nấm

1. KỸ THUẬT TRỒNG NẤM BÀO NGƯ.
Chi tiết
Viết bởi Super User
Lượt xem: 81102
Nấm bào ngư khá dễ trồng, không đòi hỏi kỹ thuật cao, tận dụng lúc nhàn rổi và
nguyên liệu sẵn có để trồng nấm tăng thêm thu nhập cho nông dân là rất tốt. Hiện tại giá
nấm bào ngư khoảng 20000đ - 30000đ/kg.
Nấm bào ngư là loại thức ăn ngon, là thực phẩm có giá trị dinh dưỡng khá cao, cung
cấp một lượng đáng kể chất đạm, đường bột, nhiều vitamin và khoáng chất, đồng thời là
dược liệu quí giá trong việc duy trì, bảo vệ sức khỏe phòng chống nhiều bệnh kể cả ung
thư, ung bướu và cũng là nguồn hàng xuất khẩu có giá trị.
- Bước 1: Xử lý nguyên liệu
Bã mía khô hay rơm được tạo ẩm bằng nước vôi có pH 13, trọng lượng đóng ủ > 300 kg
giúp hạn chế một phần mầm bệnh.
- Bước 2: Ủ đống
Bã mía sau khi tạo ẩm, ủ thành đống, phía dưới phải lót kệ lót, chính giữa có một cột
thông hơi và dùng nilong quây xung quanh đống ủ. Trong quá trình ủ, nhiệt độ đống ủ
tăng cao (60o- 80oC), cũng góp phần diệt nhiều vi sinh vật có hại. Quá trình ủ cũng làm
nguyên liệu hút ẩm đồng đều hơn, cũng tạo nhiều thuận lợi cho việc khử trùng. Thời gian
ủ từ 5 – 10 ngày.
- Bước 3: Đảo đống ủ
Phương pháp đảo: Đảo lớp trong ra ngoài, lớp ngoài vào trong, lớp trêncùng đảo xuống
dưới và lớp dưới đảo lên trên.
Ủ lại như ban đầu kéo dài 5 - 10 ngày.
- Bước 4: Bổ sung dinh dưỡng, đóng túi.
Sau khi ủ đủ thời gian, đảm bảo đống ủ sinh nhiệt, phối trộn chất dinhdưỡng: 2 % cám
bắp, 3% cám gạo, 1% bột nhẹ (Có thể có hoặc không, nếu bổ sung thêm : N-P-K (15-30-
15), Urê, DAP, SA liều lượng không quá 5%o, MgSO41 - 2%o).
Đóng túi: dùng túi 19 x 35 cm lộn đáy túi, trung bình mỗi túi nặng 1,2- 1,5 kg/túi. Nếu
làm bằng rơm thì dùng túi 30 x40 cm.
- Bước 5: Hấp thanh trùng, cấy giống
Phương pháp khử trùng phổ biến hiện nay là dùng nhiệt ẩm (có hoặc khôngcó áp suất) và
cần thiết bị tương ứng. Dù phương pháp nào cũng đều phải đảm bảo nhiệt độ và thời
gian khử trùng thích hợp. Một vài nơi còn sử dụng thùng phuy, nắp đậy được làm bằng
nhựa và bao bố ướt, nhiệt độ các nồi này thườngkhông cao, khoảng 85 - 90oC, do đó,
phải kéo dài 5 - 6 giờ. Nhiều nơi khác, hệ thống nấu dùng chảo có vỏ bọc bằng tôn, sắt, xi
măng ... dạng hình khối hộp, cửa mở ra trước mặt. Nhiệt độ nồi thường không cao,
khoảng 95o -100oC, thời gian hấp từ 3 - 4 giờ. (Đối với rơm thì không cần hấp).
Sau khi hấp xong, để nguội
Phương pháp cấy giống: Cấy bề mặt. Nếu làm bằng rơm thì cấy 4 lớp
Bước 6: Ươm sợi
Túi được cấy xong, chuyển vào phòng ươm, thời gian ươm kéo dài 20 - 30 ngày. Trong
thời gian ươm sợi nên kiểm tra độ ẩm trong phòng, chỉ nên tưới nướcnền tạo ẩm.

2. Bước 7: Chăm sóc, thu hái
- Chọn những bịch có sợi tơ nấm mọc trắng đều bịch, sau đó tiến hành tháo nút bông phía
trên miệng bịch phôi hoặc dùng dao lam rạch từ 3 – 4 đường dài khoảng 3 – 4cm trên
bịch phôi, sau khi rạch bịch để ngày hôm sau mới phun tưới nước.
- Nước tưới nấm phải sạch, không phèn, không chứa chất độc hại nấm và nên tưới bằng
bình phun sương hay vòi phun thật mịn. Tưới nước nhiều hay ít tùy theo ẩm độ không khí
của nhà nuôi nấm. Bình quân 2 lần/ngày, nếu khô thì từ 3 – 4 lần/ngày.
- Độ ẩm môi trường không khí nơi trồng nấm đạt 85-90%. Nhiệt độ thích hợp 25-32oC,
nhiệt độ tối ưu 27-28oC.Ánh sáng khuyếch tán (có thể đọc sách được) đây là điều kiện
thích hợp nhất đểtạo quả thể nấm phát triển.
2. Một sốđiểm lưu ý khi trồng nấm bào ngư
- Nhạy cảm với môi trường: Ngoài các tác nhân ảnh hưởng như nhiệt độ, độ ẩm, pH, ánh
sáng,.... nấm bào ngư đặc biệt nhạy cảm với tác nhân gây ô nhiễm môi trường như hóa
chất, thuốc trừ sâu, các kim loại nặng, kể cả trong nguyên liệu cũng như không khí và
môi trường xung quanh khu vực nuôi trồng. Trong điều kiện ô nhiễm trên, tai nấm sẽ bị
biến dạng hoặc ngừng tạo quả thể. Vì vậy, khi nấm bào ngư phát triển tốt thì nấm thu
hoạch được chắc chắn sẽ là một loại ra sạch.
- Dịch bệnh gây hại nấm: Chủ yếu là mốc xanh Trichoderma và ấu trùng ruồi nhỏ. Đối
với mốc xanh, có thể hạn chế bằng cách khử trùng tốt nguyên liệu hoặc nâng pH. Đối với
ấu trùng ruồi nhỏ, để ngăn ngừa nhà trồng cần có lưới chắn và vệ sinh nhà trại, không cho
ổ dịch phátsinh.
- Dị ứng do bào tử nấm bào ngư: Nếu hít phải có triệu chứng khó thở, có nhiều vết đỏ ở
tay, nhức đầu, ho và sốt. Khắc phục bằng cách đeo khẩu trang khi vào nhà nuôi trồng,
tưới ẩm cho nhà trồng.
*Chuẩn bị nhà nấm:
- Vật liệu: Làm nhà nấm bằng tre, lá , lưới, ny lon. Có thể tận dụng sàn nhà để treo bịch
phôi nấm, xung quanh nhà trồng nấmcó thể bao lưới cước hoặc nylon để giữ ẩm độ, hạn
chế côn trùng giúp cho nấm phát triển tốt.
- Nhà trồng nấm phải sạch sẽ, cao ráo, thoáng khí, thoát nước và giữ đượcđộ ẩm. Các
bịch phôi nấm có thể xếp đặt trên các bệ (bằng tre hay sắt) hoặctreo dưới các thanh
ngang, mỗi hàng cách nhau 20 – 30cm, mỗi dây cách nhau 20 –25cm, mỗi dây có thể treo
từ 6 – 10 bịch phôi. Tốt nhất bố trí dàn treo theo từng khối một, mỗi khối rộng từ 1,4 -
1,6m, chiều dài tùy theo nhà trồng. Mỗi khối chừa các lối đi để tiện chăm sóc và thu hái.
- Trước khi đưa nấm vào nhà nuôi trồng ta cần khử trùng nhà nấm bằng vôi bột cứ 100gr
vôi bột/1m2 rải đều xung quanh nền nhà nấm.
Sau khi nhà nấm chuẩn bị xong ta tiến hành đưa bịch phôi nấm vào chăm sóc.
Chuẩn bị lán trại, dụng cụ, vật tư và nguyên liệu trồng nấm sò
1. Lán trại trồng nấm sò
1.1. Chọn địa điểm xây dựng lán trại
Địa điểm xây dựng lán trại trồng nấm sò cần:
- Cách xa các nguồn gây bệnh như: cống rãnh, bãi rác thải, chuồng trại chăn
nuôi, phế thải trồng nấm...;

3. - Cách xa các nơi có nhiều bụi bặm như nhà máy xay xát, nhà máy chế biến
nông sản, nhà máy cưa xẻ gỗ…;
- Đặt ở vùng đất cao, không bị đọng nước, ngập lụt;
- Đặt nơi có nhiều cây cao xung quanh vừa tạo bóng râm vừa chắn bớt gió
và giữ ẩm cần thiết cho nấm;
- Có nguồn nước và không khí sạch, không bị ô nhiễm;
- Không xây dựng lán trại trồng nấm ở đồi trọc, giữa đồng trống vì có nhiều
nhiều gió và nhiệt độ thay đổi lớn giữa ngày và đêm.
1.2. Bố trí lán trại trồng nấm sò
Một mô hình lán trại trồng nấm sò thường bố trí thành 3 khu riêng:
- Khu chế biến nguyên liệu: gồm nhà kho (chứa nguyên vật liệu và các dụng
cụ dùng cho xử lý nguyên liệu) và nhà xử lý nguyên liệu.
- Khu nhà ươm: gồm nhà cấy giống và nhà nuôi sợi.
- Khu nhà trồng.
1.2.1 Sân bãi chứa nguyên liệu
- Sân bãi chứa nguyên liệu dùng để cất giữ nguyên liệu không bị mưa nắng,
ẩm mốc làm giảm chất lượng nguyên liệu.
- Sân bãi chứa nguyên liệu cần đủ rộng, sạch sẽ, có mái che càng tốt, nên bố
trí ở những nơi khô ráo, thuận lợi cho việc vận chuyển thuận lợi và gần nhà
xử lý nguyên liệu.
1.2.2. Khu vực xử lý nguyên liệu
- Khu vực xử lý nguyên liệu nên gần kho nguyên liệu để tiện vận chuyển
nguyên liệu đi xử lý.
- Nền của khu vực xử lý nguyên liệu nên láng xi măng để thuận tiện trong
quá trình xử lý và dọn vệ sinh sau khi làm xong.
- Lắp đặt đường dẫn thoát nước tốt, có mái che đảm bảo tránh mưa gió.
1.2.3. Phòng cấy giống
- Phòng cấy giống nên là phòng nhỏ, kín nhưng phải sạch, được vệ sinh và
sát trùng kỹ, đảm bảo đầy đủ ánh sáng.

4. - Có thể dùng bạt nilon quây kín thành phòng cấy giống.
1.2.4. Nhà nuôi sợi
Nhà nuôi sợi nấm sò cần:
- Sạch sẽ và thoáng khí;
- Nền nhà bằng phẳng, không bị đọng nước và không bị côn trùng, chuột…
đào xới;
- Ít ánh sáng nhưng cũng không được quá tối, vì như vậy sẽ tạo điều kiện
cho vi sinh vật gây bệnh phát triển, các loại côn trùng ẩn nấp phá hoại túi
nấm và khó phát hiện bệnh nhiễm trên các túi nấm;
- Không bị mưa dột hoặc nắng chiếu;
- Có các giàn kệ để xếp các túi giá thể nấm.
Nhà nuôi sợi nấm sò
1.2.5. Nhà trồng nấm sò
Nhà trồng nấm sò cần đảm bảo:
- Sạch sẽ và tránh ánh nắng trực tiếp;
- Có khả năng giữ ẩm tốt luôn duy trì độ ẩm từ 80 – 90%, tránh gió lùa
nhưng không quá kín làm ngộp nấm, nhiệt độ từ 25 - 270C;
- Gần nguồn nước tưới và có đường dẫn thoát nước tốt;
- Có hệ thống cửa điều chỉnh độ thông thoáng khi cần thiết;
- Nhà trồng nên xây dựng thành một khu vực riêng độc lập với khu nhà nuôi
sợi vì nhà trồng là nơi phát sinh rất nhiều bệnh;
- Nhà trồng nấm sò có thể thiết kế theo kiểu nhà chữ A hoặc nhà vòm
- Trong nhà trồng có các giàn kệ hoặc dây treo các túi nấm.
1.2.6. Khử trùng, vệ sinh lán trại
* Khử trùng bằng nước vôi
+ Bước 1. Chuẩn bị hoá chất, dụng cụ dùng trong khử trùng - Hoá chất: vôi
sống yêu cầu có hàm lượng CaO > 60%.
- Dụng cụ: cào sắt, xẻng, chổi.

5. - Bảo hộ lao động: găng tay su, khẩu trang, ủng… - Bảo hộ lao động: khẩu
trang, găng tay su, ủng…
+ Bước 2. Pha nước vôi
- Mang bảo hộ lao động.
- Cân 4 - 5kg vôi bột cho vào 100 lít nước sạch.
- Khuấy đều dung dịch nước vôi bằng que khuấy, cho vôi hoà tan hoàn toàn
trong dung dịch, màu nước vôi trắng đều.
+ Bước 3. Khử trùng
- Mang bảo hộ lao động
- Vệ sinh sạch sẽ lán trại nuôi trồng nấm bằng chổi, cào sắt…
- Dùng bình tưới để tưới nước vôi khắp trên nền nhà, giàn kệ trong lán trại
nuôi trồng nấm.
- Dùng chổi thấm nước vôi quét lên tường nhà.
+ Bước 2. Khử trùng
- Dùng chổi, cào sắt, xẻng thu dọn sạch sẽ các vật dụng, rác thải, chặt bỏ bụi
rậm trong và xung quanh lán trại.
- Mang găng tay xúc vôi bột rải đều trên nền nhà, xung quanh tường, các
giàn kệ trong lán trại trồng nấm.
- Đợi khoảng 2 – 3 ngày mới chuyển các túi nấm vào.
*. Thiết bị thanh trùng giá thể
- Nồi hấp dùng để khử trùng giá thể trồng nấm theo phương pháp thủ công
dựa trên nguyên tắc dùng hơi nước lưu thông ở điều kiện áp suất thường.
- Nồi hấp được làm bằng tôn hoặc sắt tấm, bên trong đặt vỉ lót thường bằng
gỗ hoặc tre để túi giá thể, có thể sử dụng thùng phuy .
- Vỉ lót có lỗ để hơi nước bốc lên nhưng bảo đảm túi giá thể không lọt xuống
nước. Tấm vỉ lót dưới cùng cách đáy thùng khoảng 20 - 25cm.
1.3. Dụng cụ sử dụng để trồng nấm sò
a. Dụng cụ cấy giống
- Bình tam giác: dùng để đựng cồn khử trùng trong quá trình cấy.
- Que cấy: thường dùng que cấy đầu bẹp được làm bằng inox.
- Panh kẹp, đèn cồn, bông hấp vô trùng… b. Dụng cụ đo dùng để trồng nấm
sò
* Giấy đo pH
- Giấy đo pH dùng để kiểm tra độ pH của nước và nước vôi.

6. - Cách sử dụng giấy đo pH:
+ Lấy 1 mẩu giấy đo pH
+ Nhúng mẩu giấy đo pH vào nước hoặc nước vôi khi pha chế, mẫu giấy pH
sẽ đổi màu.
+ Lấy mẫu giấy pH ra so màu với bảng mẫu pH đính kèm để đọc kết quả.
* Nhiệt kế
- Nhiệt kế dùng để đo nhiệt độ trong đống ủ nguyên liệu, nhiệt độ mô nấm
và theo dõi nhiệt độ phòng.
- Có 2 loại nhiệt kế phổ biến là nhiệt kế rượu và nhiệt kế thuỷ ngân.
- Cách sử dụng nhiệt kế:
+ Cắm nhiệt kế vào đống ủ nguyên liệu hoặc mô nấm sao cho ngập bầu
chứa thuỷ ngân (hoặc bầu chứa rượu), để yên khoảng 15 giây.
+ Đọc nhiệt độ tại vạch thuỷ ngân dâng lên có màu trắng hoặc vạch màu đỏ
(nếu sử dụng nhiệt kế rượu).
* Ẩm kế
- Có 2 loại ẩm kế:
+ Ẩm kế đồng hồ: dùng để đo độ ẩm không khí của nhà nuôi sợi, nhà nuôi
trồng nấm.
+ Ẩm kế điện tử: dùng để đo độ ẩm của nguyên liệu, độ ẩm giá thể trồng
nấm.
- Cách sử dụng ẩm kế:
+ Đối với ẩm kế đồng hồ: đọc kết quả tại vạch chỉ của kim đồng hồ.
+ Đối với ẩm kế điện tử: cắm đầu điện cực vào khối nguyên liệu hoặc túi giá
thể, trên màn hình ẩm kế sẽ xuất hiện số đo độ ẩm.
* Cân đồng hồ
- Cân dùng để cân khối lượng nguyên liệu, phụ gia sử dụng trong nuôi trồng
nấm với tỉ lệ xác định, có thể sử dụng cân kỹ thuật hoặc cân đồng hồ.
- Cách sử dụng cân:
+ Đặt cân ở vị trí bằng phẳng.
+ Điều chỉnh cân sao cho kim đồng hồ chỉ về số 0.
+ Cho nguyên liệu lên bàn cân.
+ Đọc kết quả tại vạch chỉ kim đồng hồ trên mặt cân.
c. Dụng cụ dùng để xử lý nguyên liệu
* Bể xử lý nguyên liệu

7. - Bể dùng để hoà nước vôi dùng cho xử lý nguyên liệu làm giá thể nuôi
trồng nấm. Có thể xây bể bằng gạch, ximăng, cát. Chúng ta cũng có thể làm
bể bằng tôn hoặc đào hố đất lót nilon để chứa nước.
- Tuỳ theo quy mô sản xuất mà chúng ta xây bể có thể tích lớn nhỏ khác
nhau và yêu cầu bể xây phải thuận tiện cho việc xử lý cũng như hệ thống cấp
thoát nước.
- Bể thường có kích thước tối thiểu: rộng: 0,8m, dài: 2m, cao: 0,75m để có
thể chứa 1m3 nước.
* Dụng cụ tưới
Trong nuôi trồng nấm sò, chúng ta thường sử dụng các dụng cụ tưới sau đây:
- Hệ thống giàn phun tự động.
- Bình phun sương, bình phun tia.
- Bình tưới hoa sen.
* Kệ kê đống ủ
- Chúng ta sử dụng kệ lót để chất nguyên liệu sau khi đã làm ướt bằng nước
vôi nhằm mục đích làm cho nguyên liệu thoát nước tốt và tạo độ thông
thoáng cho đống ủ.
- Kệ được làm bằng tre hoặc gỗ đóng theo kiểu dát giường, cách mặt đất 10-
15 cm, kích thước tuỳ theo quy mô sản xuất, thông thường kích thước tối
thiểu của một kệ kê: dài 1,5 x rộng 1,5 m.
* Các dụng cụ khác
- Giàn giá: dùng để nuôi sợi các túi giá thể nấm sò: Giàn giá có thể được làm
bằng sắt, bằng gỗ hoặc bằng tre có chiều rộng 0,6- 1m, chiều cao 2,2- 2,5m
và được làm thành nhiều tầng, thông thường khoảng 4- 5 tầng, mỗi tầng
cách nhau 30– 40cm.
- Xe đẩy: dùng để vận chuyển các túi giá thể vào nồi hấp thanh trùng, vào
phòng cấy giống và chuyển vào phòng ươm sợi hoặc nhà trồng.
- Cào sắt, cuốc, xẻng: dung để đảo, trộn, làm tơi nguyên liệu.
- Dao: dùng để băm rơm rạ.
- Cọc tre hoặc gỗ.
- Chổi quét.
4. Vật tư và nguyên liệu trồng nấm sò a. Vật tư
- Túi nilon: 19 x 38cm, 25 x 35cm...
- Bông không thấm nước, dây su.
- Cổ nhựa hoặc giấy, nắp nhựa.

8. - Dây nhựa, bạt che, dùi gỗ.
1.4. Nguyên liệu
- Mùn cưa
- Rơm rạ
- Bông phế thải
- Thân cây gỗ, thân lõi ngô
- Bã mía
- Phụ gia: cám gạo, bột bắp,…
THựC RA QUY TRÌNH TRỒNG NẤM KO CẦN
YÊU CẦU PHứC TẠP LẮM ĐÂU, LẠI KIỂM SOÁT
ĐC THưỜNG XUYÊN MÀ. MỜI BẠN THAM KHẢO
TL NÀY:(CHI PHÍ RẺ THÔI)
Trồng nấm rơm trong nhà phủ nilon
Nhà trồng nấm
Tùy điều kiện thực tế mà có thể sử dụng kiểu
nhà khác nhau. Hiện nay có hai kiểu nhà t-
ương đối phù hợp với điều kiện ĐBSCL.
Nhà kiểu chữ A: Thường tận dụng dưới tán cây
ăn quả. Kích thước như sau: nhà nhỏ chiều dài
nhà 10-12m, mái nhà 2,4m nền nhà rộng
2,0m, chiều cao 1,8m có cửa ra vào và thông
gió hai đầu hồi. Mái nhà phủ nilon (tấm bạt),
phía trên phủ thêm lá chuối hoặc lá dừa để
chống nắng hay dưới bóng râm là tốt nhất. Hai
đầu hồi để làm cửa ra vào và điều chỉnh ánh
sáng, nhiệt độ khi cần thiết.
Nhà kiểu thông thường: Có thể tận dụng nhà,
trại có sẵn, bên trong dùng nilon che kín từng
ô vuông cạnh 4-5m, cao 2-3m, chừa lỗ thoát
khí để thông gió khi cần thiết (che lại bằng vải

9. màn). Có thể bố trí nhiều giàn, mỗi giàn cách
nhau 60cm và để lối đi 50cm. Nhà có thể lợp
lá hoặc fibro xi măng.
Xử lý nguyên liệu
Rơm rạ sau khi thu hoạch có thể sử dụng
ngay, tránh để ẩm mốc hoặc phơi khô chất
đống để sử dụng lâu dài.
Làm ướt và ủ đống diệt khuẩn: có nhiều cách:
- Cho rơm rạ vào hồ chứa nước vôi trong, để
rơm rạ chìm trong nước 20-30 phút, sau đó
vớt ra ủ đống.
- Xếp rơm rạ thành từng lớp, dùng máy bơm
nước liên tục, đạp dẫm lên rơm cho ướt đều.
Tưới nước và chất rơm liên tục thành đống, rải
vôi trực tiếp vào đống ủ hoặc tưới nước vôi, cứ
20cm tới (rải) 1 lần. Phương pháp này ít tốn
công lao động và dễ vận dụng. Lượng vôi
(dùng) 20-30 kg/tấn rơm, rạ (tương ứng 1 ha
rơm). Đường kính đống ủ tối thiểu 2m, cao 2-
2,5m. Nếu ủ đống lớn hơn phải cắm cọc ở giữa
cho thoát hơi, nền đống ủ phải khô ráo, thoát
nước tốt. Sau 5-7 ngày đảo đống ủ, dùng cào
sắt có răng đảo rơm từ trong ra ngoài, từ trên
xuống dưới, tưới thêm nước và điều chỉnh độ
ẩm thích hợp (70-80%). Sau 5-7 ngày tiếp
theo (tức từ 10-14 ngày kể từ khi ủ đống)
đem ra đóng mô và cấy giống. Rơm sau khi ủ
đống có màu nâu sậm, mùi dễ chịu. Nếu ủ
không chín hoặc chín không đều nấm dại sẽ

10. phát triển, cạnh tranh dinh dưỡng hoặc gây
bệnh, ảnh hưởng đến năng suất thu hoạch.
Khi đảo đống ủ có thể bổ sung urê 0,5%, tưới
đều trên đống ủ.
Đóng mô, cấy giống: Hiện nay phổ biến nhất
là đóng mô theo khuôn. Với kích thước: đáy:
dài 1,2m (hoặc 0,8m), rộng 0,4m, miệng: dài
1,1m (hoặc 0,7m), rộng 0,3m, cao 0,4m. Đặt
khuôn theo diện tích hiện có sao cho thuận lợi
đi lại chăm sóc và tiết kiệm diện tích.
Rải rơm rạ vào khuôn 10-15cm, dùng tay ém
chặt, nhất là ở xung quanh thành khuôn, tưới
nước vào đủ ấm và cấy giống. Cấy xung
quanh mép khuôn, cách mép khuôn 4-5cm,
tiếp tục đến lớp thứ 2, 3 (lớp trên cùng cấy
đều khắp mặt mô và rải thêm 1 lớp rơm áo),
sau đó đậy nilon giữ ẩm (1 khuôn = 1 bịch
meo 250g).
Chăm sóc mô nấm: Sau 3-5 ngày đầu không
cần tưới nước, đến ngày thứ 6 vỡ lớp nilon ra,
cắt tơ, tưới nước vừa đủ ấm bằng bình phun s-
ương (trong 1 ngày đêm tới 1-2 lít/10
mô/ngày đêm). Ngày thứ 8 trở đi có thể tăng
lượng nước vì nấm đã xuất hiện và phát triển.
Ngoài ra có thể sử dụng dinh dưỡng HVP bổ
sung cho nấm.
Thu hoạch nấm
Nếu chăm sóc tốt đến ngày thứ 10 kể từ khi
cấy giống thì bắt đầu thu hoạch. Lúc này nấm

11. to bằng quả trứng.Đợt 1: thu hoạch vào ngày
thứ 10-20 kể từ khi cấy giống; năng suất
chiếm 70-80% của cả vụ. Đợt 2: sau khi thu
hoạch xong đợt 1, nhặt hết gốc nấm, tới nớc
và phủ nilon lại. Sau đó tiến hành chăm sóc
nh đợt 1, năng suất cả vụ 15-20%. Năng suất
biến động từ 10-20% so với khối lợng nguyên
liệu khô; tùy theo chất lợng giống nấm, kỹ
thuật trồng, yếu tố khí hậu và chất lợng
nguyên liệu. Thu hoạch phải nhặt hết gốc
nấm, tránh làm tổn thơng nấm nhỏ.
Vệ sinh sau thu hoạch
Sau khi thu hoạch phải dọn vệ sinh sạch sẽ,
tưới nước vôi (CaCO3), xong đốt bột lưu
huỳnh hay phun formol 0,5% trước khi đưa
nguyên liệu vào trồng lại 1 tuần.
daoduyquynh đã viết:
các bạn nhà sinh học oi! giúp minh này nhe!
mình muốn các bạn chỉ mình là "cách xây
dựng một hệ thống nhà xương trồng nấm" như
nâm Mỡ,nấm rơm, bào ngư......theo qui trình
hiện đại như thế nào chi phi khoản bao nhieu.
các bạn giúp mình nha! mình cảm ơn các
bạn!!! mình cần gấp lắm!!!!
Đầu trang
minhtq
Tiêu đề bài viết: Re: xây dựng nhà trồng nấm
Đã gửi: Thứ hai 26/10/09 8:52 pm
CẬU CHÚ Ý THÊM KĨ THUẬT MỘT CHÚT

12. chaos
Ngày tham gia: Thứ hai
26/10/09 8:31 pm
Bài viết: 3
Đến từ: Hạ Long - Quảng
Ninh - Việt Nam
NHÉ
Mặc dù trồng nấm rơm không khó,
nhưng phải kỹ, vì nấm là giống rất ưa
sạch. Do đó để thành công thì yêu cầu
trước hết là bà con cần tuân thủ đầy
đủ các khâu trong xử lý nguyên liệu.
Đây là khâu quan trọng, vì nó quyết
định năng suất và chất lượng nấm
rơm. Trước khi ủ phải xử lý rơm qua
nước vôi theo hai cách: Cách 1: Rơm
rạ khô được làm ướt trong nước vôi
(3,5-4 kg vôi hoà trong 1m3 nước) cho
rơm ngấm đủ nước vớt rơm lên để ráo
rồi đánh đống. Cách 2: Ngâm rơm rạ
khô xuống ao, hồ, mương... vớt lên bờ
để ráo nước rồi ủ đống.
Trải lớp rơm rạ khô ra sân bãi, phun
trực tiếp bằng máy bơm hoặc ô doa
trong nhiều giờ đến khi rơm rạ đủ ướt
sẽ có màu nâu sẫm, lấy nước vôi tưới
lên lần cuối, để rơm ráo rồi đem ủ…
Ngoài ra, khâu chọn meo giống cũng
có ảnh hưởng lớn đến năng suất nấm.
Chọn được meo giống tốt, đúng tuổi,
không nhiễm tạp khuẩn, sẽ cho năng
suất cao và chất lượng nấm tốt. Chú ý
khi chọn meo giống không chọn sử
dụng bịch meo có đốm màu nâu, đen,
vàng cam vì đã bị nhiễm nấm dại.
Không chọn bịch meo phía dưới đáy
bịch bị ướt, bị nhão và có mùi hôi
chua...

13. CHÚC THÀNH CÔNG!
“Đột nhập” đại bản doanh nấm tiền
tỷ
Hải Đăng (Trang Trại Việt) Thứ Năm, ngày 10/12/2015 06:30 AM (GMT+7)
(Dân Việt) Từ việc mạnh dạn xây dựng mô hình trồng nấm quy mô lớn, đến nay,
doanh thu của Doanh nghiệp Tư nhân Nấm Hương Nam do ông Phạm Quốc
Hương làm chủ ở xã Khánh Cư, huyện Yên Khánh, tỉnh Ninh Bình lên đến
hàng tỷ đồng mỗi năm.
Ông Hương cho biết, để thành công được như ngày hôm nay là nhờ vào bí quyết riêng
trong xây dựng mô hình trồng nấm quy mô lớn đầu tiên ở Ninh Bình. “Ngoài, việc phát triển
mô hình sản xuất nấm của gia đình, hiện tôi đang liên kết với hàng nghìn hộ sản xuất vệ
tinh, nhằm đảm bảo nguồn cung hàng nghìn tấn nấm ra thị trường mỗi năm” – ông Hương
chia sẻ.

14. Theo ông Hương, bà con muốn phát triển nghề trồng nấm thành công để làm giàu phải có
phương pháp xây dựng mô hình, khu trồng nấm khoa học như:
Địa điểm xây dựng mô hình
Nếu bà con muốn trồng nấm, khâu đầu tiên rất quan trọng là chọn được địa điểm xây dựng
mô hình. Theo kinh nghiệm của ông Hương bà con nên chọn khu cách xa các nguồn gây
bệnh như: Cống rãnh, bãi rác thải, chuồng trại chăn nuôi, phế thải trồng nấm..., đặc biệt, cần
cách xa các nơi có nhiều bụi bặm như nhà máy xay xát, nhà máy chế biến nông sản, nhà
máy cưa xẻ gỗ…;
Bà con chú ý, tìm đặt khu xây dựng ở vùng đất cao, không bị đọng nước, ngập lụt. Và đặt
nơi có nhiều cây cao xung quanh vừa tạo bóng râm vừa chắn bớt gió và giữ ẩm cần thiết
cho nấm. Nhưng nơi tốt là có nguồn nước và không khí sạch, không bị ô nhiễm.

15. Chú ý cần đặc biệt tránh xây dựng lán trại trồng nấm ở đồi trọc, giữa đồng trống vì có nhiều
nhiều gió và nhiệt độ thay đổi lớn giữa ngày và đêm.
Xây dựng khu chế biến nguyên liệu
Khu chế biến nguyên liệu gồm nhà kho (chứa nguyên vật liệu và các dụng cụ dùng cho xử lý
nguyên liệu) và nhà xử lý nguyên liệu cần được xây kiên cố, thoáng mát, diện tích rộng, hẹp
tùy quy mô từng mô hình. Tuy nhiên, bà con nên chọn lớp mái bằng tôn hiện đại là tốt
nhất…
Khu nhà ươm giống

16. Là phòng nhỏ, kín nhưng phải sạch, được vệ sinh và sát trùng kỹ, đảm bảo đầy đủ ánh
sáng.
- Có thể dùng bạt nylon quây kín thành phòng cấy giống.
Nhà nuôi sợi nấm sò cần: Sạch sẽ và thoáng khí; Nền nhà bằng phẳng, không bị đọng nước
và không bị côn trùng, chuột…đào xới; Ít ánh sáng nhưng cũng không được quá tối, vì như
vậy sẽ tạo điều kiện cho vi sinh vật gây bệnh phát triển, các loại côn trùng ẩn nấp phá hoại
túi nấm và khó phát hiện bệnh nhiễm trên các túi nấm. Bà con chú ý không bị mưa dột hoặc
nắng chiếu. Và phải có các giàn kệ để xếp các túi giá thể nấm.
Khu máy hấp, xử lý giống

17. Khu máy móc, lò hấp, đảo giống được ông Hương đầu tư mua với các máy móc hiện đại lên
đến hàng trăm triệu đồng, đảm bảo chất lượng giống tốt với tỷ lệ thành công rất cao.
Khu nhà cấy giống

18. Khu nhà này rất quan trọng, phải được vệ sinh sạch và sát trùng cẩn thận, các nguyên liệu
như mùn cưa, nylon…, phải được mua từ các cơ sở uy tín, chất lượng tốt…
Khu trồng nấm

19. Nấm phát triển trong môi trường sạch, do đó cần phải khử trùng trại trước khi mang bịch
phôi về nuôi trồng từ 10-12 ngày.
Một trại 100m2 dùng 40-45kg vôi bột, rải đều trên mặt nền trại
Sau khi đã xây dựng xong mô hình trại, dùng 1 gói Actara cho 8 lít nước, phun xịt lên toàn
bộ trại (nền trại, kệ, dây treo…) 1 trại ta dùng 3 gói cho 100m2.
Sau 1 tháng thu hoạch, dùng 10kg vôi bột rải đều trên mặt nền trại, để khử trùng cho bịch
phôi phát triển tốt.
Ngoài việc chọn được nguồn phôi tốt, trong quá trình phát triển của nấm phải khống chế
được 2 yếu tố là nhiệt độ và độ ẩm, do đó việc thiết kế trại nuôi trồng cần phải đảm bảo điều
kiện cho cây nấm phát triển.
Khu trồng tốt nhất nên lợp lá và nền đất mục đích để giữ độ ẩm và nhiệt độ cho trại. chiều
cao từ nóc trại đến đất là 4.2m, ta có thể sử dụng trại có lợp màng hay tôn lạnh thì cần giữ
độ ẩm cho trại. Xung quanh trại cần có giăng bạt (tránh gió), lưới (tránh sự xâm nhập của
côn trùng).
Giàn treo nấm

20. Kích thước để làm trại từ 50m2 đến 100m2 trở lên. Trong trại cần thiết kế kệ bằng sắt hoặc
cây tầm vông hoặc các nguyên liệu khác nhau…Chiều cao trại 4,2m để nấm phát triển tốt,
và thông thóang; Kệ trại được làm theo hàng ngang (thuận lợi cho việc chăm sóc); Mỗi kệ
cách nhau 0,7 - 0,8m; Tầng kệ dưới cùng cách mặt đất 0,4m;Với kệ đứng các tầng kệ cách
nhau 0,4m, trại 100m2 để được 10.000 phôi để kệ; Kích thước kệ: 1,8m (chiều cao) x 1,15m
(chiều ngang) x Chiều dài.
Giàn treo phải được thiết kế với mật độ phù hợp với các dây dù loại tốt
Hệ thống tưới

21. Ngoài các khâu thiết kế khu trồng nấm khác, hệ thống tưới cũng khá quan trọng, hệ thống
vòi nước được nối đến các khu trồng, làm sao để đảm bảo thuận lợi cho việc tiếp nước cho
nấm vào mua hè cũng như mua đông.
Bà con có nhu cầu mua giống nấm hay tư vấn kỹ thuật thiết
kế mô hình, trồng nấm liên hệ với ông Phạm Quốc Hương
qua số điện thoại: 0912143609
TÀI LI U H NG D N CH M SÓCB CH PHÔIN M SÒỆ ƯỚ Ẫ Ă Ị Ấ
Copyright 2015 InC
CHÚÝ U TIÊNĐẦ
V n chuy n b ch nh tay, tránh làm t n th ng b ch. N u ch a quen, ta nênc m b ch b ngậ ể ị ẹ ổ ươ ị ế ư ầ ị ằ
hai tay. Khi c m b ch m t tay, nh c m b ch tr ng thái nâng, ch không nênn m bópầ ị ộ ớ ầ ị ở ạ đỡ ứ ắ

22. hay xách mi ng b ch.ệ ị
N u có ít b ch, ta r a l i b ch b ng n c s ch, không n c ch y vào mi ng b ch. N uế ị ử ạ ị ằ ướ ạ để ướ ả ệ ị ế
nhi u b ch, ta treo xong r i dùng vòi phun n c x t xung quanh cácb ch r a s ch b i b n.ề ị ồ ướ ị ị để ử ạ ụ ẩ
Khi mang b ch v nhà, n u ch a treo ngay, c n x p b ch cách nhau 2-5cm, không ch ngị ề ế ư ầ ế ị ồ
ch t b ch lênnhau trong th i gian quálâu.B ch s b nóng, nh h ng n ch t l ng.ấ ị ờ ị ẽ ị ả ưở đế ấ ượ
CH N N I TREO B CHỌ Ơ Ị
Ch n n i thoáng mát, s ch s , che ch n không gió lùavà ánhn ng m t tr i chi u vào.ọ ơ ạ ẽ ắ để ắ ặ ờ ế
N m c n thông thoáng và có ánhsáng tánx (có th c sách c). N i treo b ch nênch nấ ầ ạ ể đọ đượ ơ ị ọ
khu v c không có ng i qua l i, và không th ng xuyêncó ng i s ng hay làm vi c ó.ự ườ ạ ườ ườ ố ệ ở đ
LÀM DÂY TREO
Làm giàn dâytreo n m, ti t ki m di n tích. Bêntrênc n có ch bu c dâytreo, ch c ch n.ấ để ế ệ ệ ầ ỗ ộ ắ ắ
M i dâytreo t 6-8 b ch, sao cho b ch d i cùng cách m t t 10-15cm, b ch trêncùng caoỗ ừ ị ị ướ ặ đấ ị
không quá1.6m, thu háivà t i d dàng, c bi t b ch trêncùng không b thi u m.để ướ ễ đặ ệ ị ị ế ẩ
C t dâydài treo: Dùng cáclo i dâycó dai ch c, ch u l c c 10-15kg. C t 3 o nắ để ạ đủ độ ắ ị ự đượ ắ đ ạ
dâyb ng nhau, dài tùytheo cao ch bu c dây.M t u bu c lênch treo, u d i mằ độ độ ỗ ộ ộ đầ ộ ỗ đầ ướ ướ
cách m t t 15 cm c ng bu c l i. N u dùng dâyd a, khi treo vài ngày s giãn, lúc ó ta nângặ đấ ũ ộ ạ ế ứ ẽ đ
c dâytreo lên, ho c bu c cách m t t cao h n 15 cmả ặ ộ ặ đấ ơ
C t dâylàm vòng quang gánh: Trong m t dâytreo, 6 b ch c n 5 vòng quang, …. C t o n dâyắ ộ ị ầ ắ đ ạ
d a dài t 30-35cm, bu c ch c hai u l i thành vòng quang. Vòng quang nh quás làmứ ừ ộ ắ đầ ạ ỏ ẽ
b ch cao lên, treo c ít b ch; vòng quang to quá,cácb ch s ch m vào nhau gâynóng và t oị đượ ị ị ẽ ạ ạ
b n.ẩ
Cách treo b ch: Treo d c mi ng b ch xu ng, cho n c th a khi t i có th ch y ra. L ng 6-8ị ố ệ ị ố ướ ừ ướ ể ả ồ
vòng quang vào dâytreo và t m kéo lêncao, cho b ch th nh t vào dây,kéo m t vòng quangạ ị ứ ấ ộ
xu ng s gi c b ch th nh t. Cácb ch ti p theo làm t ng t .ố ẽ ữ đượ ị ứ ấ ị ế ươ ự
N u có nhi u dâytreo, thì sau khi treo xong, kho ng cách gi a hai dâytreo ph i t o kho ngế ề ả ữ ả ạ ả
tr ng t 12-15cm. Kho ng tr ng này nh h n, s khó háin m, d va ch m làm g y n m bênố ừ ả ố ỏ ơ ẽ ấ ễ ạ ẫ ấ
c nh. Kho ng tr ng r ng quá,s làm môi tr ng nhanh khô, thi u m.ạ ả ố ộ ẽ ườ ế độ ẩ
R CH B CHẠ Ị
Khi nh n c b ch có t ch a lan tr ng áyb ch, ta s ch n khi b ch tr ng kín áyr i m iậ đượ ị ơ ư ắ đ ị ẽ ờ đế ị ắ đ ồ ớ
r ch. Th i gian ch s không lâu,ch vài ngày.ạ ờ ờ ẽ ỉ
Khi nh n c b ch có t ãlan tr ng, thì ta c ng ph i ch ít nh t 48h sau khi r a và treoậ đượ ị ơ đ ắ ũ ả ờ ấ ử
b ch, r i m i r ch b ch. N m c n có th i gian ph c h i sau nh ng t n th ng do v n chuy nị ồ ớ ạ ị ấ ầ ờ ụ ồ ữ ổ ươ ậ ể
ho c r a và treo b ch.ặ ử ị
R ch b ch: R ch 4 - 5 ng chéo/xiênxung quanh, so le, và u nhau. V t r ch dài 1-2 cm,ạ ị ạ đườ đề ế ạ
sâu2-3 mm. Cácv t r ch nêncó kho ng cách u nhau và c g ng ch n ch có t n mế ạ ả đề ố ắ ọ ở ỗ ơ ấ
tr ng kh e p nh t. Cácv t r ch không nên sát áyho c sátmi ng b ch, vì n i ó ch aắ ỏ đẹ ấ ế ạ ở đ ặ ệ ị ơ đ ư
ph i là n i v n chuy n dinh d ng thu n ti n nh t cho qu th n m.ả ơ ậ ể ưỡ ậ ệ ấ ả ể ấ
Chúý:Nêndùng dao r ch gi y v n phòng là t t nh t, nhúng n c sôi ho c h qua ng n l aạ ấ ă ố ấ ướ ặ ơ ọ ử
gas, r ch rách l p nilon, tuy nhiênkhông tránh c vi c t o s o v t r ch lênc ch t. N uạ đủ ớ đượ ệ ạ ẹ ế ạ ơ ấ ế
r ch sâuvà r ng quá,b ch d b nhi m và th i v t r ch. Khi v t r ch b nhi m, dùng dao r chạ ộ ị ễ ị ễ ố ế ạ ế ạ ị ễ ạ
khoét c ch t b n i, làm nh tay không s i t t n th ng.ơ ấ ẩ đ ẹ để ợ ơ ổ ươ
T I N CƯỚ ƯỚ
Sau khi r ch không c t i n c tr c ti p lêncácb ch, ch t i n c xu ng n n nhà ho cạ đượ ướ ướ ự ế ị ỉ ướ ướ ố ề ặ

23. phun n c xung quanh vách h nhi t và gi m cho không khí. Sau 24h tr i, vàoướ để ạ ệ độ ữ ẩ ở đ
bu i g n nh t, lúc 21h - 22h, b t u dùng bình t i phun s ng trêncácdâytreo, t cácổ ầ ấ ắ đầ ướ ươ đủ ướ
b ch, nh m h hi t kích thích t n m nhanh k t n .ị ằ ạ ệ độ ơ ấ ế ụ
N u ch m sóc t t, sau khi r ch 7-10 ngày, s b t u xu t hi n m m qu th t i cácv tế ă ố ạ ẽ ắ đầ ấ ệ ầ ả ể ạ ế
r ch. Dùng bình phun t i hoa, phun s ng nh m a phùnt trêncao xu ng, sao cho cácnạ ướ ươ ư ư ừ ố ụ
n m u có m t l p n c nh s ng bámvào. Không t i m nh hay x t th ng vào qu thấ đề ộ ớ ướ ư ươ ướ ạ ị ẳ ả ể
s d làm tai n m b d p, nh n và ch t. Tùyvào nhi t , m mà t i t 3 - 5 l n/ngày.ẽ ễ ấ ị ậ ũ ế ệ độ độ ẩ ướ ừ ầ
N u n n t thì gi m t i i, n u n n g ch xi m ng thì t i cho n n nhà luôn c m.ế ề đấ ả ướ đ ế ề ạ ă ướ ề đượ ẩ
THU HÁI
Nênháin m khi qu th có c i m: Rìa m n m v n còn co vào, th t n m dày, ch c, m p.ấ ả ể đặ đ ể ũ ấ ẫ ị ấ ắ ậ
Th ng thì ng kính tai n m 4 cm là hái c. N u háinon thì qu th ch a t ng h p yườ đườ ấ đượ ế ả ể ư ổ ợ đầ
dinh d ng, háigià thì n không ngon.đủ ưỡ ă
Chúý:Khi n m to quás pháttánbào t d ng làn khói tr ng. Ta nên eo kh u trang khi hái,ấ ẽ ử ạ ắ đ ẩ
không c hít bào t ó. Và nh háitr c khi n m xu t hi n bào t , n u không bào t sđượ ử đ ớ ướ ấ ấ ệ ử ế ử ẽ
thu hútcôn trùng n pháh i và làm b n môi tr ng c a n m.đế ạ ẩ ườ ủ ấ
Cách háin m: Trong m t c m n m có th có câyto câynh , có nhi u câyto thì ta háih t cấ ộ ụ ấ ể ỏ ề ế ả
c m, không háit a t ng cây.M t tay gi b ch, tay kia túm sátg c n m, b y nh nhàng theoụ ỉ ừ ộ ữ ị ố ấ ẩ ẹ
h ng nào ó d nh t mà không làm b ch b m t nhi u c ch t. N u v t háicòn chânn m bướ đ ễ ấ ị ị ấ ề ơ ấ ế ế ấ ị
sót l i, c n nh t s ch i. V t háib v to, ho c còn th a chânn m s b th i, côn trùng sạ ầ ặ ạ đ ế ị ỡ ặ ừ ấ ẽ ị ố ẽ
n gâynhi m trùng b ch.đế ễ ị
Khi háin m mà ch a n ngay, mu n n m c lâu,thì nênháin m sau khi t i n c ítấ ư ă ố để ấ đượ ấ ướ ướ
nh t 5 ti ng.ấ ế
Sau khi háin m, không nênt i n c ngay vào th ng b ch. N u cácchùm n m khácb khô,ấ ướ ướ ẳ ị ế ấ ị
thì t i phun s ng l ng r t ít, và t i xung quanh cùng v i n n nhà t o m. N u n m cònướ ươ ượ ấ ướ ớ ề ạ ẩ ế ấ
l i ch a khô, thì i vài ti ng sau hãy t i. i u này kháquan tr ng, b i t i n c vào v tạ ư đợ ế ướ Đ ề ọ ở ướ ướ ế
v a hái, s i t n m ch a k p ph c h i, d ch t th i và gâynhi m.ừ ợ ơ ấ ư ị ụ ồ ễ ế ố ễ
V SINH CHO N MỆ Ấ
N u cácv t r ch, v t háin m b nhi m m c xanh, en hay th i, ta c y nh nhàng ph n th iế ế ạ ế ấ ị ễ ố đ ố ậ ẹ ầ ố
b n ó i, không m nh tay d làm tr y x c t n m g n ó.ẩ đ đ ạ ễ ầ ướ ơ ấ ầ đ
Khi th i ti t thay i ho c b gió lùa, n m s ng ng sinh tr ng, n m nh có th s ch t khô,ờ ế đổ ặ ị ấ ẽ ừ ưở ấ ỏ ể ẽ ế
b ch s t m th i không ra qu th n a. Lúcnày ta c y n m ch t i, nh thu háiv y.ị ẽ ạ ờ ả ể ữ ậ ấ ế đ ư ậ
N u v t r ch, v t háicó mô s o tr ng r n c ng, không ra n m, ta c ng có th bóc nó ra.ế ế ạ ế ẹ ắ ắ ứ ấ ũ ể
CHÚÝCU I CÙNGỐ
Khi h t t ra qu th , n u không còn n m, ta ng ng t i tr c ti p vào b ch, nh ng v n t iế đợ ả ể ế ấ ừ ướ ự ế ị ư ẫ ướ
n n và xung quanh t o m. Sau 4-5 ngày, vào kho ng 21-22h hàng ngày, ta b t u cóề để ạ ẩ ả ắ đầ
th t i phun s ng, t trênxu ng vào cácb ch, t o m và gi m nhi t , kích thích n mể ướ ươ ừ ố ị để ạ ẩ ả ệ độ ấ
k t n ti p.ế ụ ế
i u ki n n m ra qu th là: Nhi t 20 - 30 0C, m không khí 80-95 %. N u nhi tĐ ề ệ ấ ả ể ệ độ độ ẩ ế ệ độ
cao quá,c n có cách làm gi m nhi t, trong ó có che ánhsáng, t o thông thoáng, và t i m.ầ ả ệ đ ạ ướ ẩ
Cácb n xem hình nh tham kh o cách treo b ch.ạ ả để ả ị
Trên âylà h ng d n ch m sóc n m cho khách hàng ang s d ng b ch n m c a InC. Trongđ ướ ẫ ă ấ đ ử ụ ị ấ ủ
quátrình ch m sóc, g p ph i khúc m c gì, khách hàng vui lòng liênh s m c h ngă ặ ả ắ ệ ớ để đượ ướ
d n k p th i. Xin cám n!ẫ ị ờ ơ