2. 1.1.
Podczas poprzedniego spotkania mówiliśmy o „budowie” polityki
gospodarczej, odpowiadając na pytania:
Jakie podsystemy składają się na politykę gospodarczą?
Jakie kryteria stosujemy do wyróżnienia tych podsystemów?
Jakie współzależności ujawniają się między poszczególnymi
podsystemami polityki gospodarczej?
Teraz przyszła kolej na bardziej precyzyjne określenie, co
stanowi PRZEDMIOT oddziaływania polityki gospodarczej.
Jest nim GOSPODARKA NARODOWA.
3. 2.2.
Już wcześniej określiliśmy gospodarkę narodową jako, z jednej
strony:
sumę „atomów” – wszystkich gospodarstw indywidualnych i
zespołowych funkcjonujących w sferze produkcji, usług,
podziału, obrotu i konsumpcji na terytorium danego państwa,
z drugiej zaś:
układ względnie odosobniony tworzący kompletny system.
System ten, owa suma „atomów”, posiada określone
ZASOBY, tworzące jego bazę – ta zaś stanowi fizyczną
podstawę funkcjonowania gospodarki. Owe zasoby to:
BOGACTWO NARODOWE
LUDNOŚĆ KRAJU
4. 3.3.
Na BOGACTWO NARODOWE składają się:
ZASOBY NATURALNE, będące elementem
środowiska naturalnego – ziemia, woda, lasy,
złoża surowców, powietrze atmosferyczne, oraz
ZASOBY MAJĄTKOWE, a więc „wyposażenie”
kraju wytworzone lub nabyte przez
zamieszkującą go ludność – budynki, budowle,
urządzenia, wyposażenie, trwałe dobra
konsumpcyjne.
5. 4.4.
Z punktu widzenia polityki gospodarczej na LUDNOŚĆ
KRAJU patrzymy jako na:
ZASOBY CZYNNIKA PRACY- wytwórców,
producentów, dostawców, posiadających
określony potencjał podażowy (wytwórczy)
zarazem zaś jako
KONSUMENTÓW – nabywców, o określonym
potencjale nabywczym.
6. 5.5.
A zatem, ludność kraju wytwarza i konsumuje. Braki w podaży
uzupełniamy importem, zaś nadwyżki staramy się
wyeksportować. Polityka gospodarcza to m.in. działanie w
kierunku zbilansowania podaży i popytu na dobra
konsumowane przez ludność kraju.
Wymaga to określenia istniejącego i przewidywanego
potencjału wytwórczego i potencjału popytowego ludności
kraju. Jakie podstawowe dane na temat ludności musimy w
tym celu zebrać?
7. 6.6.
Przypomnijmy, że wymienione elementy ZASOBÓW już
wcześniej wystąpiły w naszych rozważaniach - jako
uwarunkowania wewnętrzne polityki gospodarczej:
BOGACTWO NARODOWE było zdefiniowane jako
CZYNNIKI PRZYRODNICZE i CZYNNIKI
MATERIALNE, zaś
LUDNOŚĆ KRAJU jako CZYNNIKI LUDZKIE.
Zasoby kraju są więc z jednej strony czymś istniejącym
fizycznie (materialnie), zarazem zaś tworzą zespół istotnych
czynników – „możliwości„ i „ograniczników” –
wpływających na prowadzoną politykę gospodarczą.
8. 7.7.
Zasoby naturalne, zasoby majątkowe i zasoby czynnika pracy
są przedmiotem polityki gospodarczej - i w większym lub
mniejszym stopniu poddają się jej oddziaływaniu.
Który z wymienionych zasobów jest najbardziej „oporny” na to
oddziaływanie?
9. 8.8.
„Atomy” (elementy) składające się na gospodarkę narodową
tworzą pewną logiczną strukturę, pozwalającą na
zachodzenie między nimi oraz ich podzbiorami i zbiorami
określonych wywołanych i kontrolowanych reakcji (interakcji)
A zatem, gospodarka narodowa to aktywna
STRUKTURA posiadająca określony
UKŁAD STRUKTURALNY.
10. 9.9.
Pojęcie UKŁAD STRUKTURALNY gospodarki
narodowej przedstawia jej elementy jako zbiór
uporządkowany według określonych zasad
wyodrębniania i grupowania.
Polityka gospodarcza wyróżnia (dla swoich potrzeb) 4 układy
strukturalne gospodarki narodowej, oparte na różnych
podstawach grupowania:
UKŁAD RODZAJOWY
UKŁAD PRZESTRZENNY
UKŁAD WŁASNOŚCIOWO-PODMIOTOWY
UKŁAD INSTYTUCJONALNY
11. 10.10.
UKŁAD RODZAJOWY (PRZEDMIOTOWY)
identyfikuje ujęte przedmiotowo rodzaje działalności
gospodarczej i grupuje je w podziale na branże,
gałęzie, działy i sektory.
W efekcie takiego grupowania uzyskujemy obraz
DZIAŁOWO-GAŁĘZIOWEJ STRUKTURY gospodarki
narodowej, składającej się z 3 sektorów gałęziowych:
Sektora I – produkcji pierwotnej, czyli rolnictwa,
leśnictwa i rybołówstwa + ew. przemysłu
wydobywczego,
Sektora II – przemysłu przetwórczego, energetyki,
budownictwa + ew. przemysłu wydobywczego (jeżeli
nie został zakwalifikowany do sektora I)
Sektora III – usług
12. 1111..
Czy działowo-gałęziowa struktura gospodarki narodowej – a
więc proporcje udziałów poszczególnych sektorów w
tworzeniu PKB – pozwala zakwalifikować dany kraj do grupy
wysoko rozwiniętych, rozwijających się lub słabo
rozwiniętych?
13. 1212..
KrajKraj Rolnictwo,Rolnictwo,
leśnictwo,leśnictwo,
rybołówstworybołówstwo
Przemysł przetwórczy iPrzemysł przetwórczy i
wydobywczy,wydobywczy,
energetyka,energetyka,
budownictwobudownictwo
UsługiUsługi
ŚwiatŚwiat 5,95,9 30,530,5 63,663,6
AfganistanAfganistan 20,0*20,0* 25,625,6 54,454,4
BarbadosBarbados 3,13,1 13,613,6 83,383,3
KubaKuba 3,83,8 22,322,3 73,873,8
RwandaRwanda 33,333,3 13,913,9 52,952,9
ChRLChRL 9,79,7 46,646,6 43,743,7
HiszpaniaHiszpania 3,33,3 24,224,2 72,672,6
JerseyJersey 1,01,0 2,02,0 97,097,0
NorwegiaNorwegia 2,72,7 41,541,5 55,755,7
USAUSA 1,21,2 19,119,1 79,779,7
Udział sektorów gospodarki w tworzeniu PKB ,
wybrane kraje (2012 r., udział w %)
Źródło: The World Factbook 2012 * bez produkcji opium
Udział sektorów gospodarki w tworzeniu PKB Polski: (odpowiednio) 3,5% / 34,2% / 62,3%
14. 13.13.
UKŁAD PRZESTRZENNY grupuje elementy
struktury w oparciu o ich lokalizację na terenie
jednostek terytorialnych kraju.
Efektem grupowania jest STRUKTURA PRZESTRZENNA
gospodarki narodowej o różnym – zależnym od potrzeb –
stopniu szczegółowości.
15. 14.14.
Kolejny to UKŁAD WŁASNOŚCIOWO-PODMIOTOWY,
dla którego kryterium podziału stanowią rodzaje
własności.
Układ ten daje nam odpowiedź na pytanie, jaka jest
STRUKTURA WŁASNOŚCIOWA, decydująca dla
ustroju społeczno-ekonomicznego państwa, co
oznacza określone:
stosunki ekonomiczne i społeczne w państwie,
zasady funkcjonowania systemu gospodarczego,
dobór rozwiązań i instrumentów regulacyjnych.
16. Art. 20.Art. 20.
Społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności działalnościSpołeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności działalności
gospodarczej, własności prywatnejgospodarczej, własności prywatnej oraz solidarności, dialogu ioraz solidarności, dialogu i
współpracy partnerów społecznych stanowi podstawę ustrojuwspółpracy partnerów społecznych stanowi podstawę ustroju
gospodarczego Rzeczypospolitej Polskiej.gospodarczego Rzeczypospolitej Polskiej.
Art. 21.Art. 21.
Rzeczpospolita PolskaRzeczpospolita Polska chroni własność i prawo dziedziczeniachroni własność i prawo dziedziczenia..
Wywłaszczenie jest dopuszczalne jedynie wówczas, gdy jestWywłaszczenie jest dopuszczalne jedynie wówczas, gdy jest
dokonywane na cele publiczne i za słusznymdokonywane na cele publiczne i za słusznym
odszkodowaniem.odszkodowaniem.
Art. 22.Art. 22.
Ograniczenie wolności działalności gospodarczej jest dopuszczalneOgraniczenie wolności działalności gospodarczej jest dopuszczalne
tylko w drodze ustawy i tylko ze względu na ważny interestylko w drodze ustawy i tylko ze względu na ważny interes
publiczny.publiczny.
Art. 23.Art. 23.
Podstawą ustroju rolnego państwa jest gospodarstwo rodzinnePodstawą ustroju rolnego państwa jest gospodarstwo rodzinne..
Zasada ta nie narusza postanowień art. 21 i art. 22.Zasada ta nie narusza postanowień art. 21 i art. 22.
Konstytucja RP – zapisy dotyczące ustroju
społeczno-ekonomicznego
15.15.
17. Artykuł 7.Artykuł 7.
Polska Rzeczpospolita Ludowa,Polska Rzeczpospolita Ludowa, opierając się na uspołecznionychopierając się na uspołecznionych
środkach produkcji, wymiany, komunikacji i kredytu, rozwija życieśrodkach produkcji, wymiany, komunikacji i kredytu, rozwija życie
gospodarcze i kulturalne kraju na podstawie narodowego planugospodarcze i kulturalne kraju na podstawie narodowego planu
gospodarczego, w szczególności przez rozbudowę państwowegogospodarczego, w szczególności przez rozbudowę państwowego
przemysłu socjalistycznego, rozstrzygającego czynnika wprzemysłu socjalistycznego, rozstrzygającego czynnika w
przekształcaniu stosunków społeczno-gospodarczych.przekształcaniu stosunków społeczno-gospodarczych.
Państwo posiadaPaństwo posiada monopol handlu zagranicznegomonopol handlu zagranicznego..
Zasadniczym celem planowej polityki gospodarczej PolskiejZasadniczym celem planowej polityki gospodarczej Polskiej
Rzeczypospolitej Ludowej jest stały rozwój sił wytwórczych kraju,Rzeczypospolitej Ludowej jest stały rozwój sił wytwórczych kraju,
nieustanne podnoszenie poziomu życiowego mas pracujących,nieustanne podnoszenie poziomu życiowego mas pracujących,
umacnianie siły, obronności i niezależności Ojczyzny.umacnianie siły, obronności i niezależności Ojczyzny.
Artykuł 8.Artykuł 8.
Mienie ogólnonarodowe:Mienie ogólnonarodowe: złoża mineralne, wody, lasy państwowe,złoża mineralne, wody, lasy państwowe,
kopalnie, drogi, transport kolejowy, wodny i powietrzny, środkikopalnie, drogi, transport kolejowy, wodny i powietrzny, środki
łączności,łączności, banki, państwowe zakłady przemysłowe, państwowebanki, państwowe zakłady przemysłowe, państwowe
gospodarstwa rolne i państwowe ośrodki maszynowe, państwowegospodarstwa rolne i państwowe ośrodki maszynowe, państwowe
przedsiębiorstwa handlowe, przedsiębiorstwa i urządzeniaprzedsiębiorstwa handlowe, przedsiębiorstwa i urządzenia
komunalne – podlega szczególnej trosce i opiece państwakomunalne – podlega szczególnej trosce i opiece państwa orazoraz
wszystkich obywateli.wszystkich obywateli.
Konstytucja PRL z 1952 r. – zapisy dotyczące ustroju
społeczno-gospodarczego
16.16.
18. Artykuł 10.Artykuł 10.
Polska Rzeczpospolita LudowaPolska Rzeczpospolita Ludowa otacza opieką indywidualneotacza opieką indywidualne
gospodarstwa rolne pracujących chłopówgospodarstwa rolne pracujących chłopów i udziela im pomocy – wi udziela im pomocy – w
celu ochrony przed wyzyskiem kapitalistycznym, zwiększeniacelu ochrony przed wyzyskiem kapitalistycznym, zwiększenia
produkcji, podwyższenia poziomu rolniczo-technicznego orazprodukcji, podwyższenia poziomu rolniczo-technicznego oraz
podniesienia ich dobrobytu.podniesienia ich dobrobytu.
Polska Rzeczpospolita LudowaPolska Rzeczpospolita Ludowa udziela szczególnego poparcia iudziela szczególnego poparcia i
wszechstronnej pomocy powstającym na zasadzie dobrowolnościwszechstronnej pomocy powstającym na zasadzie dobrowolności
rolniczym spółdzielniom produkcyjnym – jako formom gospodarkirolniczym spółdzielniom produkcyjnym – jako formom gospodarki
zespołowejzespołowej. Dzięki zastosowaniu metod najbardziej wydajnej. Dzięki zastosowaniu metod najbardziej wydajnej
wspólnej uprawy i mechanizacji pracy gospodarka zespołowawspólnej uprawy i mechanizacji pracy gospodarka zespołowa
umożliwia pracującym chłopom osiągnięcie przełomu w produkcjiumożliwia pracującym chłopom osiągnięcie przełomu w produkcji
i jest środkiem do całkowitego usunięcia wyzysku na wsi oraz doi jest środkiem do całkowitego usunięcia wyzysku na wsi oraz do
szybkiego i znacznego podniesienia jej dobrobytu i kultury.szybkiego i znacznego podniesienia jej dobrobytu i kultury.
Głównymi formami poparcia i pomocy państwa dla rolniczychGłównymi formami poparcia i pomocy państwa dla rolniczych
spółdzielni produkcyjnych są: państwowe ośrodki maszynowe,spółdzielni produkcyjnych są: państwowe ośrodki maszynowe,
dające możność stosowania nowoczesnej techniki, oraz taniedające możność stosowania nowoczesnej techniki, oraz tanie
kredyty państwowe.kredyty państwowe.
17.17.
19. Artykuł 11.Artykuł 11.
Polska Rzeczpospolita LudowaPolska Rzeczpospolita Ludowa popiera rozwój różnych form ruchupopiera rozwój różnych form ruchu
spółdzielczegospółdzielczego w mieście i na wsi oraz udziela mu wszechstronnejw mieście i na wsi oraz udziela mu wszechstronnej
pomocy w wypełnianiu jego zadań, apomocy w wypełnianiu jego zadań, a własności spółdzielczej, jakowłasności spółdzielczej, jako
własności społecznej, zapewnia szczególną opiekę i ochronęwłasności społecznej, zapewnia szczególną opiekę i ochronę..
Artykuł 12.Artykuł 12.
Polska Rzeczpospolita LudowaPolska Rzeczpospolita Ludowa uznaje i ochrania na podstawieuznaje i ochrania na podstawie
obowiązujących ustaw indywidualną własność i prawoobowiązujących ustaw indywidualną własność i prawo
dziedziczenia ziemi, budynków i innych środków produkcjidziedziczenia ziemi, budynków i innych środków produkcji
należących do chłopów, rzemieślników i chałupnikównależących do chłopów, rzemieślników i chałupników..
Artykuł 13.Artykuł 13.
Polska Rzeczpospolita LudowaPolska Rzeczpospolita Ludowa poręcza całkowitą ochronę oraz prawoporęcza całkowitą ochronę oraz prawo
dziedziczenia własności osobistej obywatelidziedziczenia własności osobistej obywateli..
18.18.
20. 19.19.
STRUKTURA WŁASNOŚCIOWA (a właściwie
własnościowo-podmiotowa) wyróżnia:
SEKTOR PUBLICZNY – związany z
gospodarowaniem majątkiem publicznym (i
wykorzystaniem go dla realizacji celów
publicznych), zarządzany przez władze
państwowe i samorządowe, oraz
SEKTOR PRYWATNY – wykorzystujący do
prowadzenia działalności własność prywatną.
21. 20.20.
Polityka gospodarcza stara się oddziaływać na
układ własnościowo-podmiotowy w sposób
realizujący założenia doktrynalne rządzących.
Oznacza to dążenie do zwiększenia lub zmniejszenia roli w
gospodarce:
przedsiębiorstw państwowych
przedsiębiorstw samorządowych
Pamiętajmy, że przedsiębiorstwa publiczne to nie synonim
przedsiębiorstw państwowych:
Przedsiębiorstwa publiczne = przedsiębiorstwa
państwowe + przedsiębiorstwa samorządowe
22. 21.21.
Odzwierciedleniem realizacji przez politykę gospodarczą
określonych założeń doktrynalnych są programy:
prywatyzacji,
nacjonalizacji (etatyzacji)
podstawowych gałęzi produkcji.
Zagadnienie:
Program prywatyzacji drogą tzw. upowszechnienia własności
– np. programy własności pracowniczej (sprzedaż akcji
przedsiębiorstw pracownikom), bony prywatyzacyjne (tzw.
prywatyzacja kuponowa itp.)
23. 22.22.
Ostatni to UKŁAD INSTYTUCJONALNY grupujący
podmioty gospodarcze na bazie kryterium celów i
ich wiodących funkcji.
Grupy te tworzą SEKTORY INSTYTUCJONALNE:
sektor przedsiębiorstw
sektor instytucji finansowych i ubezpieczenio-
wych
sektor instytucji rządowych i samorządowych
sektor instytucji niekomercyjnych
sektor gospodarstw domowych
Na wymienione sektory oddziałuje otoczenie zewnętrzne.
24. 23.23.
Sektor instytucji rządowych i samorządowych
tworzą państwowe podmioty nie posiadające
osobowości prawnej (zakłady i jednostki
budżetowe) oraz podmioty posiadające
osobowość prawną finansowane z budżetu
(uczelnie publiczne, państwowe instytuty
naukowo-badawcze itp.)
Sektor instytucji niekomercyjnych to fundacje,
organizacje społeczne, organizacje polityczne,
organizacje związków zawodowych, organizacje
związków wyznaniowych itp.
25. 24.24.
Skoro wiemy już, jakiego typu organizmem jest gospodarka,
zastanówmy się obecnie, jak w sposób wymierny określić jej
kondycję.
Z punktu widzenia polityki gospodarczej jest to niezbędne dla
oceny skuteczności podejmowanych działań.
Punktem wyjścia będą pojęcia z zakresu makroekonomii:
produkt krajowy brutto (PKB)
produkt narodowy brutto (PNB)
26. 25.25.
PRODUKT KRAJOWY BRUTTO (PKB, ang. Gross
Domestic Product - GDP) to suma wartości
dodanej dóbr i usług wytworzonych przez
wszystkie podmioty gospodarujące na terenie
danego kraju w określonej jednostce czasu.
Powyższe ujęcie określamy jako produkcyjne. W ujęciu
popytowym PKB to:
konsumpcja + inwestycje + wydatki rządowe +
eksport + zmiany stanu zapasów - import
27. 26.26.
Analizując dane statystyczne musimy sprawdzić, czy dotyczą
one PKB nominalnego, czy też PKB realnego.
PKB nominalny liczony jest według bieżącej
wartości pieniądza.
PKB realny jest obliczany na bazie realnej wartości
pieniądza (z uwzględnieniem indeksu cen).
W porównaniach międzynarodowych PKB realny to
PKB według parytetu siły nabywczej (ang.
Purchasing Power Parity - PPP).
Mówiąc prościej – to przybliżona wartość dóbr
finalnych wytworzonych w danym kraju, liczona
według cen w USA.
28. 27.27.
Czy porównując różne gospodarki warto upewnić się, z jakim
PKB mamy do czynienia – nominalnym czy realnym?
PKBPKB
(estymacja(estymacja
2012r.)2012r.)
(mld USD)(mld USD)
USAUSA ChinyChiny IndieIndie PolskaPolska LichtensteinLichtenstein
nominalnynominalny 15 65015 650 8 2508 250 1 9471 947 470470 4,74,7
realnyrealny
(PPP)(PPP) 15 66015 660 12 38012 380 4 7354 735 802802 3,23,2
Źródło: The World Factbook 2013
29. 28.28.
PKB realny świadczy o wielkości gospodarki, ale nie o
zamożności kraju. Aby to określić, musimy sięgnąć do
wartości PKB realnego per capita (na 1 mieszkańca)
PKBPKB
(estymacja(estymacja
2012 r.)2012 r.)
USAUSA ChinyChiny IndieIndie PolskaPolska LichtensteinLichtenstein
realnyrealny
(PPP),(PPP),
w mld USDw mld USD
15 66015 660 12 38012 380 4 7354 735 802802 3,23,2
realnyrealny
(PPP)(PPP)
per capita,per capita,
w USDw USD
49 80049 800 9 1009 100 3 9003 900 21 00021 000 89 40089 400
Źródło: The World Factbook 2013
30. 29.29.
Z kolei PRODUKT NARODOWY BRUTTO (PNB, ang.
Gross National Product - GNP) to suma wartości
dodanej dóbr i usług wytworzonych w określonej
jednostce czasu przez obywateli danego państwa
i osoby prawne z siedzibą na jego terenie.
Tym samym PNB to PKB danego kraju,
powiększony o dochody podmiotów z tego kraju uzyskane za
granicą
i pomniejszony o dochody podmiotów obcych uzyskane na
terenie tego kraju.
31. 30.30.
Dane o wielkości produktu narodowego brutto (PNB) nie dają
jeszcze odpowiedzi na pytanie, czy jest on tworzony w
sposób efektywny. Służą do tego takie mierniki, jak:
społeczna wydajność pracy – czyli wielkość
dochodu narodowego wytworzonego przez
jednego zatrudnionego w gospodarce narodowej
pracochłonność – czas pracy zużyty na
wytworzenie jednostki dochodu narodowego
kapitałochłonność – wartość brutto
produkcyjnych środków trwałych przypadająca
na jednostkę wytworzonego dochodu
narodowego
32. 31.31.
Z kolei o tym, w jakim stopniu i w jaki sposób (w sensie
efektywności) wykorzystywane są posiadane zasoby
narodowe świadczy poziom luki PNB - dane o wielkości
produktu narodowego brutto (PNB) nie dają bowiem
odpowiedzi na pytanie, czy osiągnięto maksimum tego, co
było możliwe.
Luka PNB to różnica między potencjalnym produktem
narodowym brutto i realnym produktem narodowym
brutto.
Potencjalny PNB odpowiada wielkości maksymalnej
produkcji społecznej, jaką można byłoby osiągnąć w
kraju w danym czasie, przy optymalnym wykorzystaniu
istniejących zasobów narodowych.
Realny PNB to dochód faktycznie osiągnięty.
W szczytowym okresie wielkiego kryzysu gospodarczego w USA (lata 30.
XX w.) lukę PNB w tym kraju oceniano na 40% realnego PNB.W Polsce w
latach 1991-1993 (transformacja systemowa) luka PNB wynosiła ok. 35%.
33. 32.32.
Wszystkie wcześniej przedstawione mierniki gospodarcze mają
charakter statyczny. Ocena wzrostu gospodarczego – także
na tle innych gospodarek – wymaga użycia mierników
pokazujących dynamikę gospodarki.
Porównując wzrost dochodu narodowego (w ujęciu rok do roku)
z jego wartością w roku bazowym (Dt) uzyskamy informację o
TEMPIE WZROSTU gospodarki narodowej.
Dt+1 – Dt
Dt
Jeżeli powyższy ułamek zamienimy na wielkość procentową
(mnożąc przez 100), będziemy mówić o STOPIE
WZROSTU.
