1. Скарн орд
МУИС ГГС ГЭБМ-2
М.Батбаяр
2012 он

2. Агуулга
Ерөнхий ойлголт
Скарний стрүктүүр, текстүүр
Скарн үүслийн геологийн тогтоц
Скарн дахь ашигт малтмал
Төмөртолгойн орд
Скарн дахь алтны ордын төрөл
Бууцагааны илрэл
Хөх булагийн илрэл

3. Ерөнхий ойлголт
 Скарн гэдэг нь интрүзив ба түүгээр зүсэгдсэн
карбонат чулуулгийн хил заагийн хэсэгт тэдгээр
чулуулаг хоорондын метасоматоз үйл явцаар үүссэн
шохойлог – силикатлаг найрлагатай чулуулгийг
хэлнэ.
Скарн нь олон янзын металлуудыг агуулсан байдаг
учраас ашигт малтмалын бие даасан ордуудыг
үүсгэдэг.
Скарн ордыг заагийн, заагийн хувирмал, заагийн
метасоматоз, заагийн пневматолит гэх зэргээр
нэрлэдэг.

4. Скарний стрүктүүр, текстүүр
 Скарний биет- давхарга, давхарга маягийн, мэшил,
шток,үүр хоолой судал хэлбэртэй
 Скарний хүдрийн текстүүр-цул, толборхог, дрүзлэг,
үеллэг
 Стрүктүүр- гранобласт, порфир бласт, ширхэглэг,
биет нь бүслүүрлэг тогтоцтой
 Ихэнх тохиолдолд боржинлог чулуулгийн
мусковитжсан зурвас бүсээр эхлэн цааш хээрийн
жонш-кварц-эпидотийн, гранатийн, гранат-
пироксений, пироксений бүсүүд ажиглагддаг.

5. 1. Гранит, 2. Цайваржсан гранит, 3. Скарн орчимийн чулуулаг-эндоскарн,
4. Гранит ба шохойн чулууны хил зааг, 5. Пироксен гранаттай скарн,
6. Гранаттай скарн, 7. Пироксентой скарн, 8. Мраморжсон шохойн чулуу,
9. Шохойн чулуу
Скарны стандард бүсжилт ба тэдгээрийн химийн
найрлагын өөрчлөлт
1

6. Скарн нь найрлагаараа шохойлог, маагнилаг,
силикатлаг гэсэн 3 төрөлд хуваагддаг.
 Шохойлог скарн нь шохойжин ба түүнийг зүссэн
интрүүз чулуулаг хоорондын хувирлаар үүсдэг
гранат, пироксен, воллас тонит, везувиан,
амьфибол, эпидот зэрэг эрдсүүдээс бүрддэг.

7.  Маагнилаг скарн нь харьцангуйгаар ховхрхон
тохиолддог ба тэр нь доломитийн хувирлаар
үүсдэг форстерит, флогопит, шпинел,
диопсид, гумит, серпентин, паргасит,
людвигит зэрэг эрдсүүдээс тогтсон байдаг.
 Силикатлаг скарн маш ховор тохиолддог ба
тэр нь элсжин, алевролит, бөсөлжин мэтийн
чулуулгийн заагийн хувирлаар үүснэ. Түүний
эрдсийн бүрэлдхүүнд ордог онцлог эрдэс нь
скаполит юм.

8. ВУЛКАН-ПЛУТОН БҮСЛҮҮР ДЭХЬ МАГНЕТИТИЙН ОРДЫН
БАЙРШЛИЙН СХЕМ
1 – терриген-карбонат хурдас; 2-шохойн чулуу;, 3-эффузив, тэдгээрийн туф, базальтийн найрлага
бүхий, 4-андезит-базальт найрлагатай, 5 – андезитийн найрлагатай; 6 – габбро, габбро-диорит, 7 –
диорит, кварц агуулагч диориты, диорит-порфирит; 8 – пироксен-гранатын скарн; 9 – магнетитын
ордууд, тэдгээрийн дэд төрөл: 1 – хожуу маагмын магнетит, 2 –скарнын, 3 – скаполитын, 4 – усан
силикатын; 10 – тасрал эвдрэл

9. Скарн үүслийн геологийн нөхцөл
 Скарн нь дэлхийн царцасын хөгжлийн бараг бүх
циклд зонхилж плагиоборжин, боржиндиорит,
боржин, шүлтлэгдүү лейкоборжин гарал үүсэл орон
зайн хувьд нягт холбоотой үүсэн тогтсон байдаг.
 Скарн орд үүсэх геологийн стрүүктүр нь дараах 3
элементээр тодорхойлогдоно.
 интрүүз ба агуулагч карбонат чулуулаг
хоорондын заагийн гадарга
Агуулагч чулуулгийн үелэл
Интрүүз ба агуулагч карбонат чулуулаг
хоорондын заагийн бүс дэх хагарал

10. Шпинель-кальцит-
диопсидын скарн

11. Скарн дахь ашигт малтмал
 Скар нь хар, өнгөт ховор, үнэт металлын нийлмэл
хүдэртэй ордуудыг үүсгэдэг.Тийм учираас
судлаачид скарн ордыг голлох ашигт малтмал буюу
металлаар нь ангилан ялгадаг.
 Шохойлог скарн- Fe, Co, Cu, Pb, W, Mo, Au, Be
болон ховор шороон элементийн орд
 Маагнилаг скарн- бор, төмрийн орд үүсгэдэг
Төмөрт скарний орд нь гол төлөв боржинлог ба
түүгэр зүсэгдсэн карбонат чулуулаг хоорондын
заагийн хэсэгт шток, мэшил зөв бус нийлмэл
хэлбэрийн биетүүдээс бүрдэл болдог.

12. Төмөртэйн орд
 Төмөртэйн орд нь Сэлэнгэ аймгийн Хүдэр
сумын нутагт орших бөгөөд Улаанбаатар хотоос
хойш 330 км-т, Дархан хотоос зүүн хойш 130 км-т,
Ерөө сумаас зүүн тийж 40 км-т оршидог
байна. Төмөртэйн төмрийн хүдрийн орд нь
Тариат-Сэлэнгийн ба Хойд Хэнтийн
геоантиклиналь өргөгдлийг хуваасан Баянголын
гүний хагаралд оршино. Төмөртэйн орд нь
Баянголын хүдрийн зангилаад харъяалагдах ба
энэ бүсэд Баянгол, Хуст уул, Төмөртолгойн
ордууд болон бусад хэд хэдэн илэрцүүд байдаг

13.  . Орд газрын тогтоц нь венд кембрийн настай
карбонат, занар, элсэн чулуулгийг зүсэж гарч
ирсэн доод, дээд палазойн хүчиллэгээс,
суурилаг найрлагатай интрузив чулуулаг
тэдгээрийг хучсан дөрөвдөгчийн сэвсгэр хурдас
зэргээс тогтдог. Вэнд кембрийн метаморфжсон
карбонатлаг элсэн чулууны хурдас түүнийг
зүсэж гарч ирсэн интрузив, түүнтэй
холбоотойгоор төмрийн хүдрийг агуулагч
скарн нь бий болсон.

14.  . Ордын гол структур нь зүүн хойш суналтай
хагарлууд, эвдэрлийн бүсүүд юм. Энхүү ордын
төмрийн хvдрийн бодит болон боломжит нөөц
нь 229.3 сая тн, ба хvдэр дэх төмрийн дундаж
агуулга нь 51.64% юм. Уг дүүрэгт нийтдээ 367,98
сая тонн бодит болон боломжит хvдрийн нөөц
тогтоогдоод байна. Газар доорх усны эрэл
хайгуулыг 1990-1991 онд гvйцэтгэж Шувуут,
Сөдөтийн голын савд 1728 метр куб/хоногийн
газар доорх усны нөөцийн vнэлгээ хийж,
vйлдвэрийн ус хангамжийг шийдэх
боломжтойг тогтоосон.

15. Скарн ордууд

16. Төмөр толгойн ордын хүдэр
олборлолт

17. Скарн дахь алтны ордын төрөл
 Манай орны хувьд харьцангуй тархалт
багатай.Голчлон интрузив чулуулгуудынхаа
гадаад хил заагт, шохойлог, шохойлог тунамал
болон суурилаг, дундлаг найрлагын галт уулын
чулуулгууд дотор байрлана.
 Хүдрийн биет нь голчлон хэвтэш ,мэшил маягийн
хэлбэрийн биетүүдийг үүсгэнэ.Алтыг тодорхой
хэмжээгээр агуулсан скарны биетүүд байх ба
тэдний зарим нь алтыг гол ашигт компентын
хэмжээнд агуулж байхад , зарим нь дагалдагч
ашигт компенент байдлаар агуулдаг.

18.  Алт агуулсан скарны орд, илрэлүүд нь ашигт болон
дагалдагч компонентын найрлагаараа Au(Cu),
Au(Cu,Pb,W,B) Cu(Au,Ag) Cu-Pb(Au) болон Pb,Zn,
Pb(Au,Ag,Cu) гэсэн дэд төрлүүдэд ангилагдаж байгаа
ба эдгээрээс эхний 2 дэд төрөлд алт гол компонент
болж байна.
 Алт гол компонент нь болж зэс-төмрийн скарнуудад
хөгжсөн илрэлүүд харьцангуй элбэг бөгөөд Говь-
Алтайн хүдрийн дүүргийн Цахир худгийн хүдрийн
талбайн зүүн илрэл, Дөч голын хүдрийн дүүргийн
Эрдэнэтолгойн илрэл, Бууцагааны хүдрийн дүүргийн
Бууцагааны илрэл, Баянголын бүсийн Оюут ттолгойн
илрэл илрэлүүд хамаарагдана.

19. Бууцагааны илрэл
 Au(Pb,Cu) нь Баянхонгор аймгийн Бууцагаан сумын
төвөөс зүүн урагш 10 орчим км зайд оршино. Уг илрэл
нь карбоны гранодиорит дээр байрласан протерозойн
настай гантигжсан шохойжин, занар, галт уулын
чулуулгаас тогтсон хурдсыг зүссэн дээд Палеозойн
настай боржингийн биетийн заагт тархжээ.
 Магнилаг скарн нь боржингийн биетээс агуулагч
чулуулгийн зүгт дараах бүслүүрлэг тогтоцыг үүсгэсэн.
Үүнд: боржин-пироксен-плагиоклазаас тогтсон
скарнжсан+шпинельт скарн- пироксен
+шпинель+форстериттэй скарн -фосртериттэй
кальцифир- доломитотгантиг гэсэн бүслүүржилттэй.

20.  Хүдэржилт нь шохойн чулуу доторх 750 х 250м
талбайд тархсан магнетитийн 14 судлын биетээс
тогтоно. Магнетитийн гол хэсэг нь магнилаг
скарнтай хамт үүссэн бөгөөд голлон судал, линз
хэлбэртэй, 6-300м урт, 0,3-4,5м зузаантай. Хүдэр
нь цул нягт, шигтгээт текстуртэй, халькопиритийн
хольц шигтгээ агуулсан байна.
 Хүдэрт төмөр 48,7% хүртэл, зэс 0,01-0,83%
агуулагдана.Уг скарны маагмын дараах үеийн
хөгжлийн шатанд гроссуляр, везувиан, салит
болон сульфидууд агуулсан шохойлог скарн нь
магнилаг скарн дээр давхцаж хөгжжээ.
Сульфидууд хөгжсөн хэсэгт алтны агуулга 150 г/т
хүртэл , кадмий 300 г/т хүртэл, зэс-2%
хүртэл, цайр-1.5% хүртэл, мөнгө 50 г/т хүртэл
хэмжээгээр агуулагдсан байна.

21. Хөх булагийн илрэл
 Au(Cu) нь Баянхонгор аймгийн Бөмбөгөр сумын
нутагт, Байдрагийн хүдрийн хэмжээнд байрлана.
Уг илрэлийн гол ашигт компонент нь алт бөгөөд
зэс нь дагалдагч гол компонент нь юм. Рифейн
настай, синкиналь атираажилтанд автагдсан
шохойлог-терриген хурдсыг зүссэн дээд
Палеозойн настай диорит-боржингийн жижиг
биетийн баруун талын гадаад заагт, Рифейн
настай диабазын силл маягийн биетэд хаагдаж
үүссэн байдалтай скарны биетүүд илэрсэн.
Скарны биетүүд гантигжсан шохойн чулуун үеийг
дагаж үүсчээ.

22.  Скар нь гроссуляр, клинопироксен, везувиан, кальцит,
альбит болон эвэр хуурмагаас тогтоно. Скарнжсан
чулуулгууд нь цайвар ногооноос хар саарал өнгөтэй
бөгөөд кварц, хээрийн жонш, скаполит, эпидотоос
бүрэлдэнэ. Скарнжсан үеүд нь хар саарал өнгийн
роговикийн үе лүү аажим шилжинэ. Роговик нь кварц-
альбит-биотитын найрлагатай. Алт болоод
сульфидууд голчлон скарн дотор хөгжсөн.
 Скарнжсан үеүд харьцангуй сул эрдэсжсэн. Хүдрийн
эрдсүүд шигтгээ, судаллаг болон үүр хэлбэрээр
тархсан. Хүдрийн гол эрдсүүд нь халькопирит ,борнит,
кубанит, пирротин,алт бөгөөд арсенопирит, висмутин,
аранжин висмут, пирит, сфалерит, энаргит,
виттихенит, кассетирит тохиолдоно.

23.  Алтны мөхлөг жижигхэн түүний 94% нь 0.1
мм-ээс бага хэмжээтэй ба хамгийн том нь 0.5
мм. Алтны сорьц нь 800-900. Гадаргуу орчмын
исэлдсэн хүдэрт малахимт, ковеллин,
халькозин элбэг, ховроор азурит,гетит,
лепидокрокит болон висмутын зос
тохиолдоно.
 Хүдэрт зэсийн агуулга 1.0% хүртэл, висмут
0.01%хүртэл, цагаантугалга 0.03% хүртэл,
цайр 0.008% хүртэл, мөнгө 20 г/т хүртэл
хэмжээтэй илэрнэ. Алтны агуулга 20 г/т хүртэл
хэмжээтэй тогтоогдсон.

24. Анхаарал тавьсанд
баярлалаа