SlideShare a Scribd company logo
1 of 42
Download to read offline
A PËR
                                      PËRKRAH
                                              JE N
                                                                                                                      ОЛ ЗА                 КООР
                           N DR                    ËL                                                               К                              ДИ
                  	
                        QE
                                                                                                 О ТО                                                   НА
                                                                                           Р




                                                         EH
                                                          TË
         	




                                                                                                                                                         ЦИ
                                                              SIM




                                                                                       П
              M


                                                                                                                                 РОВИ
  HE KOMUNIKI




                                                                                                                                                              ЈА
                                                               IN E K TESTEV
                                                                                                                             СПО




                                                                                       	
                                                                                                                          КИ




                                                                                       	
                                                                     ON




                                                                                                                     ИЧ




                                                                                                                                                               И КОМУНИК
                                                                                                                 ЕТН
                                                                                   	 	


                                                                                                      ЊЕ НА МЕЃУ
                                                                               	
                                                              E




                                                                                 	 	
                                                                ND
                                                         ËR
D




                                                   ETN




                                                                                                 СНУВА
                                             IKE




                                                                               	




                                                                                             ОЛЕ




                                                                                                                                                              А
            M




                                                                               P
                                                                    RO




                                                                                                                                                                ЦИ
                        NI




                                                                                           А                  Н
                      I                                       TO                                                                                         ЈА




                                                                                                           КА
                             OO RD              KOLL                                                                                    Д ДР
                                                                                                                                             Ш   	 	
                                     K   PËR                                                                               ЦЕНТАР З А ПО
Protokoll per koordinim dhe komunikim
1
                                               BOJKOT
                                           NDËRETNIK I
                                              MËSIMIT




                                                                      VAZHDON PËRHAPJA E
                                                                     URREJTJES NDËRETNIKE
                                                                          NËPËR STADIUME

                                                                                            NË KALISHTË POLICIA
                                                                                            PAMUNDËSOI INCIDENT

   HYRJE                                                                                    NDËRETNIK



Zgjidhja e konflikteve/kontesteve paraqet pjesë të orvatjeve të njerëzve për t’iu shmangur dhunës.
Llojllojshmëria e mënyrave të zgjidhjes së një kontesti karakteristik për një mjedis kulturorë është e
lidhur me vlerat elementare të bashkësisë dhe gatishmërisë që ato të zbatohen në praktik.
Shtetet të cilat paraqiten si shumë e bashkësive të ndryshme etnike (si Republika e Maqedonisë),
më rrënjë të ndryshme kulturore dhe religjione të ndryshme, ballafaqohen më një sfidë të veçantë
në zgjidhjen e kontesteve dhe menaxhimin e konflikteve. Në këto vende duhet t’i kushtohet rëndësi
e veçantë konflikteve/kontesteve në të cilat janë të kyçur anëtarë të bashkësive të ndryshme etnike,
                                                                                  ЕТНИЧКИТЕ СМЕНИ ЌЕ ГИ
kulturore, religjioze dhe të cilat shumë lehtë, nëse nuk zgjidhen me kohë, mund tëСОПРАТ ТЕПАЧКИТЕ konflikte/
                                                                                   kalojnë në ВО СТРУГА
konteste ndëretnike.



           NXËNËSIT                                     NDËRRIMET ETNIKE
        MAQEDONAS                                       DO TI NDALIN
        BOJKOTOJNË                                      RRAHJET NË STRUGË
        MËSIMIN NË
        GJIMNAZIN E
            TETOVËS                                                                  E përkrahur nga Programi i përbashkët
                                                                                     të Kombeve të Bashkuara “Përmirësimi
                                                                                     i dialogut ndëretnik dhe bashkëpunimi
                                             TENSIONE                                ndërmjet komuniteteve”, me mbështetje
                                                                                     financiare nga Qeveria e Spanjës
                                       NDËRETNIKE NE                                 nëpërmjet të Fondit për arritjen e
                                                                                     objektivave të mijëvjeçarit (MDG -F).
                                   FSHATIN PESHTALEVË                                                                        1
KONFLIKTET PËRFUNDOJNË ME
    Kontestet/konfliktet mes
    bashkësive mund të shkaktojnë
    mosbesim, frikë e madje edhe
    urrejtje. Të lëna ashtu në




                                                                        E
                                                    MARRËVESHJE POLITIK
    vete mund të eskalojnë dhe
    të shndërrohen në tronditje
    shoqërore dhe si varianti më i keq,




                                                                                                        NDALESA
                                                                                          NDARJE
    në konflikte të drejtpërdrejta të




                                                                            POLICI
    dhunshme.
                                                                                                                                                               TË PROVOJMË
                                                                                                                                                               DIÇKA TJETËR




                                                                                                                                LIDH
                                                                                                                                        JA E
                                                                                                                                               EKS
                                                                                                                                                     PER
                                                                                                                                                           T




                                                                                                                                                          ËVE
                                                                                                       VEPRIM I PËRBA




                                                                                                                                                                DH
                                                                                                                         SHK




                                                                                                                                                                    E BA
                                                                                                                               ËT	




                                                                                                                                                                     SHK
                                                                            А	




                                                                                                                                                                       ËSIVE
                                                            RI
                                                    OQË




                                                                                                                                                                         JOFORMALE 	 	
                                          ËSIRËS JOFORMALE NË SH




                                                                                                                                            PROMOV
          Parandalimi i konflikteve/
               kontesteve, reagimi i

                                                                                                                                            IMI I MED
                                                                                      ONTESTEVE




           shpejtë, menaxhimi i tyre
        dhe veprimi pas shpërthimit
                të konfliktit apo pas
                                                                                                                                            JAC       I
                                                                                        TË K




              një kontesti të caktuar
                                                                                                                                       ON
                                                                                                                                        I
                                                    HAP




                                                                                                  JE                            IT S
          kërkon një qasje shumë të
                                                                                                                        I MËN
                                                                                                       YRË PËR ZGJIDH
                                                                                                                                                                    KRIJ
                                               MI I




           ndërlikuar të faktorëve të
                                                                                                                                                                         IMI
                                                        I     ËZ




                                                                                                                                                                I LI

           ndryshëm në bashkësinë
                                                          RYT




                                                                                                                                                               DH
                                                                                                                                                        JEV
        (formale-institucionale apo
                                                                       F




                                                                                 SH                                                                EM
                          joformale).
                                                                                                                                            E ST
                                                                                                                                     RUKT
                                                                                                         	           U R AT F O R
                                                                                                             MALE	

2
Paraqitja e organizuar dhe                       Qasja e ndërlikuar nënkupton
e koordinuar, mbështetja e                       zbatimin e së drejtës
ndërsjellë dhe përdorimi përkatës                bashkëpunuese në të cilën
i ndihmës profesionale në situata                profesionistët bashkëpunojnë
të caktuara, paraqesin mënyra                    me përfaqësuesit e disa ideve të
të dëshiruara të veprimit në                     caktuara dhe me mbështetës në
raste të këtilla. Nëse konfliktet/               bashkësinë.
kontestet menaxhohen në
mënyrë përkatëse, ato jo vetëm
që nuk do të shkaktojnë eskalim
të armiqësisë dhe të prodhojnë
dhunë, por mund të jenë proces
i pastrimit dhe lirimit përmes
të cilit mund të pastrohen një
varg mosmarrëveshjes dhe
informacionesh të gabuara. Në
këtë mënyrë mund të bëhen
                                                 Bashkia
mundësi për ndryshim dhe krijim
të respektit, mirëkuptimit dhe
pajtimit.
                                          ...                            BNJVL




                                     Organet e                          Shoqëria
                                       nivelit                            civile
                                      qendror


                                                 Media




                                                                                    3
Nëse e shikojmë bashkësinë si sistem, mund të           organizatat dhe individët që janë të gatshëm,
    fitohet perspektivë më e mirë për atë se cilat          kanë kapacitet dhe posedojnë shkathtësi
    lloje të intervenimeve janë përkatëse.                  për të marrë pjesë në proceset e zgjidhjes së
                                                            kontesteve apo t’i mbështesin këto procese.
    Formimi i zyrës/qendrës për mbështetje të
    lehtësimit të kontesteve ndëretnike paraqet             Në sistemin e zgjidhjes së kontesteve
    bazën e veprimit të këtillë. Kjo qendër do të           ndëretnike vend kryesor ka vetëqeverisja
    bashkëpunojë me grupe për mbështetje (rrjeta            lokale. Rreth saj ndërtohet rrjeti i organizatave
    të lehtësuesve) të cilat formohen në nivel              shtetërore dhe joqeveritare dhe individë të
    lokal nga institucione dhe individë që mund             cilët bëhen pjesë e zgjidhjes së konflikteve.
    të kontribuojnë për zgjidhjen kontruktive               Komuna paraqet lidhjen mes qytetarëve dhe
    të kontesteve. Anëtarët e grupeve për                   institucioneve që veprojnë në nivel lokal dhe
    mbështetje janë të përbëra nga institucionet,           qendror.




                                     Baza e të               Trupi
                                     dhënave               koordinues


                                                                         Informacione
                    Protokoll                          it     Rrj
                                                të sim            ete
                                                                      të
                                              h
                                          ë le ike                       leh
                                       e t etn
                                     tj r
                                                                             t
                                                                       të ësues
                                   te ë                                   leh ve
                                ësh ve nd
                               b e                                             tës / m
                             m st                                                 imi bë
                          për nte                      PËR TA                        t   sht
                       dër ë ko
                     en t
                                                                                             etë
                                                                                                 s
                   Q                             ARRITUR KËTË

4
2     PSE
PROTOKOLL?
  SI TË NJOHIM?
                  Protokolli duhet të ndihmojë në identifikimin e mënyrave dhe
                  mekanizmave që u rrinë në dispozicion palëve të interesuara
                  për zgjidhjen e kontesteve që kanë dimension ndëretnik.
                  Protokolli duhet të mundësojë që të identifikohen institucionet
                  dhe strukturat që mund të paraqiten si mbështetës në procesin
                  e zgjidhjes së kontesteve dhe procedurat/hapat që duhet të
                  ndërmerren me qëllim të zgjidhjes së kontesteve.



                         ÇFARË TË BËJMË?            KUJT T’I DREJTOHEMI?




                                                                                    5
3
                      Varësisht nga ajo se cilat janë palët në kontestin/konfliktin mund

                  1   të bëhet dallimi mes konflikteve interpersonale, intergrupore dhe
                      intragrupore. Konfliktet.kontestet interpersonale ndodhin mes
                      individëve (për shembull, mes dy personave, dz fqinjëve, mes dy
                      bashkëshortëve, mes dy kolegëve, etj.), ndërsa ato intergrupore
                      mes grupeve (si për shembull, mes arsimtarëve dhe nxënësve,
                      mes partive politike, mes grupeve të tifozëve, etj.). Konfliktet/
                      kontestet intragrupore zhvillohen ndërmjet pjesëtarëve
                      të grupeve formale dhe sipas rregullës, i përfshijnë apo
                      reflektohen në të gjithë pjesëtarët e grupit. Konflikte/konteste
                      të tilla ndodhin në kuadër të familjeve, të ekipeve sportive, të
                      organizatave punuese, etj.


       LLOJE TË
                      Varësisht nga ajo se në çfarë konteksti zhvillohen, kontestet/

                  2   konfliktet mund të jenë në familje, në organizatë punuese, në

KONTESTEVE DHE
                      arsim, në bashkësinë, etj, por mund të jeni edhe të karakterit
                      ndërnacional.

   KONFLIKTEVE        Në disa konflikte/konteste interpersonale apo intragrupore

                  3   që zhvillohen në kontekste të ndryshme, palët kundërshtuese
                      mund të jenë pjesëtarë të grupeve të ndryshme ndëretnike.
                      Nëse në kontekstin më të gjerë shoqëror, në mesin e grupeve,
                      pjesëtarët e të cilit janë palë kundërshtuese, ekziston tension,
                      shumë shpesh ndodhë që konfliktet/kontestet e tilla të
                      shndërrohen në ndëretnike. (Mos)Zgjidhja e prolonguar e
                      problemit që e ka inicuar kontestin/konfliktin mund ta ngrisë
                      kontestin/konfliktin në nivel intergrupor si rezultat i përfshirjes
                      së pjesëtarëve plotësues të grupeve ndëretnike si pjesë e palëve
                      të konforntuara. Kështu për shembull, në kontestin/konfliktin
                      në një shkollë dygjuhëshe rreth asaj se cila klasë e para do ta
                      shfrytëzojë sallën e fizkullturës, nëse njëra klasë është më gjuhë
                      mësimore maqedonishte, ndërsa tjetra me gjuhë mësimore
                      shqipe, në vend se kontesti/konflikti të trajtohet si problem i
                      shkaktuar nga resurset e kufizuara, mund të shndërrohet në
                      interndëretnik, në fokusin e të cilit do të jetë problem i asaj se cili
                      grup etnik duhet të ketë prioritet.




6
Kontestet/konfliktet ndëretnike           Ndonjëherë kontestet/konfliktet

4                                         5
    janë intergrupore – palët                 mes pjesëtarëve të grupeve
    kundërshtuese janë grupe me               të ndryshme etnike mund të
    identitet të ndryshëm ndëretnik,          ndërlidhen me nevoja/interesa që
    në mesin e të cilëve ekzsitojnë           nuk kanë të bëjnë me përkatësinë
    dallime në interest/nevojat që            etnike, mirëpo vetë kontesti/
    janë rezultat i përkatësisë etnike.       konflikti perceptohet nga ata vetë
    I tillë, për shembull mund të jetë        apo nga mjedisi si ndëretnik.
    konflikti/kontesti mes arsimtarëve
    maqedonas dhe arsimtarëve
    shqiptarë rreth asaj se në cilën
    gjuhë do të udhëhiqen këshillat e
    arsimtarëve në shkollë.




                                                                                   7
4
                                                       ÇKA ËSHTË QËNDRA
                                                         PËR MBËSHTETJE
                                         Çfarë
                                         ndihme
                                         mund të
                                         ofrojë




                                                            TË LEHTËSIMIT
                                         QMLKN




                                                           TË KONTESTEVE
                                                      NDIHMË INDIREKTE:

                                                             NDËRETNIKE?
          ÇKA ËSHTË QËNDRA
            PËR MBËSHTETJE
               TË LEHTËSIMIT                                                KONSULTIME
              TË KONTESTEVE                                                 BAZA E TË DHËNAVE
                NDËRETNIKE?
                                                                            MBËSHTETJA E VAZHDUESHME E
                                                                            RRJETAVE TË LEHTËSUESVE
       Qendra për mbështetje të
                                     NDIHMË DIREKTE




        lehtësimit të kontesteve                                            INTERNT MBËSHTETJE
         ndëretnike (më tutje në
         tekstin – QMLKN) është
        njësi punuese në kuadër                                           PJESËMARRJE NË LEHTËSIMIN
      të Institutit për hulumtime
       sociologjike dhe politike-                                         MONITORIM TË LEHTËSIMIT
             juridike që duhet t’u
        ndihmojë bashkësive në                                            KOMUNIKIM ME MEDIA
    lehtësimin e kontesteve dhe
          zgjidhjen e konflikteve.                                        KOMUNIKIM ME PJESËMARRËS TË
                                                                          MUNDSHËM NË LEHTËSIMIN




8
A
E
T
    NDIHMË INDIREKTE:

    1      Konsultime – dhënia e mendimit dhe udhëzimeve të palëve të interesuara lidhur me




E
           proceset e lehtësimit dhe zgjidhjes së konflikteve në raste konkrete;




    2
           Baza e të dhënave – formimi dhe mirëmbajtja e bazës së të dhënave për organizata dhe
           individë të cilët janë pjesë e rrjetit të lehtësuesve, të mediatorëve dhe gazetarëve, të cilat




?
           kanë kaluar një stërvitje përkatëse dhe të institucioneve dhe organizatave që mund të
           shfrytëzohen në procesin e lehtësimit.


    3      Mbështetja e vazhdueshme e rrjetave të lehtësuesve – sigurim të edukimit të
           vazhdueshëm, konsultime, material të nevojshme dhe kontakte;

           Internt mbështetje – formim dhe mirëmbajtje të faqes së internetit në të cilën do të jenë

    4      të arritshme informacione lidhur me rrjetat e lehtësuesve, mediatorëve, organizatave dhe
           institucioneve lokale dhe qendrore, si dhe publikime dhe dokumente të ndërlidhura me
           procesin e lehtësimit.


    NDIHMË DIREKTE:

    1      Pjesëmarrje në lehtësimin– përfshirje direkte të ekspertëve nga QMLKN në procesin e
           lehtësimit;



    2      Monitorim të lehtësimit–pranisë së arsimtarëve nga QMLKN me qëllim të garantimit të
           objektivitetit dhe paanshmërisë në lehtësimin;



    3      Komunikim me media – dhënie të mendimit profesional të mediave lidhur me një
           kontest apo konflikt të caktuar.



    4
           Komunikim me pjesëmarrës të mundshëm në lehtësimin – vendosje të lidhjes mes
           palëve të interesuara dhe organizata dhe institucione të nivelit lokal dhe qendror.



                                                                                                            9
5
                                                                   Identifikim i
                                                                   kontestit me
                                                                 dimension etnik




                                                                                    Qendër për
                                                   Subjekte të                      mbështetje
                                                                                   të lehtësimit
     PROCEDURA1 -KANALE                              prekura
                                                                                   të kontesteve
        KOORDINUESE DHE                                                             ndëretnike

         KOMUNIKUESE NË
       RAST TË KONTESTEVE              Piramida
               NDËRETNIKE             hiearkike e
                                      involvimit
                                                                  Lehtësues të                 Prezantim
                                                                                               në opinion
                                                                   mundshëm
                                        në vetë                  nga bashkësia               (informim dhe
                                      strukturën                                                raportim)



                                                                    Rreth më
                                      Ndihma                        e gjerë i
                                   profesionale-                  lehtësuesve
                                    medijatorët                      (niveli
                                                                   kombëtar)



                                     Piramida
                                    hierarkike e
                                   involvimit në
                                  bashkësinë më
                                      të gjerë
      1 Shiko Shtojca 2 –
      parametra të përgjithshëm
      të procedurave

10
Kur ka kontest ndëretnik? Si të njohim një kontest ndëretnik?
Kur objekt i kontestit është një çështje e cila prekë së paku dy etnikume (për shembull, përdorim
të gjuhës, përdorim të simboleve të bashkësive ndëretnike, zbatim të dispozitave për përfaqësim
të drejtë, ...)
Kur palë në kontestin janë njerëz të përkatësisë së ndryshme etnike (për shembull, kontest
ndërmjet nxënësve të përkatësisë së ndryshme etnike/gjuhësore)




                                       jtë                         dre
                                                               tpër




                                                                                            ershme
                                                                                            direkt
                                                  ndër të drej




                                                                                                                     tes he
                                                      mjet




                                                                          Përfshirje e përh
                                                                          e pjesëmarrësve




                                                                                                                        tit
                                                                                                                         d
                                                       e




                                                                                                               ë k tive
                                        Zgjid marrësv
                        el   v
                          ni




                                                                                                                  on
                                                                                                                   a
                                    je ët




                                                                                                         sor kre
                                      në
                                id ul




                                                                                                                                          ve
                                              hje




                                                                                                                                         e
                              gj të




                                                                                                                                      hj
                                                                                                     cilë idhje
                                                                                                            et
                                             së
                                  h
                             Z ë




                                                                                                                                   lid
                               m



                                         pje




                                                                                                                              ii
                                                                                                          j




                                                                                                                         tim
                                                                                                       Zg




                                                                                                                        r
                                                                                                                   N dë




  Kornizën themelore,
  në të cilën duhet të
  zhvillohet procesi i
  lehtësimit, e përbëjnë                                                 Çfarë të
  pesë parime themelore.
                                                                         bëhet?
                                                                                                                                               11
Kontestet më së miri zgjidhen në nivelin në të                  SHKALLËT E
                                                                         VEPRIMIT:
         cilin janë krijuar për shkak se kjo do të thotë
         mundësi që të zgjidhet problemi (burimi) i
         vërtetë i kontestit dhe të gjenden zgjidhje që
     1   u ndihmojnë pjesëmarrësve të drejtpërdrejtë
         në kontekstin. Zgjidhja e kontesteve duhet
         të ngritet në nivel më të lartë tek atëherë kur
         janë shfrytëzuar mundësitë për zgjidhjen e
         tyre në këtë nivel.

         Zgjidhja e kontestit duhet të ndodhë ndërmjet
         atyre që janë drejtpërdrejt të përfshirë në
         problemin. Vetëm kështu mund të jemi të

     2   sigurtë se e adresojmë problemin e vërtetë
         rreth të cilit është krijuar kontesti dhe se
         zgjidhja do të ketë efekt të drejtpërdrejtë në
         bashkësinë.

         Ngritja e zgjidhjes së kontestit në nivel më të
         lartë nuk do të thotë se ata të cilët fillimisht

     3   janë të involvuar në kontestin ta evitojnë
         përgjegjësinë për problemin dhe zgjidhjen e


                                                                                                             lehtësimit të kontesteve/konflikteve ndëretnike
         tij, gjegjësisht të jenë të izoluar nga gjetja e
         zgjidhjes.                                                                                          Rrjeti i lehtësuesve / Qendër për mbështetje të
                                                            Zgjidhje joformale deri në nivelin më të lartë




         Zgjidhje kreative dhe bashkëpunuese
                                                            udhëheqës në organizatën/institucionin




         nënkuptojnë shfrytëzimin e të gjitha veglave

     4   që na qëndrojnë në dispozicion, e të cilat
         nuk janë të ndaluara me ligj. Kreativiteti nuk
         guxon ta komprimitojë cilësinë e mbështetjes
         që individëve ua japin përfaqësuesit e
         bashkësisë.
                                                                                                                                                               Ndihmë profesionale




         Zgjidhja e kontesteve duhet të jetë e orientuar
                                                                                                                                                                                     Struktura politike

         drejt ndërtimit të lidhjeve, respektit dhe

     5   besimit. Zgjidhja e cila mbështetet në ndarje,
         izolim apo ekskluzion, zakonisht nuk sjellë
         dobi afatgjate për bashkësinë dhe i riprodhon
         kushtet në të cilat është krijuar kontesti/
         konflikti origjinal.

12
Në procesin e zgjidhjes së kontesteve në              mbështetje nga rrjeti i lehtësuesve i cili është
bashësinë në dispozicion qëndrojnë disa               formuar në kuadër të komunës nga Qendra
organe, institucione dhe individë. Çdo kontest        për mbështetje të lehtësimit të kontesteve
paraqet problem ekskluziv i cili kërkon involvim      ndëretnike dhe nga përfaqësuesit e bashkësisë
në struktura të ndryshme varësisht nga ajo se         më të gjerë (kryetar i bashkësisë lokale,
kush është përfshirë në kontestin, ku është           këshilltarë të komunës, kryetar komune,...).
krijuar kontesti, për çka është kontesti, në cilin
                                                      Kur kontesti nuk mund të zgjidhet në nivelin
nivel të strukturës së bashkësisë.
                                                      e krijimit të tij (shkollë, bashkësi lokale, njësi
                                                      punuese) kërkohet mbështetje nga bashkësia
                                                      dhe nga rrjeti i lehtësuesve të ndërtuar në nivel
1.	 NIVELI I PARË I ZGJIDHJES SË KONTESTIT            të çdo komune. Përfshirja e përfaqësuesve
Shkalla e parë e veprimit është joformale dhe         të caktuar nga rrjeti i lehtësuesve varet nga
përfshinë të gjitha strukturat e bashkësisë/          lënda dhe nga palët e involvuara. Nëse nuk
organizatës/institucionit në të cilin është krijuar   arrihet zgjidhje të kontestit me përfshirjen
kontesti e deri te nivelin më i lartë udhëheqës       e partnerëve përkatës nga rrjeti kalohet në
i asaj bashkësie/organizate/institucioni. Për         nivelin e ardhshëm.
shembull, nëse kontesti është shkaktur në
kuadër të një shkolle, kjo nënkupton involvimin
e nxënësve, arsimtarëve, shërbimin profesional,       3.	 NIVELI I TRETË I ZGJIDHJES SË KONTESTIT
administratën (në krye me drejtorin), prindërit
                                                      Nëse veprimi joformal nuk jep rezultat mund
dhe këshillin e shkollës.
                                                      të kërkohet ndihmë prej profesionistëve –
Është e pëlqyeshme që në nivel të çdo                 mediatorëve. Në këtë nivel është mirë të
organizate paraprakisht të përpilohet plan për        përfshihen mediatorë profesionistë nga lista
veprim në rast të kontestit/konfliktit. Niveli i      për mbështetjen e çdo komune. Me mediatorët
parë i zgjidhjes së konfliktit duhet t’i përfshijë    vendoset marrëveshje për ndërmjetësim dhe
drejtpërdrejt palët e interesuara dhe faktorit të     të dyja palët janë të pajtimit që ta pranojnë
parë përgjegjës organizativ.                          ndërmjetësimi. Në kushte të kontestit ndëretnik
                                                      më e mirë është pjesëmarrja e dy mediatorëve
                                                      përfaqësues të secilës nga bashkësitë e
2.	 NIVELI I DYTË I ZGJIDHJES SË KONTESTIT            involvuara ndëretnike. Aspekt posaçërisht të
                                                      rëndësishëm paraqet dimensioni gjinor dhe
Informacioni për kontestin/konfliktin mund            nevoja për involvimin e grav mediatore apo
të përcillet deri te Qendra për mbështetje të         përfaqësuesve të grupeve për mbështetje. Nëse
lehtësimit të kontesteve ndëretnike me qëllim         kontesti nuk mund të zgjidhet me ndërmjetësim
të alertimit të hershëm dhe ngritjes së sistemit      profesional ai ngritet në nivel më të lartë dhe
të gatishmërisë. Në çdo moment të lehtësimit          fiton trajtim nacional.
të kontestit mund të kërkohet ndihmë/


                                                                                                           13
4.	 NIVELI I KATËRT I ZGJIDHJES SË KONTESTIT
     Kur bëhet fjalë për konteste ndëretnike,
     në këtë nivel në procesin involvohen
     subjektet politike në nivel nacional, ministri
     përkatëse, parlamentarë në Kuvendin e
     Republikës së Maqedonisë, Presidenti i
     shtetit, mund të japin një input në zgjidhjen
     e kontestit, gjegjësisht, të kërkohen zgjidhje
     të përgjithshme që mund të zbatohen edhe
     në situatën konkrete. Në këtë proces do
     të grumbullohen të gjitha informacionet
     relevante për kontekstin në të cilin
     është krijuar kontesti/konflikti dhe do të
     identifikohen situatat eventuale të ngjashme
     në komuna apo rajone tjera. Merren
     qëndrime që mund të kenë rëndësi më të
     gjerë dhe eventualisht inicohen ndryshime
     ligjore.




14
6
                                                                 6.1 VETËQEVERISJA LOKALE
                                                                 Vetëqeverisja lokal paraqet shkallën e parë në
                                                                 zgjidhjen institucionale të kontesteve dhe shkallën e
                                                                 parë të mbështetjes që mund ta japë bashkësia në këtë
                                                                 proces.
                                                                 Vetëqeverisja lokale paraqet nivelin e dëshiruar për
                                                                 lehtësimin e kontesteve/konflikteve dhe nuk guxon të
                                                                 jetë e anashkaluar në procesin e lehtësimit.


                                                                      Elemente thelbësore të veprimit:
                                                                      1.	 Sigurim të informacioneve dhe/ose informacioneve të
                                                                          provuara (nga institucionet kompetente);
                SUBJEKTE SPECIFIKE NË
                                                                      2.	 Sigurim të informacioneve të sakta (informacione nga
                         LEHTËSIMIN2                                      dëshmitarë, pjesëmarrës...);
                                                                      3.	 Kontakt me palët në konfliktin dhe sigurim të
                                                                          komunikimit të mëtejshëm permanent;
Epërsitë e involvimit të njësive të vetëqeverisje lokale në           4.	 Informacione për involvim të mundshëm të individëve
ndërmjetësimin:                                                           nga organet e vetëqeverisjes lokale në konfliktin dhe
                                                                          neutralizimin e tyre në procesin e zgjidhjes;
       Interesim për zgjidhjen e konfliktit;
                                                                      5.	 Thirrje dhe informim të organeve kompetente;
       Qasje deri te informatat;
                                                                      6.	 Vlerësim të asaj nëse për zvogëlimin e reagimeve
        Përbërje etnikisht e përzier e trupave që marrin                  të mundshme te opinioni është më mirë miratimi i
        vendime;                                                          vendimit formal apo vetëm përgjigje për veprim në
        Kapacitete (financiare, hapësinore, resurse njerëzore,            terren;
        lidhje me institucionet nacionale).                           7.	 Vlerësim i shkallës së informimit dhe involvimit të
                                                                          opinionit;
                                                                      8.	 Zgjedhje e institucioneve nga të cilat do të kërkohet
                                                                          bashkëpunim (arsimore, joqeveritare, mediatike,
                                                                          gjyqësore, etj.). Mënyrë precize dhe përgjegjëse e
                                                                          bashkpunimit;
                                                                      9.	 Krijimi i kumtesës për opinion;
 2 Shiko Shtojca10 – skemë për anticipimin e reagimit
 të subjekteve të caktuara në procesin e lehtësimit


                                                                                                                                  15
10.	Aktivitete plotësuese të cilat do ta
         qetësonin tensionin e mundshëm në               Bashkësia lokale mund të paraqitet në disa
         opinion (hapje të debateve, tryezave të         role:
         rrumbullakëta, ...);                            1.	 të jetë pjesë e kontestit dhe palës së
     11.	Ruajtjen e lehtësimit të kontestit/konfliktit       interesuar (për shembull, kontest ndërmjet
         në nivel lokal derisa ekzistojnë kushte që          dy apo më shumë komunave);
         të zgjidhet në këtë nivel.                      2.	 të sigurojë kushte dhe vend të zgjidhjes
                                                             së kontestit (shfrytëzim të të gjitha
                                                             kapaciteteve në dispozicion të komunës në
                                                             funksion të krijimit të kushteve të volitshme
                                                             për përballje me kontestin);
                                                         3.	 të paraqitet në rolin e mediatorit apo arbitrit
                                                             neutral (Kryetari i Këshillit të Komunës,
                                                             Kryetari i Komunës apo ndonjë përfaqësues
                                                             tjetër i komunës paraqiten në rolin e
                                                             lehtësuesve të kontestit);
                                                         4.	 të jetë mbështetës i procesit të zgjidhjes së
                                                             kontestit (me dhënien e informacioneve
                                                             të nevojshme, konsultimeve, mbështetje
                                                             e shprehur publikisht, krijim të kushteve
                                                             të volitshme...). Në rastet kur është
                                                             përcaktuar nevoja e ndërmjetësimit
                                                             profesional, komuna mund të sigurojë
                                                             mbështetje financiare për realizimin e këtij
                                                             ndërmjetësimi.
                                                         5.	 Të përdoret si kanal drejt ndërmjetësimit më
                                                             të lartë – ndërmjetësim nacional (kontakte
                                                             me BNJVL-në, sigurim të komunikimit me
                                                             parlamentarë të zgjedhur nga komuna
                                                             apo rajoni konkret, me ministri dhe trupa
                                                             përkatës parlamentar).




16
6.2 MEDIA                                                       Me qëllim të pozicionit të mediave në procesin
                                                                e lehtësimit të zgjidhjes së kontesteve nevojitet
Mediat kanë rol specifik në procesin e                          vendosje dhe respektim i disa parimeve të caktuara.
lehtësimit të kontesteve/konflikteve.
                                                                1.	 Sigurim të informacioneve të sakta (informacione
Ata mund të paraqiten si lehtësues apo                              nga burime të sigurta, dëshmitarë, pjesëmarrës...);
si vështirësues të procesit të kontesteve.
Ndërlikim i posaçëm i rolit të mediave                          2.	 Sigurim të informacioneve zyrtare (nga institucionet
paraqet lidhshmëri të tyre etnike,                                  kompetente);
gjegjësisht, gjuha në të cilën shkruhet.                        3.	 Vlerësim i informacioneve (krahasim të
Sipas rregullës, mediat e lidhura me një                            informacioneve zytrtare me ato në terren);
bashkësi të caktuar etnike bëhen edhe
mbështetës të asaj bashkësie në cilindo                         4.	 Analiza dhe selektim të informacioneve të cilat do
kontest me dimension etnik.                                         të prezantohen (vlerësim i asaj që është më pak e
                                                                    dëmshme për eskalimin e konfliktit);
                                                                5.	 Vlerësim i tajmingut të shpalljes;
                                                                6.	 Vlerësim i asaj se da duhet të jetë i theksuar
                                                                    dimensioni etnik i konfliktit;
                                                           që
  Sipas definicionit, mediat janë faktor i pakontestueshëm      7.	 Paraqitje të konfliktit përmes prizmës së dy palëve
  mund të ndikojë në zgjidhjen e konflikteve ndëretnike. Në         të konfrontuara;
  kushte ideale ato i plotësojnë parakushtet të jenë partnerë   8.	 Zgjedhje të terminologjisë (evitim të fjalëve të cilat
  në procesin e lehtësimit:                                         nxisin paragjykime, jotolerancë, fjalor të urrejtjes);
         nuk janë palë e konfrontuar                            9.	 Përdorim të komenteve personale (zgjedhje të
         janë të obliguar për objektivitet                          komenteve dhe analizave të cilat do ta qetësonin
                                                                    tensionin e mundshëm te opinioni);
         janë të obliguar për pavarësi
                                                                10.	Përdorim të ilustrimeve (audio, vizuele) të cilat do
         janë të obliguar për paanshmëri                            ta qetësonin tensionin e mundshëm te opinioni;
                                                                11.	 Vlerësim të statusit të informacionit (nëse është
                                                                    për qetësimin e konflikteve ndëretnike më mirë
                                                                    që lajmi të jetë qendror apo të vendoset ndërmjet
Senzacionalizmi, ndikimet partiake                                  informacioneve tjera);
mbi politikën redaktuese, “ngjyra”                              12.	Vlerësim i gjatësisë dhe zhvillimit të rrëfimit;
etnike e mediave dhe ngjashëm
janl faktorë negativ të cilët e                                 13.	 Lokalizim permanent i konfliktit në nivel lokal.
pamundësojnë punën e tyre në
pajtim me kornizën e përmendur të
definicionit. Me këtë, e vështirësojnë
edhe përdorimin e tyre si
ndërmjetësues.
                                                                                                                             17
Pjesëmarrësit në lehtësimin             6.3 Roli i OJQ-ve dhe shoqërisë civile më gjerë, në
     doemos duhet të kenë strategji          procesin e lehtësimit/ndërmjetësimit
     paraprakisht të përpunuar për
     komunikim me mediat e cila do të        Rol të rëndësishëm në procesin e lehtësimit të
     mundësojë që mediat ta marrin           kontesteve me dimension etnik mund të kenë
     rolin e partnerëve në lehtësimin.       strukturat e shoqërisë civile (OJQ-të, shoqata
     Në strategjinë duhet të definohet:      sportive/profesionale/kulturore, sindikata, bashkësi
                                             fetare dhe grupe religjioze...).
     1.	 Kush i jep informacionet lidhur
                                             Përfshirja e këtyre strukturave në procesin e
         me një kontest konkret dhe me
                                             lehtësimit të kontesteve mund ta lehtësojë
         procesin e lehtësimit;
                                             shpërndarjen e informacioneve, fitimin e mbështetjes
     2.	 Kujt i jepen informacionet          nga bashkësia më e gjerë, shfrytëzimin e kapaciteteve
         (gazetarë të zgjedhur të cilët      të bashkësisë në funksion të lehtësimit të kontestit,
         janë stërvitur të përpunojnë një    minimizim të efekteve negative dhe ndërtim të
         materie të këtij lloji)             atmosferës për përballje më të lehtë me një lloj të
     3.	 Ekzistimi i kumtesave të            këtillë të kontesteve në të ardhmen.
         shkruara të cilat prezantohen
                                             OJQ-të kanë rol të posaçëm në procesin e lehtësimit
         në tërësi me qëllim të ofrimit të
                                             të kontesteve dhe në aktivitetet e lidhura me
         informacionit për faktet, evitim
                                             ndërmjetësimin. Ato mund të bëhen pjesë e procesit
         të terminologjisë jopërkatëse
         dhe mbrojtje të pjesëmarrësve në    në çdo moment dhe në çdo nivel varësisht nga
         kontestin.                          nevojat dhe dëshirat e pjesëmarrësve direkt në
                                             kontestin apo të involvuarit në lehtësimin dhe
                                             zgjidhjen e tij.
                                             OJQ-të mund të paraqiten në rolin e:
                                             1.	 Lehtësuesve në kontest/konflikt (veçanërisht në një
                                                 situatë kur vetë OJQ-ja është multikulturore dhe e
                                                 reflekton llojllojshmërinë e bashkësisë në të cilën
                                                 vepron;
                                             2.	 Mbështetësve të akteve të lehtësimit dhe/ose
                                                 ndërmjetësimit;
                                             3.	 Burimit të informacioneve;
                                             4.	 Palës në kontest/konflikt.




18
SHTOJCA




          19
1
               Termat të cilat përdoren:
               Dialog : lojtarë kryesorë të cilët komunikojnë me qëllim të
               arritjes së mirëkuptimit më të mirë dhe identifikimit të punëve,
               problemeve apo ideve të përbashkëta.
               Negocimi: proces i drejtpërdrejt i shkëmbimit të informacioneve
               dhe mendimeve mes lojtarëve kryesorë me qëllim të arritjes së
               marrëveshjes për shkëmbim të resurseve, vendosje të procedurave
               apo zgjidhje të kontesteve.
               Proces i shumëpalësh: proces i negocimit apo dialogut në të cilin
               marrin pjesë më shumë se dy palë. Zakonisht është më kompleks
               dhe më i ndërlikuar. Është i dobishëm kur në procesin janë të
     SHTOJCA   involvuara struktura qeveritare dhe joqeveritare.
               Misioni për zbulimin e fakteve: pala e tretë neutrale thirret për
               ta hetuar kontestin dhe të shkruaj raport të mbështetur në fakte.
               Palët në kontestin nuk janë të lidhur për të dhënat dhe mund t’i
               pranojnë apo t’i injorojnë.
               Lehtësimi: proces bashkëpunues me të cilin u ndihmohet palëve
               me pikëpamje të ndryshme që t’i zgjidhin problemet e veta. Nuk
               bëhen propozime thelbësore, por lehtësuesi siguron procedurë
               korrekte, i mban gjërat në drejtimin e dëshirua, jep informacione
               përkatëse. Moment shumë i rëndësishëm është pavarësia dhe
               paanshmëria e lehtësuesit.
               Ndërmjetësim: term gjenerik për të gjitha aktivitetet të cilat
               nënkuptojnë tentime të palës së tretë për t’u ndihmuar palëve në
               kontest që të gjejnë zgjidhje dhe t’i zgjidhin dallimet pa dhunë.
               Nënkupton arritjen e pajtueshmërisë (marrëveshjes) formale.
               Arbitrazhi: proces në të cilin palët e kontestit i nënshtrohen një
               forme të caktuar të autoritetit i cili merr aktvendim apo ofron zgjidhje.
               Kjo është obliguese dhe nënkupton përdorimin e argumenteve
               juridike.




20
2
          Parametra të përgjithshme të procedurës


                KUR NDËRMJETËSOHET
          Kur ekzsiton konflikt ndërmjet dy apo më shumë palëve,
          ndërsa palët nuk kanë arritur që ta zgjidhin vetë, ekziston bazë
          për fillimin e ndërmjetësimit. Duke marrë parasysh faktin se
          ndërmjetësimi është proces vullnetar në të cilin një person i tretë
          në rolin e ndërmjetësuesi u ndihmon palëve që vetë të gjejnë
          zgjidhje që i kënaq interesat/nevojat e tyre, ndërmjetësimi është
          i mundshëm nëse janë plotësuar kushtet vijuese:


SHTOJCA
          ƒƒ Palët e prekura vullnetarisht i qasen procesit – palët duan që të
             zgjidhet konflikti/kontesti dhe kërkojnë ndihmë nga një person
             i tretë;
          ƒƒ Ndërmjetësuesi është i pavarur – nuk është i prekur nga
             konflikti/kontesti dhe nga rezultatet e tij;
          ƒƒ Të dyja palët e perceptojnë ndërmjetësuesin si të paanshëm
             gjatë tërë procesit (si dikush që nuk qëndron nw njwrwn apo
             anwn tjetwr);
          ƒƒ Palwt e prekura japim maksimumin nga vetvetja për të gjetur
             zgjidhje.


                Sfida të ndërmjetësimit
          Madje edhe kur janë plotësuar të gjitha kushtet e përmendura
          më parë, ndërmjetlsimi mund të jetë i vështirësuar nga faktorë
          më të ndryshëm, në mesin e të cilëve janë si vijon:
          1.	 Постои можност страните да ги искривуваат информациите
              Ekziston mundësia që palët t’i shtrembërojnë informacionet
              që i japin. Këtë mund ta bëjnë në mënyrë të vetëdijshme apo
              të pavetëdijshme, veçanërisht në fazën fillestare të procesit.
              Qëllimi i sjelljes së këtillë të palëve është që të paraqiten
              në një dritë të dëshiruar sociale, në tentim që sa më shumë




                                                                                 21
të jetë e mundshme ta “përvetësojnë”                 të renditen në atë mënyrë që të mos e
        ndërmjetësuesin në anën e vet.                       rrezikojnë përjetimin e ndërmjetësuesit si
                                                             neutral. Në çfarëdo tryeze që të ulet derisa
     2.	 Nëse ekziston asimetri e dukshme apo e
                                                             bisedohet (e rrumbullakët, trekëndëshe apo
         fshehur në fuqinë e palëve, ndërmjetësuesi
                                                             katërkëndëshe), ndërmjetësuesi duhet të
         ka detyrë shtesë për ta neutralizuar dallimin.
                                                             jetë i pozicionuar ndërmjet dy palëve dhe
         Kjo wshtw e domosdoshme me qëllim që
                                                             në distancë të njëjtë nga të dyja palët, në
         palët në kontestin/konfliktin të mund të
                                                             mënyrën që siguron kontakt vizuel me palët
         ndjejne se procesi është korrekt. Dallimet në
                                                             dhe ndërmjet palëve. Është me rëndësi që
         fuqi shumë shpesh janë arsyeja themelore
                                                             edhe karriget të jenë komode në mënyrë
         për shkak të cilës palët mund ta zgjidhin vet
                                                             të njëjtë që të mos ndodhë që ato të jenë
         konfliktin, ndaj duhet të kërkojnë ndihmë
                                                             shenjë e fuqisë më të madhe/ më të vogël të
         nga personi i tretë. Shembull tipik për një
                                                             palëve të prekura dhe/ose mediatorit.
         situatë të tillë janë konfliktet që paraqiten
         ndërmjet arsimtarëve dhe nxënësve.               5.	 Nuk është njëjtë nëse në kontekstin më të
                                                              gjerë ndodhin gjëra që mund të ndikojnë
     3.	 Mund të ndodhë që vetitë e ndërmjetësuesit
                                                              mbi procesin, ndërsa janë jashtë kontrollit
         të përputhen me ndonjë veti relevante e
                                                              të mediatorëve apo palëve. Kjo është
         njërës nga palët dhe ta bëjnë që të duket
                                                              veçanërisht problem kur ndërmjetësimi
         më anues ndaj asaj pale. Në situata të tilla
                                                              zgjatë një kohë më të gjatë (disa ditë).
         ndërmjetësuesi duhet të investojë energji
                                                              Për shembull, mund të ndodhë, gjatë
         plotësuese jo vetëm për ta ruajtur imazhin
                                                              ndërmjetësimit të konfliktit interndëretnik,
         e neutralitetit, por edhe të pamundësojë që
                                                              mediat të informojnë se në ndonjë rajon
         ngjashmëria e vetive ta bëjnë më empatim
                                                              të vendit ka ardhur deri në protesta të
         ndaj njërës palë. Kështu për shembull,
                                                              dhunshme të njërës nga grupet ndëretnike.
         kur në një kontest rreth kujdestarisë
                                                              Në një situatë të këtillë, ndërmjetësuesit do
         ndërmjetësuesi është burrë, ekziston rreziku
                                                              t’i duhet energji plotësuese për t’u përballur
         që ai më shumë të identifikohet me babanë
                                                              me perceptimet e krijuara negative që mund
         dhe/ose të jetë i perceptuar si anues në
                                                              të reflektohen mbi dinamikën dhe epilogun
         bazë të gjinisë.
                                                              e ndërmjetësimit.
     4.	 Nëse nuk sigurohen kushte përkatëse
         fizike në hapësirën në të cilën zhvillohet
         ndërmjetësimi, mund të prishet tërë procesi.
         Duhet marrë parasysh që hapësira të jetë
         e siguruar nga ndërhyrja e personave tjerë
         dhe të mos ketë shenja që mund ta tërheqin
         vëmendjen nga procesi (si për shembull,
         zilja e telefonit). Vendet për ulje duhet



22
SUBJEKTE NË NDËRMJETËSIMIN                 Sipas rregullës, ndërmjetësimin e drejton
                                                 një ndërmjetësues. Kur palët në konfliktet/
Kur konflikti/kontesti është i natyrës
                                                 kontestet paraqesin pjesëtarë të grupeve
interpersonale, vetë individët të cilët i
                                                 ndëretnike në mesin e të cilave ekzistojnë
përfaqësojnë palët e konfrontuara janë
                                                 tensione, për shkak të cilave konflikti/
subjekte në ndërmjetësimin. Me përjashtim,
                                                 kontesti nga intrapersonal mund të kalojë
palët mund t’i legjitimojnë përfaqësuesit
                                                 në intra/intergrupor, rekomandohet që
e vetë, të cilët do të marrin pjesë në
                                                 ndërmjetësimin ta drejtojë ose një pjesëtar
ndërmjetësimin në vend të tyre.
                                                 i një bashkësie tjetër etnike që përjetohet si
Kur bëhet fjalë për konflikte intergrupore,      neutral, ose dy ndërmjetësues, nga një prej
është logjike që grupet si tërësi nuk mund       secilës bashkësi etnike.
të sillen në ndërmjetësim. Atëherë, si
                                                       ROLI I NDËRMJETËSUESIT
subjekte në ndërmjetësimin paraqiten
përfaqësues të deleguar të grupeve si palë       Ndërmjetësuesi është përgjegjës për
të konfrontuara. Me këtë rast, secila palë       udhëheqjen e procesit të ndërmjetësimit. Ai/
në konfliktin/kontestin mund të zgjedhë          ajo duhet të ketë kontroll të plotë gjatë tërë
të jetë i prezantuar nga një ose më shumë        rrjedhës së ndërmjetësimit. Nga ai pritet që
persona, por personat e deleguar duhet të        ta lehtësojë procesin në atë mënyrë që do të
jenë të përfshirë në procesin përderisa ai nuk   siguroj:
mbaron.                                          ƒƒ atmosferë të sigurtë për udhëheqjen e
Vetë pala apo personi që e prezanton duhet          procesit;
të ketë mundësinë për të marrë vendime dhe       ƒƒ komunikim me/ndërmjet palëve të bazuar
t’u përgjigjet pyetjeve. Persona tjerë mund të      në parimin e respektit të ndërsjellë.
jenë të pranishëm vetëm nëse këtë e lejojnë
të dyja palët në kontestin/konfliktin. Leje      Ndërmjetësuesi duhet të jetë ndërmjetësues
e këtillë kërkohet madje edhe për persona        i pavarur, e jo përfaqësues i ndonjërës nga
teknikë dhe për ekspertë (juristë, psikologë,    palët në konfliktin/kontestin. Për këto arsye,
etj.).                                           ndërmjetësuesi nuk guxon:

Me atë që janë theksuar si palë në               ƒƒ të detyrojë asnjërën nga palët që të kyçet në
ndërmjetësimin, gjegjësisht si përfaqsues           negociatat;
të palëve, këto subjekte kanë autoritet të       ƒƒ të detyrojë ndonjërën nga palët që të
plotë për të kërkuar zgjidhje dhe të japin          pranojë zgjidhje që nuk e konsideron
pajtueshmëri, përveç nëse nuk shprehen              përkatëse;
ndryshe.                                         ƒƒ të marrë vendime në emër të njërës apo të
                                                    dyja palëve në konfliktin/kontestin.


                                                                                                    23
INICIM TË NDËRMJETËSIMIT                    gjatë tërë kohës derisa zgjatë procesi. Elemente
           DHE PËRCAKTIM TË NDËRMJETËSUESIT            të fjalimit hyrës janë prezantimi, sqarimi i rolit
                                                       të mediatorit, sqarimi i rrjedhës së procesit
     Ndërmjetësimin mund ta inicojë cilado             dhe theksimi i rregullave të sjelljes gjatë
     nga palët në konfliktin/kontestin përmes          ndërmjetësimit.
     kërkesës me shkrim deri te pala tjetër. Nëse
     edhe pala tjetër pajtohet në formë të shkruar,
     fillohet me kërkimin e ndërmjetësuesit.           2. Përcaktimi i çështjeve kontestuese

     Ndërmjetësuesin mund ta zgjedhin palët në         Në këtë fazë dëgjohet secila palë në mënyrë
     konfliktin apo t’u emërohet nga institucioni të   individuale me qëllim që të fitojë sa është
     cilit i drejtohen. Me këtë rast është shumë e     e mundshme më shumë informacione për
     rëndësishme që si ndërmjetësues të zgjedhet       kontestin/konfliktin nga perspektiva e palëve
     një person që nuk ka interes personal të          kundërshtuese. Sipas nevojës, mediatori
     ndërlidhur me konfliktin/kontestin. Pritet që     mund të caktojë edhe takime më vete me
     ndërmjetësuesi i zgjedhur të zotohet se nuk       ndonjërën nga palët. Nëse identifikohen më
     duhet të ketë kontakte personale me palët         shumë çështje kontestuese, ato radhiten sipas
     e konfrontuara përderisa zgjatë procesi i         prioritetet dhe zgjidhen një nga një.
     ndërmjetësimit.                                   3. Kërkim i zgjidhjeve
     Nëse ka edhe të tjerë që janë të prekur nga
     epilogu i kontestit/konfliktit (individë ose      Mediatori i nxitë palët që të përmendin
     institucione/organizata), mund të përfshihen      zgjidhje të mundshme të konfliktit, duke
     në ndërmjetësimin me ftesë të njërës palë         e pamundësuar vlerësimin e tyre. Vetëm
                                                       nëse palët nuk arrijnë të prodhojnë zgjidhje
     apo të ndërmjetësuesit, por me pahtueshmëri
                                                       konstruktive, mediatori mund të ofrojë ide të
     të të dyja palëve.
                                                       veta.
                                                       4. Arritje e pajtueshmërisë
           REALIZIM I NDËRMJETËSIMIT
                                                       Mediatori u ndihmon palëve që t’i vlerësojnë
           (FAZA TË NDËRMJETËSIMIT)
                                                       zgjidhjet e mundshme dhe ta zgjedhin atë që e
     Ndërmjetësimi zhvillohet në katër faza të         konsiderojnë si më të mirë (i plotëson nevojat/
     njëpasnjëshme:                                    interesat e të dyja palëve). Rekomandohet që
                                                       zgjidhja e zgjedhur rreth së cilës janë pajtuar
     1. Krijim të klimës për ndërmjetësim              palët në konfliktin/kontestin, të konfirmohet
                                                       me marrëveshje të shkruar mes tyre.
     Negocimi fillon me fjalim hyrës që duhet të
     vendosë klimë të besimit dhe bashkëpunimit


24
MARRËVESHJE                                     do të ndjehet jo mjaft kompetent në një
                                                      situatë konkrete.
Mediatori nuk ka mandat që t’ua imponojë
palëve zgjidhjen e kontestit/konfliktit,              ƒƒ besueshmëria
ndonëse është i obliguar t’u ndihmojë që
të arrijnë pajtueshmëri rreth zgjidhjes.              Ndërmjetësimi është proces i cili zhvillohet
Zakonisht është arritur pajtueshmëri që të            ndërmjet palëve të cilat marrin pjesë në të.
vendoset në formë të shkruar, në formë të             Kjo do të thotë se gjithçka që ndodhë gjatë
marrëveshjes, e cila mundet, por nuk është            ndërmjetësimit doemos duhet “të mbetet
e thënë të ketë karakter obligues juridik. Kur        aty” – as mediatori, as palët e konfrontuara
marrëveshja ka karakter obligues juridik,             nuk guxojnë të flasin për atë që është thënë
rekomandohet që të merren parasysh edhe               gjatë ndërmjetësimit. Kur mediatori takohet
implikimet juridike nga zgjidhja, duke marrë          me njërën nga palët në takim të ndarë
parasysh faktin se zgjidhja e arritur me              veçanërisht duhet të ketë kujdes që të mos
ndërmjetësim mund t’i ndryshojë të drejtat            bartë informacione për të cilat nuk ka marrë
ligjore të palëve. Nëse mediatori konsideron          pajtueshmëri eksplicite nga pala tjetër.
se pajtueshmëria e arritur bie ndesh me               Vëmendje të posaçme duhet t’i kushtohet
rregullat ligjore apo është e pamundshme të           vërejtjeve të shkruara, të cilat duhet të ruhen
zbatohet, duhet t’u rekomandojë palëve që             në vend të sigurt gjatë ndërmjetësimit,
të kërkojnë ndihmë të pavarur juridike.               ndërsa të asgjësohen pas përfundimit të tij.
                                                      ƒƒ paanshmëria
      PARIME ETIKE GJATË ZBATIMIT TË NDËRMJETËSIMIT
Parime kryesore etike të cilave duhet t’u             Paanshmëria e ndërmjetësuesit shihet në
përmbahet mediatori janë:                             neutralitetin e tij. Kjo do të thotë se në asnjë
ƒƒ kompetentshmëria                                   moment të ndërmjetësimit, mediatori nuk
                                                      guxon të marrë asnjë anë, sado që t’i duket se
                                                      njëra nga palët ka të drejtë ose se është më
Për të qenë mediator, duhet të posedohen              pak e fuqishme.
shkathtësi dhe njohuri përkatëse
të përvetësuara përmes stërvitjeve                    ƒƒ mosshkaktimi i dëmit
dhe praktikës së supervizuar. Parimi i
kompetentshmërisë parashikon mbindërtim               Mediatori është i obliguar të punojë në
të vazhdueshëm të mëvetësishëm përkundër              interes të mirëqenies së të dyja palëve në
kompetentshmërisë së përvetësuar në këtë              konfliktin/kontestin. Kjo do të thotë se duhet
mënyrë. Përveç kësaj, mediatori ka obligim            të ketë kujdes që të mos u shkaktojë dëm,
moral që të tërhiqet nga ndërmjetësimi nëse           gjegjësisht të mos u lejojë që t’i shkaktojnë


                                                                                                         25
dëm njëri-tjetrit apo vetvetes. Me këtë rast,     Parimet etike që kanë të bëjnë me procesin
     duhet marrë parasysh se dëmi mund të jetë i       përcaktohen dhe mirëmbahen përmes
     natyrës psiqike, fizike apo materiale.            rregullave të sjelljes që i imponon mediatori
     ƒƒ pavarësia
                                                       në fazën e parë të ndërmjetësimit, ndërsa
                                                       palët janë të obliguara t’i pranojnë dhe
     Ky parim kërkon nga mediatori të                  respektojnë. Ato rregulla në mënyrë tipike
     pamundësojë që ndonjë (individ, grup,             përfshijnë: përcaktim të diskrecionit, respekt
     institucion, etj.) të ndikojë mbi procesin dhe    të ndërsjellë (mossulmim, mosofendim,
     epilogun e ndërmjetësimit.                        dëgjim i rrëfimit etj.), pjesëmarrje aktive,
     ƒƒ përkushtimi                                    dhënie e të dhënave, etj.
                                                       Parimet etike që kanë të bëjnë me zgjedhjen
                                                       e zgjidhjes më të mirë të konfliktit/kontestit
     Ky parim ka të bëjë me kërkesën e mediatorit      detyrojnë që t’i kushtohet kujdes asaj se sa
     gjithmonë të punojë duke dhënë gjithçka           është zgjidhja e drejtë dhe realiste.
     nga vetja në interes të sigurimit të zgjidhjes,
     sa është e mundshme më shpejtë dhe në
     mënyrë cilësore.




26
26
3
          SKEMËL PËR KOMUNIKIMIN
          E MUNDSHËM NË KUSHTE TË
          KONTESTIT NË SHKOLLË:
                                                Komunikim në situatë të kontestit ndëretnik në shkollë
          Shkollë                         Palë të interesuara     Institucion sipas radhitjes    Struktura për        Ngritje të vetëdijes
                                                                  së fjalimit                    mbështetje           dhe informim të
                                          (kush mund të inicojë
                                                                                                                      opinionit
          Palë të mundshme të kontestit   ndërmjetësim)


          nxënës                          nxënës                  Shërbim profesional në         Qendër për

SHTOJCA
                                                                  shkollë                        mbështetje
          arsimtarë                       arsimtarë
                                                                                                 të lehtësimit
          administratë                    administratë                                           të kontesteve
                                                                                                 ndëretnike
          prindër                         prindër
          OSE
                                                                  Drejtor i shkollës             OJQ
          kombinime (për shembull,
          arsimtarë dhe administratë në
          njërën anë dhe prindër dhe
          nxënës në anën tjetër)
                                                                  Komision për marrëdhënie       Shoqata profesionale Deklaratë për media
                                                                  mes bashkësive                 (arsimtarë, prindër)

                                                                  Këshill i Komunës              Qendër për punë      Intervistë apo debat
                                                                                                 sociale
                                                                  Kryetar i Komunës              BNJVL                Diskutim në internet

                                                                  Mediator profesional                                Diskutime në shkolla
                                                                                                                      tjera
                                                                  Komitet për marrëdhënie
                                                                  ndëretnike
                                                                  Në çdo moment nëse ka
                                                                  elemente të veprës penale
                                                                  - polici


                                                                                                                                             27
4
                                                      SKEMË PËR PËRPUNIMIN E PLANIT
                                                      PËR VEPRIM NË RAST TË KONTESTIT/
                                                      KONFLIKTIT ME DIMENSION ETNIK.




                    SHTOJCA


         Përcaktimi i kontestit/                Identifikim i subjekteve që             Identifikim i piramidës                  Identifikim i lehtësuesve
         konfliktit me                          mund të jenë të prekura                 hierarkike të involvimit të              të mundshëm nga
         dimension etnik;                       me konfliktin apo të                    subjekteve në zgjidhjen                  bashkësia;
                                                involvuara në konfliktin;               e kontestit në kuadër të
                                                                                        strukturës në të cilën është
                                                                                        krijuar;
     1                                      2                                       3                                      4

                     Identifikim i                          Përcaktim i momentit                       Përcaktim i momentit                  Identifikim i mënyrave
                     piramidës hierarkike                   të nevojës për ndihmë                      të zgjerimit të rrethit               të komunikimit me
                     të involvimit në                       profesionale të                            të lehtësuesve në nivel               mediat (moment dhe
                     bashkësinë më të           5           mediatorëve;                 6             nacional;                 7           mënyrë e informimit).    8
                     gjerë;
                                                  5                                      6                                       7                                    8

28
5  SHTOJCA

Emri dhe mbiemri
Lulzim Mehmeti
                                 RRJETA TË LEHTËSUESVE
                                 SIPAS KOMUNAVE




                     organizata/institucioni
                     ShMK „Sande Sterjoski ”
                                                            Bashkia
                                                            Kërçovë
                                                                      telefoni
                                                                      070/328 003
                                                                                    e -mail
                                                                                    lulzimmehmedi@yahoo.com
Rahim Pinjolli       ShMK „Sande Sterjoski ”                Kërçovë   070/223-134   hejmi63@yahoo.com
Teuta Zenku          ShM “Drita”                            Kërçovë   070/571 588   teuta_zenku@yahoo.com
Izabela Pejoska      ShMK „Mirko Mileski”                   Kërçovë   078/481 947   izabelapejoska@yahoo.com
Elizabeta Sajkoska   ShMK „Mirko Mileski”                   Kërçovë   071/907 400   elizabetasaj@yahoo.com
Mirlinda Ballazhi    ShM „Drita”                            Kërçovë   071/691 272   bu-terfly@hotmail.com
Gordana Koleska      ShF d-r Vlado Polezinoski              Kërçovë   078/663-692   gkoleska@yahoo.com
Slavica Bureska      ShF d-r Vlado Polezinoski              Kërçovë   078/310-157   slavica_bureska@yahoo.com
Ismet Balazhi        CRZ -OJQ                               Kërçovë   070/586 142   temsi20@yahoo.com
Arben Ristemi        CRZ – OJQ                              Kërçovë   070/423 205   aristemi@gmail.com
Mladen Vancoski      kha BIser -OJQ                         Kërçovë   070/280 717   mladen.vancoski@yahoo.com
Jovce Trajanoski     Prerodba -OJQ                          Kërçovë   078/560 547   trajanoski@gmail.com
Emin Mamudoski       Prerodba -OJQ                          Kërçovë   070/691 913   ro.nvo.prerodba@t-home.mk
Zenel Zulbeari       Association of the Blind People -OJQ   Kërçovë   070/223 356   neli223@yahoo.com


                                                                                                                29
Emri dhe mbiemri       organizata/institucioni                             Bashkia   telefoni      e -mail
     Seada Rashmani         Association of the Blind People (volunteer) -OJQ    Kërçovë   071/900 984   neli223@yahoo.com
     Kosta Galimanoski      CMSRC Cekor -OJQ                                    Kërçovë   070/827 627   galimanoski@yahoo.com
     Hristijan Stojanoski   ROMA -OJQ                                           Kërçovë   076/476-623   kiko_skic@hotmail.com
     Elvis Redzeposki       ROMA -OJQ                                           Kërçovë   071/845-153   eki-x@hotmail.com
     Mide Nexhipi           Shoqata e gruas shqiptare -OJQ                      Kërçovë   076/424 471   midenexhipi@yahoo.com
     Stojce Smileski        KOMZ                                                Kërçovë   071/221 365   familijasmileski@gmail.com
     Suzana Tasevska        Anëtar i Këshillit                                  Kërçovë   078/301 915   suze.tasevska@gmail.com
     Sonja Kocoska          Koordinatire e Komitetit për mundësi të barabarta   Kërçovë   075/212 529   sonjakochoska@yahoo.com
     Marin Vojneski         m.z. Gorica                                         Kërçovë   071/360 021   no
     Cane Gorgioski         m.z. Gorica                                         Kërçovë   078/630 429   gjorgjioskicane@yahoo.com
     Hasan Lena             Z.v president i m.z. Pashino                        Kërçovë   070/223 121   no
     Yllka Dervuishi        ShMK „Niko Nestor” Strugë                           Strugë    070/482 153   yllkanice@hotmail.com
     Jehona Dauti           ShMK „Niko Nestor” Strugë                           Strugë    071/618 556   jehonadauti@hotmail.com
     Irena Doncevska        ShMK „Niko Nestor” Strugë                           Strugë    072/242 067   idoncevska30@hotmail.com
     Vasil Maksimoski       ShMK „Niko Nestor” Strugë                           Strugë    071/390 917   sounikonestor@gmail.com
     Jasmina Markoska       ShMK „Niko Nestor” Strugë                           Strugë    070/212 855   sounikonestor@gmail.com
     Natasa Trajkoska       ShF „Straso Pindzur” Vevcani                        Strugë    070/352-772   natalytrajkoska@yahoo.com
     Kimete Beqiri          ShMK „Niko Nestor” Strugë                           Strugë    070/768 418   katia.bug@hotmail.com
     Mustafa Kaligi         SHFK “Bashkimi” Oktise                              Strugë    070/347 216   m.kalici@yahoo.com
     Daniela Zatarakoska    ShMK „Niko Nestor” Strugë                           Strugë    071/245 966   dani_zatarakoska@yahoo.com
     Loreta Matovska        ShF „Braka Miladinovci”                             Strugë    071/543 198   loreta_matovska@yahoo.com
     Ruzdi Smajloski        President i m.z. Boroec                             Strugë    070/635 045   smajloski-ruzdi@hotmail.com
     Dragica Popovska       President i m.z. Mislesevo                          Strugë    070/536-592   ezerka.struga@yahoo.com
     Sheriat Arsllami       m.z. Bogojci, Toska, Lakajca                        Strugë    070/838 410   arsllanycompany@gmail.com
     Abdulakadri Shej       m.z. Velesta                                        Strugë    070/515-312   islam_66al@hotmail.com
     Urim Kaba              Vizian Vel -OJQ                                     Strugë    070/394 663   urimkaba@yahoo.com
     Naum Dunoski           zk „Punte” Strugaë- OJQ                             Strugë    071/385 296   ndunoski@yahoo.com
     Marijana Pipileva      LDA -NGO                                            Strugë    077/944 004   marijanamk@yahoo.com



30
Emri dhe mbiemri        organizata/institucioni             Bashkia    telefoni       e -mail
Dijana Pejcinoska       FORUM ZFD -OJQ                      Strugë     070/762 128    dijana_pejcinoska@yahoo.com
Serif Ajradinoski       Rumelija -OJQ                       Strugë     070/347 232    a.serif59@hotmail.com
Mate Gogoski            EZ „Enhalon” -OJQ                   Strugë     075/362 245    enhalon1990@yahoo.com
Katerina Stojanovska    idividual                           Strugë     078/234 698    katerinastojanovska5@yahoo.com
Majlinda Miftari        idividual                           Strugë     072/531 537    majlinda.miftari@gmail.com
Ymrije Hoxha            idividual                           Strugë     070/804 002    ymrije_h@hotmail.com
Slobodan Novkovic       KOMZ                                Strugë     071/349-675    s.novkovic@hotmail.com
Hanife limani           ShF Naim Frasheri                   Kumanovë   070/480-010    aurrela_15@live.com
Demir Shabani           ICZ -K -OJQ                         Kumanovë   070/645-669    demir_shabani@yahoo.com
Lindita Rexhepi         CID -OJQ                            Kumanovë   070/350 173    lindita@cid.mk
Lidija Ilijevska        Majka -OJQ                          Kumanovë   075/702-446    lidija63@hotmail.com
Kristijan Gorgijevski   OJQ                                 Kumanovë   078/211-308    kristijan_gorgieski@yahoo.com
Sefedin Zymberi         OJQ                                 Kumanovë   078/643-218    rrufeja20_ku@live.com 
Feat Kamberovski        Arka OJQ                            Kumanovë   078/319-600    fkamberovski@hotmail.com
Keti Doncevska Ilic     Pro Arte -OJQ                       Kumanovë   070/822-138    doncevskailik@yahoo.com
Zivka Hristovska        The Circle of Serbian Sister -OJQ   Kumanovë   075/301-897    kss_ku@yahoo.com
Miki Tairi              KOMZ                                Kumanovë   071/696-937    mikitairi@hotmail.com
Muarem Kazimovski       KOMZ                                Kumanovë   076/904-158    muarem.kazimovski@yahoo.com
Violeta Bogdanovska     SVR                                 Kumanovë   070/325-749    violeta_bogdanovska@moi.gov.mk
Naser Veseli            Zv. Avokat i popullit               Kumanovë   070/226 573    nveseli@ombudsman.mk
Zoran Jordanovski       SVR                                 Kumanovë   070/258 833    zjordanovski2000@yahoo.com
Krume Jovanovski        m.z. Pero Cico                      Kumanovë   070/900-952    no
Solidar Sulejmani       MPPS                                Shkup      070/560-968    solidarsulejmani@gmail.com
Zarko Stanimirovik      Mistria e kulturës                  Shkup      071/719-793    zharkostanimirovikj@yahoo.com




                                                                                                                       31
6
               KONTAKT ME QENDRËN PËR MBËSHTETJE
               TË LEHTËSIMIT TË KONTESTEVE
               NDËRETNIKE (QMLKN)
               Qendra për mbështetje të lehtësimit të kontesteve
               ndëretnike (QMLKN) gjendet në hapësirat e UKIM Institut
               për hulumtime sociologjike dhe politike-juridike – Shkup në
               bulevardin “Partizanski odredi” bb, tel 3061-119 lok. 101


               Persona për kontakt mr. Dijana Stojanoviq Gjorgjeviq, tel.
               070/699-148, e-mail: stojanovic@isppi.ukim.edu.mk

     SHTOJCA




32
7  SHTOJCA
                                         LISTA E MEDIATORËVE QË KANË KALUAR
                                         STËRVITJEN PËR NDËRMJETËSIM NË KONTESTE/
                                         KONFLIKTE ME DIMENSION ETNIK




Emri dhe mbiemri        organizata/institucioni/profesioni       Bashkia      telefoni      e -mail
Lidija Mihajlovska      Drejtoresh e ShF Nace Bugjoni            Kumanovë     078/478-400   lidijamihajlovska@yahoo.com
 Asie Pasholli          CSR Shkup                                Kërçovë      070/880 019   asiepasholli@hotmail.com
Atina Murgasanska       medijator                                Kumanovë     070/628 555   atinaa2004@yahoo.com
Arse Petreski           PhD                                      Shkup        070/702-133   dr_arse_petreski@yahoo.com
Filjana Koka            Gazetare -MTV                            Shkup        070/221-697   filjanakoka@yahoo.com
Zoran Petkovikj Bakli   Avokat                                   Shkup        070/685-130   zoran_petkovic@yahoo.com
Lence Velichkovska      Mistria e drejtësis                      Shkup        070/801-680   lvelickovska@mjustice.gov.mk
Elizabeta Spiroska      Asitente në Universitetin Evropian       Shkup        070/391-357   e.spiroska979@gmail.com
Jane Petrovski          Edukatorë                                Shkup        071/373-304   ptrjanne@yahoo.com
Mirjana Mandiq          Oda e medijatorëve hamber                Shkup        070/268-025   mirjana.mandic@gmail.com
Zorka Zlatanovic        BA në teknologji                         Shkup        071/218-527   zorka_zlatanovic@yahoo.com
Latif Shabani           Avokat                                   Tetovë       071/224-171   latif_54@live.com
Irena Cvetkovska        Avokat                                   Kumanovë     075/994-444   irenacvetkovska@yahoo.com


                                                                                                                           33
Divna Jankova         ShF Nace Bugjoni         Kumanovë   070/380-381   doverbaku@hotmail.com
     Vasil Ristevski       MA i shkencave sociale   Ohër       075/261-126   imperator_ohrid@yahoo.com
     Miroslav Stojanov     ShF Gorgi Naumov         Manastir   075/570-100   miroslav_stojanov@yahoo.com
     Venko Kalacoski       Avokat                   Ohër       070/391-501   venkokalacoski@yahoo.com
     Gordana Atanasova     MA e shkencave sociale   Ohër       075/468-549   gatanasova2007@yahoo.com
     Predrag Usovic        Avokat                   Ohër       075/261-128   predrag_oh@yahoo.com
     Slavica Karanicic     Biologe                  Kumanovë   075/368-073   karanikik_slavica@yahoo.com
     Rozetka Vlahovic      MA i shkencave sociale   Shkup      070/393-446   arozy71@hotmail.com
     Trendafilka Sandeva   Avokat                   Shkup      075/269-492   trendafilkas@yahoo.com
     Zoran Vucev           PhD                      Shkup      075/402-571   zoranvucev@t-home.mk
     Savetka Dimoska       Avokat                   Shkup      070/234-717   savedim@yahoo.com




34
8
          SHABLLON PËR MARRËVESHJE
          PËR MEDIJACION



          Marrëveshje për pranimin e procedurës për
          ndërmjetësim
          (Në procedurë për zgjidhjen e konflikteve
          ndëretnike)


SHTOJCA   Ndërmjetësues:
          Lënda:
          Palë në kontestin:
          Vlera e kontestit:


          Në pajtim me nenin.1 paragrafi 4 dhe nenin 5 dhe nenin 13, paragrafi
          1 të Ligjit për ndërmjetësim, e lidhur me Ligjin për marrëdhënie
          obligative, me këtë marrëveshje palët i përcaktojnë kushtet në të cilat
          do të drejtohet procedura ndaj për këtë arsye:
          1. Palët vullnetarisht, me vullnetin e tyre të lirë pranojnë
          ndërmjetësimin si mënyrë e zgjidhjes së kësaj lënde në pajtim me
          interesat e tyre.
          2. Palët me marrëveshje pranojnë se në procedurën për ndërmjetësim
          do të veprojnë me vetëdije dhe sinqerisht duke u përpjekur që të arrijnë
          zgjidhje të përbashkët të pranueshme.
          3. Kjo marrëveshje i obligon palët dhe të gjithë të pranishmit në
          besueshmëri lidhur me procesin dhe informacionet e parashtruara gjatë
          procedurës.
          4. Me qëllim të zgjidhjes së kontestit është e domosdoshme që të gjitha
          faktet relevante t’i bëhen të ditura ndërmjetësuesit. Për shkak të kësaj,
          gjykata ia dorëzon ndërmjetësuesit lëndën nr. ___________________


                                                                                      35
5. Ndërmjetësuesi është lehtësues i cili u ndihmon në mënyrë neutrale të dyja palëve në përpjekjet
     e tyre për arritjen e marrëveshjes ndaj për këtë arsye:
      а. Palët në pajtim me nenin 1 paragrafi 5 të Ligjit për ndërmjetësim, e lidhur me
      nenin 18 paragrafi 1 si dhe nenin 22 paragrafi 1 të ligjit të njëjtë, u morën vesh që
      ta autorizojnë ndërmjetësuesin që në çfarëdo kohe gjatë procedurës të parashtrojë
      PROPOZIME të veta me të cilat do të zgjidhet kontesti.
      b. Njëherësh, palët të kërkojnë nga ndërmjetësuesi atëherë kur ai do të vlerësojë se
      janë pjekur kushtet për përpilimin e MARRËVESHJES, të njëjtën edhe ta përpilojë.
     6. Kur gjatë procedurës ndërmjetësuesi vlerëson se nevojitet, për shkak të zhvillimit më të
     mirë të kontestit, mund të zhvillojë bisedime të ndara me secilën nga palët dhe të autorizuarit
     e tyre (përfaqësues ligjor).
     7. Palët obligohen ndërmjet vete dhe ndaj ndërmjetësuesit të: :
      а. përmbahen nga aktivitetet apo veprimet të cilat mund te cenojnë apo të shkaktojnë
      vështirësi në procesin e ndërmjetësimit.
      б. të dëgjohen mes vete, të mos ndëpriten në parashtrimin e argumenteve dhe të
      propozojnë kërkesa për zgjidhjen e kontestit.
     8. Secila palë apo ndërmjetësues mund ta ndërpresë ndërmjetësimin në çfarëdo kohë të
     udhëheqjes së procedurës për ndërmjetësim dhe në afat ligjor ta informojnë gjykatën për të
     njëjtën.
     9. Palët u pajtuan se lidhur me këtë procedurë në asnjë rast nuk do ta thërrasin ndërmjetësuesin si
     dëshmitar në çfarëdo procedurë gjyqësore apo jashtgjyqësore.
     10. Në pajtim me nenin 24 dhe nenin 25 paragrafi 1 të Ligjit për ndërmjetësim me tarifën për
     çmimin dhe kompensimin për shpenzimet e ndërmjetësuesit, palët u pajtuan para fillimit të
     procedurës për ndërmjetësim të deponojnë AVANS për shpenzimet e procedurës në vlerë prej
     __________________ denarësh, si dhe të paguajnë __________ denarë si shpenzime për evidentimin
     e lëndës.
     Marrëveshja për pranimin e ndërmjetësimit është vendosur me datën ___________ në Shkup.

     Pala А                                                                                       Pala Б
     _______________                                                                    _______________
     I autorizuar – emri dhe mbiemri                                    I autorizuar – emri dhe mbiemri
                                               Ndërmjetësues
                                         _________________________
36
Protokoll per koordinim dhe komunikim
Protokoll per koordinim dhe komunikim
Protokoll per koordinim dhe komunikim
Protokoll per koordinim dhe komunikim

More Related Content

More from cpoms

жените жртви-Alb
жените жртви-Albжените жртви-Alb
жените жртви-Albcpoms
 
Procedurat
ProceduratProcedurat
Proceduratcpoms
 
Posreduvanje mak
Posreduvanje   makPosreduvanje   mak
Posreduvanje makcpoms
 
6 kooperativno-elementi alb
6 kooperativno-elementi alb6 kooperativno-elementi alb
6 kooperativno-elementi albcpoms
 
6 kooperativno-elementi alb new
6 kooperativno-elementi alb new6 kooperativno-elementi alb new
6 kooperativno-elementi alb newcpoms
 
5 6-interetnicki
5 6-interetnicki5 6-interetnicki
5 6-interetnickicpoms
 
5 6-interetnicki alb
5 6-interetnicki alb5 6-interetnicki alb
5 6-interetnicki albcpoms
 
03_медијација
03_медијација03_медијација
03_медијацијаcpoms
 
03_медијација-alb
03_медијација-alb03_медијација-alb
03_медијација-albcpoms
 
03_kooperativno-kompetitivno
03_kooperativno-kompetitivno03_kooperativno-kompetitivno
03_kooperativno-kompetitivnocpoms
 
03_kooperativno-kompetitivno alb
03_kooperativno-kompetitivno alb03_kooperativno-kompetitivno alb
03_kooperativno-kompetitivno albcpoms
 
02_kooperativno-elementi
02_kooperativno-elementi02_kooperativno-elementi
02_kooperativno-elementicpoms
 
02_kooperativno-elementi
02_kooperativno-elementi02_kooperativno-elementi
02_kooperativno-elementicpoms
 
02_пол-род-моќ
02_пол-род-моќ02_пол-род-моќ
02_пол-род-моќcpoms
 
02_пол-род-моќ_alb
02_пол-род-моќ_alb02_пол-род-моќ_alb
02_пол-род-моќ_albcpoms
 
01_пол-и-род
01_пол-и-род01_пол-и-род
01_пол-и-родcpoms
 
01_пол-и-род_alb
01_пол-и-род_alb01_пол-и-род_alb
01_пол-и-род_albcpoms
 
01_poim-izvori-reakcii
01_poim-izvori-reakcii01_poim-izvori-reakcii
01_poim-izvori-reakciicpoms
 
01_poim-izvori-reakcii_alb
01_poim-izvori-reakcii_alb01_poim-izvori-reakcii_alb
01_poim-izvori-reakcii_albcpoms
 
04_posreduvanje-alb
04_posreduvanje-alb04_posreduvanje-alb
04_posreduvanje-albcpoms
 

More from cpoms (20)

жените жртви-Alb
жените жртви-Albжените жртви-Alb
жените жртви-Alb
 
Procedurat
ProceduratProcedurat
Procedurat
 
Posreduvanje mak
Posreduvanje   makPosreduvanje   mak
Posreduvanje mak
 
6 kooperativno-elementi alb
6 kooperativno-elementi alb6 kooperativno-elementi alb
6 kooperativno-elementi alb
 
6 kooperativno-elementi alb new
6 kooperativno-elementi alb new6 kooperativno-elementi alb new
6 kooperativno-elementi alb new
 
5 6-interetnicki
5 6-interetnicki5 6-interetnicki
5 6-interetnicki
 
5 6-interetnicki alb
5 6-interetnicki alb5 6-interetnicki alb
5 6-interetnicki alb
 
03_медијација
03_медијација03_медијација
03_медијација
 
03_медијација-alb
03_медијација-alb03_медијација-alb
03_медијација-alb
 
03_kooperativno-kompetitivno
03_kooperativno-kompetitivno03_kooperativno-kompetitivno
03_kooperativno-kompetitivno
 
03_kooperativno-kompetitivno alb
03_kooperativno-kompetitivno alb03_kooperativno-kompetitivno alb
03_kooperativno-kompetitivno alb
 
02_kooperativno-elementi
02_kooperativno-elementi02_kooperativno-elementi
02_kooperativno-elementi
 
02_kooperativno-elementi
02_kooperativno-elementi02_kooperativno-elementi
02_kooperativno-elementi
 
02_пол-род-моќ
02_пол-род-моќ02_пол-род-моќ
02_пол-род-моќ
 
02_пол-род-моќ_alb
02_пол-род-моќ_alb02_пол-род-моќ_alb
02_пол-род-моќ_alb
 
01_пол-и-род
01_пол-и-род01_пол-и-род
01_пол-и-род
 
01_пол-и-род_alb
01_пол-и-род_alb01_пол-и-род_alb
01_пол-и-род_alb
 
01_poim-izvori-reakcii
01_poim-izvori-reakcii01_poim-izvori-reakcii
01_poim-izvori-reakcii
 
01_poim-izvori-reakcii_alb
01_poim-izvori-reakcii_alb01_poim-izvori-reakcii_alb
01_poim-izvori-reakcii_alb
 
04_posreduvanje-alb
04_posreduvanje-alb04_posreduvanje-alb
04_posreduvanje-alb
 

Protokoll per koordinim dhe komunikim

  • 1. A PËR PËRKRAH JE N ОЛ ЗА КООР N DR ËL К ДИ QE О ТО НА Р EH TË ЦИ SIM П M РОВИ HE KOMUNIKI ЈА IN E K TESTEV СПО КИ ON ИЧ И КОМУНИК ЕТН ЊЕ НА МЕЃУ E ND ËR D ETN СНУВА IKE ОЛЕ А M P RO ЦИ NI А Н I TO ЈА КА OO RD KOLL Д ДР Ш K PËR ЦЕНТАР З А ПО
  • 3. 1 BOJKOT NDËRETNIK I MËSIMIT VAZHDON PËRHAPJA E URREJTJES NDËRETNIKE NËPËR STADIUME NË KALISHTË POLICIA PAMUNDËSOI INCIDENT HYRJE NDËRETNIK Zgjidhja e konflikteve/kontesteve paraqet pjesë të orvatjeve të njerëzve për t’iu shmangur dhunës. Llojllojshmëria e mënyrave të zgjidhjes së një kontesti karakteristik për një mjedis kulturorë është e lidhur me vlerat elementare të bashkësisë dhe gatishmërisë që ato të zbatohen në praktik. Shtetet të cilat paraqiten si shumë e bashkësive të ndryshme etnike (si Republika e Maqedonisë), më rrënjë të ndryshme kulturore dhe religjione të ndryshme, ballafaqohen më një sfidë të veçantë në zgjidhjen e kontesteve dhe menaxhimin e konflikteve. Në këto vende duhet t’i kushtohet rëndësi e veçantë konflikteve/kontesteve në të cilat janë të kyçur anëtarë të bashkësive të ndryshme etnike, ЕТНИЧКИТЕ СМЕНИ ЌЕ ГИ kulturore, religjioze dhe të cilat shumë lehtë, nëse nuk zgjidhen me kohë, mund tëСОПРАТ ТЕПАЧКИТЕ konflikte/ kalojnë në ВО СТРУГА konteste ndëretnike. NXËNËSIT NDËRRIMET ETNIKE MAQEDONAS DO TI NDALIN BOJKOTOJNË RRAHJET NË STRUGË MËSIMIN NË GJIMNAZIN E TETOVËS E përkrahur nga Programi i përbashkët të Kombeve të Bashkuara “Përmirësimi i dialogut ndëretnik dhe bashkëpunimi TENSIONE ndërmjet komuniteteve”, me mbështetje financiare nga Qeveria e Spanjës NDËRETNIKE NE nëpërmjet të Fondit për arritjen e objektivave të mijëvjeçarit (MDG -F). FSHATIN PESHTALEVË 1
  • 4. KONFLIKTET PËRFUNDOJNË ME Kontestet/konfliktet mes bashkësive mund të shkaktojnë mosbesim, frikë e madje edhe urrejtje. Të lëna ashtu në E MARRËVESHJE POLITIK vete mund të eskalojnë dhe të shndërrohen në tronditje shoqërore dhe si varianti më i keq, NDALESA NDARJE në konflikte të drejtpërdrejta të POLICI dhunshme. TË PROVOJMË DIÇKA TJETËR LIDH JA E EKS PER T ËVE VEPRIM I PËRBA DH SHK E BA ËT SHK А ËSIVE RI OQË JOFORMALE ËSIRËS JOFORMALE NË SH PROMOV Parandalimi i konflikteve/ kontesteve, reagimi i IMI I MED ONTESTEVE shpejtë, menaxhimi i tyre dhe veprimi pas shpërthimit të konfliktit apo pas JAC I TË K një kontesti të caktuar ON I HAP JE IT S kërkon një qasje shumë të I MËN YRË PËR ZGJIDH KRIJ MI I ndërlikuar të faktorëve të IMI I ËZ I LI ndryshëm në bashkësinë RYT DH JEV (formale-institucionale apo F SH EM joformale). E ST RUKT U R AT F O R MALE 2
  • 5. Paraqitja e organizuar dhe Qasja e ndërlikuar nënkupton e koordinuar, mbështetja e zbatimin e së drejtës ndërsjellë dhe përdorimi përkatës bashkëpunuese në të cilën i ndihmës profesionale në situata profesionistët bashkëpunojnë të caktuara, paraqesin mënyra me përfaqësuesit e disa ideve të të dëshiruara të veprimit në caktuara dhe me mbështetës në raste të këtilla. Nëse konfliktet/ bashkësinë. kontestet menaxhohen në mënyrë përkatëse, ato jo vetëm që nuk do të shkaktojnë eskalim të armiqësisë dhe të prodhojnë dhunë, por mund të jenë proces i pastrimit dhe lirimit përmes të cilit mund të pastrohen një varg mosmarrëveshjes dhe informacionesh të gabuara. Në këtë mënyrë mund të bëhen Bashkia mundësi për ndryshim dhe krijim të respektit, mirëkuptimit dhe pajtimit. ... BNJVL Organet e Shoqëria nivelit civile qendror Media 3
  • 6. Nëse e shikojmë bashkësinë si sistem, mund të organizatat dhe individët që janë të gatshëm, fitohet perspektivë më e mirë për atë se cilat kanë kapacitet dhe posedojnë shkathtësi lloje të intervenimeve janë përkatëse. për të marrë pjesë në proceset e zgjidhjes së kontesteve apo t’i mbështesin këto procese. Formimi i zyrës/qendrës për mbështetje të lehtësimit të kontesteve ndëretnike paraqet Në sistemin e zgjidhjes së kontesteve bazën e veprimit të këtillë. Kjo qendër do të ndëretnike vend kryesor ka vetëqeverisja bashkëpunojë me grupe për mbështetje (rrjeta lokale. Rreth saj ndërtohet rrjeti i organizatave të lehtësuesve) të cilat formohen në nivel shtetërore dhe joqeveritare dhe individë të lokal nga institucione dhe individë që mund cilët bëhen pjesë e zgjidhjes së konflikteve. të kontribuojnë për zgjidhjen kontruktive Komuna paraqet lidhjen mes qytetarëve dhe të kontesteve. Anëtarët e grupeve për institucioneve që veprojnë në nivel lokal dhe mbështetje janë të përbëra nga institucionet, qendror. Baza e të Trupi dhënave koordinues Informacione Protokoll it Rrj të sim ete të h ë le ike leh e t etn tj r t të ësues te ë leh ve ësh ve nd b e tës / m m st imi bë për nte PËR TA t sht dër ë ko en t etë s Q ARRITUR KËTË 4
  • 7. 2 PSE PROTOKOLL? SI TË NJOHIM? Protokolli duhet të ndihmojë në identifikimin e mënyrave dhe mekanizmave që u rrinë në dispozicion palëve të interesuara për zgjidhjen e kontesteve që kanë dimension ndëretnik. Protokolli duhet të mundësojë që të identifikohen institucionet dhe strukturat që mund të paraqiten si mbështetës në procesin e zgjidhjes së kontesteve dhe procedurat/hapat që duhet të ndërmerren me qëllim të zgjidhjes së kontesteve. ÇFARË TË BËJMË? KUJT T’I DREJTOHEMI? 5
  • 8. 3 Varësisht nga ajo se cilat janë palët në kontestin/konfliktin mund 1 të bëhet dallimi mes konflikteve interpersonale, intergrupore dhe intragrupore. Konfliktet.kontestet interpersonale ndodhin mes individëve (për shembull, mes dy personave, dz fqinjëve, mes dy bashkëshortëve, mes dy kolegëve, etj.), ndërsa ato intergrupore mes grupeve (si për shembull, mes arsimtarëve dhe nxënësve, mes partive politike, mes grupeve të tifozëve, etj.). Konfliktet/ kontestet intragrupore zhvillohen ndërmjet pjesëtarëve të grupeve formale dhe sipas rregullës, i përfshijnë apo reflektohen në të gjithë pjesëtarët e grupit. Konflikte/konteste të tilla ndodhin në kuadër të familjeve, të ekipeve sportive, të organizatave punuese, etj. LLOJE TË Varësisht nga ajo se në çfarë konteksti zhvillohen, kontestet/ 2 konfliktet mund të jenë në familje, në organizatë punuese, në KONTESTEVE DHE arsim, në bashkësinë, etj, por mund të jeni edhe të karakterit ndërnacional. KONFLIKTEVE Në disa konflikte/konteste interpersonale apo intragrupore 3 që zhvillohen në kontekste të ndryshme, palët kundërshtuese mund të jenë pjesëtarë të grupeve të ndryshme ndëretnike. Nëse në kontekstin më të gjerë shoqëror, në mesin e grupeve, pjesëtarët e të cilit janë palë kundërshtuese, ekziston tension, shumë shpesh ndodhë që konfliktet/kontestet e tilla të shndërrohen në ndëretnike. (Mos)Zgjidhja e prolonguar e problemit që e ka inicuar kontestin/konfliktin mund ta ngrisë kontestin/konfliktin në nivel intergrupor si rezultat i përfshirjes së pjesëtarëve plotësues të grupeve ndëretnike si pjesë e palëve të konforntuara. Kështu për shembull, në kontestin/konfliktin në një shkollë dygjuhëshe rreth asaj se cila klasë e para do ta shfrytëzojë sallën e fizkullturës, nëse njëra klasë është më gjuhë mësimore maqedonishte, ndërsa tjetra me gjuhë mësimore shqipe, në vend se kontesti/konflikti të trajtohet si problem i shkaktuar nga resurset e kufizuara, mund të shndërrohet në interndëretnik, në fokusin e të cilit do të jetë problem i asaj se cili grup etnik duhet të ketë prioritet. 6
  • 9. Kontestet/konfliktet ndëretnike Ndonjëherë kontestet/konfliktet 4 5 janë intergrupore – palët mes pjesëtarëve të grupeve kundërshtuese janë grupe me të ndryshme etnike mund të identitet të ndryshëm ndëretnik, ndërlidhen me nevoja/interesa që në mesin e të cilëve ekzsitojnë nuk kanë të bëjnë me përkatësinë dallime në interest/nevojat që etnike, mirëpo vetë kontesti/ janë rezultat i përkatësisë etnike. konflikti perceptohet nga ata vetë I tillë, për shembull mund të jetë apo nga mjedisi si ndëretnik. konflikti/kontesti mes arsimtarëve maqedonas dhe arsimtarëve shqiptarë rreth asaj se në cilën gjuhë do të udhëhiqen këshillat e arsimtarëve në shkollë. 7
  • 10. 4 ÇKA ËSHTË QËNDRA PËR MBËSHTETJE Çfarë ndihme mund të ofrojë TË LEHTËSIMIT QMLKN TË KONTESTEVE NDIHMË INDIREKTE: NDËRETNIKE? ÇKA ËSHTË QËNDRA PËR MBËSHTETJE TË LEHTËSIMIT KONSULTIME TË KONTESTEVE BAZA E TË DHËNAVE NDËRETNIKE? MBËSHTETJA E VAZHDUESHME E RRJETAVE TË LEHTËSUESVE Qendra për mbështetje të NDIHMË DIREKTE lehtësimit të kontesteve INTERNT MBËSHTETJE ndëretnike (më tutje në tekstin – QMLKN) është njësi punuese në kuadër PJESËMARRJE NË LEHTËSIMIN të Institutit për hulumtime sociologjike dhe politike- MONITORIM TË LEHTËSIMIT juridike që duhet t’u ndihmojë bashkësive në KOMUNIKIM ME MEDIA lehtësimin e kontesteve dhe zgjidhjen e konflikteve. KOMUNIKIM ME PJESËMARRËS TË MUNDSHËM NË LEHTËSIMIN 8
  • 11. A E T NDIHMË INDIREKTE: 1 Konsultime – dhënia e mendimit dhe udhëzimeve të palëve të interesuara lidhur me E proceset e lehtësimit dhe zgjidhjes së konflikteve në raste konkrete; 2 Baza e të dhënave – formimi dhe mirëmbajtja e bazës së të dhënave për organizata dhe individë të cilët janë pjesë e rrjetit të lehtësuesve, të mediatorëve dhe gazetarëve, të cilat ? kanë kaluar një stërvitje përkatëse dhe të institucioneve dhe organizatave që mund të shfrytëzohen në procesin e lehtësimit. 3 Mbështetja e vazhdueshme e rrjetave të lehtësuesve – sigurim të edukimit të vazhdueshëm, konsultime, material të nevojshme dhe kontakte; Internt mbështetje – formim dhe mirëmbajtje të faqes së internetit në të cilën do të jenë 4 të arritshme informacione lidhur me rrjetat e lehtësuesve, mediatorëve, organizatave dhe institucioneve lokale dhe qendrore, si dhe publikime dhe dokumente të ndërlidhura me procesin e lehtësimit. NDIHMË DIREKTE: 1 Pjesëmarrje në lehtësimin– përfshirje direkte të ekspertëve nga QMLKN në procesin e lehtësimit; 2 Monitorim të lehtësimit–pranisë së arsimtarëve nga QMLKN me qëllim të garantimit të objektivitetit dhe paanshmërisë në lehtësimin; 3 Komunikim me media – dhënie të mendimit profesional të mediave lidhur me një kontest apo konflikt të caktuar. 4 Komunikim me pjesëmarrës të mundshëm në lehtësimin – vendosje të lidhjes mes palëve të interesuara dhe organizata dhe institucione të nivelit lokal dhe qendror. 9
  • 12. 5 Identifikim i kontestit me dimension etnik Qendër për Subjekte të mbështetje të lehtësimit PROCEDURA1 -KANALE prekura të kontesteve KOORDINUESE DHE ndëretnike KOMUNIKUESE NË RAST TË KONTESTEVE Piramida NDËRETNIKE hiearkike e involvimit Lehtësues të Prezantim në opinion mundshëm në vetë nga bashkësia (informim dhe strukturën raportim) Rreth më Ndihma e gjerë i profesionale- lehtësuesve medijatorët (niveli kombëtar) Piramida hierarkike e involvimit në bashkësinë më të gjerë 1 Shiko Shtojca 2 – parametra të përgjithshëm të procedurave 10
  • 13. Kur ka kontest ndëretnik? Si të njohim një kontest ndëretnik? Kur objekt i kontestit është një çështje e cila prekë së paku dy etnikume (për shembull, përdorim të gjuhës, përdorim të simboleve të bashkësive ndëretnike, zbatim të dispozitave për përfaqësim të drejtë, ...) Kur palë në kontestin janë njerëz të përkatësisë së ndryshme etnike (për shembull, kontest ndërmjet nxënësve të përkatësisë së ndryshme etnike/gjuhësore) jtë dre tpër ershme direkt ndër të drej tes he mjet Përfshirje e përh e pjesëmarrësve tit d e ë k tive Zgjid marrësv el v ni on a je ët sor kre në id ul ve hje e gj të hj cilë idhje et së h Z ë lid m pje ii j tim Zg r N dë Kornizën themelore, në të cilën duhet të zhvillohet procesi i lehtësimit, e përbëjnë Çfarë të pesë parime themelore. bëhet? 11
  • 14. Kontestet më së miri zgjidhen në nivelin në të SHKALLËT E VEPRIMIT: cilin janë krijuar për shkak se kjo do të thotë mundësi që të zgjidhet problemi (burimi) i vërtetë i kontestit dhe të gjenden zgjidhje që 1 u ndihmojnë pjesëmarrësve të drejtpërdrejtë në kontekstin. Zgjidhja e kontesteve duhet të ngritet në nivel më të lartë tek atëherë kur janë shfrytëzuar mundësitë për zgjidhjen e tyre në këtë nivel. Zgjidhja e kontestit duhet të ndodhë ndërmjet atyre që janë drejtpërdrejt të përfshirë në problemin. Vetëm kështu mund të jemi të 2 sigurtë se e adresojmë problemin e vërtetë rreth të cilit është krijuar kontesti dhe se zgjidhja do të ketë efekt të drejtpërdrejtë në bashkësinë. Ngritja e zgjidhjes së kontestit në nivel më të lartë nuk do të thotë se ata të cilët fillimisht 3 janë të involvuar në kontestin ta evitojnë përgjegjësinë për problemin dhe zgjidhjen e lehtësimit të kontesteve/konflikteve ndëretnike tij, gjegjësisht të jenë të izoluar nga gjetja e zgjidhjes. Rrjeti i lehtësuesve / Qendër për mbështetje të Zgjidhje joformale deri në nivelin më të lartë Zgjidhje kreative dhe bashkëpunuese udhëheqës në organizatën/institucionin nënkuptojnë shfrytëzimin e të gjitha veglave 4 që na qëndrojnë në dispozicion, e të cilat nuk janë të ndaluara me ligj. Kreativiteti nuk guxon ta komprimitojë cilësinë e mbështetjes që individëve ua japin përfaqësuesit e bashkësisë. Ndihmë profesionale Zgjidhja e kontesteve duhet të jetë e orientuar Struktura politike drejt ndërtimit të lidhjeve, respektit dhe 5 besimit. Zgjidhja e cila mbështetet në ndarje, izolim apo ekskluzion, zakonisht nuk sjellë dobi afatgjate për bashkësinë dhe i riprodhon kushtet në të cilat është krijuar kontesti/ konflikti origjinal. 12
  • 15. Në procesin e zgjidhjes së kontesteve në mbështetje nga rrjeti i lehtësuesve i cili është bashësinë në dispozicion qëndrojnë disa formuar në kuadër të komunës nga Qendra organe, institucione dhe individë. Çdo kontest për mbështetje të lehtësimit të kontesteve paraqet problem ekskluziv i cili kërkon involvim ndëretnike dhe nga përfaqësuesit e bashkësisë në struktura të ndryshme varësisht nga ajo se më të gjerë (kryetar i bashkësisë lokale, kush është përfshirë në kontestin, ku është këshilltarë të komunës, kryetar komune,...). krijuar kontesti, për çka është kontesti, në cilin Kur kontesti nuk mund të zgjidhet në nivelin nivel të strukturës së bashkësisë. e krijimit të tij (shkollë, bashkësi lokale, njësi punuese) kërkohet mbështetje nga bashkësia dhe nga rrjeti i lehtësuesve të ndërtuar në nivel 1. NIVELI I PARË I ZGJIDHJES SË KONTESTIT të çdo komune. Përfshirja e përfaqësuesve Shkalla e parë e veprimit është joformale dhe të caktuar nga rrjeti i lehtësuesve varet nga përfshinë të gjitha strukturat e bashkësisë/ lënda dhe nga palët e involvuara. Nëse nuk organizatës/institucionit në të cilin është krijuar arrihet zgjidhje të kontestit me përfshirjen kontesti e deri te nivelin më i lartë udhëheqës e partnerëve përkatës nga rrjeti kalohet në i asaj bashkësie/organizate/institucioni. Për nivelin e ardhshëm. shembull, nëse kontesti është shkaktur në kuadër të një shkolle, kjo nënkupton involvimin e nxënësve, arsimtarëve, shërbimin profesional, 3. NIVELI I TRETË I ZGJIDHJES SË KONTESTIT administratën (në krye me drejtorin), prindërit Nëse veprimi joformal nuk jep rezultat mund dhe këshillin e shkollës. të kërkohet ndihmë prej profesionistëve – Është e pëlqyeshme që në nivel të çdo mediatorëve. Në këtë nivel është mirë të organizate paraprakisht të përpilohet plan për përfshihen mediatorë profesionistë nga lista veprim në rast të kontestit/konfliktit. Niveli i për mbështetjen e çdo komune. Me mediatorët parë i zgjidhjes së konfliktit duhet t’i përfshijë vendoset marrëveshje për ndërmjetësim dhe drejtpërdrejt palët e interesuara dhe faktorit të të dyja palët janë të pajtimit që ta pranojnë parë përgjegjës organizativ. ndërmjetësimi. Në kushte të kontestit ndëretnik më e mirë është pjesëmarrja e dy mediatorëve përfaqësues të secilës nga bashkësitë e 2. NIVELI I DYTË I ZGJIDHJES SË KONTESTIT involvuara ndëretnike. Aspekt posaçërisht të rëndësishëm paraqet dimensioni gjinor dhe Informacioni për kontestin/konfliktin mund nevoja për involvimin e grav mediatore apo të përcillet deri te Qendra për mbështetje të përfaqësuesve të grupeve për mbështetje. Nëse lehtësimit të kontesteve ndëretnike me qëllim kontesti nuk mund të zgjidhet me ndërmjetësim të alertimit të hershëm dhe ngritjes së sistemit profesional ai ngritet në nivel më të lartë dhe të gatishmërisë. Në çdo moment të lehtësimit fiton trajtim nacional. të kontestit mund të kërkohet ndihmë/ 13
  • 16. 4. NIVELI I KATËRT I ZGJIDHJES SË KONTESTIT Kur bëhet fjalë për konteste ndëretnike, në këtë nivel në procesin involvohen subjektet politike në nivel nacional, ministri përkatëse, parlamentarë në Kuvendin e Republikës së Maqedonisë, Presidenti i shtetit, mund të japin një input në zgjidhjen e kontestit, gjegjësisht, të kërkohen zgjidhje të përgjithshme që mund të zbatohen edhe në situatën konkrete. Në këtë proces do të grumbullohen të gjitha informacionet relevante për kontekstin në të cilin është krijuar kontesti/konflikti dhe do të identifikohen situatat eventuale të ngjashme në komuna apo rajone tjera. Merren qëndrime që mund të kenë rëndësi më të gjerë dhe eventualisht inicohen ndryshime ligjore. 14
  • 17. 6 6.1 VETËQEVERISJA LOKALE Vetëqeverisja lokal paraqet shkallën e parë në zgjidhjen institucionale të kontesteve dhe shkallën e parë të mbështetjes që mund ta japë bashkësia në këtë proces. Vetëqeverisja lokale paraqet nivelin e dëshiruar për lehtësimin e kontesteve/konflikteve dhe nuk guxon të jetë e anashkaluar në procesin e lehtësimit. Elemente thelbësore të veprimit: 1. Sigurim të informacioneve dhe/ose informacioneve të provuara (nga institucionet kompetente); SUBJEKTE SPECIFIKE NË 2. Sigurim të informacioneve të sakta (informacione nga LEHTËSIMIN2 dëshmitarë, pjesëmarrës...); 3. Kontakt me palët në konfliktin dhe sigurim të komunikimit të mëtejshëm permanent; Epërsitë e involvimit të njësive të vetëqeverisje lokale në 4. Informacione për involvim të mundshëm të individëve ndërmjetësimin: nga organet e vetëqeverisjes lokale në konfliktin dhe neutralizimin e tyre në procesin e zgjidhjes; Interesim për zgjidhjen e konfliktit; 5. Thirrje dhe informim të organeve kompetente; Qasje deri te informatat; 6. Vlerësim të asaj nëse për zvogëlimin e reagimeve Përbërje etnikisht e përzier e trupave që marrin të mundshme te opinioni është më mirë miratimi i vendime; vendimit formal apo vetëm përgjigje për veprim në Kapacitete (financiare, hapësinore, resurse njerëzore, terren; lidhje me institucionet nacionale). 7. Vlerësim i shkallës së informimit dhe involvimit të opinionit; 8. Zgjedhje e institucioneve nga të cilat do të kërkohet bashkëpunim (arsimore, joqeveritare, mediatike, gjyqësore, etj.). Mënyrë precize dhe përgjegjëse e bashkpunimit; 9. Krijimi i kumtesës për opinion; 2 Shiko Shtojca10 – skemë për anticipimin e reagimit të subjekteve të caktuara në procesin e lehtësimit 15
  • 18. 10. Aktivitete plotësuese të cilat do ta qetësonin tensionin e mundshëm në Bashkësia lokale mund të paraqitet në disa opinion (hapje të debateve, tryezave të role: rrumbullakëta, ...); 1. të jetë pjesë e kontestit dhe palës së 11. Ruajtjen e lehtësimit të kontestit/konfliktit interesuar (për shembull, kontest ndërmjet në nivel lokal derisa ekzistojnë kushte që dy apo më shumë komunave); të zgjidhet në këtë nivel. 2. të sigurojë kushte dhe vend të zgjidhjes së kontestit (shfrytëzim të të gjitha kapaciteteve në dispozicion të komunës në funksion të krijimit të kushteve të volitshme për përballje me kontestin); 3. të paraqitet në rolin e mediatorit apo arbitrit neutral (Kryetari i Këshillit të Komunës, Kryetari i Komunës apo ndonjë përfaqësues tjetër i komunës paraqiten në rolin e lehtësuesve të kontestit); 4. të jetë mbështetës i procesit të zgjidhjes së kontestit (me dhënien e informacioneve të nevojshme, konsultimeve, mbështetje e shprehur publikisht, krijim të kushteve të volitshme...). Në rastet kur është përcaktuar nevoja e ndërmjetësimit profesional, komuna mund të sigurojë mbështetje financiare për realizimin e këtij ndërmjetësimi. 5. Të përdoret si kanal drejt ndërmjetësimit më të lartë – ndërmjetësim nacional (kontakte me BNJVL-në, sigurim të komunikimit me parlamentarë të zgjedhur nga komuna apo rajoni konkret, me ministri dhe trupa përkatës parlamentar). 16
  • 19. 6.2 MEDIA Me qëllim të pozicionit të mediave në procesin e lehtësimit të zgjidhjes së kontesteve nevojitet Mediat kanë rol specifik në procesin e vendosje dhe respektim i disa parimeve të caktuara. lehtësimit të kontesteve/konflikteve. 1. Sigurim të informacioneve të sakta (informacione Ata mund të paraqiten si lehtësues apo nga burime të sigurta, dëshmitarë, pjesëmarrës...); si vështirësues të procesit të kontesteve. Ndërlikim i posaçëm i rolit të mediave 2. Sigurim të informacioneve zyrtare (nga institucionet paraqet lidhshmëri të tyre etnike, kompetente); gjegjësisht, gjuha në të cilën shkruhet. 3. Vlerësim i informacioneve (krahasim të Sipas rregullës, mediat e lidhura me një informacioneve zytrtare me ato në terren); bashkësi të caktuar etnike bëhen edhe mbështetës të asaj bashkësie në cilindo 4. Analiza dhe selektim të informacioneve të cilat do kontest me dimension etnik. të prezantohen (vlerësim i asaj që është më pak e dëmshme për eskalimin e konfliktit); 5. Vlerësim i tajmingut të shpalljes; 6. Vlerësim i asaj se da duhet të jetë i theksuar dimensioni etnik i konfliktit; që Sipas definicionit, mediat janë faktor i pakontestueshëm 7. Paraqitje të konfliktit përmes prizmës së dy palëve mund të ndikojë në zgjidhjen e konflikteve ndëretnike. Në të konfrontuara; kushte ideale ato i plotësojnë parakushtet të jenë partnerë 8. Zgjedhje të terminologjisë (evitim të fjalëve të cilat në procesin e lehtësimit: nxisin paragjykime, jotolerancë, fjalor të urrejtjes); nuk janë palë e konfrontuar 9. Përdorim të komenteve personale (zgjedhje të janë të obliguar për objektivitet komenteve dhe analizave të cilat do ta qetësonin tensionin e mundshëm te opinioni); janë të obliguar për pavarësi 10. Përdorim të ilustrimeve (audio, vizuele) të cilat do janë të obliguar për paanshmëri ta qetësonin tensionin e mundshëm te opinioni; 11. Vlerësim të statusit të informacionit (nëse është për qetësimin e konflikteve ndëretnike më mirë që lajmi të jetë qendror apo të vendoset ndërmjet Senzacionalizmi, ndikimet partiake informacioneve tjera); mbi politikën redaktuese, “ngjyra” 12. Vlerësim i gjatësisë dhe zhvillimit të rrëfimit; etnike e mediave dhe ngjashëm janl faktorë negativ të cilët e 13. Lokalizim permanent i konfliktit në nivel lokal. pamundësojnë punën e tyre në pajtim me kornizën e përmendur të definicionit. Me këtë, e vështirësojnë edhe përdorimin e tyre si ndërmjetësues. 17
  • 20. Pjesëmarrësit në lehtësimin 6.3 Roli i OJQ-ve dhe shoqërisë civile më gjerë, në doemos duhet të kenë strategji procesin e lehtësimit/ndërmjetësimit paraprakisht të përpunuar për komunikim me mediat e cila do të Rol të rëndësishëm në procesin e lehtësimit të mundësojë që mediat ta marrin kontesteve me dimension etnik mund të kenë rolin e partnerëve në lehtësimin. strukturat e shoqërisë civile (OJQ-të, shoqata Në strategjinë duhet të definohet: sportive/profesionale/kulturore, sindikata, bashkësi fetare dhe grupe religjioze...). 1. Kush i jep informacionet lidhur Përfshirja e këtyre strukturave në procesin e me një kontest konkret dhe me lehtësimit të kontesteve mund ta lehtësojë procesin e lehtësimit; shpërndarjen e informacioneve, fitimin e mbështetjes 2. Kujt i jepen informacionet nga bashkësia më e gjerë, shfrytëzimin e kapaciteteve (gazetarë të zgjedhur të cilët të bashkësisë në funksion të lehtësimit të kontestit, janë stërvitur të përpunojnë një minimizim të efekteve negative dhe ndërtim të materie të këtij lloji) atmosferës për përballje më të lehtë me një lloj të 3. Ekzistimi i kumtesave të këtillë të kontesteve në të ardhmen. shkruara të cilat prezantohen OJQ-të kanë rol të posaçëm në procesin e lehtësimit në tërësi me qëllim të ofrimit të të kontesteve dhe në aktivitetet e lidhura me informacionit për faktet, evitim ndërmjetësimin. Ato mund të bëhen pjesë e procesit të terminologjisë jopërkatëse dhe mbrojtje të pjesëmarrësve në në çdo moment dhe në çdo nivel varësisht nga kontestin. nevojat dhe dëshirat e pjesëmarrësve direkt në kontestin apo të involvuarit në lehtësimin dhe zgjidhjen e tij. OJQ-të mund të paraqiten në rolin e: 1. Lehtësuesve në kontest/konflikt (veçanërisht në një situatë kur vetë OJQ-ja është multikulturore dhe e reflekton llojllojshmërinë e bashkësisë në të cilën vepron; 2. Mbështetësve të akteve të lehtësimit dhe/ose ndërmjetësimit; 3. Burimit të informacioneve; 4. Palës në kontest/konflikt. 18
  • 21. SHTOJCA 19
  • 22. 1 Termat të cilat përdoren: Dialog : lojtarë kryesorë të cilët komunikojnë me qëllim të arritjes së mirëkuptimit më të mirë dhe identifikimit të punëve, problemeve apo ideve të përbashkëta. Negocimi: proces i drejtpërdrejt i shkëmbimit të informacioneve dhe mendimeve mes lojtarëve kryesorë me qëllim të arritjes së marrëveshjes për shkëmbim të resurseve, vendosje të procedurave apo zgjidhje të kontesteve. Proces i shumëpalësh: proces i negocimit apo dialogut në të cilin marrin pjesë më shumë se dy palë. Zakonisht është më kompleks dhe më i ndërlikuar. Është i dobishëm kur në procesin janë të SHTOJCA involvuara struktura qeveritare dhe joqeveritare. Misioni për zbulimin e fakteve: pala e tretë neutrale thirret për ta hetuar kontestin dhe të shkruaj raport të mbështetur në fakte. Palët në kontestin nuk janë të lidhur për të dhënat dhe mund t’i pranojnë apo t’i injorojnë. Lehtësimi: proces bashkëpunues me të cilin u ndihmohet palëve me pikëpamje të ndryshme që t’i zgjidhin problemet e veta. Nuk bëhen propozime thelbësore, por lehtësuesi siguron procedurë korrekte, i mban gjërat në drejtimin e dëshirua, jep informacione përkatëse. Moment shumë i rëndësishëm është pavarësia dhe paanshmëria e lehtësuesit. Ndërmjetësim: term gjenerik për të gjitha aktivitetet të cilat nënkuptojnë tentime të palës së tretë për t’u ndihmuar palëve në kontest që të gjejnë zgjidhje dhe t’i zgjidhin dallimet pa dhunë. Nënkupton arritjen e pajtueshmërisë (marrëveshjes) formale. Arbitrazhi: proces në të cilin palët e kontestit i nënshtrohen një forme të caktuar të autoritetit i cili merr aktvendim apo ofron zgjidhje. Kjo është obliguese dhe nënkupton përdorimin e argumenteve juridike. 20
  • 23. 2 Parametra të përgjithshme të procedurës KUR NDËRMJETËSOHET Kur ekzsiton konflikt ndërmjet dy apo më shumë palëve, ndërsa palët nuk kanë arritur që ta zgjidhin vetë, ekziston bazë për fillimin e ndërmjetësimit. Duke marrë parasysh faktin se ndërmjetësimi është proces vullnetar në të cilin një person i tretë në rolin e ndërmjetësuesi u ndihmon palëve që vetë të gjejnë zgjidhje që i kënaq interesat/nevojat e tyre, ndërmjetësimi është i mundshëm nëse janë plotësuar kushtet vijuese: SHTOJCA ƒƒ Palët e prekura vullnetarisht i qasen procesit – palët duan që të zgjidhet konflikti/kontesti dhe kërkojnë ndihmë nga një person i tretë; ƒƒ Ndërmjetësuesi është i pavarur – nuk është i prekur nga konflikti/kontesti dhe nga rezultatet e tij; ƒƒ Të dyja palët e perceptojnë ndërmjetësuesin si të paanshëm gjatë tërë procesit (si dikush që nuk qëndron nw njwrwn apo anwn tjetwr); ƒƒ Palwt e prekura japim maksimumin nga vetvetja për të gjetur zgjidhje. Sfida të ndërmjetësimit Madje edhe kur janë plotësuar të gjitha kushtet e përmendura më parë, ndërmjetlsimi mund të jetë i vështirësuar nga faktorë më të ndryshëm, në mesin e të cilëve janë si vijon: 1. Постои можност страните да ги искривуваат информациите Ekziston mundësia që palët t’i shtrembërojnë informacionet që i japin. Këtë mund ta bëjnë në mënyrë të vetëdijshme apo të pavetëdijshme, veçanërisht në fazën fillestare të procesit. Qëllimi i sjelljes së këtillë të palëve është që të paraqiten në një dritë të dëshiruar sociale, në tentim që sa më shumë 21
  • 24. të jetë e mundshme ta “përvetësojnë” të renditen në atë mënyrë që të mos e ndërmjetësuesin në anën e vet. rrezikojnë përjetimin e ndërmjetësuesit si neutral. Në çfarëdo tryeze që të ulet derisa 2. Nëse ekziston asimetri e dukshme apo e bisedohet (e rrumbullakët, trekëndëshe apo fshehur në fuqinë e palëve, ndërmjetësuesi katërkëndëshe), ndërmjetësuesi duhet të ka detyrë shtesë për ta neutralizuar dallimin. jetë i pozicionuar ndërmjet dy palëve dhe Kjo wshtw e domosdoshme me qëllim që në distancë të njëjtë nga të dyja palët, në palët në kontestin/konfliktin të mund të mënyrën që siguron kontakt vizuel me palët ndjejne se procesi është korrekt. Dallimet në dhe ndërmjet palëve. Është me rëndësi që fuqi shumë shpesh janë arsyeja themelore edhe karriget të jenë komode në mënyrë për shkak të cilës palët mund ta zgjidhin vet të njëjtë që të mos ndodhë që ato të jenë konfliktin, ndaj duhet të kërkojnë ndihmë shenjë e fuqisë më të madhe/ më të vogël të nga personi i tretë. Shembull tipik për një palëve të prekura dhe/ose mediatorit. situatë të tillë janë konfliktet që paraqiten ndërmjet arsimtarëve dhe nxënësve. 5. Nuk është njëjtë nëse në kontekstin më të gjerë ndodhin gjëra që mund të ndikojnë 3. Mund të ndodhë që vetitë e ndërmjetësuesit mbi procesin, ndërsa janë jashtë kontrollit të përputhen me ndonjë veti relevante e të mediatorëve apo palëve. Kjo është njërës nga palët dhe ta bëjnë që të duket veçanërisht problem kur ndërmjetësimi më anues ndaj asaj pale. Në situata të tilla zgjatë një kohë më të gjatë (disa ditë). ndërmjetësuesi duhet të investojë energji Për shembull, mund të ndodhë, gjatë plotësuese jo vetëm për ta ruajtur imazhin ndërmjetësimit të konfliktit interndëretnik, e neutralitetit, por edhe të pamundësojë që mediat të informojnë se në ndonjë rajon ngjashmëria e vetive ta bëjnë më empatim të vendit ka ardhur deri në protesta të ndaj njërës palë. Kështu për shembull, dhunshme të njërës nga grupet ndëretnike. kur në një kontest rreth kujdestarisë Në një situatë të këtillë, ndërmjetësuesit do ndërmjetësuesi është burrë, ekziston rreziku t’i duhet energji plotësuese për t’u përballur që ai më shumë të identifikohet me babanë me perceptimet e krijuara negative që mund dhe/ose të jetë i perceptuar si anues në të reflektohen mbi dinamikën dhe epilogun bazë të gjinisë. e ndërmjetësimit. 4. Nëse nuk sigurohen kushte përkatëse fizike në hapësirën në të cilën zhvillohet ndërmjetësimi, mund të prishet tërë procesi. Duhet marrë parasysh që hapësira të jetë e siguruar nga ndërhyrja e personave tjerë dhe të mos ketë shenja që mund ta tërheqin vëmendjen nga procesi (si për shembull, zilja e telefonit). Vendet për ulje duhet 22
  • 25. SUBJEKTE NË NDËRMJETËSIMIN Sipas rregullës, ndërmjetësimin e drejton një ndërmjetësues. Kur palët në konfliktet/ Kur konflikti/kontesti është i natyrës kontestet paraqesin pjesëtarë të grupeve interpersonale, vetë individët të cilët i ndëretnike në mesin e të cilave ekzistojnë përfaqësojnë palët e konfrontuara janë tensione, për shkak të cilave konflikti/ subjekte në ndërmjetësimin. Me përjashtim, kontesti nga intrapersonal mund të kalojë palët mund t’i legjitimojnë përfaqësuesit në intra/intergrupor, rekomandohet që e vetë, të cilët do të marrin pjesë në ndërmjetësimin ta drejtojë ose një pjesëtar ndërmjetësimin në vend të tyre. i një bashkësie tjetër etnike që përjetohet si Kur bëhet fjalë për konflikte intergrupore, neutral, ose dy ndërmjetësues, nga një prej është logjike që grupet si tërësi nuk mund secilës bashkësi etnike. të sillen në ndërmjetësim. Atëherë, si ROLI I NDËRMJETËSUESIT subjekte në ndërmjetësimin paraqiten përfaqësues të deleguar të grupeve si palë Ndërmjetësuesi është përgjegjës për të konfrontuara. Me këtë rast, secila palë udhëheqjen e procesit të ndërmjetësimit. Ai/ në konfliktin/kontestin mund të zgjedhë ajo duhet të ketë kontroll të plotë gjatë tërë të jetë i prezantuar nga një ose më shumë rrjedhës së ndërmjetësimit. Nga ai pritet që persona, por personat e deleguar duhet të ta lehtësojë procesin në atë mënyrë që do të jenë të përfshirë në procesin përderisa ai nuk siguroj: mbaron. ƒƒ atmosferë të sigurtë për udhëheqjen e Vetë pala apo personi që e prezanton duhet procesit; të ketë mundësinë për të marrë vendime dhe ƒƒ komunikim me/ndërmjet palëve të bazuar t’u përgjigjet pyetjeve. Persona tjerë mund të në parimin e respektit të ndërsjellë. jenë të pranishëm vetëm nëse këtë e lejojnë të dyja palët në kontestin/konfliktin. Leje Ndërmjetësuesi duhet të jetë ndërmjetësues e këtillë kërkohet madje edhe për persona i pavarur, e jo përfaqësues i ndonjërës nga teknikë dhe për ekspertë (juristë, psikologë, palët në konfliktin/kontestin. Për këto arsye, etj.). ndërmjetësuesi nuk guxon: Me atë që janë theksuar si palë në ƒƒ të detyrojë asnjërën nga palët që të kyçet në ndërmjetësimin, gjegjësisht si përfaqsues negociatat; të palëve, këto subjekte kanë autoritet të ƒƒ të detyrojë ndonjërën nga palët që të plotë për të kërkuar zgjidhje dhe të japin pranojë zgjidhje që nuk e konsideron pajtueshmëri, përveç nëse nuk shprehen përkatëse; ndryshe. ƒƒ të marrë vendime në emër të njërës apo të dyja palëve në konfliktin/kontestin. 23
  • 26. INICIM TË NDËRMJETËSIMIT gjatë tërë kohës derisa zgjatë procesi. Elemente DHE PËRCAKTIM TË NDËRMJETËSUESIT të fjalimit hyrës janë prezantimi, sqarimi i rolit të mediatorit, sqarimi i rrjedhës së procesit Ndërmjetësimin mund ta inicojë cilado dhe theksimi i rregullave të sjelljes gjatë nga palët në konfliktin/kontestin përmes ndërmjetësimit. kërkesës me shkrim deri te pala tjetër. Nëse edhe pala tjetër pajtohet në formë të shkruar, fillohet me kërkimin e ndërmjetësuesit. 2. Përcaktimi i çështjeve kontestuese Ndërmjetësuesin mund ta zgjedhin palët në Në këtë fazë dëgjohet secila palë në mënyrë konfliktin apo t’u emërohet nga institucioni të individuale me qëllim që të fitojë sa është cilit i drejtohen. Me këtë rast është shumë e e mundshme më shumë informacione për rëndësishme që si ndërmjetësues të zgjedhet kontestin/konfliktin nga perspektiva e palëve një person që nuk ka interes personal të kundërshtuese. Sipas nevojës, mediatori ndërlidhur me konfliktin/kontestin. Pritet që mund të caktojë edhe takime më vete me ndërmjetësuesi i zgjedhur të zotohet se nuk ndonjërën nga palët. Nëse identifikohen më duhet të ketë kontakte personale me palët shumë çështje kontestuese, ato radhiten sipas e konfrontuara përderisa zgjatë procesi i prioritetet dhe zgjidhen një nga një. ndërmjetësimit. 3. Kërkim i zgjidhjeve Nëse ka edhe të tjerë që janë të prekur nga epilogu i kontestit/konfliktit (individë ose Mediatori i nxitë palët që të përmendin institucione/organizata), mund të përfshihen zgjidhje të mundshme të konfliktit, duke në ndërmjetësimin me ftesë të njërës palë e pamundësuar vlerësimin e tyre. Vetëm nëse palët nuk arrijnë të prodhojnë zgjidhje apo të ndërmjetësuesit, por me pahtueshmëri konstruktive, mediatori mund të ofrojë ide të të të dyja palëve. veta. 4. Arritje e pajtueshmërisë REALIZIM I NDËRMJETËSIMIT Mediatori u ndihmon palëve që t’i vlerësojnë (FAZA TË NDËRMJETËSIMIT) zgjidhjet e mundshme dhe ta zgjedhin atë që e Ndërmjetësimi zhvillohet në katër faza të konsiderojnë si më të mirë (i plotëson nevojat/ njëpasnjëshme: interesat e të dyja palëve). Rekomandohet që zgjidhja e zgjedhur rreth së cilës janë pajtuar 1. Krijim të klimës për ndërmjetësim palët në konfliktin/kontestin, të konfirmohet me marrëveshje të shkruar mes tyre. Negocimi fillon me fjalim hyrës që duhet të vendosë klimë të besimit dhe bashkëpunimit 24
  • 27. MARRËVESHJE do të ndjehet jo mjaft kompetent në një situatë konkrete. Mediatori nuk ka mandat që t’ua imponojë palëve zgjidhjen e kontestit/konfliktit, ƒƒ besueshmëria ndonëse është i obliguar t’u ndihmojë që të arrijnë pajtueshmëri rreth zgjidhjes. Ndërmjetësimi është proces i cili zhvillohet Zakonisht është arritur pajtueshmëri që të ndërmjet palëve të cilat marrin pjesë në të. vendoset në formë të shkruar, në formë të Kjo do të thotë se gjithçka që ndodhë gjatë marrëveshjes, e cila mundet, por nuk është ndërmjetësimit doemos duhet “të mbetet e thënë të ketë karakter obligues juridik. Kur aty” – as mediatori, as palët e konfrontuara marrëveshja ka karakter obligues juridik, nuk guxojnë të flasin për atë që është thënë rekomandohet që të merren parasysh edhe gjatë ndërmjetësimit. Kur mediatori takohet implikimet juridike nga zgjidhja, duke marrë me njërën nga palët në takim të ndarë parasysh faktin se zgjidhja e arritur me veçanërisht duhet të ketë kujdes që të mos ndërmjetësim mund t’i ndryshojë të drejtat bartë informacione për të cilat nuk ka marrë ligjore të palëve. Nëse mediatori konsideron pajtueshmëri eksplicite nga pala tjetër. se pajtueshmëria e arritur bie ndesh me Vëmendje të posaçme duhet t’i kushtohet rregullat ligjore apo është e pamundshme të vërejtjeve të shkruara, të cilat duhet të ruhen zbatohet, duhet t’u rekomandojë palëve që në vend të sigurt gjatë ndërmjetësimit, të kërkojnë ndihmë të pavarur juridike. ndërsa të asgjësohen pas përfundimit të tij. ƒƒ paanshmëria PARIME ETIKE GJATË ZBATIMIT TË NDËRMJETËSIMIT Parime kryesore etike të cilave duhet t’u Paanshmëria e ndërmjetësuesit shihet në përmbahet mediatori janë: neutralitetin e tij. Kjo do të thotë se në asnjë ƒƒ kompetentshmëria moment të ndërmjetësimit, mediatori nuk guxon të marrë asnjë anë, sado që t’i duket se njëra nga palët ka të drejtë ose se është më Për të qenë mediator, duhet të posedohen pak e fuqishme. shkathtësi dhe njohuri përkatëse të përvetësuara përmes stërvitjeve ƒƒ mosshkaktimi i dëmit dhe praktikës së supervizuar. Parimi i kompetentshmërisë parashikon mbindërtim Mediatori është i obliguar të punojë në të vazhdueshëm të mëvetësishëm përkundër interes të mirëqenies së të dyja palëve në kompetentshmërisë së përvetësuar në këtë konfliktin/kontestin. Kjo do të thotë se duhet mënyrë. Përveç kësaj, mediatori ka obligim të ketë kujdes që të mos u shkaktojë dëm, moral që të tërhiqet nga ndërmjetësimi nëse gjegjësisht të mos u lejojë që t’i shkaktojnë 25
  • 28. dëm njëri-tjetrit apo vetvetes. Me këtë rast, Parimet etike që kanë të bëjnë me procesin duhet marrë parasysh se dëmi mund të jetë i përcaktohen dhe mirëmbahen përmes natyrës psiqike, fizike apo materiale. rregullave të sjelljes që i imponon mediatori ƒƒ pavarësia në fazën e parë të ndërmjetësimit, ndërsa palët janë të obliguara t’i pranojnë dhe Ky parim kërkon nga mediatori të respektojnë. Ato rregulla në mënyrë tipike pamundësojë që ndonjë (individ, grup, përfshijnë: përcaktim të diskrecionit, respekt institucion, etj.) të ndikojë mbi procesin dhe të ndërsjellë (mossulmim, mosofendim, epilogun e ndërmjetësimit. dëgjim i rrëfimit etj.), pjesëmarrje aktive, ƒƒ përkushtimi dhënie e të dhënave, etj. Parimet etike që kanë të bëjnë me zgjedhjen e zgjidhjes më të mirë të konfliktit/kontestit Ky parim ka të bëjë me kërkesën e mediatorit detyrojnë që t’i kushtohet kujdes asaj se sa gjithmonë të punojë duke dhënë gjithçka është zgjidhja e drejtë dhe realiste. nga vetja në interes të sigurimit të zgjidhjes, sa është e mundshme më shpejtë dhe në mënyrë cilësore. 26 26
  • 29. 3 SKEMËL PËR KOMUNIKIMIN E MUNDSHËM NË KUSHTE TË KONTESTIT NË SHKOLLË: Komunikim në situatë të kontestit ndëretnik në shkollë Shkollë Palë të interesuara Institucion sipas radhitjes Struktura për Ngritje të vetëdijes së fjalimit mbështetje dhe informim të (kush mund të inicojë opinionit Palë të mundshme të kontestit ndërmjetësim) nxënës nxënës Shërbim profesional në Qendër për SHTOJCA shkollë mbështetje arsimtarë arsimtarë të lehtësimit administratë administratë të kontesteve ndëretnike prindër prindër OSE Drejtor i shkollës OJQ kombinime (për shembull, arsimtarë dhe administratë në njërën anë dhe prindër dhe nxënës në anën tjetër) Komision për marrëdhënie Shoqata profesionale Deklaratë për media mes bashkësive (arsimtarë, prindër) Këshill i Komunës Qendër për punë Intervistë apo debat sociale Kryetar i Komunës BNJVL Diskutim në internet Mediator profesional Diskutime në shkolla tjera Komitet për marrëdhënie ndëretnike Në çdo moment nëse ka elemente të veprës penale - polici 27
  • 30. 4 SKEMË PËR PËRPUNIMIN E PLANIT PËR VEPRIM NË RAST TË KONTESTIT/ KONFLIKTIT ME DIMENSION ETNIK. SHTOJCA Përcaktimi i kontestit/ Identifikim i subjekteve që Identifikim i piramidës Identifikim i lehtësuesve konfliktit me mund të jenë të prekura hierarkike të involvimit të të mundshëm nga dimension etnik; me konfliktin apo të subjekteve në zgjidhjen bashkësia; involvuara në konfliktin; e kontestit në kuadër të strukturës në të cilën është krijuar; 1 2 3 4 Identifikim i Përcaktim i momentit Përcaktim i momentit Identifikim i mënyrave piramidës hierarkike të nevojës për ndihmë të zgjerimit të rrethit të komunikimit me të involvimit në profesionale të të lehtësuesve në nivel mediat (moment dhe bashkësinë më të 5 mediatorëve; 6 nacional; 7 mënyrë e informimit). 8 gjerë; 5 6 7 8 28
  • 31. 5 SHTOJCA Emri dhe mbiemri Lulzim Mehmeti RRJETA TË LEHTËSUESVE SIPAS KOMUNAVE organizata/institucioni ShMK „Sande Sterjoski ” Bashkia Kërçovë telefoni 070/328 003 e -mail lulzimmehmedi@yahoo.com Rahim Pinjolli ShMK „Sande Sterjoski ” Kërçovë 070/223-134 hejmi63@yahoo.com Teuta Zenku ShM “Drita” Kërçovë 070/571 588 teuta_zenku@yahoo.com Izabela Pejoska ShMK „Mirko Mileski” Kërçovë 078/481 947 izabelapejoska@yahoo.com Elizabeta Sajkoska ShMK „Mirko Mileski” Kërçovë 071/907 400 elizabetasaj@yahoo.com Mirlinda Ballazhi ShM „Drita” Kërçovë 071/691 272 bu-terfly@hotmail.com Gordana Koleska ShF d-r Vlado Polezinoski Kërçovë 078/663-692 gkoleska@yahoo.com Slavica Bureska ShF d-r Vlado Polezinoski Kërçovë 078/310-157 slavica_bureska@yahoo.com Ismet Balazhi CRZ -OJQ Kërçovë 070/586 142 temsi20@yahoo.com Arben Ristemi CRZ – OJQ Kërçovë 070/423 205 aristemi@gmail.com Mladen Vancoski kha BIser -OJQ Kërçovë 070/280 717 mladen.vancoski@yahoo.com Jovce Trajanoski Prerodba -OJQ Kërçovë 078/560 547 trajanoski@gmail.com Emin Mamudoski Prerodba -OJQ Kërçovë 070/691 913 ro.nvo.prerodba@t-home.mk Zenel Zulbeari Association of the Blind People -OJQ Kërçovë 070/223 356 neli223@yahoo.com 29
  • 32. Emri dhe mbiemri organizata/institucioni Bashkia telefoni e -mail Seada Rashmani Association of the Blind People (volunteer) -OJQ Kërçovë 071/900 984 neli223@yahoo.com Kosta Galimanoski CMSRC Cekor -OJQ Kërçovë 070/827 627 galimanoski@yahoo.com Hristijan Stojanoski ROMA -OJQ Kërçovë 076/476-623 kiko_skic@hotmail.com Elvis Redzeposki ROMA -OJQ Kërçovë 071/845-153 eki-x@hotmail.com Mide Nexhipi Shoqata e gruas shqiptare -OJQ Kërçovë 076/424 471 midenexhipi@yahoo.com Stojce Smileski KOMZ Kërçovë 071/221 365 familijasmileski@gmail.com Suzana Tasevska Anëtar i Këshillit Kërçovë 078/301 915 suze.tasevska@gmail.com Sonja Kocoska Koordinatire e Komitetit për mundësi të barabarta Kërçovë 075/212 529 sonjakochoska@yahoo.com Marin Vojneski m.z. Gorica Kërçovë 071/360 021 no Cane Gorgioski m.z. Gorica Kërçovë 078/630 429 gjorgjioskicane@yahoo.com Hasan Lena Z.v president i m.z. Pashino Kërçovë 070/223 121 no Yllka Dervuishi ShMK „Niko Nestor” Strugë Strugë 070/482 153 yllkanice@hotmail.com Jehona Dauti ShMK „Niko Nestor” Strugë Strugë 071/618 556 jehonadauti@hotmail.com Irena Doncevska ShMK „Niko Nestor” Strugë Strugë 072/242 067 idoncevska30@hotmail.com Vasil Maksimoski ShMK „Niko Nestor” Strugë Strugë 071/390 917 sounikonestor@gmail.com Jasmina Markoska ShMK „Niko Nestor” Strugë Strugë 070/212 855 sounikonestor@gmail.com Natasa Trajkoska ShF „Straso Pindzur” Vevcani Strugë 070/352-772 natalytrajkoska@yahoo.com Kimete Beqiri ShMK „Niko Nestor” Strugë Strugë 070/768 418 katia.bug@hotmail.com Mustafa Kaligi SHFK “Bashkimi” Oktise Strugë 070/347 216 m.kalici@yahoo.com Daniela Zatarakoska ShMK „Niko Nestor” Strugë Strugë 071/245 966 dani_zatarakoska@yahoo.com Loreta Matovska ShF „Braka Miladinovci” Strugë 071/543 198 loreta_matovska@yahoo.com Ruzdi Smajloski President i m.z. Boroec Strugë 070/635 045 smajloski-ruzdi@hotmail.com Dragica Popovska President i m.z. Mislesevo Strugë 070/536-592 ezerka.struga@yahoo.com Sheriat Arsllami m.z. Bogojci, Toska, Lakajca Strugë 070/838 410 arsllanycompany@gmail.com Abdulakadri Shej m.z. Velesta Strugë 070/515-312 islam_66al@hotmail.com Urim Kaba Vizian Vel -OJQ Strugë 070/394 663 urimkaba@yahoo.com Naum Dunoski zk „Punte” Strugaë- OJQ Strugë 071/385 296 ndunoski@yahoo.com Marijana Pipileva LDA -NGO Strugë 077/944 004 marijanamk@yahoo.com 30
  • 33. Emri dhe mbiemri organizata/institucioni Bashkia telefoni e -mail Dijana Pejcinoska FORUM ZFD -OJQ Strugë 070/762 128 dijana_pejcinoska@yahoo.com Serif Ajradinoski Rumelija -OJQ Strugë 070/347 232 a.serif59@hotmail.com Mate Gogoski EZ „Enhalon” -OJQ Strugë 075/362 245 enhalon1990@yahoo.com Katerina Stojanovska idividual Strugë 078/234 698 katerinastojanovska5@yahoo.com Majlinda Miftari idividual Strugë 072/531 537 majlinda.miftari@gmail.com Ymrije Hoxha idividual Strugë 070/804 002 ymrije_h@hotmail.com Slobodan Novkovic KOMZ Strugë 071/349-675 s.novkovic@hotmail.com Hanife limani ShF Naim Frasheri Kumanovë 070/480-010 aurrela_15@live.com Demir Shabani ICZ -K -OJQ Kumanovë 070/645-669 demir_shabani@yahoo.com Lindita Rexhepi CID -OJQ Kumanovë 070/350 173 lindita@cid.mk Lidija Ilijevska Majka -OJQ Kumanovë 075/702-446 lidija63@hotmail.com Kristijan Gorgijevski OJQ Kumanovë 078/211-308 kristijan_gorgieski@yahoo.com Sefedin Zymberi  OJQ Kumanovë 078/643-218  rrufeja20_ku@live.com  Feat Kamberovski Arka OJQ Kumanovë 078/319-600 fkamberovski@hotmail.com Keti Doncevska Ilic Pro Arte -OJQ Kumanovë 070/822-138 doncevskailik@yahoo.com Zivka Hristovska The Circle of Serbian Sister -OJQ Kumanovë 075/301-897 kss_ku@yahoo.com Miki Tairi KOMZ Kumanovë 071/696-937 mikitairi@hotmail.com Muarem Kazimovski KOMZ Kumanovë 076/904-158 muarem.kazimovski@yahoo.com Violeta Bogdanovska SVR Kumanovë 070/325-749 violeta_bogdanovska@moi.gov.mk Naser Veseli Zv. Avokat i popullit Kumanovë 070/226 573 nveseli@ombudsman.mk Zoran Jordanovski SVR Kumanovë 070/258 833 zjordanovski2000@yahoo.com Krume Jovanovski m.z. Pero Cico Kumanovë 070/900-952 no Solidar Sulejmani MPPS Shkup 070/560-968 solidarsulejmani@gmail.com Zarko Stanimirovik Mistria e kulturës Shkup 071/719-793 zharkostanimirovikj@yahoo.com 31
  • 34. 6 KONTAKT ME QENDRËN PËR MBËSHTETJE TË LEHTËSIMIT TË KONTESTEVE NDËRETNIKE (QMLKN) Qendra për mbështetje të lehtësimit të kontesteve ndëretnike (QMLKN) gjendet në hapësirat e UKIM Institut për hulumtime sociologjike dhe politike-juridike – Shkup në bulevardin “Partizanski odredi” bb, tel 3061-119 lok. 101 Persona për kontakt mr. Dijana Stojanoviq Gjorgjeviq, tel. 070/699-148, e-mail: stojanovic@isppi.ukim.edu.mk SHTOJCA 32
  • 35. 7 SHTOJCA LISTA E MEDIATORËVE QË KANË KALUAR STËRVITJEN PËR NDËRMJETËSIM NË KONTESTE/ KONFLIKTE ME DIMENSION ETNIK Emri dhe mbiemri organizata/institucioni/profesioni Bashkia telefoni e -mail Lidija Mihajlovska Drejtoresh e ShF Nace Bugjoni Kumanovë 078/478-400 lidijamihajlovska@yahoo.com Asie Pasholli CSR Shkup Kërçovë 070/880 019 asiepasholli@hotmail.com Atina Murgasanska medijator Kumanovë 070/628 555 atinaa2004@yahoo.com Arse Petreski PhD Shkup 070/702-133 dr_arse_petreski@yahoo.com Filjana Koka Gazetare -MTV Shkup 070/221-697 filjanakoka@yahoo.com Zoran Petkovikj Bakli Avokat Shkup 070/685-130 zoran_petkovic@yahoo.com Lence Velichkovska Mistria e drejtësis Shkup 070/801-680 lvelickovska@mjustice.gov.mk Elizabeta Spiroska Asitente në Universitetin Evropian Shkup 070/391-357 e.spiroska979@gmail.com Jane Petrovski Edukatorë Shkup 071/373-304 ptrjanne@yahoo.com Mirjana Mandiq Oda e medijatorëve hamber Shkup 070/268-025 mirjana.mandic@gmail.com Zorka Zlatanovic BA në teknologji Shkup 071/218-527 zorka_zlatanovic@yahoo.com Latif Shabani Avokat Tetovë 071/224-171 latif_54@live.com Irena Cvetkovska Avokat Kumanovë 075/994-444 irenacvetkovska@yahoo.com 33
  • 36. Divna Jankova ShF Nace Bugjoni Kumanovë 070/380-381 doverbaku@hotmail.com Vasil Ristevski MA i shkencave sociale Ohër 075/261-126 imperator_ohrid@yahoo.com Miroslav Stojanov ShF Gorgi Naumov Manastir 075/570-100 miroslav_stojanov@yahoo.com Venko Kalacoski Avokat Ohër 070/391-501 venkokalacoski@yahoo.com Gordana Atanasova MA e shkencave sociale Ohër 075/468-549 gatanasova2007@yahoo.com Predrag Usovic Avokat Ohër 075/261-128 predrag_oh@yahoo.com Slavica Karanicic Biologe Kumanovë 075/368-073 karanikik_slavica@yahoo.com Rozetka Vlahovic MA i shkencave sociale Shkup 070/393-446 arozy71@hotmail.com Trendafilka Sandeva Avokat Shkup 075/269-492 trendafilkas@yahoo.com Zoran Vucev PhD Shkup 075/402-571 zoranvucev@t-home.mk Savetka Dimoska Avokat Shkup 070/234-717 savedim@yahoo.com 34
  • 37. 8 SHABLLON PËR MARRËVESHJE PËR MEDIJACION Marrëveshje për pranimin e procedurës për ndërmjetësim (Në procedurë për zgjidhjen e konflikteve ndëretnike) SHTOJCA Ndërmjetësues: Lënda: Palë në kontestin: Vlera e kontestit: Në pajtim me nenin.1 paragrafi 4 dhe nenin 5 dhe nenin 13, paragrafi 1 të Ligjit për ndërmjetësim, e lidhur me Ligjin për marrëdhënie obligative, me këtë marrëveshje palët i përcaktojnë kushtet në të cilat do të drejtohet procedura ndaj për këtë arsye: 1. Palët vullnetarisht, me vullnetin e tyre të lirë pranojnë ndërmjetësimin si mënyrë e zgjidhjes së kësaj lënde në pajtim me interesat e tyre. 2. Palët me marrëveshje pranojnë se në procedurën për ndërmjetësim do të veprojnë me vetëdije dhe sinqerisht duke u përpjekur që të arrijnë zgjidhje të përbashkët të pranueshme. 3. Kjo marrëveshje i obligon palët dhe të gjithë të pranishmit në besueshmëri lidhur me procesin dhe informacionet e parashtruara gjatë procedurës. 4. Me qëllim të zgjidhjes së kontestit është e domosdoshme që të gjitha faktet relevante t’i bëhen të ditura ndërmjetësuesit. Për shkak të kësaj, gjykata ia dorëzon ndërmjetësuesit lëndën nr. ___________________ 35
  • 38. 5. Ndërmjetësuesi është lehtësues i cili u ndihmon në mënyrë neutrale të dyja palëve në përpjekjet e tyre për arritjen e marrëveshjes ndaj për këtë arsye: а. Palët në pajtim me nenin 1 paragrafi 5 të Ligjit për ndërmjetësim, e lidhur me nenin 18 paragrafi 1 si dhe nenin 22 paragrafi 1 të ligjit të njëjtë, u morën vesh që ta autorizojnë ndërmjetësuesin që në çfarëdo kohe gjatë procedurës të parashtrojë PROPOZIME të veta me të cilat do të zgjidhet kontesti. b. Njëherësh, palët të kërkojnë nga ndërmjetësuesi atëherë kur ai do të vlerësojë se janë pjekur kushtet për përpilimin e MARRËVESHJES, të njëjtën edhe ta përpilojë. 6. Kur gjatë procedurës ndërmjetësuesi vlerëson se nevojitet, për shkak të zhvillimit më të mirë të kontestit, mund të zhvillojë bisedime të ndara me secilën nga palët dhe të autorizuarit e tyre (përfaqësues ligjor). 7. Palët obligohen ndërmjet vete dhe ndaj ndërmjetësuesit të: : а. përmbahen nga aktivitetet apo veprimet të cilat mund te cenojnë apo të shkaktojnë vështirësi në procesin e ndërmjetësimit. б. të dëgjohen mes vete, të mos ndëpriten në parashtrimin e argumenteve dhe të propozojnë kërkesa për zgjidhjen e kontestit. 8. Secila palë apo ndërmjetësues mund ta ndërpresë ndërmjetësimin në çfarëdo kohë të udhëheqjes së procedurës për ndërmjetësim dhe në afat ligjor ta informojnë gjykatën për të njëjtën. 9. Palët u pajtuan se lidhur me këtë procedurë në asnjë rast nuk do ta thërrasin ndërmjetësuesin si dëshmitar në çfarëdo procedurë gjyqësore apo jashtgjyqësore. 10. Në pajtim me nenin 24 dhe nenin 25 paragrafi 1 të Ligjit për ndërmjetësim me tarifën për çmimin dhe kompensimin për shpenzimet e ndërmjetësuesit, palët u pajtuan para fillimit të procedurës për ndërmjetësim të deponojnë AVANS për shpenzimet e procedurës në vlerë prej __________________ denarësh, si dhe të paguajnë __________ denarë si shpenzime për evidentimin e lëndës. Marrëveshja për pranimin e ndërmjetësimit është vendosur me datën ___________ në Shkup. Pala А Pala Б _______________ _______________ I autorizuar – emri dhe mbiemri I autorizuar – emri dhe mbiemri Ndërmjetësues _________________________ 36