Bijdragen van: Erno Mijland, adviseur toekomstgericht onderwijs; Xandra van Hooff, docentbegeleider passend onderwijs; Gerard Duursma, online strateeg; Lieke Lamb, trendwatcher; Marcel Bullinga, futurist/ trendwatcher; Joël de Bruijn, informatiemanager. Artikel geschreven door Belinda Fallaux

1. lingen
Een nieuw jaar, nieuwe ontwikke
Onderwijstrends
2014
2014. De kop is eraf! Dit jaar wordt een
jaar van verandering. De trends en
ontwikkelingen in het onderwijs en in
de wereld om ons heen vragen meer
dan ooit een omslag in de mindset
van onderwijsprofessionals. Ga jij de
uitdaging aan?
tekst belinda fallaux | illustratie art-unit.nl
De afgelopen jaren zagen we al dat ICT steeds vastere
voet krijgt in onderwijsland. Digiborden, iPads en laptops zijn in de klaslokalen allang geen vreemde eend
meer. Social media, bloggen, online kennisnetwerken…
De nieuwe media rukken op en ze zijn niet te keren. Hoewel digitale concepten zoals Flipping the Classroom nog
niet massaal worden omarmd, ziet en benut een groeiend aantal docenten de kansen ervan. Sommige scholen zijn nog bezig met een inhaalslag op het gebied van
nieuwe media. Andere scholen hebben mediawijsheid
hoog in het vaandel staan en profileren zich er zelfs mee.
Duidelijk is wel dat scholen en docenten voor een grote uitdaging staan: ze moeten hun leerlingen klaarstomen voor de 21e eeuw. In de wereld van morgen
staan vaardigheden als creativiteit, probleemoplossend vermogen en ondernemerschap centraal. Maar
ook wereldburgerschap, samenwerking en digitale
geletterdheid zijn onontbeerlijk voor de toekomstige
generatie. Technische trends en ontwikkelingen zijn
in het onderwijs allesbehalve doelen op zich, maar
wel middelen die je in kunt zetten om je leerlingen
de competenties te laten ontwikkelen die ze nodig hebben. PrimaOnderwijs vroeg aan trendwatchers en
experts welke ontwikkelingen en trends zij verwachten
voor 2014. Maar vooral ook: welke kansen die trends jou
bieden.
10
1
De leerling als
inspiratiebron
Docenten 2.0 zijn geen eilandjes
meer. Ze leren van elkaar – denk
aan intervisie en lesbezoeken –
maar óók van de leerling. Sterker
nog: de leerling anno nu is een
inspiratiebron voor z’n docent. Via
kanalen en netwerken op Facebook,
LinkedIn en Twitter pikken jongeren
allerlei informatie op. Als docent
kun je jezelf verrijken door hen die
informatie te laten delen in de klas.
Vraag wat zij weten over een
onderwerp, wat ze erover hebben
gelezen. Welke blogs mag jij als docent
niet missen? Laat ze hun eigen inbreng
voor de groep presenteren en geef ze
daarvoor de credits. Je zult je als docent
kwetsbaar moeten durven opstellen.
Kennisdelen en samen nieuwe
informatie creëren, verplichten je
om écht contact te leggen en open
te staan voor andere meningen.
Lastig? Coaching kan helpen,
bijvoorbeeld een training
Persoonlijk Leiderschap.
Je kwetsbaar opstellen maakt je als
docent sterker. Het is niet meer alleen geven, maar
ook ontvangen. Dat levert energie op, je gaat met
een rugzak vol inspiratie naar huis.
2
Inzet van online helpdesks,
zoals Google Helpouts
Dat reguliere lesboeken in 2014 niet langer
exclusief leidend zijn en de docent niet meer de enige
vraagbaak is, behoeft sinds de toenemende rol van het
internet in het onderwijs geen nadere toelichting.
Professionals vind je 24/7 online en ze zijn met een muis-

2. klik beschikbaar, ook voor leerlingen.
Platforms als InstaEdu.com boden
al real time online huiswerkbegeleiding, en eind 2013 lanceerde
Google de videodienst Helpouts
(helpouts.google.com). Een platform waar internationale experts
op uiteenlopende vakgebieden hun
expertise aanbieden in live videohulpsessies. Soms gratis, soms tegen
betaling. Dus wat doet de leerling die na
schooltijd vastloopt met z’n huiswerk
Engels? Even inloggen met smartphone
of tablet en help is on the way. Zo’n online
hulpdienst biedt het voordeel van een breed en
verdiepend kennisaanbod dat jongeren
inspireert en triggert om méér te willen weten.
Ook docenten zullen zich aanmelden als expert.
Laagdrempelig kennisdelen sluit immers naadloos aan bij de trend van verbinden en contact
maken met de wereld om ons heen.
3
‘Even inloggen met
smartphone of tablet
en help is on the way’
Aandacht voor socialbesitas: de keerzijde
van social media
Altijd en overal bereikbaar zijn en weten
wat er speelt: het kan handig zijn.
Maar als je smartphone zo’n beetje
aan je hand zit vastgeplakt en je geen
minuut zonder kunt, heb je een probleem.
Socialbesitas is dé nieuwe kwaal van de
deze tijd, vooral onder jongeren. Tweets, Facebook-updates, WhatsApp-berichtjes, YouTube-filmpjes: social
junkies zijn bang om ook maar iets te missen en voelen
de drang om continu online te zijn en te reageren. Al die
kleine brokjes informatie, de hele dag door, leiden tot
overprikkeling, vermoeidheid en onderprestatie. Goede
reden dus om kinderen ook op school te leren hoe ze rust
kunnen nemen. Ademhalingstechnieken en mindfulness
PrimaOnderwijs 11

3. – aandacht hebben voor het nu – kunnen zelfs deel uitmaken van het lesaanbod. Laat ze die smartphone maar
eens een dagdeel uitzetten. Nog effectiever: laat leerlingen zelf het effect van socialbesitas ervaren. Twee
groepjes leerlingen leren een rijtje woordjes, het ene mét
afleiding en de andere zonder. Wie onthoudt ze beter?
www.socialbesitas.nl
4
De leerling als personal brand
In de toekomst zal eigenwaarde steeds minder gekoppeld worden aan een functie of aan
je plaats in een organisatie. Je eigen identiteit is wat
telt. En dan niet alleen je skills, maar vooral: wie ben
je, wat drijft jou echt? Om jezelf als merk neer te zetten, is zelfkennis dus een must: weten wat je dromen
zijn en waar je naartoe wilt. Leerlingen zullen nu al
leren hoe ze zichzelf online in de kijker kunnen zetten. Met een goede online identiteit vind je sneller een
goede stageplek, bouw je makkelijker een stevig netwerk op en spring je er straks tussen al die sollicitanten uit. Lessen mediawijsheid zullen focussen op de
manier waarop leerlingen de verschillende digitale
kanalen goed in kunnen zetten om zichzelf te laten
zien. Over welke schoolprojecten blog je? Hoe vul je je
LinkedIn profiel (vanaf 16 jaar) met zinnige informatie?
Hoe tweet je slim, dus zo dat je iets toevoegt aan jouw
‘merk’? Docenten die zelf ook online kennis delen en
daarin de interactie zoeken, zijn hierbij inspirator.
5
Bedrijven de school in
Weten waarvóór je leert, motiveert nog altijd het
beste. Als leerlingen doorkrijgen dat er in de buitenwereld behoefte is aan de kennis die ze opdoen, zullen
ze gemotiveerder zijn om te leren en er meer lol in hebben. Scholen zullen dan ook hernieuwde aandacht krijgen voor de vroegtijdige koppeling van vraag en aanbod
– bedrijven en scholieren. Bijvoorbeeld met een meet
& greet in de vorm van een bedrijvenmarkt op school,
waarbij de school bedrijven uit verschillende branches
uitnodigt. Leerlingen kunnen realistische projecten voor
die bedrijven uitvoeren, zoals een marktonderzoek. Even
snuffelen aan de echte wereld. Dat kijkje in de keuken van
het bedrijfsleven helpt leerlingen om gefundeerde studieen profielkeuzes te maken en bewuster met hun
studie bezig te zijn. Scholen zijn gebaat bij zulke gemotiveerde leerlingen. En voor het bedrijfsleven is het
leggen van contacten binnen de school een uitgelezen
kans om zichzelf te laten zien aan toekomstige werknemers. Win-win!
6
Chinees als examenvak
De komende jaren staan in het teken van internationalisering. Mondiale en interculturele
vaardigheden zijn een must voor jonge wereldburgers.
Met name China – een land met een enorme economie
12
‘We kunnen
niet langer de
invloed van
technolo­gische
trends op het
onderwijs
negeren’
– zal een steeds grotere rol gaan spelen voor de Nederlandse handel. Het onderwijs kan daarop slim inspelen,
want vanaf 2015 mogen scholen het vak Chinese taal en
cultuur als (school)examenvak aanbieden in het vwo.
Leerlingen mogen Chinees dan naast Engels als tweede verplichte taal kiezen. Geen onverstandige keuze
want oké, de meeste Chinezen spreken dan wel Engels,
je doet straks toch honderd keer makkelijker zaken
met elkaar als je Chinees spreekt en je je ontspannen
kunt bewegen in de Chinese cultuur. Scholen die het
aanbieden van Chinees overwegen, bereiden zich daar
nu al op voor. Op dinsdag 28 januari 2014 organiseert
jialei, een internationaal educatief platform tussen
Nederland en China, een congres dat in het teken staat
van de Chinese taal en cultuur in het voortgezet onderwijs. Het programma biedt volop informatie, tips en
tools waarmee scholen aan de slag kunnen.
www.jialei.nl/congres
7
De 3D printer de klas in
De 3D printer; Britse middelbare scholen zijn nu
al verplicht om er een aan te schaffen en dit jaar
wordt een programmeercursus onderdeel van het curriculum daar. In Nederland zijn we nog niet zo ver, maar
let wel: de 3D printer is booming. 3D printing wordt dé
nieuwe productiemethode voor... ja, voor wat níet?
Schroefjes, kasten, auto-onderdelen, kleding, noem maar
op: de 3D printer maakt ‘t. 3D printen is de nieuwe industriële revolutie en het zal in de toekomst een enorme
invloed hebben op de economie. Of je nu grafisch ontwerper, architect of medisch wetenschapper wilt worden,

4. 9
De leerling is klant
De relatie tussen school en leerlingen is aan het
verschuiven. In de visie van veel scholen staat de
leerling voorop. De scholier en zijn ouders zijn kritische
consumenten geworden die hoge eisen aan het product
‘onderwijs’ én de leverancier stellen. Scholen gaan dan
ook steeds meer lijken op bedrijven die hun klanten
meer willen bieden dan het reguliere. Bijvoorbeeld met
keuze-activiteiten, maar ook met maatwerk in het curriculum (een opleiding als bouwpakket) en vrijheid en
flexibiliteit in roosters, leertempo en in- en uitstroommoment. Een voorbeeld van klantgericht onderwijsaanbod is de Netwerkschool, een in 2010 gestart experiment
van vijf onderwijsinstellingen uit het MBO. De school
is het hele jaar door open, je volgt modules in je eigen
tempo en er is persoonlijke aandacht voor elke student.
Ook docenten ervaren de omslag van onderwijsinstelling
naar klantgericht bedrijf. Zij moeten zich meer en meer
verantwoorden, zowel naar de school als naar de leerling toe. De vastlegging van begeleiding, zorg en leervorderingen voelen vaak als administratief werk, waarvan
het nut pas na een tijd blijkt. Acceptatie en je voldoening
primair halen uit de interactie met leerlingen kan de
balans bieden.
je zult te maken krijgen met 3D technieken. De jonge generatie moet daarop voorbereid zijn. Daarom zijn technische skills als programmeren en design zo belangrijk.
Nog geen 3D printer op school? Door heel Nederland zijn
FabLabs (www.fablab.nl), toegankelijke werkplaatsen
waar je zelf kunt experimenteren met 3D printen. Maak
er een klassenuitje of -project van. Ook een idee: een driedeebox (www.driedeebox.nl), een flightcase met daarin
een 3D printer en een lespakket voor scholen in zowel het
PO als het VO. Het lab de school in!
8
De zorgplicht en passend onderwijs
Vanaf 1 augustus 2014 hebben scholen zorgplicht: de school regelt een zo passend mogelijk aanbod, hetzij op de eigen school of elders. Door
de invoering van de wet Passend Onderwijs zullen
leerkrachten meer zorgvragende leerlingen in de klas
krijgen. Passend onderwijs geeft docenten een nieuwe
kans om te groeien als professional. Docenten hebben
de afgelopen jaren behoorlijk wat bijgeleerd. Termen
als ADHD, autisme, ‘rugzakje’ of PGB kennen we allemaal. De afgelopen jaren keken we vooral naar wat een
kind ‘heeft´, vanaf nu ligt de focus op wat een kind nódig
heeft. Dit is bij uitstek een uitnodiging tot zelfreflectie.
Maar ook tot een open communicatie en het aannemen
van een pro-actieve en lerende houding. De vraag op dit
moment is: ben jij als docent al gestart met opwarmen?
Of wacht je op een startschot? Laat je niet inhalen door
de werkelijkheid nog voordat je doorhad dat je begonnen was!
10
De docent van de toekomst
Onderwijsland verandert. Binnen nu en een
paar jaar ontstaat er een nieuwe ‘schoolstrijd’ tussen een groeiende groep aanbieders van betekenisvol en laagdrempelig onderwijs, zowel off- als
online. Daarnaast kunnen we niet langer de invloed van
technologische trends op het onderwijs negeren. De verwachte veranderingen in de toekomstige arbeidsmarkt,
ook weer door de razendsnelle technische ontwikkelingen, dwingt scholen bovendien om het onderwijs
inhoudelijk te herwaarderen. Wie open staat voor ontwikkeling, ziet dat alles niet als bedreiging, maar als
kans. Maar hoe vertaal je al die trends en hypes naar je
eigen situatie? De nieuwe opleiding Trend-professional
Onderwijs (start 5 maart 2014), onder leiding van trendwatcher Marcel Bullinga, geeft in vijf wekelijkse sessies
de nodige handreikingen. Welke trends zijn er, welke
gevolgen hebben ze voor het onderwijs en wat kan de
docent er concreet mee in zijn eigen werkomgeving?
Iedere deelnemer bouwt een eigen Trends & Toekomstproject. Futureproof onderwijs, dat is het doel. Ben jij er
klaar voor? www.mediaenmaatschappij.nl
Met dank aan: Erno Mijland, adviseur toekomstgericht onderwijs; Xandra van Hooff, docentbegeleider
passend onderwijs; Gerard Duursma, online strateeg;
Lieke Lamb, trendwatcher; Marcel Bullinga, futurist/
trendwatcher; Joël de Bruijn, informatiemanager.
PrimaOnderwijs 13