Unidade didáctica cons propostas de aprendizaxe sobre o relevo da Península Ibérica

1. Unidade didáctica 1 Bloque te mático II
Natureza e medio natural en España. O relevo.
I. A EVOLUCIÓN XEOLÓXICA DO PLANETA TERRA.
a) A formación xeolóxica da Terra.
1

2. R Fíxate na evolución da Terra da pax. anterior e cubre a táboa cos datos que obteñas desa evolución e do material bibliográfico
que manexes.
Evolución da superficie terrestre
Fases: Era xeolox. Mill. anos: Dinámicas: Continentes: Mares:
2

3. II. A CONTEXTUALIZACIÓN XEOGRÁFICA DA PENÍNSULA IBÉRICA.
R Analiza o mapa e axudándote dun atlas contesta ás cuestións plantexadas
sobre el.
Cuestións:
1. Hemisferio e zona térmica do globo na que se enclava: ......................................
.................................................................................................................................
2. Continentes e mares que a rodean: ....................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
3. Coordenadas xeográficas (Latitude e lonxitude): ...............................................
.................................................................................................................................
4. ¿A que forma xeomé trica se asemella a P. Ibérica?. Compáraa coas outras
penínsulas do Mediterráneo: ..................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
5. ¿Cal é a súa situación en relación coas terras que a rodean? ............................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
6. Calcula a súa superficie: .....................................................................................
3

4. III. A FORMACIÓN DA PENÍNSULA IBÉRICA E AS ILLAS BALEARES.
R a) Completa o seguinte mapa conceptual sobre a formación xeolóxica e a xénese do releve da Península. Utiliza
información de fontes bibliográficas e de internet.
4

5. R b) Rellena o mapa da Península con diferentes tramas ou sombreados, sinalando con eles os accidentes xeomorfolóxicos
que se formaron en cada era xeolóxica.
5

6. R c) Analiza e comenta este mapa temático sobre as unidades estructurais
do releve ibérico. Utiliza as normas do CRP.
Grandes Unidades estructurais do releve español
R d) Define con precisión e encadrándoos no seu contexto xeográfico os
conceptos seguintes:
Concepto: Definición:
Oroxenia.
Gondwana.
Transgresión
mariña.
Macizo Hespérico.
6

7. R e) A antiguidade da Península Ibérica. Lé con atención esta reseña de
prensa e, relacionándoa coas informacións que teñas sobre este aspecto
do tema, redacta un informe escrito.
Informe:
...............................................
...............................................
...............................................
...............................................
...............................................
...............................................
...............................................
...............................................
...............................................
...............................................
...............................................
...............................................
...............................................
...............................................
...............................................
...............................................
...............................................
...............................................
...............................................
...............................................
...............................................
...............................................
...............................................
...............................................
...............................................
...............................................
...............................................
...............................................
...............................................
...............................................
...............................................
...............................................
...............................................
...............................................
...............................................
...............................................
...............................................
...............................................
...............................................
...............................................
................................................
................................................
.............................................
7

8. IV. A LITOLOXÍA PENINSULAR.
R a) Comenta, utilizando as normas do CRP, o mapa das rexións litolóxicas
da Península Ibérica.
R b) Resume nes te estadiño as características fundamentais das rexións
litolóxicas de España.
R. Litolóxicas Rochas Características das rochas
I. Silícea.
I. Calcarea
I. Arxilosa.
R. Volcánica.
8

9. V. AS UNIDADES MORFOESTRUCTURAIS DA PENÍNSULA IBÉRICA.
R a) Rellena o mapa cos principais accidentes xeomorfólóxicos e os principais picos de cada cordilleira. Poñendo o seu
nome e a localización máis precisa posible.
9

10. R b) As características xerais do territorio. Analiza e comenta o mapa
temático. Utiliza as normas do CRP.
A ALTITUDE DO TERRITORIO ESPAÑOL Reelaborado de www.ince.mec.es/prim/spaisaje.htm
R c) As orixes das cordilleiras. A contraposición ciencia-mito. O caso dos
Pireneos.
Documento 1.
“Quizais un dos factores que contribuíu en maior grado a dotar ós Pireneos da súa impresionante paisaxe e
espectacular beleza teña sido a formación especial e orixinal da súa estructura. Xustifícase o vocablo “orixinal” se se ten
en conta que quizais é o único macizo montañoso pregado dúas veces ó longo do seu eixe axial por dúas grandes oroxenias.
A palabra oroxenia (et imil óxica mente “oro” -montes-, “xénese” -principio- siñifica orixe dos movementos dos montes. Así
temos que na era primaria do noso planeta, cúia duración se sitúa en 270 millóns de anos, entraron en colisión inxentes
placas continentais, provocando numerosos pregamentos e levantamentos en toda Europa. Destes xurdimentos, os máis
signi ficati vos son sen dúbida os montes Herz, situados en Alemaña, e que ían dar o seu nome a todas as convulsións
coetáneas. Precisamente, a este período corresponde a primeira formación da cordilleira cántabro-pirenaica.
A segunda era, coñecida por secundaria, tivo unha duración aproximada de 230 millóns de anos. Tempo este
dunha certa calma oroxénica, pero sin que este feito supuxese mengua algunha do intenso traballo da erosión, por múltiples
factores, ó longo de tantos millóns de anos. Detal xeito incidiu este desgaste na cordilleira que, á chegada dunha nova era
-neste caso a terciaria-, a fisonomía dos Pireneos perdera toda a súa forza e estaban moi avellentados. Chegou pois esta era,
notablemente máis curta cas anteriores, 65 millóns de anos, e dende os seus primeiros períodos (paleoceno e eoceno) deu
mostras dunha colosal inquietude.
En efecto, a estructu ra te rres tre i niciou tal dantesca orxía que das súas atormentadas e apocalípticas convulsións
ían xurdir novos pregamentos e levantamentos de terras dando a luz cordilleiras tan impresionantes coma os Alpes, cúio
apel ativo “alpino” ía ser o xenér ico adoptado polos movem entos oroxénicos de sta e tapa do noso pl anet a. E foi precisamente
neste momento, cando sucedeu o insólito. Sobre a mesma liña axial do antigo pregamento carbonífero herciniano da era
(Continua na pax. seguinte)
10

11. primaria levantouse un novo e potente macizo. En realidade sería esta ciclópea e derradeira formación a que ía determiñar
a fisonomía actual dos Pireneos.
Quizais a estructu ra te rres tre, exhau sta de tanto paroxismo, quixo tomars e un re spir o, un sosego, e despoi s dos
xigantescos catacl ismos do anterior período entrou nunha nova era de relativa calma oroxénica coñecida como cuaternaria,
de tan só un millón de anos. Neste tempo diferencianse catro períodos duns cen mil anos cada un, qu e veñen caracteri zados
por intensísimos frios. Foron estes de tal envergadura que os xelos cubriron a maior parte de Europa. Os Pireneos, ainda
que de latitude máis ó sur, non se libraron deste fenómeno e vestíronse dun xélido casquete duns 300 kms. de longo por
65 de ancho. Por este feito, chámase ó cuaternario a era das grandes glaciacións. O traballo levado a cabo polos xelos e
neves durante as ditas glaciacións foi de tal alcance que cando estas iniciaron o seu retroceso, a paisaxe quedara xa
perfilada. Na base da montaña e nos vales acumularonse en desorden os restos de materiais (canchais) que a erosión glaciar
esgallara das ladeiras. Múltiples crestas transformáronse en fouces ou e n lanzais e afiad os picos , coma pi nácul os cince lados
por canteiros medievais nas catedrais.”
(PELAZ CERNUDA, Lup e: Geografía Pirenaica. En: Historia y vida. Extra nº 81. Barcelona. 1996. Pax. 6-7)
Documento 2.
“Naqueles míticos tempos Iberia estaba gobernada polo rei Túbal. Pero o xigantesco Xerión, que a lenda describe
con tres torsos e tres cabezas, envexaba aquel rei no e conquistouno pola forza. Túbal tiña unha filla , de nome Pirene, cúia
fermosura era i ncompar able . Seguramente Xerión quixo facela a súa esposa, en parte pola súa beleza e en parte para
lexitimar deste xeito a súa conquista, pero sen dúbida a xoven negouse. Outra s vers ións apunt an a qu e Xeri ón intent ou
asasinar a Pirene para deste xeito cortar de raíz toda posibilidade que algún marido ou fillo da bela xoven puidera recobrar
o rein o.
Fora como fose, o caso é que Pirene fuxiu a unhas montañas do lugar (non eran aínda os Pireneos), seguida de
cerca por Xeri ón. Ó ver este que a xoven s e agochaba n a cordill eira, e que se Pirene non saí a de alí nunca a podería coller,
optou por incendiar os bosques que cubrían aqueles montes, formándose pronto un ha xigan tesca fogueira. Díse que era
tanto a calor desprendida polas lapas, que incluso xurdiron das montañas auténticos ríos de prata fundida.
Non lonxe de alí, no que hoxe é a Provenza, o heroe Heracles víu o resplandor e achegouse para ver o que ocurría.
Ó chegar, aínda se escoitaban os lamentos de Pirene, no cúmio das montañas, rodeada polo lume. Heracles cubríuse entón
coa pel do león de Nemea (que, recordémolo, era invulnerable), e lanzouse montaña arriba ata atopar a Pirene. Atopouna,
xa con pou ca vida, e ta pándoa coa mara villos a pel do feli no puid o sacal a do incendi o.
Cando a depos itou no chan, Pirene, a piques de morrer, vendo no seu salvador un heroe milagroso, díxolle quen
era ela, e que, como herdeira daquelas terras, danndose conta de que estaba a piques de falecer, prometíalle que serían súas
se lograba vencer a Xerión. Uns intres despois a xoven pechaba os ollos para sempre, e Heracles, furioso pola morte de
Pirene, púxose coma tolo e en pouco tempo enterrouna debaixo dun túmulo tan inmen so, que chegaba do Medit errá neo ó
Mar Cantábrico, e os seus cúmios máis altos estaban perpetuamente nevados: Así xurdiron os Pireneos.”
(BACHS, Agust í: Heracles y el mítico origen de los Pirineos. En: Historia y Vida. Extra nº 81. 1996. Paxs. 21-22)
R d) A estructura xeolóxica das cordilleiras. O caso da Cordilleira
Cantábrica. Observa o mapa xeolóx ico da pax. seguinte e contesta as
cuestións do recadro.
- 1. Localiza no mapa da actividade Va a zona representada no mapa pintándo o espacio.
- 2. Indica as zonas litoló xicas máis antigas e má is modernas: .........................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
-3. Establece as difer encias entr e o modelado silíce o e o modelado calcario : ...................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
-4. Define: pregamento e manto: .....................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
11

12. Unidades xeolóxicas na Cordilleira Cantábrica
Na Rexión de pregamentos e mantos, Cunca carbonífera central, Rexión de mantos e Picos de Europa, predominio de materiais
calcar ios con alternancias de pizarras, pedras de gra e conglomerados silíceos. Na Rexión Pisuerga-Carrión, alternancia de
mater iais silí ceos e calcari os mesozó icos .
R e) O macizo galaico. No mapa de Galicia localiza as principais unidades
morfoestructurais do macizo galego.
12

13. R As unidades morfoestructurais. Rellena a táboa coas características máis importantes da unidade morfoestructural
fundamental do releve da península e as cordilleiras interiores.
Unidade
Era de Sectores nos que se Principais
morfoestruc Características xerais:
formación: divide: accidentes:
tural
13

14. R As unidades morfoestructurais. Rellena a táboa coas características fundamentais das cordilleiras que rodean a meseta.
Unidade
Era de Sectores nos que se Principais
morfoestruc Características xerais:
formación: divide accidentes:
tural
14

15. R As unidades morfoestructurais. Rellena a táboa coas características fundamentais das unidades exteriores á meseta.
Unidade
Era de Sectores nos que se Principais
morfoestruc Características xerais:
formación: divide: accidentes:
tural
15

16. VI. AS DEPRESIÓNS E O LITORAL.
R a) Sinopse xeral. Debuxa no mapa o espacio ocupado polas dúas principais depresións do territorio penínsular. Divide
o litoral en sectores e localiza en cada sector os principais accidentes costeiros.
16

17. R b) O vocabulario do litoral. Define con precisión e situándoo no seu
contexto xeográfico os conceptos da táboa.
Conceptos: Definicións:
Acantilado.
Rasa litoral
Marisma.
Frecha litoral.
Ría.
Cordón litoral
Tombolo.
Albufeira.
17

18. VII. AS TÉCNICAS DE ANÁLISE DO RELEVE. O PERFIL TOPOGRÁFICO.
R Tomando como base o mapa topografico a escala 1: 25.000 e seguindo as
normas do CRP realiza o perfil topografico do corte A-B.
Comentario:
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
18