Απλές συμβουλές για το πώς να οργανώσουμε ένα πλάνο παρέμβασης σε μία δυσλειτουργική συμπεριφορά

1. ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ – ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΣΗ
ΔΙΑΤΑΡΑΚΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΕΠΙΘΕΤΙΚΗΣ
ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ
Καζάρα Ελένη
Ειδική Παιδαγωγός (ΠΕ 71)
Δημοτικό Σχολείο Ποταμιάς Θάσου

2. Δεν είναι λίγες οι φορές που εμείς, οι εκπαιδευτικοί, καλούμαστε
να αντιμετωπίσουμε διάφορα περιστατικά και καταστάσεις που
διαταράσσουν το ήρεμο κλίμα της τάξης μας. Καταστάσεις που
από τη μια μάς στενοχωρούν και μάς προβληματίζουν, αλλά και
που από την άλλη χρειάζεται να αντιμετωπίσουμε για να
μπορέσουμε να φέρουμε εις πέρας το έργο μας.
Ας δούμε μερικά παραδείγματα τέτοιων περιστατικών:
 Μαθητής που μιλάει χωρίς να ζητήσει το λόγο/πετάγεται διαρκώς
 Μαθητής που σηκώνεται από τη θέση του χωρίς να ζητήσει άδεια
 Μαθητής που ενοχλεί επίτηδες τον διπλανό του και δεν τον αφήνει
να ολοκληρώσει την εργασία του
 Μαθητής που παίρνει τα πράγματα των άλλων, δεν τα επιστρέφει
ή τα καταστρέφει επίτηδες
 Μαθητής που δεν κάνει τις εργασίες του
 Μαθητής που δεν θέλει να έρθει στο σχολείο
 Μαθητής που βρίζει ή χτυπάει άλλα παιδιά

3. ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΠΙΘΑΝΩΝ ΑΙΤΙΩΝ
 Συνήθως μία συμπεριφορά σχετίζεται άμεσα με το
περιβάλλον της. Αν λοιπόν θέλουμε να τροπο-
ποιήσουμε μία συμπεριφορά, θα πρέπει να
προσπαθήσουμε να καταλάβουμε τι είναι αυτό που
τη γεννά.
- μπορεί μια συμπεριφορά να είναι αποτέλεσμα ενός
γεγονότος που έχει προηγηθεί (π.χ. κάποιος πήρε
το μολύβι μου και εγώ τώρα είμαι θυμωμένος και
φωνάζω)
- μπορεί μια συμπεριφορά να λαμβάνει χώρα με
σκοπό να επηρεάσει μία νέα συμπεριφορά (π.χ.
μιλάω άσχημα στη δασκάλα για να με βγάλει έξω
από την τάξη και έτσι θα γλιτώσω το μάθημα)

4. ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗΣ ΤΗΣ
ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ – ΤΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ABC
 Για να μπορέσει να ελέγξει ένας εκπαιδευτικός τις
δυσλειτουργικές συμπεριφορές, πρέπει να γνωρί-
ζει και να εφαρμόζει συγκεκριμένες τεχνικές
(γνωστές και ως διαχείριση της συμπεριφοράς,
behavior management)
 Αυτές οι τεχνικές χωρίζονται σε δύο μεγάλες
κατηγορίες:
* Τεχνικές που στοχεύουν στην αύξηση των θετικών
συμπεριφορών
*Τεχνικές που στοχεύουν στη μείωση των
συμπεριφορών

5.  Απαραίτητη προϋπόθεση είναι η συμπεριφορά που
μας προβληματίζει να είναι παρατηρήσιμη και
μετρήσιμη.
Γι’ αυτό χρειάζεται να φτιάξουμε πίνακες/φόρμες
καταγραφής ή/και ημερολόγιο.
Με τις καταγραφές θα μπορέσουμε να συλλέξουμε
στοιχεία για το τι προηγείται της συμπεριφοράς, τι
συμβαίνει ακριβώς κατά τη διάρκεια εμφάνισής της
και τι έπεται.
Προσπαθούμε να κατανοήσουμε τη συμπεριφορά.
Είναι μία υπερβολική αντίδραση, μία ελλειμμα-τική
αντίδραση ή σχετίζεται με τον έλεγχο των
ερεθισμάτων;

6.  Έντυπο καταγραφής συμπεριφοράς

 Όνομα μαθητή:…………………………………………………….
 Όνομα παρατηρητή: ………………………………………………
 Ημερομηνία: ……………………………………………………. Ώρα: …………
 Μάθημα/Δραστηριότητα: …………………………………………………………..
 Πλαίσιο του συμβάντος:
……………………………………………………………………………………………………………………………………
 ……………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………
 Τι προηγήθηκε της προβληματικής συμπεριφοράς: ……………………………………………………………………..
 ……………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………
 Ακριβής περιγραφή της προβληματικής συμπεριφοράς: …………………………………………………………………
 ……………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………
 Συνέπειες/Τι ακολούθησε την προβληματική συμπεριφορά; ……………………………………………………………
 ……………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………
 Σχόλια/Άλλες παρατηρήσεις:
……………………………………………………………………………………………………………………………………
 ……………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………

7.  Ημερολόγιο καταγραφής της συχνότητας της
δυσλειτουργικής συμπεριφοράς
Π.χ. ο Μιχάλης χτυπάει τον Πάρη
Ώρες: Δευτέρα Τρίτη Τετάρτη Πέμπτη Παρασκευή
1η: 0 0 0 0 0
2η: 0 0 0 0 0
διάλειμμα 0 1 0 1 1
3η: 0 0 0 0 0
4η: 0 0 1 0 0
διάλειμμα: 0 0 1 1 0
5η: 0 0 0 0 0
διάλειμμα: 0 1 0 0 1
6η: 0 0 0 0 0

8. ΒΗΜΑΤΑ ΠΟΥ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΑΚΟΛΟΥΘΗΣΟΥΜΕ
 Προσδιορισμός της συμπεριφοράς που μας
προβληματίζει
 Σχεδιασμός ενός πλάνου
 Αναζήτηση ενός αποτελεσματικού ενισχυτή
 Εφαρμογή του ενισχυτή
Ο ενισχυτής πρέπει να ακολουθεί άμεσα και με
συνέπεια την συμπεριφορά, να έπεται αυτής και να
εναλλάσσεται στη μορφή του.

9. ΕΙΔΗ ΕΝΙΣΧΥΣΗΣ:
 Οι ενισχυτές, ή αλλιώς αμοιβές, μπορεί να είναι
διαφόρων τύπων, όπως υλικοί, κοινωνικοί, δρα-
στηριότητες, πληροφόρηση.
Χωρίζονται σε πρωτογενείς και δευτερογενείς.
 Θετικοί ενισχυτές
 Αρνητικοί ενισχυτές
 Απόσβεση
 Ποινή

10. Η ΠΟΙΝΗ ΩΣ ΕΡΓΑΛΕΙΟ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ:
 Αρκετές φορές φαίνεται οι ποινές να φέρνουν
άμεσα αποτελέσματα και η διαταρακτική
συμπεριφορά να σταματά. Δεν έχουν όμως πάντα
μακροπρόθεσμα αποτελέσματα.
 Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε πως
επιβραβεύοντας τη θετική συμπεριφορά των
μαθητών μας και μειώνουμε σταδιακά την εμφάνιση
αρνητικών συμπεριφορών, αλλά κυρίως τους
δίνουμε τη δυνατότητα να ανακαλύψουν και να
εφαρμόσουν πιο γόνιμες και λειτουργικές μορφές
συμπεριφοράς.

11. ΤΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΕΧΕΙ ΚΑΤΑ ΝΟΥ Ο ΕΚΠ/ΚΟΣ ΟΤΑΝ
ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΕΙ ΤΗΝ ΠΟΙΝΗ:
 Ο μαθητής κατανοεί για ποιο λόγο τιμωρείται
 Η ποινή είναι άμεση, δίκαιη και όχι εξοντωτική
 Χαρακτηρίζεται και τιμωρείται η συμπεριφορά και
όχι ο ίδιος ο μαθητής. (π.χ. Αυτό που έκανε ήταν
κακό, όχι είσαι κακός)
 Είμαστε συνεπείς σε αυτά που λέμε (π.χ. αν πούμε
ότι δεν θα παίξει σκοινάκι, δεν πρέπει να παίξει
σχοινάκι)
 Δεν διαφοροποιούμε την ποινή ανάλογα με το
φύλο, την κοινωνική κατάσταση ή την επίδοση του
μαθητή.
 Διαφοροποιούμε όμως ανάλογα με την ηλικία.

12.  Αποστέρηση προνομίων:
Από την αρχή της ημέρας ορίζουμε ένα προνόμιο και
τους παρέχουμε το προνόμιο να το διατηρήσουν.
Είναι σημαντικό οι μαθητές να έχουν την δυνατότητα να
παρακολουθούν και να αξιολογούν τη συμπεριφορά τους
και να αποφασίζουν αν πρέπει ή όχι να στερηθούν
κάποιο προνόμιο.
 Απομάκρυνση (time-out):
Πρέπει να είμαστε σίγουροι ότι δεν είναι αυτός ο σκοπός
του μαθητή.
Βγαίνει έξω για πολύ λίγη ώρα.
Αποφεύγουμε τη σύγκρουση.
Εξηγούμε στο μαθητή πως αν αλλάξει τη συμπεριφορά
του θα μειωθεί ο χρόνος απομάκρυνσής του.
Ορίζουμε συγκεκριμένο άτομο που θα τον επιτηρεί και
συγκεκριμένο χώρο για να μείνει.

13. ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΠΟΥ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΕΧΟΥΝ ΟΙ
ΕΝΙΣΧΥΤΕΣ:
 Αμεσότητα
 Συχνότητα
 Οπτική επαφή
 Ποικιλία
 Ενθουσιασμός
 Προσδοκία
 Καταστούμε στους μαθητές μας σαφή την
συμπεριφορά που ενισχύουμε

14.  Είναι σημαντικό να γίνει μια αξιολόγηση των
ενισχυτών που μπορεί να χρησιμοποιήσει ένας
εκπαιδευτικός:
Είτε μέσω συζήτησης
Είτε μέσω ερωτηματολογίου
Είτε με τη βοήθεια των γονιών
Π.χ. Μου αρέσει πάρα πολύ να ……………………
όταν είμαι στο σχολείο.
Αρχή Premack.

15. ΣΥΣΤΗΜΑ ΑΝΤΑΛΛΑΞΙΜΩΝ ΑΜΟΙΒΩΝ (TOKEN
ECONOMY SYSTEM)
 Το σύστημα ανταλλάξιμων αμοιβών είναι ένα σύ-
στημα ενίσχυσης όπου τη θέση της άμεσης
ενίσχυσης έχουν αυτοκόλλητα, σφραγίδες, κου-
πόνια κ.τ.λ. τα οποία στη συνέχεια μπορεί να
ανταλλάξει στη συνέχεια με κάποιον ενισχυτή.
Βασικοί κανόνες:
1. Το παιδί θα πρέπει να μπορεί να πιάσει ή να
μετρήσει τις ανταλλάξιμες αμοιβές
2. Να ξέρει εξ αρχής τι πρόκειται να κερδίσει
3. Οι συγκεκριμένες αμοιβές πρέπει να δίνονται από
ένα συγκεκριμένο άτομο κάθε φορά

16. ΤΙ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΚΑΝΕΙ ΕΝΑΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΣ ΓΙΑ ΝΑ
ΠΡΟΛΑΒΕΙ Ή ΝΑ ΠΕΡΙΟΡΙΣΕΙ ΤΗΝ ΕΜΦΑΝΙΣΗ
ΔΙΑΤΑΡΑΚΤΙΚΩΝ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΩΝ:
 Θέσπιση κανόνων με τη συμμετοχή των μαθητών
 Τοποθέτηση των κανόνων σε εμφανές και προσβά-σιμο
σημείο για τους μαθητές
 Ευκρινείς κανόνες (να αποφεύγεται όσο το δυνατόν το
δεν)
 Υπενθύμιση των κανόνων
 Έπαινος (όχι πριν την εμφάνιση της επιθυμητής
συμπεριφοράς και όχι ανεξέλεγκτα)
 Παιχνίδι ρόλων – εκμάθηση κοινωνικών δεξιοτήτων,
παρουσίαση υποθετικών καταστάσεων, συζήτηση
σχετικά με παλαιότερες συμπεριφορές

17.  Τεχνικές σωστής και γόνιμης επικοινωνίας (αξία της
ενεργητικής ακρόασης, μαθαίνω να εκφράζο-μαι
σωστά, αλλά μαθαίνω και να ακούω με προσο-χή
τον συμμαθητή μου).
 Τεχνικές επίλυσης προβλημάτων (πώς θα
μπορούσα να λύσω τις διαφορές μου με κάποιον, τι
εναλλακτικές έχω;)
 Σχεδιασμός και υλοποίηση πλαισίου λειτουργικής
ανάλυσης της συμπεριφοράς (ABC μοντέλο) και
εφαρμογή τεχνικών τροποποίησης της συμπερι-
φοράς.

18.  Διδασκαλία σχετικά με το πώς μπορούν οι μαθητές
να αυτοελέγχουν και να αυτορρυθμίζουν τον θυμό
και τις εκρήξεις του.
 Αξιοποίηση των γονέων ως πηγή πληροφόρησης
(ξέρουν πολύ καλά τα παιδιά τους και μπορούν να
μας πουν τι τους ευχαριστεί και τι τους δυσαρε-στεί,
για να καταλήξουμε και εμείς στα κίνητρα και τα
αντικίνητρα αντίστοιχα)
 Εκπαίδευση και συμβουλευτική των γονέων σχετικά
με το πώς μπορούν να χειρίζονται καλύ-τερα τη
συμπεριφορά των παιδιών και με το ότι πρέπει να
ακολουθούν κοινή γραμμή με το σχολείο.
 Παραπομπή σε ειδικό (π.χ. σχολικό ψυχολόγο)

19. ΓΕΝΙΚΑ ΣΕ ΠΟΙΑ ΕΠΙΠΕΔΑ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ
ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΠΟΙΕΙΤΑΙ ΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ:
 Σε πρωτογενές επίπεδο
 Σε δευτερογενές επίπεδο
 Σε τριτογενές επίπεδο
Στόχος του σχολείου πρέπει να είναι η μείωση των
συμπεριφορών που ‘προβληματίζουν’

20.  Κλείνοντας…
Θα πρέπει πάντα να έχουμε στο μυαλό μας ότι
για κάθε αρνητική συμπεριφορά που θέλουμε να
μειώσουμε, θα πρέπει να βρούμε κάποια θετική
συμπεριφορά για να ενισχύσουμε στη θέση της.
Πηγή:
Προσαρμογή στο σχολείο: πρόληψη και αντιμετώπιση
δυσκολιών, επιστημονική επιμέλεια Αναστασία Καλαντζή-Αζίζι,
Μαρία Ζαφειροπούλου, εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα