2. Sağlık İnsangücü
Giriş
Tanımı, Önemi
Gerekçesi
Sağlık İnsangücü
Planlaması
Başvurulan Yöntem ve
Yaklaşımlar
Kullanılan Ölçütler
Aşamaları
Başarısızlığın Nedenleri
Dikkat Edilecek Noktalar
İşbirliği Yapılacak
Kuruluşlar
Sağlık İnsangücü
Dünya’da Durum
(2006 WHO kayıtlarına göre)
3. Giriş;
Devletlerin en önemli görevlerinden biri toplumun sağlıklı bir
ortam içerisinde yaşamasını sağlamak,
Sağlık yaşam düzeyini yükseltmek ve bunun için gerekli
altyapıyı oluşturmaktır.
Etkili bir sağlık hizmeti sunabilmek için uygun fiziki mekanlara,
Yeterli araç ve gerece ihtiyaç olmakla birlikte,
Bu hizmetlerin sunumunda temel unsur insandır.
Sağlık hizmetlerinin toplumun değişen ihtiyaçlarına göre
sürdürülebilmesinde en önemli güç insan gücüdür.
İnsan gücü tarihin her döneminde yapılan işin temel unsuru
ve belirleyicisi olmuştur.
4. Tanımı, Önemi;
Sağlık insangücü “kamu ya da özel tüm sağlık kesiminde
toplumun ihtiyaç duyduğu sağlık hizmetini üreten personelin
tamamı”na verilen bir addır.
Sağlık insangücü planlaması ise “topluma bugün sunulan ve
gelecekte sunulacak sağlık hizmetlerini gerçekleştirmek üzere
sağlık çalışanlarının yeterli nicelikte, yüksek nitelikte, düzgün
bir dağılımla, yerinde bir zamanlama ile ve doğru bir şekilde
istihdam edilmesi” olarak tanımlanmaktadır.
toplumun kısa, orta ve uzun vadede gereksinimlerini, coğrafi,
ekonomik ve sosyokültürel özellikler ile maliyet /etkin sağlık
hizmeti sunumu oranı dikkate alınarak sağlık insangücünün
planlanması, istihdamı ve yönetimi olarak ifade edilebilir.
5. Sağlık hizmetlerinin hakkaniyete uygun (herkese ve ihtiyaç
duyduğu anda) verilebilmesi için, bu hizmetleri yürütecek sağlık
insangücünün,
çağdaş sağlık hizmeti ihtiyacına uygun bilgi, beceri ve
tutumlara sahip, sağlık sorunlarını takım anlayışı içinde
çalışarak çözebilecek şekilde evrensel niteliklere ve ülke
gerçeklerine göre yetiştirilmesi,
üretken bir şekilde değerlendirilmesi ve ülke çapında dengeli
bir şekilde planlanması ve istihdam edilmesi gerekmektedir.
Rekabet gücünün ana unsurlarından olan insangücü, doğru bir
şekilde planlanmalı ve niteliği hızla geliştirilmelidir.
Bu insangücünün, iş hayatı paralelinde sürekli eğitimleri
desteklenmeli ve devam ettirilmelidir.
6. Gerekçesi;
Kaynakların etkili ve verimli kullanılması, israfın önlenmesi ve
sağlık hizmeti ihtiyacını karşılayabilmesi için, insangücü
planlamasına ihtiyaç vardır.
Bugün sahip olduğumuz iş gücü, geçmiş yıllarda pek çok kişi ya
da kuruluşça alınan, büyük veya küçük ölçüdeki kararlara göre
sürdürülen planlama sonucunda oluşmuştur.
Sağlık çalışanlarının büyük bir kısmının kamu kaynakları ile
yetiştirilip istihdam edilmesi nedeniyle, planlama büyük ölçüde
kamu tarafından yapılmıştır.
Planlamada, eğitim ve sağlık otoritelerinden, hangi nitelikte ve
ne sayıda çalışana ihtiyaç duyulduğu, bu personelin dağılımı ve
görevleri konusunda kararlar almaları beklenir.
7. İnsangücü planlaması, bu kararların doğru alınmasını,
zamanında ve olması gereken şekilde gerçekleşmesini
sağlamalıdır.
Gerçekçi olmayan veya yetersiz planlamalar, sistemin
üretkenliğini azaltır, işleyişini ciddi olarak bozar, maliyeti
artırır, kaynakların dengesiz dağılımına neden olur.
Sonuçta toplumun ihtiyaç duyduğu yerde, zamanda ve hak
ettiği nitelikte sağlık hizmeti alması güçleşir.
Öyleyse, gerçekçi, uygulanabilir, kısa, orta ve uzun vadeli
sağlık insangücü planlarının yapılması bir zorunluluktur.
8. Başvurulan Yöntem ve Yaklaşımlar;
1) Gereksinim Yöntemi: Toplumun sağlıkla ilgili ihtiyaçları
uzmanlar ve planlamacılar tarafından belirlenir.
Gereksinimi olmasına rağmen bilinçli olmadığı için toplum,
sağlık hizmetlerine yeterince başvurmayabilir.
Bu durumda epidemiyolojik verilere göre ihtiyaçlar belirlenir.
Bireyler çevreleriyle değerlendirilip risk altındaki grupların
alması gereken sağlık hizmetlerini belirlemek gerekir.
Bu yaklaşımla, bebekler, çocuklar, gebeler, kadınlar, yaşlılar ve
çalışan nüfus için minimum hizmet gereksinimlerine göre
insangücü planlaması yapılır.
9. 2) İstihdam Yöntemi: Kurumların kadroları, doluluk oranları ve
istihdamı gerçekleştirecek kurumların iş kapasitelerine göre
personel gereksinimi belirlenir.
Norm kadro çalışması bu yönteme göre yapılmış fakat tek
başına bu yöntemi baz aldığından sonuç vermemiştir.
3) Başvuru Yöntemi: Sağlık hizmetinde başvurular dikkate alınır.
Kişi başına düşen yıllık ortalama başvuru sayıları tespit edilir.
Böylece sağlık hizmetine olan başvurunun yılda 5-6 olduğu
yerlerle, yılda 1 olduğu yerler arasında insangücü dağılımı
tekrar değerlendirilir.
4) Hedef Yöntemi: Görevli kurum kendisine hedefler koyar ve bu
hedeflere ulaşmak için plan yapar.
10. 5) İnsangücü/Nüfus Oranı Yöntemi: En yaygın kullanılan
yöntemdir, nüfusa yönelik olarak insangücü hesabı yapılır.
Örneğin bir hekime veya bir hemşireye düşen nüfus
planlanarak buna göre insangücü istihdamı yapılır.
Bulunan oranlar, personel değişkenliği ve nüfus hareketlilikleri
dikkate alınarak gelecek yıllara yansıtılır.
Fakat, tek başına bu yöntem de hatalı planlamaya sebep olur.
Sağlık otoriteleri, sağlığı kar amacıyla kullanmak isteyen
grupların çıkarlarını değil toplumun tümünün sağlık
gereksinimlerini dikkate almalı, ülke koşullarına göre
gerçekleşebilir planlamalar yapmalıdır.
Ülkemizin sosyoekonomik durumunu, coğrafi şartlarını ve
kültürel yapısını dikkate alıp tek bir yöntem yerine bunlardan
birkaçını kullanarak kendimize uygun kısa, orta ve uzun vadeli
bir planlama yapmamız gerekir.
11. Kullanılan Ölçütler;
Önce genel olarak bir durum saptaması yapılması ve bilgi
toplanması gerekir. Doğru bir planlama için gerekli ölçütler
ve ön veriler şu başlıklar altında toplanabilir;
1. Sağlık İnsangücü Verileri;
a) Genel olarak sağlık insangücünün sayısal durumu,
b) Bölgelere, illere ve kurumlara göre dağılımı,
c) Sağlık kuruluşlarının sayıları, istihdam kapasiteleri,
d) Yıllık mezun sayıları ve eğitim kurumlarının kapasiteleri,
e) Aktif iş yaşamından çekilen personel sayıları.
12. 2. Nüfusun sağlık hizmetlerini kullanım durumu :
a) Yaş, cinsiyet ve bölgeye göre kişi başına yıllık başvuru sayıları
b) Sağlık hizmetine yönelik toplumun bilgi, tutum ve davranışı
c) Sağlık hizmetine ulaşamama nedenleri vb.
3. Sağlık düzeyi göstergeleri :
a) Yaş, cinsiyet ve bölgelere göre morbidite, mortalite, fertilite
oranları
b) Çevre sağlığı, beslenme ve diğer göstergeler
4. Demografik veriler :
a) Yaş ve cinse göre nüfus durumu
b) Nüfusun bölgesel dağılımı
c) Nüfusun kır/kent/gecekondu yoğunlukları
d) Göçler, doğumlar, ölümler, doğumda beklenen yaşam
süreleri ve geleceğe yönelik tahminler
13. 5. Ekonomik veriler :
a) Kişi başına ulusal gelir,
b) Kişi başına sağlık harcamaları,
c) Ulusal gelirden sağlığa ayrılan pay,
d) Genel bütçeden sağlığa ayrılan pay,
e) Sağlık harcamalarının özel ve kamu dağılımı,
f) İşsizlik oranı,
g) Sosyal güvenlik sistemi ve özel sağlık sigortaları.
14. 1. Mevcut insangücü ve hizmetlerle ilgili sağlık insangücü
durum raporu
2. Gelecekteki insangücü arzı
3. İnsangücü ihtiyaçları – sayı, nitelik ve dağılım
4. Arzla gereksinimler arasındaki uyumsuzlukların tespiti
5. Uyumsuzlukların giderilmesi
6. Örgütsel ve yönetimsel problemler
7. İnsangücü stratejisi ve taslak plan
8. Ayrıntılı sağlık insangücü geliştirme planı
9. Uygulama ve izleme / denetim
15. 1. Makro planlarla, mikro planların örtüşmemesi,
2. İnsangücü arzı, kayıpları, özel sektör dağılımı, hizmet çıktıları
gibi birtakım verilerin sağlıklı olmaması,
3. Planlamaların kısa süreli ve krizleri atlatma çabasıyla yapılması,
krizin geçmesiyle planlamayla ilgili destek ve kaynakların
ortadan kalkması,
4. Hükümetlerin kısa sürede değişmeleri ve buna bağlı önceliklerin
değişmesi,
5. Enflasyon dalgalanmaları ve ekonomik krizlere bağlı bütçe
kısıtlamaları ve bunun istihdama yansıması,
6. Plan dokümanı ile plan süreci arasında sağlıklı bir dengenin
kurulamaması,
7. Eğitim kurumları ile istihdam karar organları arasındaki irtibatın
ve etkileşimin zayıflığı (Hükümet, öğrenci alımına ve müfredata
direkt müdahil olamayacağından, planlamada ve politikada
tavsiyeleri alabilmeli ve destek sağlayabilmelidir.)
16. 1. Kurum ve kuruluşlar arası işbirliğinin sağlanması,
2. Planlamaya esas olacak güvenilir veri bankası oluşturulması,
3. Planlamada uygulanacak yöntemin uygunluğunun tartışılması,
4. İnsangücü tahmin modellerinin ulusal ve bölgesel gerçeklere
uygunluğunun test edilmesi,
5. Sağlık insangücü kategorilerinin birlikte birbiriyle ilişkili
biçimde planlanması,
6. Çok sıkı bir şekilde olmasa da planlamanın ülkenin genel
sağlık politikasına uygunluğunun sağlanması,
7. Planın uygun değişikliklerle sık sık güncellenmesi,
8. Projeksiyonların makul ve mantıklılığının test edilmesi,
9. Projeksiyonların uzun, uygulamanın ise kısa vadeli yapılması.
17. 1. Devlet Planlama Teşkilatı
2. Yükseköğretim Kurulu
3. Türkiye İstatistik Kurumu
4. Nüfus Etütleri İdaresi
5. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı
6. Sivil Toplum Örgütleri ve Dernekler
7. Milli Eğitim Bakanlığı
8. İçişleri Bakanlığı
9. Özel Sağlık Sigorta Kuruluşları
10. AB Genel Sekreterliği
11. Dünya Sağlık Örgütü
34. T.C. Sağlık Bakanlığı, T.C. Yüksek Öğretim Kurumu, “Türkiye
Sağlık İnsanGücü Durum Raporu”, Mart 2008, Ankara,
Bakanlık Yayın No: 739, syf 1-64
The world health report 2006: working together for health,
2006, syf 1-237