1. Ekrem
Karahodžić
Tešanj - Vlašić
Drage kolege pčelari, želim s
vama razmijeniti iskustva i
mišljenja i tako dopuniti svoja
znanja o zaraznoj, prikrivenoj
i opasnoj bolesti odraslih pčela
– nozemozi.
061/785-366
pcelamed@bih.net.ba

2. Ekrem
Karahodžić
Tešanj - Vlašić
BOLESTI PČELABOLESTI PČELA
NOZEMOZA
061/785-366
pcelamed@bih.net.ba

3. Ekrem
Karahodžić
Tešanj - Vlašić
I - OPĆENITO O NOZEMOZII - OPĆENITO O NOZEMOZI
Nozemoza je zarazna parazitska bolestNozemoza je zarazna parazitska bolest
odraslih medonosnih pčela, veoma čestoodraslih medonosnih pčela, veoma često
prikrivena, a na našim pčelinjacima jakoprikrivena, a na našim pčelinjacima jako
zastupljena.zastupljena.
1. Vrsta bolesti
Nozemoza je crijevna parazitska
zarazna bolest.
061/785-366
pcelamed@bih.net.ba

4. Ekrem
Karahodžić
Tešanj - Vlašić
061/785-366
pcelamed@bih.net.ba
Varamo li se da su naše pčelinjeVaramo li se da su naše pčelinje
zajednice zdrave?zajednice zdrave?
- Naizgled zdrave pčelinje zajednice ostvaruju i do
30% manje prinose, a pčelari ne mogu uočiti da su
njihove pčelinje zajednice oboljele od Nozemoze...
- Čak i kada dobiju pozitivan nalaz na Nozemozu
sumnjaju u njega i ne poduzimaju bilo kakve radnje,
smatrajući i dalje da su njihove pčelinje zajednice
zdrave. ONE TAKO I DJELUJU: jako su razvijene.
Međutim, te zajednice, ako dočekaju jesen, vjerovatno
neće prezimiti.

5. Ekrem
Karahodžić
Tešanj - Vlašić
2. Uzročnik bolesti (Nosema apis)
- Bolest izaziva mikroorganizam Nosema
apis (Zander, 1909.) i Nosema ceranae
(Fries i sur. 1996.)
Profesor, doktor zoologije Enoh Zander je
1909. godine prvi odredio uzročnika bolesti.
Razvoj i razmnožavanje uzročnika bolestiRazvoj i razmnožavanje uzročnika bolesti
Nosema apis razvija se i razmnožava
nevjerovatnom brzinom u stanicama
epitela srednjeg crijeva medonosne pčele,
dok Nosema ceranae invadira i druge
organe i tkiva pčele (Malphigieve cjevčice,
masno tijelo i žljezdano tkivo).
061/785-366
pcelamed@bih.net.ba

6. Ekrem
Karahodžić
Tešanj - Vlašić
3. Pojava bolesti i manifestacije3. Pojava bolesti i manifestacije
- Bolest se može pojaviti u svim životnim
periodima razvoja pčelinje zajednice, a
najlakše se uočava krajem zime i početkom
proljeća.
- Pčele kraće žive.
- Pčele uzimaju sve veće količine hrane, a
osjećaju sve veću glad.
- Pčele ne luče dovoljno mliječi pa se ishrana
larvi pogoršava.
- Leglo se smanjuje.
- Izležene pčele su loše odnjegovane pa su
neotporne na druge bolesti, naročito
virusne.
- Manje sakupe meda.
061/785-366
pcelamed@bih.net.ba

7. Ekrem
Karahodžić
Tešanj - Vlašić
061/785-366
pcelamed@bih.net.ba
Prenošenje i
širenje bolesti
Ko, kako i zašto
prenosi i širi
spore ?
- Radilice putem vode,
hrane, zaletanja i izmeta.
- Trutovi putem izmeta i
zaletanja.
- Matica putem izmeta.
- Rojevi putem
pridruživanja pčela iz
drugih zajednica.
- Pčelar manipulacijom
ramovima i alatom.
Rasprostranjenost bolesti
Širom pčelinjeg svijeta medonosne
pčele.
Oblik bolesti
Bolest može imati akutan i kroničan oblik,
a najčešće se javlja u akutnom obliku.
Da li će i kada akutni oblik prerasti u
kronični ovisi od mnogo faktora:
- prirodna dužini života pčelinjih
jedinki (ljetne ili zimske pčele),
- kvalitetu i kvantitetu njihove
ishrane,
- gajenja legla i mogućnosti općenja
pčela s prirodom, uslovi života i rada
pčela.
NAPOMENA: Bolest ljeti jenjava
usljed umanjene reinfekcije (česti
izleti, kraći život i dr.)

8. Ekrem
Karahodžić
Tešanj - Vlašić
061/785-366
pcelamed@bih.net.ba
a) Akutni oblik bolesti
Teško se uočava, naročito ljeti.
Pčelar u početnom stadiju teško otkriva bolest,
a DOBAR pčelar po prvim znakovima upućuje
svoju pažnju na definiranje i otkrivanje bolesti.
b) Kronični oblik bolesti
Lahko se uočava, ali se u pravilu ne liječi.

9. Ekrem
Karahodžić
Tešanj - Vlašić
061/785-366
pcelamed@bih.net.ba 4.4. Tok bolestiTok bolesti zavisi od:zavisi od:
- stepena zaraženosti
- životnih uslova
- godišnjeg doba
Pčelinja zajednica sama se ne
može osloboditi uzročnika.

10. Ekrem
Karahodžić
Tešanj - Vlašić
061/785-366
pcelamed@bih.net.ba
II PREPOZNAVANJE NOZEMOZEII PREPOZNAVANJE NOZEMOZE
Pojavu nozemoze u zajednici i njen početni razvoj ne obilježavaju
karakteristični simptomi (znakovi, obilježja) po osnovu kojih bi
pčelar, na samom početku nastajanja mogao uočiti pojavu bolesti.
Bolest se uočava:Bolest se uočava:
- Kada se u zajednici pojavi više karakterističnih znakova.
- Kada usljed bolesti pođu umirati pčele pa se u bolesnoj zajednici
povećava broj oboljelih pčelinjih jedinki.
Akutni oblik nozemoze teško je uočiti, a najlakše se uočava u
rano proljeće kada se odjednom pojavi više njenih prepoznatljivih
znakova.
Kronični oblik nozemoze lako se uočava. Zajednica je dobro
zaražena, bolest je uznapredovala i zajednica je oslabila pa se
uočava više njenih prepoznatljivih znakova.

11. Ekrem
Karahodžić
Tešanj - Vlašić
Prepoznavanje nozemoze u životnim
periodima pčela:
a. U periodu priprema pčelinjih
zajednica za zimu
b. U periodu prezimljavanja
c. U periodu intenzivnog razvoja i
d. U periodu medobranja
Znakovi Nozemoze:
a. U staništu
b. Izvan staništa
061/785-366
pcelamed@bih.net.ba

12. Ekrem
Karahodžić
Tešanj - Vlašić
061/785-366
pcelamed@bih.net.ba
Karakteristični znaciKarakteristični znaci uu životnim periodima pčela:životnim periodima pčela:
U periodu priprema pčelinje zajednice za zimu
- mali broj pčela u odnosu na veličinu legla,
- veća je količina otvorenog meda (hrane),
- male zalihe hrane,
- nesrazmjerno mali broj pčela njegovateljica na leglu u odnosu na broj
pčela koje se nalaze na medu.
- Posebni su znaci kod stimulativnog prihranjivanja i dohranjivanja
pčela.
U periodu prezimljavanja pčela
- na podnici veliki broj mrtvih pčela,
- u prvom dijelu ovog perioda usljed bolesti umire manji broj radilica,
- u drugom dijelu ovog perioda (januar i februar) umire veći broj pčela,
a mogu se zapaziti tragovi pčelinjeg izmeta,
- veoma često, a najčešće po polaganju prvih jaja, umire matica.
- pčele su dezorjentisane, gnijezdo se dislocira i pčelinja zajednica se
raspada.

13. Ekrem
Karahodžić
Tešanj - Vlašić
061/785-366
pcelamed@bih.net.ba
U periodu intenzivnog razvoja i medobranja
(pčele svakodnevno opće s prirodom)
- oboljele radilice svoje aktivnosti naizgled normalno obavljaju
- usporen razvoj pčela,
- manji prinosi meda,
- ponašanja pčela izvan i u staništu,
- tragovi u staništu i izvan staništa (naročito mrtvih pčela)

14. Ekrem
Karahodžić
Tešanj - Vlašić
061/785-366
pcelamed@bih.net.ba
Znakovi nozemoze na pčelinjim jedinkamaZnakovi nozemoze na pčelinjim jedinkama
- pčele su slabo aktivne
- postaju prije vremena sabiračice (manje efikasne i produktivne)
- zaposjedaju hranu više, a leglo manje
- više troše hranu
- pražnjenje debelog crijeva je učestalo (praktično iznose med kojeg nisu
mogle probaviti)
- oblik zatka je tubast
- zadnja tri segmenta su dobro razdjeljena
- kod mlađih pčela hitinski omotač blista kao i dlačice, a njihov zadak
(trbuh) je naduvan
- isprovocirana na ubod, sporo prodire bodeže svoje žaoke
- srednje crijevo je u sredini znatno prošireno (kod zdravih pčela debljina
crijeva jednaka je po čitavoj dužini)
- boja stjenki sr. crijeva je mliječno bijela, a kod zdravih tamnocrvena
- boja izmeta nije specifičan znak bolesti,
- najčešće, izmet je rijedak.

15. Ekrem
Karahodžić
Tešanj - Vlašić
061/785-366
pcelamed@bih.net.ba
Znakovi nozemoze u staništuZnakovi nozemoze u staništu
- Zajednici uglavnom nedostaje hrane.
- Veća je količina otvorenog meda (hrane).
- Stanice saća su nepravilno popunjene medom.
- Otvoreni med odaje svijetlu boju (boju čiste suze, cakli se).
- Stanice saća su vlažne, odaju utisak da su zamašćene.
- Tragovi izmeta na ramovima (najčešće na satonošama).
- Tragovi izmeta na saću (lakše uočiti na djevičanskom).
- Tragovi izmeta na mednim poklopcima.
- Tragovi izmeta u stanicama saća i na rubovima.
- Tragovi izmeta na podnoj daski.
- Tragovi izmeta na unutrašnjim stijenkama staništa (najčešće prednjoj).
- Tragovi izmeta na vanjskim stijenkama staništa (najčešće prednjoj).
- Nesrazmjeran broj pčela u odnosu na veličinu legla.
- Ispupčeni medni poklopci.
- Mrtve pčele na podnici zimi.
- Mrtve pčele na podnici ljeti (gledati prvo jutarnje izletanja pčela).

16. Ekrem
Karahodžić
Tešanj - Vlašić
061/785-366
pcelamed@bih.net.ba
Znakovi nozemoze izvan staništaZnakovi nozemoze izvan staništa
-Ujutro, prije izletanja pčela, na letu oboljelih zajednica
uočava se jedan broj mrtvih pčela (dvije, tri, pet, pa i
znatno više).
- Pčele “pješaci” gmižu ispred staništa u pravcu istoka.
- Pčele gmižu i tako se udalje 20-30 metara (areol umiranja).
- Prve izletnice iz staništa iznose mrtve, ali i teško bolesne
pčele.
- Pčele nogama izlaze iz staništa i padaju na zemlju.
- Poslije dugotrajnih kiša na letu je dosta mrtvih pčela kao i na
podnici.
- Pčele na vanjskim stjenkama staništa.
- Tragovi izmeta na poletnoj daski (razlikovati tragove
propolisa).
- Tragovi izmeta na vanjskim stranama staništa.

17. Ekrem
Karahodžić
Tešanj - Vlašić
061/785-366
pcelamed@bih.net.ba
Moguće greške u prepoznavanjuMoguće greške u prepoznavanju
nozemozenozemoze
Bolest se može zamijeniti sa:
- Trovanjem pčela
- Lošim životnim uslovima
- Varozom
- Virusnim oboljenjima

18. Ekrem
Karahodžić
Tešanj - Vlašić
061/785-366
pcelamed@bih.net.ba Dijagnosticiranje nozemozeDijagnosticiranje nozemoze
Utvrđuje se laboratorijskim pretragama.
Način oNačin odabiranjdabiranjaa uzorakauzoraka

19. Ekrem
Karahodžić
Tešanj - Vlašić
061/785-366
pcelamed@bih.net.ba
IIIIII LIJEČENJE NOZEMOZELIJEČENJE NOZEMOZE
Propisana je zakonska obaveza
sprečavanja, tj. širenja i liječenja ove
veoma zarazne i kod medonosnih pčela
veoma raširene bolesti.
Liječenje pretpostavlja zaustavljanje
razvoja bolesti, liječenje pčelinjih jedinki i
eliminaciju uzročnika iz staništa.

20. Ekrem
Karahodžić
Tešanj - Vlašić
061/785-366
pcelamed@bih.net.ba
Zaustavljanje razvoja i prenošenja bolestiZaustavljanje razvoja i prenošenja bolesti
- Oboljelu pčelinju zajednicu isključiti iz
proizvodnje.
- Zajednicu “dovesti na mjeru”.
- Smanjiti leto.
- Špricom dozirati ljekoviti sirup (20 ml) ulicama
direktno po pčelama.
- Utopljenje.
- Ventilacija.
- Nepotpuna dezinfekcija (Nozecid, Nosestat i sl.)

21. Ekrem
Karahodžić
Tešanj - Vlašić
061/785-366
pcelamed@bih.net.ba
Liječenje pčelinjih jedinkiLiječenje pčelinjih jedinki
Lijekovi djeluju ISKLJUČIVO u želucu pčele,
a pčelama se daju:
- U običnom ili oplemenjenom sirupu,
- U običnoj ili oplemenjenoj pogači
(šećerno-medna ili šećerno-mliječna),
- U praškastoj smjesi,
- U vodenoj suspenziji i
- U obliku paste.

22. Ekrem
Karahodžić
Tešanj - Vlašić
061/785-366
pcelamed@bih.net.ba
Eliminiranje uzročnika iz pčelinjeEliminiranje uzročnika iz pčelinje
zajednice OBAVLJA SE U FAZAMA.zajednice OBAVLJA SE U FAZAMA.
Zahtijeva složene aktivnosti pčelara.
Prisustvo pčela, legla i hrane ograničava
potpunu eliminaciju.
Potpuno eliminiranje obavlja se termičkim
postupcima ili hemijskim sredstvima.
Postupno i u fazama, a postupak traje do 25
dana.
Sve vrijeme pčelinja zajednica mora biti pod
terapijom.

23. Ekrem
Karahodžić
Tešanj - Vlašić
061/785-366
pcelamed@bih.net.ba
Prva fazaPrva faza
- Izmjestiti zajednicu u čisto dezinfikovano stanište
(pčele i ramove zaposjednute leglom).
- Dodati ljekoviti sirup sa sirutkom u pristupačnim hranilicama.
- Izvrcati med.
- Izvršiti potpunu dezinfekciju starog staništa i saća.
- Prevjesiti zajednicu (na ramovima).
DDrruguga fazaa faza
- - Oduzimanje ramova prevješenih u prvoj fazi.Oduzimanje ramova prevješenih u prvoj fazi.
- - Zamjena matice.Zamjena matice.

24. Ekrem
Karahodžić
Tešanj - Vlašić
061/785-366
pcelamed@bih.net.ba
PotpunaPotpuna
(neživa) dezinfekcija(neživa) dezinfekcija staništastaništa
Termički postupci
60o
C u neprekidnom vremenskom trajanju više
od 24 časa
Hemijski postupci
sirćetne kiseline od 80%

25. Ekrem
Karahodžić
Tešanj - Vlašić
061/785-366
pcelamed@bih.net.ba
LIJEČENJE NOZEMOZE
1. Zaustavljanje razvoja i prenošenja bolesti
a. Nepotpuna dezinfekcija
2. Liječenje pčelinjih jedinki
a. Lijekovi
b. Dodavanje lijekova
- u običnom sirupu,
- u šećerno-mliječnom sirupu,
- u šećerno-mednom tijestu (pogača),
- u šećerno-mliječnom tijestu (pogača).
3. Eliminiranje uzročnika iz pčelinje zajednice
a. Prva faza
- Postupak prevješavanja
b. Druga faza
- Oduzimanje prevješenih ramova
- Zamjena matice
4. Potpuna dezinfekcija
a. Termički postupci
b. Hemijski postupci
5. Prognoza
6. Preventiva

26. Ekrem
Karahodžić
Tešanj - Vlašić
061/785-366
pcelamed@bih.net.ba
PREVENTIVA
OSNOV preventivnog djelovanja na sprečavanju pojave nozemoze jeste
stvaranje optimalnih uslova za normalan život i razvoj pčelinjih
zajednica tokom cijele godine, a naročito u periodu njihovog prezimljavanja.
1. Držati optimalno razvijene i zdrave pčelinje zajednice u svim
životnim periodima.
2. Pripremu pčelinjih zajednica za zimu izvršiti na vrijeme
a. sa kvalitetnom i kvantitenom hranom,
b. sa što više mladih i neiscrpljenih pčela
c. eliminisati saće starije od 3 godine
(Staro saće je tamno i teško, a staro može biti i djevičansko
koje je lagano i žuto).
3. Slabe zajednice i nukleuse ne treba uzimljavati.
4. Slabe a oboljele zajednice se NE SPAJAJU sa PROIZVODNIM (jakim),
niti se s njima ojačavaju.
5. Nakon zime slabe pčelinje zajednice posebno tretirati, a
naročito slabe eliminirati.

27. Ekrem
Karahodžić
Tešanj - Vlašić
061/785-366
pcelamed@bih.net.ba 6. Održavati higijenu na pčelinjaku
a. Uredan pčelinjak,
b. Higijenske pojilice (nisu bare napravljene u zemlji
ili nekoj vrsti posuda),
c. Dezinfekcija podnice (podnice sa mrežom),
d. Dezinfekcija tijela, ramova i saća,
e. Dezinfekcija alata,
f. Staro saće na ramovima topiti parnim topionikom.
7. Oprezno manipulirati ramovima sa izgrađenim saćem
a. Praznim,
b. Sa malo meda.
8. Pčelinjak postavljati na suha, osunčana mjesta u zavjetrini.
9. Uspostaviti dobru ventilaciju u pčelinjem staništu.

28. Ekrem
Karahodžić
Tešanj - Vlašić
061/785-366
pcelamed@bih.net.ba
10. Izbjegavati
a. Mala leta
b. Mini oplodnjake
c. Paketne rojeve
d. Selidbe pčela danju
e. NEPOTREBNA uznemiravanja pčela
11. Mijenjati matice (seleći pčelari svake godine, stacionirani
svake druge)
12. Ne nabavljati pčele i matice drugih rasa i sojeva
13. Rano otkriti bolest
a. Redovno slati uzorke na analizu
b. Uredno voditi evidenciju (koja je ujedno zdravstveni
karton svake pčelinje zajednice)

29. Ekrem
Karahodžić
Tešanj - Vlašić
061/785-366
pcelamed@bih.net.ba
PREPORUKA PČELARIMA SA
VELIKIM PČELINJACIMA
Izbjegavati sve rizike;
a. Držati samo jake pčelinje zajednice.
b. Poduzimati rigorozne mjere eliminiranja RIZIČNIH zajednica
(Lakše je spriječiti nego liječiti, manji su troškovi liječenja).
c. Na svom pčelinjaku ne držati tuđu pčelarsku opremu.
d. Pčele seliti noću.
e. Ne biti sebičan u prenošenju svog znanja.
f. Ne misliti da to što ti znaš “samo ti znaš”.
g. Ne poklanjati i ne prodavati vještačke rojeve pravljene
od slabih zajednica.
h. Ne prodavati stare matice koje i sam želiš zamijeniti.
- Ako poklanjaš halalom pokloni.
- Ako prodaješ dobro naplati.
i. Uvažavaj druge pčelare, a naročito polaznike.

30. Ekrem
Karahodžić
Tešanj - Vlašić
061/785-366
pcelamed@bih.net.ba
PrognozaPrognoza
Pčelinja zajednica nije izliječena ako
smo samo izliječili pčelinje jedinke.
Potpunim i postupnim tretiranje
pčelinje zajednice, naročito ako je
pravilno izveden postupak
prevješavanja i dezinfekcije pa još
izvšena i zamjena matice pčelinja
zajednica je izliječena a njeno stanište je
oslobođeno spora Noseme apis i Noseme
ceranae.

31. Ekrem
Karahodžić
Tešanj - Vlašić
061/785-366
pcelamed@bih.net.ba

32. Ekrem
Karahodžić
Tešanj - Vlašić
061/785-366
pcelamed@bih.net.ba
Dragi pčelari,
neka vam je
medno!