Mit den Workshop begleitenden Folien wurden zuerst folgende Grundlagen erarbeitet:
- Grundparameter von Schall
- Interferenz
An Hand der theoretischen Hintergründe konnten dann tontechnisch relevante Themen wie
- Raummoden und Reflexion
- Clustersysteme
- Linearrays
- Bassarrays
bzw. grundsätzliche Arbeitsweisen, Unterschiede der jeweiligen Systeme, Fehler in der Handhabung und Lösungsansätze dazu besprochen werden.
Ride the Storm: Navigating Through Unstable Periods / Katerina Rudko (Belka G...
Sound Engineering Workshop 20131119
1. le
ib
n r
o e
s
PA- und Tontechnik
y rtn
b II
Workshop a
t g
h m
ig u
r a
y
p b
o lf
c a
r
Ralf Baumgartner
19. November 2013
www.sonible.com | baumgartner@sonible.com
music station – piano werner
2. le
ib
n r
o e
s
y rtn
b a
t g
h m
ig u
r a
y
p b
o lf
c a
r
Einleitung
Da müsst ihr heute durch:
1.
Die Wellenlänge und die Raummoden
2.
Prinzip Interferenz
3.
Vom Cluster zum Line Array
4.
Bassarrays
Ralf Baumgartner
19. November 2013
www.sonible.com | baumgartner@sonible.com
music station – piano werner
3. le
ib
n r
o e
s
y rtn
b a
t g
h m
ig u
r a
y
p b
o lf
c a
r
Einleitung
Der Centercluster
Wieso funktioniert das in einem Raum nicht so
wie in der Simulation gezeigt?
Ralf Baumgartner
19. November 2013
www.sonible.com | baumgartner@sonible.com
music station – piano werner
4. le
ib
n r
o e
s
y rtn
b a
t g
h m
ig u
r a
y
p b
o lf
c a
r
Einleitung
Der Centercluster im Raum
Eine Überlagerung von vielen Spiegelquellen
Ralf Baumgartner
19. November 2013
www.sonible.com | baumgartner@sonible.com
music station – piano werner
5. le
ib
n r
o e
s
y rtn
b a
t g
h m
ig u
r a
y
p b
o lf
c a
r
Der Raum
Ein akustischer Spiegel
Ralf Baumgartner
19. November 2013
www.sonible.com | baumgartner@sonible.com
music station – piano werner
6. le
ib
n r
o e
s
y rtn
b a
t g
h m
ig u
r a
y
p b
o lf
c a
r
Der Raum
Ein akustischer Spiegel
Ralf Baumgartner
19. November 2013
www.sonible.com | baumgartner@sonible.com
music station – piano werner
7. le
ib
n r
o e
s
y rtn
b a
t g
h m
ig u
r a
y
p b
o lf
c a
r
Die Wellenlänge und die Raummoden
Eine Interaktion von Schallwellen
Was passiert, wenn zwei oder mehrere
Schallquellen / Spiegelquellen miteinander in
Aktion treten?
Ralf Baumgartner
19. November 2013
www.sonible.com | baumgartner@sonible.com
music station – piano werner
8. le
ib
n r
o e
s
y rtn
b a
t g
h m
ig u
r a
y
p b
o lf
c a
r
Schallwellen
Die Parameter
Frequenzbereich f
f = 20 Hz bis ca. 20kHz
Schallgeschwindigkeit c
ca. c = 340 m/s
Wellenlänge λ
c=λ*f
è
λ=c/f
Ralf Baumgartner
19. November 2013
www.sonible.com | baumgartner@sonible.com
music station – piano werner
9. le
ib
n r
o e
s
y rtn
b a
t g
h m
ig u
r a
y
p b
o lf
c a
r
Schallwellen
Die Parameter
Welche Wellenlängen haben wir ?
c=λ*f
è
λ = c / f = 340
20 Hz
100 Hz
1kHz
10kHz
è
è
è
è
17 m
3,4 m
0,34 m = 34 cm
0,034 m = 3,4 cm
Ralf Baumgartner
19. November 2013
www.sonible.com | baumgartner@sonible.com
music station – piano werner
10. le
ib
n r
o e
s
y rtn
b a
t g
h m
ig u
r a
y
p b
o lf
c a
r
Schallwellen
Die Parameter
Ralf Baumgartner
19. November 2013
www.sonible.com | baumgartner@sonible.com
music station – piano werner
11. le
ib
n r
o e
s
y rtn
b a
t g
h m
ig u
r a
y
p b
o lf
c a
r
Schallwellen
Die Parameter
Ralf Baumgartner
19. November 2013
www.sonible.com | baumgartner@sonible.com
music station – piano werner
12. le
ib
n r
o e
s
y rtn
b a
t g
h m
ig u
r a
y
p b
o lf
c a
r
Raummoden
der Sonderfall der Interaktion
Wann treten Moden auf ?
Immer wenn ein Vielfaches der
halben Wellenlänge
in den Raum passt !!!
Ralf Baumgartner
19. November 2013
www.sonible.com | baumgartner@sonible.com
music station – piano werner
13. le
ib
n r
o e
s
y rtn
b a
t g
h m
ig u
r a
y
p b
o lf
c a
r
Raummoden
der Sonderfall der Interaktion
Ähnlich einer Gitarrensaite:
Ralf Baumgartner
19. November 2013
www.sonible.com | baumgartner@sonible.com
music station – piano werner
14. le
ib
n r
o e
s
y rtn
b a
t g
h m
ig u
r a
y
p b
o lf
c a
r
Raummoden
der Sonderfall der Interaktion
Ralf Baumgartner
19. November 2013
www.sonible.com | baumgartner@sonible.com
music station – piano werner
15. le
ib
n r
o e
s
y rtn
b a
t g
h m
ig u
r a
y
p b
o lf
c a
r
Raummoden
der Sonderfall der Interaktion
Was ist die tiefste Mode im Gang?
Raum:
Länge 22,6m
Breite 4 m
Höhe 2,7m
Ralf Baumgartner
19. November 2013
www.sonible.com | baumgartner@sonible.com
music station – piano werner
16. le
ib
n r
o e
s
y rtn
b a
t g
h m
ig u
r a
y
p b
o lf
c a
r
Raummoden
der Sonderfall der Interaktion
Und was zum Gott der Geier macht
man jetzt gegen Moden?
1. So wenig wie möglich anregen
2. Position des Subs in einen
Knotenpunkt legen…
Ralf Baumgartner
19. November 2013
www.sonible.com | baumgartner@sonible.com
music station – piano werner
17. le
ib
n r
o e
s
y rtn
b a
t g
h m
ig u
r a
y
p b
o lf
c a
r
Die Interferenz
Eine Interaktion von Schallwellen
Ralf Baumgartner
19. November 2013
www.sonible.com | baumgartner@sonible.com
music station – piano werner
18. le
ib
n r
o e
s
y rtn
b a
t g
h m
ig u
r a
y
p b
o lf
c a
r
Die Interferenz
Eine Interaktion von Schallwellen
1. Welche Frequenz wird betrachtet / abgestrahlt?
2. Wie viele und welche Quellen interagieren
miteinander?
3. Wie weit sind die Quellen von einander weg?
Ralf Baumgartner
19. November 2013
www.sonible.com | baumgartner@sonible.com
music station – piano werner
19. le
ib
n r
o e
s
y rtn
b a
t g
h m
ig u
r a
y
p b
o lf
c a
r
Die Interferenz
mit zwei Lautsprechern – wie hört sich das an?
1. Frequenz
f = 560Hz
2. Zwei Lautsprecher
3. Position
s1 = 88cm
s2 = 8cm
Ralf Baumgartner
19. November 2013
www.sonible.com | baumgartner@sonible.com
music station – piano werner
20. le
ib
n r
o e
s
y rtn
b a
t g
h m
ig u
r a
y
p b
o lf
c a
r
Die Interferenz
Ralf Baumgartner
19. November 2013
www.sonible.com | baumgartner@sonible.com
music station – piano werner
21. le
ib
n r
o e
s
y rtn
b a
t g
h m
ig u
r a
y
p b
o lf
c a
r
Die Interferenz
Konstruktiv : es wird mehr!
Ralf Baumgartner
19. November 2013
www.sonible.com | baumgartner@sonible.com
music station – piano werner
22. le
ib
n r
o e
s
y rtn
b a
t g
h m
ig u
r a
y
p b
o lf
c a
r
Die Interferenz
Destruktiv : es wird weniger!
Ralf Baumgartner
19. November 2013
www.sonible.com | baumgartner@sonible.com
music station – piano werner
23. le
ib
n r
o e
s
y rtn
b a
t g
h m
ig u
r a
y
p b
o lf
c a
r
Die Interferenz
Zum Aufwachen : Was passiert bei welcher Frequenz?
s = 4m
s=3m
s = 4m
s=3m
s = 5m
λ = 2m
λ/2 = 1m
Δ∆s = 1m
è
-∞dB
?
destruktiv
s = 5m
λ = 1m
λ/2 = 0,5m
Δ∆s = 1m
Ralf Baumgartner
19. November 2013
www.sonible.com | baumgartner@sonible.com
music station – piano werner
è
+6dB
?
konstruktiv
24. le
ib
n r
o e
s
y rtn
b a
t g
h m
ig u
r a
y
p b
o lf
c a
r
Die Interferenz
Zum Aufwachen : Was passiert bei welcher Frequenz?
s = 4m
s=3m
s = 4m
s=3m
s = 5m
λ = 2m
λ/2 = 1m
Δ∆s = 1m
è
-∞dB
?
destruktiv
s = 6m
λ = 2m
λ/2 = 1m
Δ∆s = 2m
Ralf Baumgartner
19. November 2013
www.sonible.com | baumgartner@sonible.com
music station – piano werner
è
+6dB
?
konstruktiv
25. le
ib
n r
o e
s
y rtn
b a
t g
h m
ig u
r a
y
p b
o lf
c a
r
Ralf Baumgartner
19. November 2013
www.sonible.com | baumgartner@sonible.com
music station – piano werner
26. le
ib
n r
o e
s
y rtn
b a
t g
h m
ig u
r a
y
p b
o lf
c a
r
Die Interferenz - örtliche Verteilung
Ralf Baumgartner
19. November 2013
www.sonible.com | baumgartner@sonible.com
music station – piano werner
27. le
ib
n r
o e
s
y rtn
b a
t g
h m
ig u
r a
y
p b
o lf
c a
r
Die Interferenz - örtliche Verteilung
Die Anzahl an halben Wellenlängen die in den
Abstand zwischen den beiden Quellen passt
Ist die Anzahl an Auslöschungen…
Ralf Baumgartner
19. November 2013
www.sonible.com | baumgartner@sonible.com
music station – piano werner
28. le
ib
n r
o e
s
y rtn
b a
t g
h m
ig u
r a
y
p b
o lf
c a
r
Die Interferenz - örtliche Verteilung
Ralf Baumgartner
19. November 2013
www.sonible.com | baumgartner@sonible.com
music station – piano werner
29. le
ib
n r
o e
s
y rtn
b a
t g
h m
ig u
r a
y
p b
o lf
c a
r
Die Interferenz - an einem Ort
Ralf Baumgartner
19. November 2013
www.sonible.com | baumgartner@sonible.com
music station – piano werner
30. le
ib
n r
o e
s
y rtn
b a
tè g
h m
ig u
r a
y
p b
o lf
c a
r
Vom Apfel zur Banane
oder vom Cluster zum Line Array
Ralf Baumgartner
19. November 2013
www.sonible.com | baumgartner@sonible.com
music station – piano werner
31. le
ib
n r
o e
s
y rtn
b a
t g
h m
ig u
r a
y
p b
o lf
c a
r
Vom Apfel zur Banane
oder vom Cluster zum Line Array
Ralf Baumgartner
19. November 2013
www.sonible.com | baumgartner@sonible.com
music station – piano werner
32. le
ib
n r
o e
s
y rtn
b a
t g
h m
ig u
r a
y
p b
o lf
c a
r
Vom Apfel zur Banane
oder vom Cluster zum Line Array
Ralf Baumgartner
19. November 2013
www.sonible.com | baumgartner@sonible.com
music station – piano werner
33. le
ib
n r
o e
s
y rtn
b a
t g
h m
ig u
r a
y
p b
o lf
c a
r
Vom Apfel zur Banane
oder vom Cluster zum Line Array
Ralf Baumgartner
19. November 2013
www.sonible.com | baumgartner@sonible.com
music station – piano werner
34. le
ib
n r
o e
s
y rtn
b a
t g
h m
ig u
r a
y
p b
o lf
c a
r
Vom Apfel zur Banane
oder vom Cluster zum Line Array
Ralf Baumgartner
19. November 2013
www.sonible.com | baumgartner@sonible.com
music station – piano werner
35. le
ib
n r
o e
s
y rtn
b a
t g
h m
ig u
r a
y
p b
o lf
c a
r
Vom Apfel zur Banane
oder vom Cluster zum Line Array
Ralf Baumgartner
19. November 2013
www.sonible.com | baumgartner@sonible.com
music station – piano werner
36. le
ib
n r
o e
s
y rtn
b a
t g
h m
ig u
r a
y
p b
o lf
c a
r
Vom Apfel zur Banane
oder vom Cluster zum Line Array
Ralf Baumgartner
19. November 2013
www.sonible.com | baumgartner@sonible.com
music station – piano werner
37. le
ib
n r
o e
s
y rtn
b a
t g
h m
ig u
r a
y
p b
o lf
c a
r
Vom Apfel zur Banane
oder vom Cluster zum Line Array
Ralf Baumgartner
19. November 2013
www.sonible.com | baumgartner@sonible.com
music station – piano werner
38. le
ib
n r
o e
s
y rtn
b a
t g
h m
ig u
r a
y
p b
o lf
c a
r
Vom Apfel zur Banane
oder vom Cluster zum Line Array
Ralf Baumgartner
19. November 2013
www.sonible.com | baumgartner@sonible.com
music station – piano werner
39. le
ib
n r
o e
s
y rtn
b a
t g
h m
ig u
r a
y
p b
o lf
c a
r
Vom Apfel zur Banane
oder vom Cluster zum Line Array
Ralf Baumgartner
19. November 2013
www.sonible.com | baumgartner@sonible.com
music station – piano werner
40. le
ib
n r
o e
s
y rtn
b a
t g
h m
ig u
r a
y
p b
o lf
c a
r
Vom Apfel zur Banane
oder vom Cluster zum Line Array
Ralf Baumgartner
19. November 2013
www.sonible.com | baumgartner@sonible.com
music station – piano werner
41. le
ib
n r
o e
s
y rtn
b a
t g
h m
ig u
r a
y
p b
o lf
c a
r
Vom Apfel zur Banane
oder vom Cluster zum Line Array
MERKE:
1. Bei einem Abstand zweier Quellen von weniger als
die halbe abgestrahlte Wellenlänge kann es als
eine Quelle betrachtet werden
2. Die Richtwirkung einer Quelle ändert sich in
Abhängigkeit von Quellgröße zu Wellenlänge
Ralf Baumgartner
19. November 2013
www.sonible.com | baumgartner@sonible.com
music station – piano werner
42. le
ib
n r
o e
s
y rtn
b a
t g
h m
ig u
r a
y
p b
o lf
c a
r
Vom Apfel zur Banane
oder vom Cluster zum Line Array
Ralf Baumgartner
19. November 2013
www.sonible.com | baumgartner@sonible.com
music station – piano werner
43. le
ib
n r
o e
s
y rtn
b a
t g
h m
ig u
r a
y
p b
o lf
c a
r
Vom Apfel zur Banane
oder vom Cluster zum Line Array
Ralf Baumgartner
19. November 2013
www.sonible.com | baumgartner@sonible.com
music station – piano werner
44. le
ib
n r
o e
s
y rtn
b è a
t g
h m
ig u
r a
y
p b
o lf
c a
r
Vom Apfel zur Banane
oder vom Cluster zum Line Array
Der Traum eines jeden Tontechnikers – die Zylinderwelle…
wird aber ein Traum bleiben…
Ralf Baumgartner
19. November 2013
www.sonible.com | baumgartner@sonible.com
music station – piano werner
45. le
ib
n r
o e
s
y rtn
b a
t g
h m
ig u
r a
y
p b
o lf
c a
r
Vom Apfel zur Banane
oder vom Cluster zum Line Array
Ralf Baumgartner
19. November 2013
www.sonible.com | baumgartner@sonible.com
music station – piano werner
46. le
ib
n r
o e
s
y rtn
b a
t g
h m
ig u
r a
y
p b
o lf
c a
r
Vom Apfel zur Banane
oder vom Cluster zum Line Array
Ralf Baumgartner
19. November 2013
www.sonible.com | baumgartner@sonible.com
music station – piano werner
47. le
ib
n r
o e
s
y rtn
b a
t g
h m
ig u
r a
y
p b
o lf
c a
r
Vom Apfel zur Banane
oder vom Cluster zum Line Array
Ralf Baumgartner
19. November 2013
www.sonible.com | baumgartner@sonible.com
music station – piano werner
48. le
ib
n r
o e
s
y rtn
b a
t g
h m
ig u
r a
y
p b
o lf
c a
r
Vom Apfel zur Banane
oder vom Cluster zum Line Array
Oder doch
Obstsalat…
Ralf Baumgartner
19. November 2013
www.sonible.com | baumgartner@sonible.com
music station – piano werner
49. le
ib
n r
o e
s
y rtn
b a
t g
h m
ig u
r a
y
p b
o lf
c a
r
Hmmmm, Banane…
oder vom Cluster zum Line Array
Ralf Baumgartner
19. November 2013
www.sonible.com | baumgartner@sonible.com
music station – piano werner
50. le
ib
n r
o e
s
y rtn
b a
t g
h m
ig u
r a
y
p b
o lf
c a
r
Hmmmm, Banane…
„Curved“ Banane
Ralf Baumgartner
19. November 2013
www.sonible.com | baumgartner@sonible.com
music station – piano werner
51. le
ib
n r
o e
s
y rtn
b a
t g
h m
ig u
r a
y
p b
o lf
c a
r
Hmmmm, Banane…
J - Banane
Ralf Baumgartner
19. November 2013
www.sonible.com | baumgartner@sonible.com
music station – piano werner
52. le
ib
n r
o e
s
y rtn
b a
t g
h m
ig u
r a
y
p b
o lf
c a
r
Hmmmm, Banane…
Die bekömmlichste in den meisten Lebenslagen...
Die Spiralbanane
Ralf Baumgartner
19. November 2013
www.sonible.com | baumgartner@sonible.com
music station – piano werner
53. le
ib
n r
o e
s
y rtn
b a
t g
h m
ig u
r a
y
p b
o lf
c a
r
Vom Apfel zur Banane
Und was heißt Curving für unseren Traum?
Ralf Baumgartner
19. November 2013
www.sonible.com | baumgartner@sonible.com
music station – piano werner
54. le
ib
n r
o e
s
y rtn
b a
t g
h m
ig u
r a
y
p b
o lf
c a
r
Vom Apfel zur Banane
Zum satt werden...
Ralf Baumgartner
19. November 2013
www.sonible.com | baumgartner@sonible.com
music station – piano werner
55. le
ib
n r
o e
s
y rtn
b a
t g
h m
ig u
r a
y
p b
o lf
c a
r
Gut genährt ins Konzert
Mit einer ausgewogenen Beschallung...
Ralf Baumgartner
19. November 2013
www.sonible.com | baumgartner@sonible.com
music station – piano werner
56. le
ib
n r
o e
s
y rtn
b a
tè g
h m
ig u
r a
y
p b
o lf
c a
r
Zurück zu den Äpfeln...
Ein kleiner Biss schadet nicht...
Oder wie die Kugel zur Niere wird...
Ralf Baumgartner
19. November 2013
www.sonible.com | baumgartner@sonible.com
music station – piano werner
57. le
ib
n r
o e
s
y rtn
b a
t g
h m
ig u
r a
y
p b
o lf
c a
r
Zurück zu den Äpfeln...
der Cardioidbass
Ralf Baumgartner
19. November 2013
www.sonible.com | baumgartner@sonible.com
music station – piano werner
58. le
ib
n r
o e
s
y rtn
b a
t g
h m
ig u
r a
y
p b
o lf
c a
r
Zurück zu den Äpfeln...
der Cardioidbass
Ralf Baumgartner
19. November 2013
www.sonible.com | baumgartner@sonible.com
music station – piano werner
59. le
ib
n r
o e
s
y rtn
b a
t g
h m
ig u
r a
y
p b
o lf
c a
r
Zurück zu den Äpfeln...
der Cardioidbass
Ralf Baumgartner
19. November 2013
www.sonible.com | baumgartner@sonible.com
music station – piano werner
60. le
ib
n r
o e
s
y rtn
b a
t g
h m
ig u
r a
y
p b
o lf
c a
r
Zurück zu den Äpfeln...
der Cardioidbass
Ralf Baumgartner
19. November 2013
www.sonible.com | baumgartner@sonible.com
music station – piano werner
61. le
ib
n r
o e
s
y rtn
b a
t g
h m
ig u
r a
y
p b
o lf
c a
r
Zurück zu den Äpfeln...
der Cardioidbass
Ralf Baumgartner
19. November 2013
www.sonible.com | baumgartner@sonible.com
music station – piano werner
62. le
ib
n r
o e
s
y rtn
b a
t g
h m
ig u
r a
y
p b
o lf
c a
r
Von Adam und Efa...
Das Bass End Fire Array („Bass EFA“)
Ralf Baumgartner
19. November 2013
www.sonible.com | baumgartner@sonible.com
music station – piano werner
63. le
ib
n r
o e
s
y rtn
b a
t g
h m
ig u
r a
y
p b
o lf
c a
r
Von Adam und Efa...
Das Bass End Fire Array („Bass EFA“)
Ralf Baumgartner
19. November 2013
www.sonible.com | baumgartner@sonible.com
music station – piano werner
64. le
ib
n r
o e
s
y rtn
b a
t g
h m
ig u
r a
y
p b
o lf
c a
r
Von Adam und Efa...
Das Bass End Fire Array („Bass EFA“)
Ralf Baumgartner
19. November 2013
www.sonible.com | baumgartner@sonible.com
music station – piano werner
65. le
ib
n r
o e
s
y rtn
b a
t g
h m
ig u
r a
y
p b
o lf
c a
r
Von Adam und Efa...
Das Bass End Fire Array („Bass EFA“)
Ralf Baumgartner
19. November 2013
www.sonible.com | baumgartner@sonible.com
music station – piano werner