels is de nieuwe Meelfa-
briek, voor dit complex van de internationaal befaamde architect Peter Zumtor komen internationale toeristen speciaal
naar Leiden.
Langs de singels zijn in de huidige situatie al veel functies te vinden. De gebruiksmogelijkheden van de verschillende
ruimtes is enorm. In de toekomst zijn de mogelijkheden nog veel ruimer. Op basis van het Programma Binnenstad en
vanuit het wensbeeld voor de Leidse Singels zijn verschillende functies voor de toekomst toegevoegd.
De route is primair ingericht op voetgangers, maar daarnaast kunnen ook hardlopers, fietsers en skaters gebruik maken
van (delen van) de route. Voor cultureel geïnteresseerden zijn er verschillende mogelijkheden, variërend van het bezoek
aan een museum, het bezoeken en aanraken van resten van stadsmuur en – poort of molen en zal de route ook worden
voorzien van achtergrondinformatie.
Met een kano of sloep kan het hele rondje rondom de binnenstad worden gevaren en eventueel een dagtocht naar‘bui-
ten’worden ondernomen vanaf elk punt op de singelgracht. Eventueel kan gebruik gemaakt worden van de watertaxi
die op verschillende plekken zal aanmeren.
De verschillende ruimtes kunnen worden gebruikt als zonneweide, speelgelegenheid, hangplek of barbecueplek.
Meer specifiek heeft de Singelrand drie hoofdsferen waar extra nadruk op wordt gelegd.
Het noordelijke en oostelijke deel van de singels kenmerkt zich door haar innovatieve karakter, voornamelijk gevormd
door het Meelfabriek-complex en de NUON-locatie. De (industriële) historie van 19e en 20e eeuw spreekt hier.
Het zuidelijke deel van de singels, vanaf begraafplaats Groenesteeg via het Plantsoen naar de Jan van Houtkade heeft
de klassieke parksfeer met veel oude natuurlijke elementen. Op dit deel is veel historie te beleven uit de 17e, 18e en 19e
eeuw.
Het westelijk deel valt onder de universitaire sfeer met als eyecatchers de Sterrewacht, Hortus botanicus, Universiteits-
gebouw en de Morspoort.
FUNCTIES EN SFEREN
Recreatie toekomstRecreatie nu
cultuurhistorie
water recreatie
spelen
stedelijke cultuur
cultuur
horeca
cultuurhistorie
water recreatie
spelen
stedelijke cultuur
cultuur
horeca

12. 23
ONTWERP
22
Zijlpoort
SterrenwachtZoeterwoudsesingel

13. 01
10
09
08
07 06
05
04
03
02
25
DEELGEBIEDEN
Deelgebied 1: Volkenkunde | Molen de Valk
Deelgebied 2: Energiecentrale e.o.
Deelgebied 3: Huigpark | Blekerspark
Deelgebied 4: Ankerpark | Meelfabriek
Deelgebied 5: Katoenpark | Groenesteeg
Deelgebied 6: Plantsoen
Deelgebied 7: Jan van Houtkade | Boisotkade
Deelgebied 8: Sterrenwacht | Hortus Botanicus
Deelgebied 9: Witte Singel
Deelgebied 10: Rembrandtpark | De Put
ONTWERPAANPAK
24
Bij het vormgeven van de visie is een aantal (ruimtelijke) basisuit-
gangspunten geformuleerd.
Allereerst zijn de toekomstige singels te vergelijken met een bedel-
ketting. De buitenrand van de singel, de singelweg, is eenduidig van
karakter: rondom de gehele binnenstad ligt een herkenbaar profiel.
Samen met het water van de singelgracht en de Singelroute vormt
dit het‘snoer’van de ketting. Hieraan hangen bedels die weliswaar
verschillend van karakter zijn, maar toch een bepaalde vorm van
samenhang en hoge kwaliteit uitstralen. Samen vormen de bedels,
de parken en plekken aan de binnenstadszijde, het Singelpark. Door
deze afwisseling ontstaat een aantrekkelijk, samenhangend geheel:
de Leidse Singels
De parken en gebieden aan de binnenstadszijde krijgen ieder hun
eigen identiteit en thema. Het is dus niet de bedoeling om alle deel-
gebieden hetzelfde karakter te geven. Juist de gelaagdheid van de
geschiedenis van het gebied wordt meer ervaarbaar in de toekomst.
De samenhang wordt bereikt door een eenduidige Singelroute
inclusief markering.
In het volgende hoofdstuk is het karakter van het Singelpark
uitgewerkt in tien verschillende deelgebieden. Deze deelgebieden
volgen met de klok mee de route langs de singels. Het geheel is
uitgewerkt alsof het één lange wandelroute rondom de binnenstad
betreft: de Singelroute. De route kan natuurlijk ook op meerdere en
andere manieren worden gebruikt , maar dat is voor de helderheid
hier buiten beschouwing gelaten. De hoofdroute (voor zowel de
huidige als de toekomstige situatie) is in de tekeningen weergege-
ven met een rode doorgetrokken lijn. De gestippelde lijn duidt op
een onduidelijke of alternatieve route.
Per deelgebied is iedere keer op de linkerpagina de huidige situatie
in beeld gebracht met een aantal negatieve en positieve beelden.
De beelden worden ondersteund door tekst. Daarnaast is er een
kaart waarop de huidige situatie is weergegeven. Op de rechterpa-
gina is de toekomstige situatie in beeld gebracht. De tekst is in de
tegenwoordige tijd geformuleerd. Voor de toekomstige situatie zijn
referentie- en sfeerbeelden gezocht. Een verdere uitwerking per
deelgebied is noodzakelijk.
De ontwerpaanpak is samen te vatten als‘verbinden
en verbeteren’. De ruimtelijke samenhang en continu-
ïteit tussen de verschillende (groen-)gebieden wordt
verbeterd. De impact van de verkeersfunctie wordt
teruggedrongen. De singelrand zal op minder plaatsen
resoluut worden doorbroken. Voor parkeerplaatsen die
op veel plekken het beeld en de beleving verstoren, zal
een alternatieve locatie worden gezocht in de directe
omgeving en de ruimte die de auto’s innamen zal
worden teruggegeven aan de voetganger. Goed beheer
en onderhoud van de singels is vanzelfsprekend en er
zullen op veel locaties functies worden toegevoegd.
bestaande brug
nieuwe brug
suggestie voor klein rondje
route naar het buitengebied

14. Groene zone langs Singel wordt
gedomineerd door verkeer.
Parkeervlak Lammermarkt
Moeilijk zichtbaar en beperkt
toegankelijk.
Vervolg niet direct duidelijk.
Groenstrook is kaal
(3 oktober en parkeren).
Groene zone langs Singel
moeilijk vindbaar/zichtbaar.
Bomen te dicht langs rand trottoir,
waardoor te weinig ruimte.
Parkachtige strook langs Singel.
Morspoort, historisch
waardevolle entree binnenstad
Aantrekkelijke ruimte,
buiten en binnen.
Groene zone Molen de Valk. Volgende punt al zichtbaar.
Aantrekkelijke ruimte,
buiten en binnen.
P O S I T I E F
N E G A T I E F
HUIDIGE SITUATIE
De Morspoort is één van de overgebleven stadspoorten. Dit maakt deze entree
van de stad bijzonder. De auto’s rijden om het gebouw heen en er liggen parkeer-
plaatsen op het plein. Hierdoor ontstaat een soort indifferente verkeersruimte
met geringe verblijfskwaliteit. Vanaf de poort is de route naar Molen de Put niet
heel goed zichtbaar. Ook is vanaf de Morspoort de route langs het Museum
Volkenkunde gevoelsmatig de toegang tot het museum en ontstaat de nei-
ging om de 1e Binnenvestgracht te nemen (vanaf beide zijden) in plaats van de
route langs de singelgracht. Dit is overigens ook het enige alternatief buiten de
openingstijden van het museum. Na de oversteek over de Stationsweg vervolgt
de route over het Kiekpad. Dit is een prima route. Aan de route bevinden zich ver-
schillende horecagelegenheden. De Lammermarkt is in gebruik als parkeerplein;
het is een onaantrekkelijke omgeving. Daarnaast doorsnijdt het verkeer ook nog
de singelrand. De kwaliteit van molen de Valk wordt hierdoor sterk gereduceerd.
DEELGEBIED 1:
Volkenkunde | Molen de Valk
26
Ter plaatse van de Morspoort worden‘buiten en binnen de
stad’meer van elkaar gescheiden en is de ruimtelijke opbouw
helder. Het plein heeft meer verblijfskwaliteit (zoals bij‘de Bijlen’,
zonder parkeerplaatsen). De route naar Molen de Put en naar
het Museum Volkenkunde is gemakkelijk te vinden en is door
middel van een herinrichting fraai vormgegeven. De route
buiten langs het museum Volkenkunde is 24 uur per dag open
en gevoelsmatig openbaar. De entree naar het buitenterrein van
Volkunde is opener en uitnodigend. De alternatieve route over de
1e Binnenvestgracht laat de oorspronkelijke loop van de binnen-
vestgracht (water) zien. De oversteek over de Stationsweg is
qua vormgeving en detaillering afgestemd op de voetganger en
fietser. Ook is de vervolgroute duidelijk. Dit deel van de stad,
van Stationsstraat tot en met Lammermarkt, is de voornaamste
entree voor bezoekers van de stad. Het ontwerp en de inrichting zal
hier van een uitzonderlijke kwaliteit moeten zijn. De Lammermarkt
is heringericht als eigentijds groen plein met Molen de Valk als
centraal punt. Onder het plein bevindt zich een parkeergarage als
bronpunt voor de binnenstad. De locatie is het brandpunt van het
stationsgebeid en het in ontwikkeling zijnde Cultuurkwartier. Het
neemt een voorname plaats in binnen de singelrand en biedt plaats
aan hoogstaande evenementen. Het verkeer is aan de randen van
het plein ingepast in het groen. De RijnGouweLijn is ingepast
in het plein en rijdt over de huidige Valkbrug. De auto’s steken het
water van de singel over via een nieuwe brug en rijden aan de
noordzijde langs de singelgracht . Hierdoor is de singelroute aan de
zuidzijde direct langs het water beloopbaar en vormt de Molenwerf
geen barrière meer.
27
01
02
03
04
05
DEELGEBIED 1:
TOEKOMST
06
05
06
STRUCTUURVISIE
03
Route open en gevoelsmatig openbaar .
RGL is ingepast in het plein.
Lammermarkt: groen plein met ondergronds parkeren.
01
03
04
02
Schetsontwerp Khandekar architecten.

15. N E G A T I E F
P O S I T I E F
Nieuwe verbinding;‘heen en weer’
naar de binnenstad.
Industriële architectuur in
groene zone langs Singel.
Industrieel en hedendaags in park-
achtige setting.
Route slecht vindbaar,
Singel niet te beleven.
Geen doorgang bij Nuon, ook geen
doorvaart.
Geen doorgang bij Nuon, ook geen
doorvaart.
Route slecht vindbaar,
Singel niet te beleven.
Route slecht vindbaar,
Singel niet te beleven.
Singelrand niet toegankelijk.Vervolg niet duidelijk.
Matige kwaliteit door lelijke
bebouwing.
Berm te krap op de bomen.Ruimte niet aantrekkelijk. Singel niet doorvaarbaar.
DEELGEBIED 2:
Energiecentrale e.o.
HUIDIGE SITUATIE
N E G A T I E F
Door de diffuse, rommelige ruimtelijke opbouw en verloop van de route over de
Lammermarkt is het vervolg van de route, zowel de ene als de andere kant op,
niet duidelijk. De Marepoortkade is stenig van karakter en wordt gedomineerd
door de bebouwing die relatief dicht op het water staat.
De route over de Vestwal / 3e Binnenvestgracht loopt niet direct langs het water;
is slecht vindbaar en niet groen. Ter plaatse van het gebouw Nieuwe Energie
loopt de route dood op het afgesloten terrein van de Energiecentrale. Het vervolg
loopt via de Lange Gracht / Tweelingstraat. Hier wordt de route erg onaantrek-
kelijk. De singel is hier niet voelbaar. Een alternatieve route is om buitenom via de
Maresingel te lopen.
De dam in de singelgracht ter hoogte van de Energiecentrale vormt een barrière
(de enige!) voor een volledige doorvaart rondom de binnenstad.
2928
01
02
04
03
DEELGEBIED 2:
TOEKOMST
Dam vervangen door een brug.Industreel park | Evenemententerrein.
Park met industrieel karakter. Park met industrieel karakter. Park met industrieel karakter.
Een heldere padenstructuur over de Lammermarkt maakt
het vervolg van de route duidelijk. De Marepoortkade, de
Vestwal en de 3e Binnenvestgracht zijn zoveel mogelijk groen
ingericht. Het pleintje aan de Vestwal heeft een duidelijke relatie
met – en biedt uitzicht over – het water. Vanuit de 3e Binnen-
vestgracht is duidelijk het vervolg van de route over het terrein
van de Energiecentrale richting het Huigpark zichtbaar.
Het terrein van de energiecentrale is vormgegeven als een park
waarin de voormalige industrie het karakter bepaalt. Er is hier
plaats voor evenementen. Eventueel is er hier de mogelijkheid
om nieuwe bebouwing toe te voegen. Langs het water en over
het terrein lopen paden. Het is een plaats waar de 19e eeuwse
industriële historie voelbaar aanwezig is en waar tegelijkertijd de
bruisende levendigheid van de 21e eeuw een plek heeft gekre-
gen. De dam in de singelgracht is vervangen door een brug
waardoor het mogelijk is om een‘Rondje Singels’te varen en het
voor de inwoners van Nieuw Leyden en Groenoord nog gemak-
kelijker wordt om met de boot de binnenstad te bereiken. Door
het openen van de dam ontstaat er 15% meer vaarwater, waar-
door het ’filevaren’op drukke zomerse dagen wordt verlicht.
Door de brug is het mogelijk om in één lijn vanuit het centrum
door Nieuw Leyden, de Tuin van Noord en Park Merenwijk naar
het regionale groen te fietsen en wandelen en wordt het Singel-
park op deze plek een regionaal knooppunt. Ook het park op het
voormalige slachthuisterrein, met grand-café, wordt hierdoor
verbonden met het Singelpark. De energiecentrale is nog steeds
in gebruik en maakt onderdeel uit van de singels.
01
02
03
STRUCTUURVISIE
04

16. P O S I T I E F
N E G A T I E F
HUIDIGE SITUATIE
Het Huigpark is recent gesaneerd en op sobere wijze heringericht. Het
park zelf is door haar directe ligging aan het water duidelijk onderdeel
van de singels. De parkeerplaats en fietsenstalling bij het Stadsbouwhuis
ligt grotendeels in het park en verstoort het parkgevoel. Richting het
Blekerspark is de oversteek over de Oude Herengracht naar twee zijden
een belemmering. De zichtbaarheid van het Blekerspark, en daarmee de
logica van de route, is gering. Het Blekerspark zelf is in de huidige situatie
een optelsom van een hangplek, een speeltuin (met hieromheen onaan-
trekkelijke hekken), gras en een aanlegsteiger. De verblijfskwaliteit en
gebruiktsmogelijkheden zijn gering. Het is een grote lege ruimte zonder
duidelijke betekenis. De doorgang richting begraafplaats Zijlpoort is ver-
rassend leuk. Er bestaat de mogelijkheid om – zonder de begraafplaats
zelf op te gaan – toch iets van de verborgen, intieme sfeer te proeven. In
de avonduren wordt de hoofdroute richting de Zijlpoort zelf afgesloten en
is er een alternatieve route die erg onaantrekkelijk is
Ruimtes en functies zoals
spelen goed ingepast.
Goed gebruikte brede
dwarse verbindingsroute.
Parkweg.
Singel incl. buitenrand
goed beleefbaar.
Singel incl. buitenrand
goed beleefbaar.
Verrassende doorsteek dmv
bruggetje naar begraafplaats.
Begraafplaats Zijlpoort.
Parkeerplaats prominent
aanwezig in het park.
Speelvoorziening met
onvriendelijk hek.
Woonboten onttrekken het
water aan het zicht.
Doorgangsroute onvriendelijk/
onduidelijk.
Rommel.Fietsparkeren in het park.
Aanlegplaats, ontoegankelijk en
onaantrekkelijk.
DEELGEBIED 3: Huigpark | Blekerspark
HUIDIGE SITUATIE
3130
STRUCTUURVISIE
Het Huigpark is een echt stadspark met verschil-
lende gebruiksfuncties voor de buurt en voor de stad
geworden: het heeft een duidelijk thema gekregen
binnen het Singelpark. De parkeerplaatsen en de
fietsenstalling bij het Stadsbouwhuis zijn elders
gecompenseerd en geïntegreerd in het park. Een
brug over de Oude Herengracht zorgt voor een directe
verbinding tussen het Huigpark en het Blekerspark. De
entrees van beide parken zijn duidelijk aangegeven.
Het Blekerspark heeft veel gebruikswaarde en
een hoge verblijfskwaliteit. De speelplek is op een
logische, aantrekkelijke manier in het park ingepast.
De begraafplaats Zijlpoort is te allen tijde toegan-
kelijk en Kapel Zijlpoort vormt een rustmoment in de
wandeling. De route naar de Zijlpoort is duidelijk en
loopt langs de open gegraven Binnenvestgracht.
01
02
03
04
DEELGEBIED 3:
TOEKOMST
01
02
04
03
Ontwerp Huigpark 2009
Speeltuin in Blekerspark.
Impressie nieuwe brug over Oude Herengracht Impressie herontwikkeld Blekerspark Impressie nieuwe Binnenvestgracht

17. N E G A T I E F
HUIDIGE SITUATIE
De route van de Zijlpoort naar het Ankerpark loopt helemaal om de ha-
ven heen. Dit is geen onaantrekkelijke route, maar wel een lange omweg
die niets van doen heeft met de singelroute. Gekomen bij het Ankerpark
is er één entree. De route vanaf deze entree loopt niet door het eigenlijke
park heen, maar voert richting het onaantrekkelijke deel van het park
aan de zijde van de Meelfabriek. Het hele terrein van de Meelfabriek is
ontoegankelijk en omlopen is dus noodzakelijk. De route er omheen is
onaantrekkelijk. Dit heeft te maken met de impact van de Meelfabriek,
maar ook met de inrichting van de openbare ruimte er omheen.
Doorgangsroute wel
aantrekkelijk maar niet duidelijk.
Totaal onduidelijke
doorgangsroute.
Doorgang donker, onvriendelijk en
ontoegankelijk.
Hondenuitlaatplek lelijk
of onvindbaar.
Speelplek slecht onderhouden.
Haven:
barrière Singelroute.
Vanaf Zijlpoort vervolgroute
goed te zien.
Raakpunt Singel
duidelijk beleefbaar.
Entree naar park.
Ankerpark met lommerrijke
wandelroute langs het water.
Ankerpark: ruimte voor
sport en spel
Onaantrekkelijke route,
geen zicht op het park.
Achterkant Meelfabriek,
onneembare hindernis.
Katoenpark, mooi zicht
vanaf buitenrand.
DEELGEBIED 4: Ankerpark | Meelfabriek
HUIDIGE SITUATIE
P O S I T I E F N E G A T I E F
3332
STRUCTUURVISIE
DEELGEBIED 4:
TOEKOMST
01
02
04
03
Ranke voetgangersbrug over haven.
Wandelroute
Nieuwe brug sprong naar Meelfabriekcomplex
Route door Ankerpark naar Meelfabriek
door stedelijk-culturele complex
Vanaf de Zijlpoort (waar aan zowel de noord- als
de zuidzijde een horecagelegenheid met terras is)
maakt een ranke voetgangersbrug de oversteek over
de Haven naar het nieuwe Ankerpark. De brug fun-
geert duidelijk als entreemoment van de binnenstad
voor passantenschepen. De brug heeft een bijzonder,
eigentijds ontwerp en past tegelijkertijd in het en-
semble van de bestaande bruggen en de historische
Zijlpoort. Door het strak vormgegeven Ankerpark
voert de route naar het multifunctionele en internati-
onaal befaamde complex de Meelfabriek. Toeristen en
architectuurbeminners komen speciaal naar deze plek
in Leiden voor het bijzondere ontwerp van zowel dit
deel van het Singelpark als voor het ontwerp van Peter
Zumtor voor de Meelfabriek. Het Anker- en Katoen-
park hebben een nieuw, mondain ontwerp gekregen
dat past bij het bolwerk en de nieuwe Meelfabriek.
De Meelfabriek is met het Ankerpark verbonden
via een brug. Door het stedelijk-culturele complex
loopt een wandelroute naar het Katoenpark. Het Meel-
fabriekcomplex is een bebouwde uitzondering op de
groene singelrand, maar is er door middel van routes
en zichtlijnen onderdeel van geworden. Mede door
de Meelfabriek worden de omliggende parken veel
intensiever en door een meer gemengd publiek ge-
bruikt. De ruimtelijke kwaliteit is hoog en er hangt een
innovatieve en moderne sfeer. Er vinden kleinschalige,
innovatieve evenementen plaats. Bij de Meelfabriek
is een extra aanleghaven gekomen en binnen de
grenzen van de Meelfabriek is in samenwerking met
de Hortus botanicus een groene omgeving ontstaan
die perfect aansluit op het Singelpark.
01
02
03
04

18. N E G A T I E F
HUIDIGE SITUATIE
De oversteek vanuit het Ankerpark via de Meelfabriek naar het Katoenpark is
onduidelijk en de entree van het Katoenpark is rommelig. In het park zelf wordt
een groot deel van de ruimte ingenomen door een speeltuin die beheerd
wordt door de Leidse Bond van Speeltuinverenigingen. Er staat een groot,
onvriendelijk hek omheen en de speeltuin is doorgaans alleen doordeweeks
open tussen 10.00 en 17.30. Tussen de speeltuin en het water loopt een smalle
strook groen met een wandelpad en een fraaie rij bomen. Het is niet mogelijk
om direct vanuit hier naar begraafplaats Groenesteeg door te lopen. Hiervoor
is het noodzakelijk om te lopen via de parkeerplaats Lakenplein. De begraaf-
plaats is beperkt toegankelijk en de entree is weinig uitnodigend. De plek zelf
heeft een uniek karakter en is van ongekende kwaliteit; het is een oase in de
drukke stad, zoals nergens anders te vinden is. Op de begraafplaats hebben
vele beroemde Leidenaren hun laatste rustplaats gevonden. Op het terrein
staat een enigszins sleetse aula. Ook de bebording op de begraafplaats is niet
fraai. Om de route verder te volgen vanuit de begraafplaats is lastig en onaan-
trekkelijk. Zij loopt langs het Kaarsenmakersplein (voornamelijk in gebruik als
parkeerplein). Vervolgens moet er worden omgelopen naar de eerste brug
over de Nieuwe Rijn. Het zicht op de vervolgroute wordt weggenomen door de
woonboten die langs de Rijn liggen.
P O S I T I E F
Onduidelijke route
langs trieste omgeving.
Katoenpark slecht toegankelijk of
slechts voor betalende groep.
Toegang Groenesteeg,
beperkt en niet vriendelijk.
Toegang Katoenpark
zeer onuitnodigend.
Singel niet beleefbaar
t.h.v. Groenesteeg.
Meelfabriek ontoegankelijk.
Monumentale bebouwing
op Groenesteeg
Groenesteeg, unieke oase
in de stad.
Groenesteeg, unieke oase
in de stad.
Groenesteeg, unieke oase
in de stad.
Hofjes nabij Kaarsenmakersplein.
Speeltuin voorziet in
een behoefte.
Zone wordt beëindigd door
mooi hofje.
DEELGEBIED 5: Katoenpark | Groenesteeg
HUIDIGE SITUATIE
3534
DEELGEBIED 5:
TOEKOMST
01
02
04
03
06
05
STRUCTUURVISIE
Directe verbinding park - begraafplaats.
Aula trefpunt voor bezoekers.
Speeltuin onderdeel ontwerp park.
Bruggetje over water naar Katoenpark.
Brug over de Nieuwe Rijn.
Kaarsenmakers- /Veerplein worden ‘groene pleinen’.
De oversteek van de Meelfabriek naar het Katoenpark
is helder: er is een brug over het nieuw aangelegde water.
Het Katoenpark is van een uitzonderlijke hoge kwaliteit
qua vormgeving. De speeltuin verdwijnt in de huidige
vorm;de speelfunctie is opgenomen in het ontwerp van het
openbaar toegankelijke park en heeft absoluut geen hekken
eromheen. Tevens is er een theehuis en meer interactie met
het water van de singel. Vanuit het Katoenpark loopt
een ligt hellend pad die je direct voert naar begraafplaats
Groenesteeg. De voormalige aula is een trefpunt voor
bezoekers en heeft een culturele functie. Via de bestaande
brug voert de route naar het Kaarsenmakersplein. (Door de
route niet helemaal door de begraafplaats zelf te laten lopen
blijft het unieke intieme karakter ervan behouden.) Het
Kaarsenmakersplein is vormgegeven als groen plein. Het
straalt kwaliteit uit en heeft meerdere functies. In het
verlengde van de Kaarsenmakersstraat is een brug over de
Nieuwe Rijn aangelegd, zodat meteen duidelijk wordt waar
de route heen voert. Het aan de overkant gelegen Veerplein
is opgeknapt en heeft een groen karakter.
01
02
03
04
06
05

19. HUIDIGE SITUATIE
De route vanaf het Veerplein loopt door de Veerstraat naar de Plan-
tage. Oorspronkelijk maakte de Plantage deel uit van het Plantsoen,
maar het Levendaal scheidt deze twee van elkaar. De bomen op de
Plantage zijn prachtig, maar de impact van auto’s en verkeer is groot.
De oversteek naar het Plantsoen is dan ook niet de meest fraaie. Het
Plantsoen zelf is qua maat en kwaliteit een hoogstandje in de singel-
rand. De bebouwing, het groen, het water en de overkant vormen
een prachtig geheel. Er is geen duidelijke beëindiging van het park bij
de Jan van Houtbrug. De oversteek naar de Jan van Houtkade wordt
gedomineerd door verkeer.
P O S I T I E F
Plantsoen, monumentaal park
en voorname gevels.
Groene aansluiting
op buitengebeid
Singel van buiten en binnen
goed beleefbaar.
Parkachtige wandeling. Goed uitzicht vanuit Plantsoen.
Plantage, groene plek met
volwassen, grote bomen.
Groengebied opgedeeld door
brede, drukke weg.
Tijdelijke school: wordt park!Doorgangsroute onduidelijk.
Doorsteekpunt richting
Groenesteeg onzichtbaar.
Reusachtige verkeersbarrière.
Pleintje Utrechtse Veer,
stenig i.p.v. groen.
DEELGEBIED 6: Plantsoen
HUIDIGE SITUATIE
N E G A T I E F
3736
STRUCTUURVISIE DEELGEBIED 6:
TOEKOMST
03
04
Plantsoen.PlantsoenEntree Plantsoen.
02
01
Huidig ontwerp Plantsoen.
Plantage hoort erbij.
De verkeersader Levendaal is in de vormgeving
ondergeschikt gemaakt aan het groen. De Plan-
tage en het Plantsoen horen weer bij elkaar. Ook is de
oversteek duidelijk en veilig. Het Plantsoen heeft weer
een fontein op de oorspronkelijke plaats. Vanuit
het Plantsoen is het mogelijk om de route naar het
groen in de regio op te pakken. Via het nieuwe Trigon-
park lopen groene, recreatieve routes naar de parken
Matilo en Polderpark Cronesteyn en vervolgens naar
het Groene Hart. Het begin van het Plantsoen aan de
zijde van de Jan van Houtbrug is gemarkeerd met een
duidelijke entree. De oversteek naar de Jan van
Houtkade is helder vormgegeven en de RijnGouwe-
Lijn is hierin ingepast. De oversteek wordt niet meer
gedomineerd door auto’s.
01
02
03
04

20. HUIDIGE SITUATIE
Ter plaatse van de Jan van Houtkade en de Boissotkade is de groene
singelrand gereduceerd tot het feitelijke wegprofiel. Er is geen sprake
van een groene‘ruimte’, wel liggen er privé-tuinen direct aan de
straat. Het smalle profiel maakt het oorspronkelijke profiel van de
middeleeuwse stadsmuur voelbaar; ook zijn er nog enkele restanten
van de middeleeuwse stadsmuur te vinden. Op de Jan van Houtkade
domineert de verkeersfunctie boven het groen. De oversteek over de
Doezastraat is vanuit de wandelroute gezien een grote steenachtige
vlakte. Het profiel van de Boissotkade is smal. Geparkeerde auto’s
verkleinen de ruimte nog verder. De Boissotkade wordt in twee delen
gedeeld door de Vliet. Dit is duidelijk merkbaar door de hoge brug en
de zichtbaarheid van het water.
P O S I T I E F
N E G A T I E F
Wateraansluiting Vliet duidelijk. Mooi beeld langs buitenrand.
Vriendelijke, rustige route met
groene uitstraling, grote bomen.
Buitenrand Boisotkade is
mooi groen.
Lelijk kruispunt naar
Jan van Houtkade.
Mooie brede berm, maar
bomen te veel op de rand.
Groene omgeving onzichtbaar
door geparkeerde auto’s.
DEELGEBIED 7: De Kades
HUIDIGE SITUATIE
Waltoren Oostenrijk.
Vriendelijke, rustige route met
groene uitstraling, grote bomen.
Mooie brede berm, maar
bomen te veel op de rand.
39
STRUCTUURVISIE
38
01
02
03
Het talud langs de Jan van Houtkade is aanzienlijk verbreed
ten koste van de overbodige verkeersruimte. Deze mogelijkheid
doet zich voor als er voor de parkeerplaatsen aan de zuidzijde
compensatie in de buurt is gevonden.De weg heeft een 30
km/u regime gekregen. In het groene gebied is een wandelpad
aangelegd en zijn extra bomen geplant. Een andere optie voor
het wandelpad is dat deze als vlonderpad wordt aangelegd vlak
langs het water. Hierdoor wordt een promenadeachtige situ-
atie gecreëerd en de relatie met het water van de singelgracht
nog sterker. Restanten van de middeleeuwse stadsmuur en
aanduidingen van de oorspronkelijke ligging zijn in het ontwerp
geïntegreerd. Bij de oversteek van de Doezastraat is de ver-
binding tussen de Jan van Houtkade en de Boissotkade gelegd
en domineert het verkeer en de verharding niet meer. Op de
Boissotkade zijn de parkeerplaatsen verplaatst naar elders in de
buurt en is de groene zone verbreed. Ook hier is een vlonderpad
langs het water een optie. Door de verbreding en vergroening
van de taluds zijn de kades onderdeel geworden van de singels
en heeft de omgeving een hogere kwaliteit gekregen. Ook is de
middeleeuwse historie goed afleesbaar.
DEELGEBIED 7:
TOEKOMST
03
02 01

21. N E G A T I E F
HUIDIGE SITUATIE
Vanaf de Boissotkade is het vanwege het Van der Klauw-labo-
ratorium, de afgesloten Sterrewacht en Hortus botanicus niet
mogelijk om langs het water van de singel te blijven lopen. Door
de onaantrekkelijke, doodlopende Sterrewachtlaan is het wel
mogelijk om vlakbij de oude gebouwen van de Sterrewacht te
komen. Het fraaie gebied er direct omheen is echter altijd afgeslo-
ten. Om de route te vervolgen zo dicht mogelijk langs het water
is omlopen via de Kaiserstraat en de onaantrekkelijke Zegersteeg
noodzakelijk. De route loopt verder langs de mooie, besloten 5e
Binnenvestgracht. De Hortus botanicus vormt (buiten de ope-
ningstijden) een barrière op de route. Gedurende de openings-
tijden van de Hortus is het wel mogelijk om een leuke route door
het voorgedeelte van de Hortus te nemen. De vindbaarheid van
de beide routes is echter niet optimaal (via Nonnensteeg, Rapen-
burg en Doelensteeg).
P O S I T I E F
Toegang Hortus duidelijk
en aantrekkelijk.
Doorgangsroute met
leuke verrassingen.
5e Binnenvestgracht: aantrekke-
lijk groen en bebouwing
Fraai zicht op Hortus en
Sterrenwacht vanaf buitenrand.
Aantrekkelijke binnenruimte
Hortus.
Leuk uitzichtje op Sterrenwacht.
Onduidelijke achterlangsroute
Nonnensteeg.
Sterrenwacht niet toegankelijk.
Straatbeeld rommelig en
‘vervuild’door parkeren.
Onduidelijke route.
Doodlopend stuk
5e Binnenvestgracht.
Achterlangsroute: hortus
zichtbaar maar niet toegankelijk.
Onvriendelijke doorgang en
onduidelijke route.
DEELGEBIED 8:
Sterrenwacht/Hortus Botanicus
HUIDIGE SITUATIE
41
Vanaf de Boissotkade kan tussen het water en de nieu-
we singelwoningen door de openbare groenzone worden
gelopen. Vanaf hier zijn de gebouwen van de in oude
staat herstelde Sterrewacht zichtbaar. Het gebied rondom
de Sterrewacht is opgenomen in de Hortus botanicus die
tegen betaling toegankelijk is. Vanaf de Sterrewachtlaan is
het mogelijk de Hortus botanicus en Sterrewacht in te gaan.
Ook is het mogelijk om zonder entreebewijs van de horeca-
gelegenheid bij de Sterrewacht gebruik te maken. Vanaf de
Sterrewachtlaan is het mogelijk om direct naar de 5e Bin-
nenvestgracht door te lopen. Dit wordt ruimtelijk nog
eens benadrukt door het verbinden van het water van de 5e
Binnenvestgracht met de singelgracht. Al lopende langs
de 5e Binnenvestgracht is de sfeer van de Hortus ook vanaf
de buitenzijde beleefbaar. Met het water van de Binnenvest-
gracht mee onder de gebouwen van de Universiteit door
loopt de route via een ranke vlonderbrug naar het voorge-
bied van de Hortus botanicus. De vlonderbrug is één van
de iconen van de singelroute. Langs de Clusiustuin op het
voorterrein en de mooi besloten gelegen horecagelegenheid
van de Hortus loopt de route verder naar de Doelengracht.
De vindbaarheid van de route en de zichtbaarheid en
aantrekkelijkheid van de Hortus zijn sterk vergroot.
STRUCTUURVISIE
01
02
04
40
03
05
DEELGEBIED 8:
TOEKOMST
01
03
04
05
02

22. HUIDIGE SITUATIE
Vanaf de Doelengracht is de route naar de singelgracht slecht te
vinden. Deze loopt via het Paterstraatje. Vanaf hier moet er tussen de
verschillende universiteitsgebouwen (Lipsius, Reuvensplaats) door een
weg worden gevonden. De meeste straten en paden zijn onaantrekke-
lijk doordat er sprake is van een‘dode plint’. Ook staat de bebouwing
(Lipsius) zo dicht op het water van de singelgracht dat er nagenoeg
geen ruimte meer is voor groen of een pad. Uitgekomen op het Arse-
naalplein is de route richting Rembrandtpark niet duidelijk. Zowel de
oversteek over de Groenhazengracht als de doorloop naar het park
liggen niet logisch in de route. Het Arsenaalplein heeft een stenig
uiterlijk met uitzonderlijk veel straatmeubilair, waaronder enkele
schreeuwerige speelobjecten.
P O S I T I E F
Vanaf bruggen‘groen’uitzicht.
Gedeelte route langs
Singel wel bereikbaar.
Arsenaalplein fijne ligging aan wa-
ter, goed bereikbaar (boten).
Prettig stadsbeeld nabij Hortus.
Luchtfoto groene rand
Witte Singel.
Arsenaalplein, stenig
en rommelig.
Kwaliteit waterkant teniet
gedaan door gebouwen.
Mooi beeld op Hortus,
maar onbereikbaar.
Trieste bebouwing,
route zeer onduidelijk.
Trieste bebouwing,
route zeer onduidelijk.
Buitenprofiel smal, bomen op rand,
berm te smal.
DEELGEBIED 9: Witte Singel
HUIDIGE SITUATIE
N E G A T I E F
43
Met het doortrekken van de route via het voor-
terrein van de Hortus botanicus is het vervolg richting
singelgracht veel logischer geworden. De route langs
het Lipsius gebouw is een aantrekkelijke route met
horeca in de plint. De route loopt ofwel via de
openbare binnenplaats van het universiteitsgebouw
Reuvensplaats of via een vlonderpad direct langs
de singel. Het Arsenaalplein wordt heringericht tot
een aantrekkelijke groenstedelijke ruimte. Bij de
inrichting van dit plein is rekening gehouden met de
historie en het (koninklijke) gebruik van de locatie.
De speelfunctie wordt integraal opgenomen in het
nieuwe ontwerp. De oversteek naar het park achter de
woningen aan de Rembrandtstraat over de Groenha-
zengracht wordt gemaakt door een nieuw bruggetje
over het water.
STRUCTUURVISIE
01
02
03
42
DEELGEBIED 9:
TOEKOMST
02
01
03

23. Het nieuwe bruggetje over de Groenhazengracht
zorgt voor een directe verbinding tussen het Arsenaal-
plein en het park. Het park zelf is zorgvuldig opge-
knapt en de overgangen naar de tuinen van de wonin-
gen zijn mede-vormgegeven. De onderdoorgang
naar het Noordeinde, de oversteek en de entree van
het Rembrandtpark vormen een prachtig aantrekkelijk
geheel, waardoor de parken naadloos in elkaar over
lopen. In het Rembrandtpark zijn de parkeerplaatsen
verplaatst in de wijk en is er ruimtelijke samenhang
tussen de verschillende delen van het park. De
historie van deze plek (en de stad) is duidelijk voelbaar
en zichtbaar: de fundamenten van de Witte Poort,
restanten van de oude middeleeuwse stadsmuur en
de rol van de omgeving in het leven van Rembrandt
zijn prominent aanwezig. Het is een plek waar juist
toeristen deze historie willen beleven. In het park
bij Molen de Put neemt de molen de centrale plek in.
De rest van de ruimte is vormgegeven als een park
met een doorgaande route naar de Morspoort.
STRUCTUURVISIE
02
03
04
DEELGEBIED 10:
TOEKOMST
HUIDIGE SITUATIE
Het Rembrandtpark is een prettige ruimte. Het beheer van deze ruimte zou zorgvul-
diger kunnen. De toegangen tot dit park zijn echter slecht. Vanaf het Arsenaalplein
ontstaat het gevoel dat het niet mogelijk is om door te lopen. Dit gevoel ontstaat
door de privatisering van de openbare ruimte door de horecagelegenheid De Grote
Beer. Ook de onderdoorgang naar het Noordeinde is niet aantrekkelijk. De over-
steek naar het Rembrandtpark (over het Noordeinde) wordt gedomineerd door de
verkeersfunctie. Ook hier is de entree niet echt aantrekkelijk. Het park zelf is een
prettige ruimte die direct contact maakt met het water. Een deel van het park wordt
bepaald door geparkeerde auto’s en de relatie met het noordoostelijk gelegen, meer
pleinachtige deel van het park vormt geen eenheid met de rest van het park. Het
vervolg van de route loopt over de brug over de Rijn. Dit vormt (ook vanaf het water)
samen met Molen de Put een prachtig entreemoment van de stad. De route loopt
verder door of langs het park bij de molen. Ook in dit park ontbreekt samenhang:
de molen vormt een te zelfstandig element, los van de rest van de ruimte. De ruimte
zelf is niet echt als park vormgegeven maar meer als een speelpleintje.
P O S I T I E F
Rijn goed zichtbaar. Singel goed beleefbaar.
Overgang Rembrandtpark 1 -> 2,
zichtbaar waar men heen moet.
Zicht vanuit Rembrandtpark op
De Put.
Rembrandtpark 1:
prettige ruimte.
Matige uitstraling bij De Put.
Rembrandtpark 2: slechte
doorgang bij de Grote Beer.
Doorgang van Rembrandtpark
1 naar 2 onduidelijk.
... bushalte.
Ruimte‘verrommeld’
door electrahuisje...
Rommelig bij bootverhuur.
Rembrandtpark 2: slechte
doorgang bij de Grote Beer.
N E G A T I E F
Rembrandtpark 2:
prettige ruimte.
Vanaf terras goede
bereikbaarheid water.
DEELGEBIED 10: Rembrandtpark | De Put
HUIDIGE SITUATIE
01
4544
02
03
04
01

24. 47
Heden
In de huidige situatie fungeert de buitenrand van de singels op de meeste plaatsen als een binnenring
voor het stadsverkeer. Enkele plaatsen uitgezonderd (Morssingel (westelijk deel), Rijnsburgersingel)
wordt het groene singelkarakter overstemd door de verkeersfunctie. Dit manifesteert zich vooral in de
verhouding tussen groen en asfalt enerzijds en door de intensiteit van het autoverkeer anderzijds. De
verhouding tussen genoemde aspecten verschilt per deel van de buitenrand .
Het zicht vanaf de buitenrand op het water wordt op een aantal plekken volledig weggenomen door de
langs de rand liggende woonboten. Soms liggen deze woonboten te dicht op elkaar waardoor er geen
zicht meer mogelijk is tussen de boten door. Meestal bestaat het probleem ook uit het feit dat de oevers
tussen de boot en de weg zijn geprivatiseerd. Hierdoor worden de singelgracht en de binnenstad aan het
zicht ontnomen.
De bebouwing langs de buitenrand heeft op veel plaatsen het karakter van singelbebouwing. Individuele
in de rooilijn staande woonhuizen met een behoorlijke hoogte zijn er langs nagenoeg de hele singel te
vinden. Aan de zuidzijde van de stad zijn dit – in tegenstelling tot de noordrand - wat grotere panden,
meestal met een voortuin. Aan de oostzijde (Zijlsingel) is de bebouwing bescheidener en aan de west-
zijde (delen van de Witte Singel en de Morssingel) staan enkele grotere individuele panden met een niet-
woonfunctie. Hier wordt de rooilijn losgelaten en is ook de oriëntatie van de gebouwen niet specifiek op
de singel gericht. De begrenzing van de singelruimte wordt hierdoor enigszins diffuus.
Op enkele plaatsen ligt er een park direct langs de weg (Nieuw Leyden, Oud Hortuszicht).
Verleden
Tot aan de uitbreidingen buiten de singels (rond 1900) was de weg rondom de stad het beste te karak-
teriseren als een‘laan met bomen’. Een relatief smalle klinkerweg met aan weerszijden bomen en aan
de landzijde een sloot kenmerkte de overgang tussen stad en land. Vanaf de weg was er op de meeste
plaatsen vrij uitzicht op het omliggende land en op de binnenstad. Aan de binnenstadszijde lagen de
verdedigingswerken. Op de buitenrand was er sprake van continuïteit en het was goed mogelijk om je te
oriënteren.
Toekomst
Om de buitenrand van de singel echt deel uit te laten maken van de gewenste groene singelrand en om
de recreatieve functie ervan te vergroten is het randvoorwaarde dat de verkeersfunctie van de buiten-
rand van de singels sterk wordt verminderd. Hiervoor zijn maatregelen op hoger schaalniveau noodzake-
lijk.
46
BUITENRAND | SINGELWEG
Ook zal ter plaatse van de‘verkeerskundige raakpunten’(radialen) de inrichting moeten worden aange-
past ten gunste van de ruimtelijke continuïteit van de singelrand. De verkeersknopen zorgen voor desori-
ëntatie en een verstoring in het ruimtelijk beeld.
Op enkele plaatsen is het van belang om bij ontwikkelingen de rooilijn en oriëntatie van de bebouwing
langs de singel te verhelderen (westelijke delen van de Witte Singel en Morssingel).
Herinrichting van de buitenrand zal meer ruimte moeten geven aan de groene oever ten koste van de
hoeveelheid asfalt en ten gunste van het groene beeld en de groeiomstandigheden van de bomen.
Daarnaast dient zo mogelijk een tweede bomenrij en groenstrook te worden geïntroduceerd aan de
bebouwingszijde en het aantal parkeerplaatsen verminderd te worden. (Voorwaarde hiervoor is dat deze
parkeerplaatsen in de buurt worden gecompenseerd ). De continuïteit en herkenbaarheid van de bui-
tensingelrand zal door deze ingrepen sterk worden vergroot. Samen met het water zal de buitenrand het
herkenbare snoer worden dat de verschillende kralen (parken aan de stadszijde) bij elkaar houdt.
Bovenstaand wensbeeld is voor een aantal locaties langs de singelweg uitgewerkt in een montage ). Hier-
bij is geprobeerd een reëel beeld van de mogelijkheden te scheppen. Er is bijvoorbeeld ook onderzocht
of een eenrichtingsvariant mogelijk is. Dit is echter verkeerskundig zodanig ingrijpend dat de haalbaar-
heid hiervan niet erg hoog wordt ingeschat. De montages gaan uit van het verbreden van de berm langs
het water, ten koste van de rijbaan. De rijbaanbreedte wordt geoptimaliseerden zal breed genoeg blij-
ven voor tweerichtingsverkeer. Indien er woonboten aaneengesloten langs de oever lagen is een royale
onderlinge afstand gecreëerd (uitgaande van verplaatsing) en zijn de geprivatiseerde oevers vrijgemaakt
van bebouwing en bosschages waardoor doorzicht over het water mogelijk blijft. De parkeerstrook langs
de huizen is waar mogelijk voor een deel vervangen door een groenstrook. Voorwaarde hiervoor is dat
de parkeerplaatsen elders in de buurt een plek hebben gevonden. Tussen de geparkeerde auto’s komen
bomen. Door deze maatregelen ontstaat een veel beter en aangenamer beeld en gaat de singelweg meer
bij de binnenstad horen.
Uitgangspunt voor realisatie is het terugdringen van het (doorgaande) verkeer op de singelweg en het
instellen van een maximumsnelheid van 30 km/h. Hiervoor zijn aanvullende maatregelen op de hogere
schaalniveaus nodig. Bij uitwerking van de nieuwe verkeerscirculatie Binnenstad moet dit verder onder-
zocht worden .Het eindbeeld hoeft niet in één keer te worden gerealiseerd, maar zodra het mogelijk is
om een gedeelte van de singelweg te wijzigen, moet de gelegenheid worden aangegrepen. Opvallend is
dat reeds in de huidige situatie grote delen van de singelweg kunnen worden aangepakt en omgevormd
tot een prachtige groene zoom om de binnenstad. . In volgorde van belangrijkheid is het terugdringen
van de snelheid en de intensiteit de belangrijkste. Daarna volgt het verbreden van de berm ten koste van
het asfalt. Tot slot zal het verminderen van de parkeerplaatsen een belangrijke bijdrage leveren
HOGE RIJNDIJK
KOOILAAN
OUDE HERENGRACHT
PLESMANLAAN
SCHUTTERSVELD
STATIONSWEG
LAMMENSCHANSWEG
HAAGWEG
BUITENRAND
Fotomontages
Beleving huidige situatie
zeer negatief
negatief
zeer positief
gemiddeld
positief
Wensbeeld
Maresingel huidig
Maresingel toekomstig
wensbeeld
mogelijk na
verandering
verkeerscirculatie
huidige situatie;
wensbeeld bereikt
wensbeeld nu
mogelijk
niet mogelijk
te wijzigen

25. 4948
Zoeterwoudsesingel huidig
Zoeterwoudsesingel toekomstig
Morssingel huidig
Morssingel toekomstig
Herensingel huidig
Herensingel toekomstig
Herensingel huidig
Herensingel toekomstig

26. 5150
ROUTEMARKERING
Het volgen van de route dient zo vanzelfsprekend mogelijk te zijn. Zowel voor bewo-
ners als voor bezoekers. Het verloop van de paden en de aansluiting van de paden op
de onderlinge verbindingen is helder. Oversteken over kruispunten en watergangen
zijn zo vorm gegeven dat de wandelroute niet ondergeschikt is aan asfalt of andere
infrastructuur, maar een integrale plaats in het ontwerp inneemt. Het verloop van de
route wordt versterkt door gebruik te maken van zichtlijnen of het strategisch planten
van bomen en kunst.
Het gebruik van speciale aanduidingen is met een natuurlijke, logische route in prin-
cipe overbodig. De route is echter voorlopig nog niet vanzelfsprekend te volgen. Dit
komt doordat verschillende gebieden op korte termijn nog niet ontsloten zijn of be-
paalde verbindingen nog niet zijn aangelegd. Daarom zullen er – ook in de toekomst
- altijd enkele plaatsen blijven waar een zekere vorm van routemarkering noodzakelijk
blijft.
Om als bezoeker in de huidige situatie toch al gebruik te kunnen maken van de wan-
delroute is het maken van een routemarkering een middel. Hiermee kan de route ook
al‘op de kaart’gezet worden. Markering kan tezamen met de fysieke ingrepen meer
bekendheid geven aan de singelroute.
De vorm waarin of het middel waarmee de route zal worden gemarkeerd zal nog
worden uitgewerkt. De markering zal enerzijds moeten passen binnen de historische
context en materialisering van de openbare ruimte in Leiden. Daarnaast zal het een
eigenheid moeten geven aan de singelroute.
Leiden heeft de kans om het langste park van Nederland, zoals be-
schreven in deze visie, te realiseren op korte termijn. De basisstructuur
is namelijk aanwezig en hoeft niet te worden aangelegd. Alle ingrepen
zijn een verbetering van de bestaande situatie en aanhechting.
Op basis van de voorliggende visie is een globale raming gemaakt. Alle
ingrepen (groot en klein) zijn hierin opgenomen. Dit dient als aanzet
voor het Uitvoeringsplan Leidse Singels.
Projecten die in de huidige situatie reeds als een project zijn gedefini-
eerd en een eigen financieringsstroom kennen, zijn hier buiten be-
schouwing gelaten. Deze structuurvisie dient als overkoepelend kader
voor deze projecten. Dat wil zeggen dat in deze projecten de ambitie
voor de singelrand moet worden gerealiseerd.
Het slagen van het uitvoeringsplan is niet gelegen in de uitvoering van
het geheel in één keer. De ingrepen zijn namelijk bijna niet afhankelijk
van elkaar: het is een optelsom van kleinere en grotere ingrepen die
aansluiten bij bestaande of reeds te starten projecten als bijvoorbeeld
de RijnGouweLijn of de herontwikkeling van de Meelfabriek.
De uitvoering van de Visie Leidse Singels zal een enorme groene en
recreatieve impuls aan het gebied geven. Er mag dan ook verwacht
worden dat stadspartners met een belang in de buurt zullen zorgen
voor extra externe financiering.
Samen met het college van Burgemeester en wethouders zal een prio-
ritering worden opgesteld voor de eerste fase. Het college heeft reeds
aangegeven de route zelf, een vorm van samenhang en het communi-
catietraject op korte termijn (2011) te willen starten en de realisatie van
enkele eyecatchers zo snel mogelijk aan te vangen. De Gemeenteraad
zal de Visie Leidse Singels als Uitwerkingsvisie van de Structuurvisie Lei-
den 2025 vaststellen als ruimtelijk ontwikkelingskader voor het mooiste
en meest kansrijke gebied van Leiden.
Financieringsmogelijkheden
Gemeentelijk
• NUON-middelen
• ISV-3 middelen
• IP-Groenrenovatie gelden
Gemeentelijk indirect
• RGL
• Parkeerfonds
• Programma Binnenstad cultuur (ontsluiting en uitbreiding
Sterrewacht - Hortus botanicus, bezoekerscentrum Sterre
wacht)
Mogelijke partners
• Universiteit Leiden
• Rijksmuseum voor Volkenkunde
• E.On
• Woningbouworganisaties Portaal, Ons Doel
• Meelfabriek C.V.
Mogelijke subsidie/ medefinanciering
• Provinciaal Wandelroutenetwerk
• Regionaal Groenfonds Holland Rijnland
PRIORITERING | UITVOERING

27. Leiden
Gemeente Leiden
Afdeling Realisatie/ Team Stadsruimte &
Afdeling Ruimte- en Milieubeleid
Samengesteld door:
Alwin Kaashoek
Karen Jansen
Marcel Belt
Layout:
Mike van der Geest
Beeldmateriaal:
Cor Smit, Bert de Jonge,
de Visualisatiekoning
Universiteit Leiden
april 2011
COLOFON