1. 1

2. 2
ตลาดเมืองจีน (ChinaTown)
ในเกาะรัตนโกสินทร์ : การเปลี่ยนแปลงและ
การปรับตัวของสาเพ็ง-เยาวราช-ตลาดน้อย
จากพุทธศตวรรษที่ 24-25

3. 3
ขอบเขตพื้นที่ตลาดเมืองจีนปัจจุบัน
พื้นที่หลัก
-ถนนทรงวาดและราชวงศ์
-ถนนเยาวราช
-ถนนเจริญกรุง
-คลองผดุงกรุงเกษม
พื้นที่ชายขอบ
-ถนนจักรวรรดิ
-สะพานหันและคลองรอบกรุง
(คลองโอ่งอ่าง)

4.  ศักยภาพและการพัฒนา : การประเมิน SWOT Analysis 6 แห่ง
จาก 12 แหล่งที่เป็นพื้นที่ประวัติศาสตร์ ศิลปะ และวัฒนธรรม
 การเพิ่มศักยภาพและคุณค่าให้กับตลาดเมืองจีน ด้วยการสร้างเรื่องเล่าการ
เปลี่ยนแปลง และปรับตัวของชุมชน
4

5.  สาเพ็ง
 มัสยิดหรือสุเหร่าวัดเกาะ
 วัดมังกรมังกมลาวาส
 วัดคณิกาผล
 วัดไตรมิตรวิทยาราม
 วัดกาลหว่าห์
 ศาลเจ้าเก่าและเผยอิง
 ชุมชนถนนพาดสาย
 ย่านตลาดเล่งบ๊วยเอี้ยะ เจ้าสัวเนียมและ
ภูธเรศ
 วัดกันมายุตาราม
 บ้านโซวเฮงไถ่
 วัดอุภัยราชบารุง
5

6. 6
สาเพ็ง

7. จุดแข็ง
 ชุมชนประวัติศาสตร์การค้า
 ปัจจุบันตลาดค้าส่งที่มีพลวัตร สินค้า
ครบวงจร และมีการบริหารจัดการ
 ระบบบริการด้านอาหารและ
ร้านอาหารเก่าแก่และรสชาติดี
โอกาส
 เส้นทางเชื่อมต่อแหล่งอื่น
 ช่องทางสื่อสารการตลาดหลากหลาย
จุดอ่อน
 แออัด ไม่มีที่จอดรถ มลภาวะ
 ไม่ปลอดภัยในทรัพย์สิน
 ไม่มีห้องน้าสาธารณะ
อุปสรรค
 ชุมชนและประชากรหนาแน่น
 ราคาที่ดินสูง และค่าเช่าแพง
7

8. สรุปค่าศักยภาพ น้อย
ข้อเสนอแนะ เนื่องจากราคาที่ดินสูง และค่าเช่าแพง คงต้อง
ปล่อยให้สาเพ็งบริหารจัดการโดยชุมชนเอง
8

9. 9

10. จุดแข็ง
 ศูนย์กลางพุทธมหายานจีนนิกาย และมี
ประวัติศาสตร์
 พัฒนาวัดภายใต้ผังและศิลปะสถาปัตย์
ในคติพุทธจีนนิกาย
 ผู้บริหารมีวิสัยทัศน์ในการพัฒนาวัดได้
ดีทั้งกายภาพ สร้างบุคลากรและการ
ต้อนรับศาสนิกชน
 กิจกรรมประเพณีต่อเนื่อง
 มีรายได้เลี้ยงตัวเองได้
จุดอ่อน
 พื้นที่คับแคบ ศาสนิกชนมากทาให้
แออัด มีมลภาวะและไม่มีที่จอดรถ
 การจราจรภายนอกแออัด รถติด ไม่มีที่
จอดรถ
 ไม่มีคู่มือนาชม
10

11. สรุปค่าศักยภาพ สูง
ข้อเสนอแนะ พัฒนาสื่อสารการตลาดแบบเครือข่าย แก้ไขปัญหาจัดหาพื้นที่จอดรถเพิ่มและ
ผ่อนคลายภาวะการจราจรแออัด.
โอกาส
 มีการปรับปรุงพื้นที่ให้กว้างขวาง
 สร้างโรงเรียนปริยัติธรรม
 มีเส้นทางเชื่อมโยงสู่แหล่งอื่น
ทั้งศาสนสถาน แหล่งอาหาร ช๊อบปิ้ ง
และตลาดวัฒนธรรมแบบจีน
 มีเว็บไซด์ดี
อุปสรรค
 ข้อห้ามถ่ายภาพในศาสนสถาน
11

12. 12
ย่านตลาด 3 แห่ง

13. จุดแข็ง
 ตลาดสดและจาหน่ายสินค้า
วัฒนธรรมแบบจีน
 เชื่อมโยงไปสู่แหล่งอื่น
 เข้าถึงได้ด้วยเส้นทางหลายเส้นทาง
 มีโรงแรมที่พักใกล้เคียง
จุดอ่อน
 การจราจรภายนอกแออัด
 ผู้คนจานวนมาก
 ความไม่ปลอดภัยในทรัพย์สิน
 ความไม่สะอาด
 การหายไปของมหรสพความ
บันเทิงแบบจีน โดยเฉพาะงิ้ว และ
ภาพยนตร์
13

14. โอกาส
 เข้าถึงได้ด้วยเส้นทางน้า
 ได้รับการสนับสนุนจากหน่วยงานภายนอก
จัดกิจกรรม (events)และสื่อสาร
การตลาดในพื้นที่ ในเทศกาลต่าง ๆ
 มีงานวิจัยที่สร้างเรื่องเล่าใหม่ ๆ
 ได้รับการสนับสนุนให้จัดแสดงแหล่งความ
ทรงจาประวัติศาสตร์และวัฒนธรรม
 มีเว็ปไซต์เชื่อมโยง
อุปสรรค
 การกระจายตัวศูนย์การค้าสมัยใหม่
ออกนอกพื้นที่ ทาให้สินค้า
วัฒนธรรมแบบจีนกระจายตัวไปด้วย
และทาให้แหล่งถูกลดคุณค่า
14

15. สรุปค่าศักยภาพ สูงมาก
ข้อเสนอแนะ การพัฒนาความสะอาด ความปลอดภัยและการจราจร
15

16. 16
วัดไตรมิตรวิทยาราม

17. จุดแข็ง
 มีชื่อเสียงระดับนานาชาติเพราะ
หลวงพ่อทองคา
 มีพระมหามณฑปใหม่ที่ประดิษฐาน
หลวงพ่อทองคาและพิพิธภัณฑ์
ประวัติศาสตร์เยาวราช
 มีศาสนสถานอื่นที่ยังไม่ถูกนาเสนอ
 มีรายได้และงบประมาณของวัดเอง
 มีเว็ปไซต์และเว็ปไซต์เครือข่าย
จุดอ่อน
 พระมหามณฑปใหญ่เกินไป บดบัง
ภูมิทัศน์รอบบริเวณ
 ห้ามถ่ายภาพหลวงพ่อทองคา
17

18. โอกาส
 มีพิพิธภัณฑ์สมัยใหม่ที่มีระบบบริหารให้ภาคเอกชนมีส่วนร่วม
 มีแนวโน้มเชื่อมโยงชุมชน
 มีคู่มือนาชม
อุปสรรค ไม่มี
สรุปค่าศักยภาพ สูง
ข้อเสนอแนะ ให้คานึงถึงหลักการอนุรักษ์หากมีการพัฒนาวัดในอนาคต และ
ควรจัดกิจกรรมการท่องเที่ยวแบบเชื่อมโยงแหล่งอื่นในชุมชน
18

19. 19
บ้าน
โซว
เฮง
ไถ่

20. จุดแข็ง
 ลักษณะเฉพาะแบบศิลปะสถาปัตยกรรม
ของบ้าน
 ประวัติตระกูล
 ไม่มีค่าใช้จ่ายในการเข้าชม
 มีเครือข่ายสื่อสารประชาสัมพันธ์
โอกาส
 สร้างความร่วมมือระหว่างเจ้าของบ้านกับ
องค์กรเครือข่ายทั้งภาครัฐและเอกชนใน
การวางแนวการพัฒนาการท่องเที่ยวอย่าง
ยั่งยืน
จุดอ่อน
 ความเสื่อมโทรมจากการเผชิญภาวะ
ธรรมชาติโดยเฉพาะเรื่องน้าท่วม
 การอนุรักษ์อาคารเก่าใช้งบประมาณสูง
 ลานบ้านที่เป็นอัตลักษณ์ถูกใช้สร้างเป็น
สระน้า ทาให้สูญเสียลักษณะเฉพาะ
อุปสรรค
 ทรัพย์สินเอกชนทาให้การอนุรักษ์อาคาร
ทาได้ยาก
20

21. สรุปค่าศักยภาพ น้อย
ข้อเสนอแนะ ควรหาแนวทางสร้างความร่วมมือระหว่างเจ้าของบ้านและ
หน่วยงานวัฒนธรรมทั้งภาครัฐและเอกชนในการอนุรักษ์อาคารและพัฒนา
พื้นที่รอบชุมชน
21

22. 22
วัดกาลหว่าร์

23. จุดแข็ง
 เป็นวัดนิกายโรมันคาทอลิคที่มี
ประวัติศาสตร์
 ศิลปะสถาปัตยกรรมนีโอโกธิคที่ตั้งอยู่ริม
แม่น้ามีความโดดเด่น
 สังฆราชา บาทหลวง และสัตบุรุษมี
วิสัยทัศน์และเข้มแข็งในการบริหาร
จัดการวัด
 มีการจัดการวัดให้เป็นแหล่งเรียนรู้เช่นมี
แผ่นพับแนะนาประวัติวัด คู่มือการศึกษา
เนื้อหาภาพกระจกสี มีวิทยากรอธิบาย
(แต่ต้องติดต่อประสานงาน)
จุดอ่อน
 วัดไม่มีพันธะกิจโดยตรงต่อกิจกรรม
การท่องเที่ยวเชิงวัฒนธรรม ทาให้ไม่
เปิดรับผู้เข้าชมที่ไม่ได้ติดต่อล่วงหน้า
ไม่มีวิทยากรประจา แผ่นป้ ายอธิบาย
และคู่มือนาชมฉบับสมบูรณ์
 วิหารนีโอโกธิคเผชิญปัญหาสภาวะน้า
กัดเซาะแบบเดียวกับบ้านโซวเฮงไถ่
 พื้นที่บริเวณด้านนอกทางเข้าวัดไม่
สะอาด
23

24. โอกาส
 เป็นแหล่งแสดงความ
หลากหลายของวัฒนธรรม
ความเชื่อ
 สามารถพัฒนาเป็นแหล่งเรียนรู้
ศาสนาคริสต์นิกายโรมันคาทอ
ลิคที่มีคุณค่า
 พัฒนาพื้นที่รอบวัดให้สะอาด
อุปสรรค
 ปัญหาการอนุรักษ์อาคารเก่าจาก
สภาวะธรรมชาติต้องใช้
งบประมาณสูง และความรู้ด้าน
การอนุรักษ์แบบบูรณาการ ที่
ต้องอาศัยความร่วมมือจาก
ภาครัฐ เอกชน องค์กรต่าง ๆ
และนักวิชาการหลายสาขา
24

25. สรุปค่าศักยภาพ สูงมาก
ข้อเสนอแนะ ให้มีเครือข่ายการสื่อสารให้กว้างขวางในฐานะแหล่งเรียนรู้
ทางวัฒนธรรม และพัฒนาการบริหารจัดการแหล่งให้มีการบริการสมบูรณ์
ครบวงจร
25

26. วิธีการสร้างเรื่องเล่า กรณีตลาดเมืองจีน
1. การใช้แนวคิดเรื่อง “ชุมชนย่าน”
2. แหล่งข้อมูล
3. เรื่องเล่าความเปลี่ยนแปลงและการปรับตัวของตลาดเมืองจีน
26

27. สาเพ็ง - เยาวราช – ตลาดน้อย มีฐานะเป็นย่านสมบูรณ์แบบ เป็นย่านการค้า
ที่อยู่อาศัย และแหล่งวัฒนธรรมอันเป็นอัตลักษณ์ชุมชนชาติพันธุ์จีนใน
สังคมไทย โดยมีคุณสมบัติ
 เป็นย่านที่มีพื้นที่พิเศษทางเศรษฐกิจการค้าและการพาณิชย์ ซึ่งมีเครือข่าย
การค้านานาชาติ เช่น การค้าสาเภาในยุคต้นรัตนโกสิททร์ การค้าข้าวและไม้
สักยุคการค้าสมัยใหม่และค้ารังนกและทองคาในปัจจุบัน
 เป็นแหล่งรวบรวมสินค้าจากแหล่งผลิต และกระจายสินค้าขายส่งออกไปทั่ว
ประเทศ (แม้จะสูญเสียสัดส่วนของรายได้ให้กับโบ๊เบ็ ประตูน้า ไปบ้าง)
27

28. 28
เป็นแหล่งรวมสินค้าสั่งเข้าวัฒนธรรมแบบ
จีนที่ใหญ่ที่สุด โดยเฉพาะอาหารแห้ง

29.  มีความเป็นย่านสมัยใหม่ด้วยโครงข่ายถนน อาคารพาณิชย์ โรงแรมที่
พักสมัยใหม่ ร้านอาหารที่มีมูลค่าทางวัฒนธรรม
29

30.  งานวิจัยสาคัญ (บางเรื่อง)
 สิ่งพิมพ์ ข้อมูลชั้นต้น สารบัญชีเล่ม 1 และ 2 พ.ศ. 2426
ทะเบียนบ้านสาหรับเจ้าหน้าที่ไปรษณีย์ กรุงเทพฯ
30

31.  การเดินทางและการตั้งถิ่นฐาน
 ภูมิทัศน์ตลาดเมืองจีนสามยุค
- ยุคท่าเรือสาเภา ถนนตลาด คลองและตรอก
- ยุคถนนกับย่านพาณิชย์จีน
- การปรับตัวของตลาดเมืองจีนยุคปัจจุบัน
31

32. ภูมิลาเนา จากเมืองท่าการค้าทาง
ทะเลด้านตะวันออกเฉียงใต้ในพุทธ
ศตวรรษที่ 23 คือ ชาวฮกเกี้ยน และ
แต้จิ้ว จากมณฑลฟูเจี้ยน และ
กวางตุ้ง และในพุทธศตวรรษที่ 24
ได้เพิ่มเมืองท่าในมณฑลเสฉวนและ
ไหหลา ทาให้มีชาวกวางตุ้ง แคะ
และไหหลาเดินทางเข้ามา
ชาวจีนในสยามและสาเพ็ง
จึงเป็นจีนกลุ่ม 5 ภาษาในแถบเมือง
ท่าชายทะเล และตะวันออกเฉียงใต้
32

33. ปัจจัยผลักดันการอพพย
1. นโยบายรัฐบาลจีนต่อเมืองท่าการค้าทางทะเล
ก่อน พ.ศ 2187 สมัยหมิง จีนจัดตั้งเมืองท่าใน
ฟูเจี้ยน คือฉวนโจว จางโจว และเอ้หมึง และกวางตุ้งที่
เมืองกวางตุ้ง
พ.ศ 2187-2454 สมัยชิง/แมนจู รัฐบาลห้าม
การค้าที่ฟูเจี้ยน มีผลทาให้ชาวฮกเกี้ยนลักลอบค้าและ
เดินทางออกนอกเมืองจีน แต่รัฐบาลอนุญาตให้นคร
กวางตุ้งเป็นเมืองท่าการค้าบรรณาการ นโยบายนี้ ทาให้จีน
ฮกเกี้ยนและแต้จิ๋วเป็นกลุ่มชาวจีนที่พานักในอยุธยา
โดยเฉพาะจีนฮกเกี้ยนสูงกว่าจีนแต้จิ๋วจนถึงยุคต้น
รัตนโกสินทร์ ก่อนสมัยรัชกาลที่ 3
33

34. ปัจจัยผลักดันการอพยพ (ต่อ)
2. การเปิดเมืองท่าตามข้อบังคับสนธิสัญญากับชาติตะวันตก
ทาให้มีเมืองท่าแห่งใหม่ในฟูเจี้ยนเช่น เอ้หมึง และที่มณฑล
กวางตุ้ง เมืองท่าใหม่อย่างฮ่องกง ซัวเถา มีความสาคัญขึ้นมา
แทนเฉาโจว และกวางตุ้งเดิม รวมถึงเกาะไหหลา
นอกจากนี้ การเปลี่ยนแปลงเทคโนโลยีการเดินเรือ และ
การจัดการที่ทาให้เรือกลไฟเข้ามาแทนที่เรือสาเภา ทาให้เมือง
ท่าเหล่านี้มีการเดินเรือที่สม่าเสมอ ประชากรสามารถเดินทาง
ออกมาเพิ่มจานวนขึ้น นับจาก พ.ศ 2429 เป็นต้นมา
ที่สาคัญ ยังมีผลต่อสัดส่วน จานวนการเข้ามาของกลุ่ม
ภาษาในไทยด้วย จีนแต้จิ๋วจากเมืองซัวเถา มณฑลกวางตุ้ง
เข้ามาเมืองไทยมีจานวนสูงสุดจีนฮกเกี้ยนจากฟูเจี้ยนและ
จีนกวางตุ้ง เลือกเดินทางไปทวีปอเมริกา ยุโรป และ
ออสเตรเลียแทน
34

35. ปัจจัยผลักดันการอพยพ (ต่อ)
ใน พ.ศ 2453 มีสถิติประชากรกลุ่มภาษาในเมืองไทยคือ
แต้จิ๋ว 40 %
ไหหลา 18 %
แคะและฮกเกี้ยน 16 %
กวางตุ้ง 9 %
35

36. ปัจจัยผลักดันการอพยพ (ต่อ)
3.ความต้องการแรงงานเพื่อตอบสนองการ
ขยายตัวทางเศรษฐกิจและการเติบโตของเมือง
การค้าในสยาม
- แรงงานฝีมือในการโยธาและก่อสร้าง เช่น
ขุดคลอง ทาสะพาน สร้างอาคาร วังและที่อยู่
อาศัย
- แรงงานและผู้ประกอบการภาคการค้าทั้งใน
ระบบการค้าผูกขาด และการค้าเสรี
- แรงงานและผู้ประกอบการภาคเกษตร
ส่งออก เช่นปลูกอ้อย ทาโรงงานน้าตาล ทาไร่
พริกไทย โรงสี โรงเลื่อย สวนผัก เลี้ยงสัตว์
36

37. จีนแต้จิ๋ว เป็นกลุ่มชานาญการค้าขาย
เดินเรือ แรงงานโยธาและเกษตรกร
ตั้งถิ่นฐานในแถบถนนตลาดสาเพ็ง และ
พื้นที่ชุมชนตอนใน มีศาลเจ้า ปูนเถ้ากง
เป็นศูนย์รวมความเชื่อชุมชน
37

38. จีนฮกเกี้ยน เป็นกลุ่มจีนที่ผูกพันกับระบบ
การค้าสาเภาหลวง ทาให้มีทั้งรับราชการ
ค้าสาเภา สัมปทานรังนก เจ้าภาษีนายอากร
ตั้งถิ่นฐานดั้งเดิมทางฝั่งตะวักตกแถบ
กระดีจีน และศาลเจ้าเกียนอันเก๋ง และ
แถบโรงกระทะจนถึงริมฝั่งแม่น้าด้าน
ตะวันออก จนถึงสมัยรัชกาลที่ 2
กลุ่มตระกูลโซว เจ้าสัวเกต ได้ย้ายมาตั้ง
ชุมชนจีนฮกเกี้ยน พัฒนาต่อมาเป็น
ตลาดน้อยและมีศาลเจ้าโจวซือกง เป็น
ศูนย์กลางศาสนาของชุมชน
38

39. จีนกวางตุ้ง เป็นช่างฝีมือ ช่างเหล็กและโลหะ
และทาอาหาร เนื่องจากจานวนชาวจีนกวางตุ้ง
อพยพเข้ามาในสยามไม่มากนัก ส่วนใหญ่เข้ามา
พานักในย่านตลาดน้อยแทรกตัวอยู่กับชาว
ฮกเกี้ยนตั้งแต่แถบโรงกระทะจนถึงปากคลอง
ผดุงกรุงเกษม กลายเป็นกลุ่มอาชีพช่างกลึง และ
ช่างเครื่องในยุคการเติบโตของโรงสีและ
โรงเลื่อย และทาให้ชายขอบแถบโรงกระทะ
ตลาดน้อยและถนนข้าวสาร ปัจจุบันคือย่าน
เซียงกงและร้านค้าเครื่องจักรกล มีศาลเจ้า
กวางตุ้ง สมาคมกว๋องสิวและโรงพยาบาล
กว๋องสิวเป็นศูนย์รวมชุมชน
39

40. จีนแคะ เป็นกลุ่มช่างฝีมือด้านโลหะ
และพ่อค้าอีกกลุ่มหนึ่ง พวกเขาตั้งถิ่น
ฐานบริเวณศาลเจ้าโรงเกือกใกล้วัดกาลหว่าร์
จีนไหหลา เป็นพวกที่มีความสามารถด้าน
ช่างและบริการ พวกเขาตั้งถิ่นฐานในแถบ
ริมคลองผดุงกรุงเกษม และสามารถแทรก
ตัวเข้ามาตั้งถิ่นฐานในแถบตลาดน้อย จน
สามารถสร้างตลาดแห่งที่ 3 ในย่านนี้ได้
40

41.  ยุคท่าเรือสาเภา ถนนตลาด
คลองและตรอก
ภูมิทัศน์ จากอาชีพคนในชุมชน
คือค้าสาเภา ค้าขาย และเกษตรกร
ภาพจินตนาการชุมชนคือ
1. ท่าเรือสาเภา มีอยู่หลายแห่งเรียง
รายริมแม่น้าตั้งแต่ปากคลองโอ่งอ่าง
จนถึงบ้านต้นสาโรง สี่พระยา
- ท่าเรือจักรวรรดิ
- ท่าเรือศาลเจ้าเก่าเล่าปูนเถ้ากง
- ท่าสวัสดี ปากคลอง สาเพ็ง
- ท่าเรือตลาดน้อย
41

42. 42
2. ศูนย์กลางการค้า 2 แห่ง
- บริเวณท่าเรือศาลเจ้าปูนเถ้ากง
- ถนนตลาด หรือตลาดสาเพ็ง
3. คลองและตรอกชุมชน
- คลองวัดสามปลื้ม
คลองหลัก - คลองวัดสาเพ็งบนและล่าง
ตอนนอก - คลองขวางหรือคลองวัดไตรมิตร
- คลองวังเจ้าสาย (เป็นคลองซอย
จาก คลองผดุงกรุงเกษม
- บึงวัดเกาะหรือวัดสัมพันธวงศ์
(แนวคิดเรื่องลังกาทวีปและเกาะแก้ว
ลังกาวงศ์)
ภูมิทัศน์ตลาดเมืองจีน 3 ยุค
ยุคท่าเรือสาเภา ถนนตลาด คลองและตรอก (ต่อ)

43.  3.คลองและตรอกชุมชน
คลองหลัก - คลองมังกร
ตอนใน - คลองโรงเขียน
- คลองตรอกยายแฟง
- คลองตรอกศาลเจ้าใหม่
- คูน้าที่เชื่อมโยงคลอดสาคัญ
ที่เป็นคูระบายน้าและใช้ใน
การเกษตร
มีข้อสังเกตด้วยว่าตรอกยังเป็นทางสัญจรตาม
แนวคลองด้วย
43

44. 44
แผนที่ชุมชน (ก่อนสร้างถนนเยาวราช พ.ศ. 2432) - ศาลเจ้าปูนเถ้าม้าหน้าวัดเลียบ (วัดราษฎร์บูรณะ)
* - กรอกโรงสีไฟพระยาโชฎึกราชเศรษฐี (ฟัก)
ปากคลองโอ่งอ่าง
* - วัดจักรวรรดิราชาวาส (วัดสามปลื้ม) คลองวัด
สามปลื้ม และตรอกพระยาไกร(พระยาไกรโกษาต้น
สกุลไกรฤกษ์)
สารบาญชี พ.ศ. 2426 ได้กาหนดที่ตั้งอาคาร บ้านเรือน
โรง ชื่อและอาชีพผู้อยู่อาศัยทาให้จินตนาการแผนที่
ชุมชนในสาเพ็งว่าประกอบด้วยตรอกต่าง ๆ และแหล่ง
สาคัญของชุมชนที่คงดารงอยู่ในทุกวันนี้ แม้ว่าบางแห่ง
ได้ถูกหลอมรวมกับแหล่งใกล้เคียงไปแล้ว

45. 45
- สะพานยายใจหรือสะพานข้ามคลองวัดสามปลื้มช่วงถนนสาเพ็ง
* - ตรอกสิบเบี้ยคู่ขนานกับคลอง (ตรอกโรงเจบุญสัมพันธ์)
* - ตรอกกงสีล้ง ตรอกอาจม และตรอกเต๊า (ถนนราชวงศ์)
* - ตรอกตลาดใหม่ หน้ากงสีล้งของพระยาราชโยธา
* - ตรอกแตง หรือตรอกอาเนี้ย (เจ้าแม่กวนอิม)
- ตรอกคราม (วัดกันมายุตาราม)
* - คลองมังกร ปัจจุบันคือถนนมังกรหรือตลาดเล่งบ้วยเอี้ยะ

46. 46
- ตรอกโรงเขียน หรือตรอกยายแฟง
* - ตรอกศาลเจ้าเก่าหรือตรอกโรงโคม หรือตรอก
เจ้าสัวเนียม(หน้าตลาดเก่าเจ้าสัวเนียม)
* - ตรอกศาลเจ้าปูนเถ้ากงหรือศาลเจ้าเล่าเอี้ย
- ตรอกข้าวสาร
- ตรอกโรงกระทะ
- บ้านหมู่สุเหร่าแขกหลังโรงกระทะ (สุเหร่า
วัดเกาะ)

47. 47
-ตรอกศาลเจ้าแม่ประดู่หลังโรงกระทะ
* - ตรอกสะพานวัดญวน
- วัดสาเพ็งหรือวัดปทุมคงคาราม
* - ตรอกศาลเจ้าแม่ทับทิมริมวัดสาเพ็ง (น่าจะถูก
รวมอยู่ในพื้นที่ศาลเจ้าโจวซือกงปัจจุบัน)
ชุมชน - ตลาดน้อยและชุมชนตลาดน้อย
ตลาดน้อย - ตรอกศาลเจ้าโจวซือกงหรือเชียงกง
ยุคแรก ข้างตลาดน้อย
- ถนนตลาดน้อย
- บ้านหมู่กลุ่มคหบดีเจ้าสัวตลาดน้อย

48. 48
* - บ้านหมู่ศาลเจ้าแคะ (ปัจจุบันคือศาลเจ้าโรงเกือก)
-ถนนใหม่ปากตรอกบ้านเจ้าสัวเท้ง
* - วัดสามจีนหรือวัดไตรมิตรฯ และชุมชนศาลเจ้าต้นไทรหลังวัด
- ศาลเจ้าใหม่และสะพานศาลเจ้าใหม่ น่าจะเป็นวัดมังกรกมลาวาสขณะก่อสร้าง
* - ตรอกคลองสุนักข์เน่าและวัดญวนมงคลสมาคม(ปัจจุบันคือถนนแปลงนาม)
- ศาลเจ้าอาม้าเก็งหรือศาลเจ้าแม่ทับทิม ซอยบารุงรัฐ

49. 49
อาชีพชาวชุมชนในตรอก ซอยยุคนี้ แสดงความหลากหลายของการค้าขายในตลาด
การขายสินค้าวัฒนธรรมแบบจีน รวมถึงอาชีพหลักที่มีเกือบทุกตรอกซอยคือ ซ่องหรือ
เลี้ยงผู้หญิงหาเงิน ขายฝิ่ น สุรา หวย และบ่อน อาชีพเหล่านี้จะเป็นองค์ประกอบหนึ่งที่
ดารงอยู่กับความเป็นย่านสมัยใหม่ต่อมา

50. ภูมิทัศน์ตลาดเมืองจีน 3 ยุค (ยุคที่ 2)
50

51. ถนนกับการเปลี่ยนแปลงชุมชน
สาเหตุการสร้างถนน
- การขยายตัวและการเติบโตทาง
เศรษฐกิจการค้าและการลงทุนของกลุ่มทุน
ชาวจีนและชาวตะวันตก
- การเติบโตของจานวนประชากรชาว
จีนอพยพในย่านตลาดเมืองจีน
51

52. การดาเนินการสร้างถนน
- เป้าหมายและการดาเนินงานสร้างถนนสายแรก คือ ถนน
ยุวราช (เยาวราชต่อมา)ใน พ.ศ 2434 แต่มีความล่าช้า ทาให้
ต้องปรับเปลี่ยนการดาเนินงาน ถนนเยาวราชใช้เวลาสร้างถึง
10 ปี จึงเสร็จในปี พ.ศ 2444
- การสร้างถนนรอบนอกพื้นที่ตลาดเมืองจีน เพื่อเปิดพื้นที่
คมนาคมสัญจรให้กับชุมชน ได้แก่ ถนนราชวงศ์ อนุวงศ์(เปิด
พื้นที่สัญจรให้กับท่าเรือกลไฟ)จักรวรรดิ วรจักร
- สร้างถนนในพื้นที่ตอนในหรือการพัฒนาพื้นที่ตอนใน
ได้แก่ถนนแปลงนาม ถนนมังกร เป็นต้น ถมบึงวัดเกาะ สร้าง
ถนนพาดสาย ถนนข้าวสาร ถนนเยาวพานิช(ตรอกโรงกระทะ)
ถมคลองสาเพ็งสร้างถนนทรงสวัสดิ์และถนนเชื่อมต่อ 52
 ถนนกับการเปลี่ยนแปลงชุมชน
(ต่อ)

53. 53

54. การดาเนินการสร้างถนน (ต่อ)
ความสาคัญควบคู่กับการสร้างถนนคือ การสร้าง
อาคารตึกแถวแบบตะวันตกสองฝากฝั่งถนน
ปัจจุบันยังคงเหลืออาคารเก่าเป็นบางช่วงบนถนน
ราชวงศ์ ทรงวาด-อนุวงศ์ ถนนและอาคารตึกแถว
สถาปัตยกรรมแบบตะวันตกและธุรกิจการค้าการ
พาณิชย์สมัยใหม่เปลี่ยนโฉมหน้าภูมิทัศน์ของ
ตลาดเมืองจีน ที่มีเส้นทางน้าเป็นทางสัญจร มาเป็น
ย่านสมัยใหม่ที่มีถนนเป็นทางคมนาคมสายหลัก
และอาคารริมถนนในตรอกซอยเป็นพื้นที่กิจกรรม
การค้าของย่านคนจีน ที่แสดงออกด้วยวัฒนธรรม
ย่านแบบจีน คือ ตลาดและแหล่งบันเทิงเริงรมย์อย่าง
บ่อนเบี้ย ซ่อง ตลาด โรงมหรสพ โรงฝิ่น
ร้านขายหวยและโรงจานา
54

55. ความเป็นย่านของตลาดเมืองจีน : อัตลักษณ์ตัวตนวัฒนธรรมแบบจีน
ตลาดเมืองจีนยุคนี้ ก้าวขึ้นสู่ความเป็นย่านสมบูรณ์แบบ ที่มีอัตลักษณ์วัฒนธรรม
แบบจีน 3 ลักษณะ
- ภาษาและการสืบทอดวัฒนธรรมแบบจีน
- ศาสนสถานและความเชื่อ
- ความเป็นย่านแหล่งรวมความบันเทิง
55

56. ความเป็นย่านของตลาดเมืองจีน : อัตลักษณ์ตัวตนวัฒนธรรมแบบจีน
 ภาษาและกระบวนการสืบทอด
จากการที่ชาวจีนทั้ง 5 กลุ่มภาษา กระจุกตัวและสัมพันธ์ภายใต้วัฒนธรรมเดียวกัน
ทาให้ในพุทธศตวรรษที่ 25 แรงกระตุ้นจากแนวคิดการเมืองภายใต้เสรีนิยมประชาธิปไตย
ได้กระตุ้นให้ชาวจีนกลุ่มภาษารวมตัวกันจัดตั้งองค์กรกลุ่มภาษา และโรงเรียนของกลุ่ม
อย่างโรงเรียนเผยอิงเป็นของกลุ่มจีนแต้จิ๋ว โรงเรียนจีนเตอะ เป็นของกลุ่มจีนแคะ เป็นผล
ให้กระบวนการสืบทอดวัฒนธรรมแบบจีนซึ่งนอกจากกระทาผ่านสตรีเพศในครอบครัว
โดยเฉพาะแม่แล้ว โรงเรียน ศาลเจ้าและวัดจีน รวมถึงวัดญวนในตลาดเมืองจีน มีบทบาท
ความเคลื่อนไหวในการดารงรักษาวัฒนธรรมแบบจีนมาอย่างต่อเนื่อง แม้จะต้องเผชิญ
ปัญหาการเหนี่ยวรั้งจากนโยบายความสัมพันธ์ไทย-จีน มาหลายทศวรรษ รวมถึงนโยบาย
ชาตินิยม
56

57. 57

58. ความเป็นย่านของตลาดเมืองจีน : อัตลักษณ์ตัวตนวัฒนธรรมแบบจีน
 ศาสนสถานและความเชื่อทางศาสนา
ศาสนสถานและความเชื่อที่แสดงถึงความเป็นจีน หรือมีวัฒนธรรมแบบจีน และ
เป็นรากฐานความเชื่อที่มีผลต่อพฤติกรรมการแสดงออกทางวัฒนธรรมของผู้คนทั้ง
ในและนอกชุมชนที่มีเชื้อสายจีน คือศาลเจ้า วัดจีน และวัดญวน
58

59. 59
ศาลเจ้าสาคัญคือ
วัดจีนสาคัญ 2 แห่ง
คือ วัดบาเพ็ญพรตจีน
วัดมังกรกมลาวาส
- ศาลเจ้าโจวซือกง
- ศาลเจ้าเล่าปุนเถ้ากง
- ศาลเจ้าพ่อกวนอูสมาคมฮากก้า
- ศาลเจ้าแม่กวนอิมตรอกแตง
- ศาลเจ้ากวางตุ้ง

60. วัดญวนสาคัญ คือ
วัดกุศลสมาคร
วัดอุภัยราชบารุง วัดมงคลสมาคม
วัดชัยภูมิธาราม วัดโลกานุเคราะห์
60

61. 61
นอกจากนี้ วัดกาลหว่าห์ซึ่งเป็นศาสนสถานคริสต์ศาสนานิกายโรมันคาทอลิค และ
สุเหร่าวัดเกาะ หรือมัสยิดหลวงโกชา อิสหาก ก็เป็นศาสนสถานรองรับชาวจีนและชาวญวน
บางส่วน กลุ่มพ่อค้าจากอินเดีย มลายู แม้กระทั่งพ่อค้าชาวจีนที่เป็นมุสลิมในยูนาน
วัฒนธรรมแบบจีนในย่านตลาดเมืองจีน จึงมีความหลากหลาย ตอบสนองการเติบโต
ของสังคมการค้าในฐานะย่านสมบูรณ์แบบ

62. 62
ความเป็นย่านของตลาดเมืองจีน : อัตลักษณ์
ตัวตนวัฒนธรรมแบบจีน
แหล่งรวมความบันเทิง
ในยุคย่านสมัยใหม่ ตลาดเมืองจีนได้
รวมกลุ่มอาชีพที่ถือเป็นศูนย์รวมความบันเทิง
เริงรมย์เข้าไว้ด้วยกัน ภายใต้ศูนย์กลางชุมชน
บ่อนเบี้ย ซึ่งในตลาดเมืองจีนมีมากถึง10 แห่ง
กระจายตัวอยู่ตามตรอกต่าง ๆ คือสะพานหัน
กงสีล้ง หรือถนนราชวงศ์มาเกงอ๋าว หรือตรอก
อาจม (ซอยบารุงรัฐ) ตรอกข้าวสาร ศาลเจ้าเก็ง
เอี๊ยะ(ศาลเจ้าต้นไทรหลังวัดไตรมิตร) ศาลเจ้า
เล่าปุนเถ้ากง (ตรอกโรงโคม ถนนทรงวาด)
เล่งบ๊วยเอี้ยะศาลเจ้าโจวซือกงและศาลเจ้าอา
เนี้ยบนถนนพาดสายองค์ประกอบแหล่งรวม
ความบันเทิงย่านบ่อนเบี้ย ประกอบด้วย ร้าน
ขายเหล้า ฝิ่นโรงโสเภณี โรงมหรสพ โรงรับ
จานา หาบเร่แผงลอย ขายขนม ขายอ้อย
หมากพลู บุหรี

63. มรดกวัฒนธรรมของย่านบ่อนเบี้ยในตลาด
เมืองจีนปัจจุบันคือ
- งิ้วในฐานะมหรสพการแสดงแบบ
จีน ที่ปัจจุบันได้กระจายตัวออกนอก
พื้นที่ชุมชนจัดการแสดงตามศาลเจ้า
ชุมชนจีนต่างจังหวัด
63

64. 64
ความเป็นย่านของตลาดเมืองจีน : อัตลักษณ์ตัวตนวัฒนธรรมแบบจีน
มรดกวัฒนธรรมของย่านบ่อนเบี้ยใน
ตลาดเมืองจีนปัจจุบัน
อาหารและร้านอาหาร โดยเฉพาะ
เมนูอาหาร เช่น ข้าวแกง ข้าวเฉโป
ข้าวหน้าเป็ด ข้าวต้ม ก๋วยเตี๋ยว
เกาเหลา ซึ่งต่อมา ร้านอาหารได้
พัฒนาขึ้นสู่ธุรกิจภัตตาคาร และร้าน
ใหญ่ เพื่อตอบสนองพฤติกรรมการ
บริโภคของผู้คนที่หันมากินข้าวนอกบ้าน
แทนการทาครัวที่มีแม่ครัวแต่ละบ้าน

65. 65
ความเป็นย่านของตลาดเมืองจีน : อัตลักษณ์ตัวตนวัฒนธรรมแบบจีน
มรดกวัฒนธรรมของย่านบ่อนเบี้ยใน
ตลาดเมืองจีนปัจจุบัน
อาหารและร้านอาหาร โดยเฉพาะ
เมนูอาหาร เช่น ข้าวแกง ข้าวเฉโป
ข้าวหน้าเป็ด ข้าวต้ม ก๋วยเตี๋ยว
เกาเหลา ซึ่งต่อมา ร้านอาหารได้
พัฒนาขึ้นสู่ธุรกิจภัตตาคาร และร้าน
ใหญ่ เพื่อตอบสนองพฤติกรรมการ
บริโภคของผู้คนที่หันมากินข้าวนอกบ้าน
แทนการทาครัวที่มีแม่ครัวแต่ละบ้าน

66. 66
การปรับตัวของตลาดเมืองจีนยุคปัจจุบัน
ถนนสายทองคาที่เยาวราช : แหล่งค้าทองระดับโลก

67. 67
การปรับตัวของตลาดเมืองจีนยุคปัจจุบัน
ตลาดเล่งบ๊วยเอี้ยะ หรือตลาดสดตลาดถนนมังกร และตลาดเก่าเจ้าสัวเนียม(ตลาดพระยาไพบูลย์) และ
ตลาดสดกรมหลวงภูธเรศ : ตลาดสินค้าวัฒนธรรม แบบจีน

68. 68
การปรับตัวของตลาดเมืองจีนยุคปัจจุบัน
มรดกความทรงจาที่พระมหามณฑปวัดไตรมิตรวิทยาราม และซุ้มประตูเฉลิมพระเกียรติ

69. 69
การปรับตัวของตลาดเมืองจีนยุคปัจจุบัน
ถนนตลาดที่สาเพ็งจากเส้นทางค้าผ้าสู่ร้านกิ้ฟท์ช็อปและเสื้อผ้า กระเป๋าแฟชั่น

70. 70
แหล่งสัญจรศึกษาในวันที่ 13 กรกฎาคม 2555
ศาลเจ้าโจวซือกง

71. 71
ศาลเจ้าแม่ทับทิมเปรียบเทียบกับ
อาหม่าเกงที่มาเก๊า

72. 72
วัดกาลหว่าห์

73. 73
ประตูทางเข้าบ้าน
เปรียบเทียบบ้านโซวเฮงไถ่ กับ บ้านจีนแบบหูต่งในปักกิ่ง

74. 74
คฤหาสน์แบบเรือนสี่ล้อมลาน ซื่อเหอหยวน

75. 75
เรือนบริวาร

76. 76
บ้านจีนในวิถีชีวิตวัฒนธรรมไทย-จีน

77. 77
บ้านแบบจีนตระกูลหวั่งหลี ที่สร้างในยุคท่าเรือกลไฟ ซึ่งมีการติดต่อกับการค้าตะวันตก
แบบบ้านจึงผสมผสานสถาปัตยกรรมตะวันตกด้วย

78. 78
วัดไตรมิตรฯ

79. 79
วัดมังกรกมลาวาส

80. 80
จุดนัดพบวันที่ 13 กรกฎาคม 2555

81. 81