Recommended
More Related Content
Similar to Sosyal Guvenlik Reformu Uzerine (5510 Sayılı Kanun'a Dair)
Similar to Sosyal Guvenlik Reformu Uzerine (5510 Sayılı Kanun'a Dair) (14)
Sosyal Guvenlik Reformu Uzerine (5510 Sayılı Kanun'a Dair)
- 1. 5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Yasası’nın Kapsamı Av. Faruk Sağın Çağdaş Hukukçular Derneği İstanbul Şubesi Çalışma Yaşamı Komisyonu Üyesi 22.03.2008 İstanbul
- 2. Sunum Planı Yasal Süreç Nasıl Bir Model Sunuluyor? Sosyal Koruma 5510 Sayılı Kanun’da Sigortalılığa Dair
- 3. 1. Yasal Süreç I- Sosyal güvenlik reformu AKP ile gündeme gelmemiştir. 1999 yılında, DSP-ANAP-MHP hükümeti döneminde, 4447 Sayılı Kanun’la, emeklilik için yaş sınırı kadınlarda 50’den 58’e, erkeklerde 55’ten 60’a yükseltilirken; prim ödeme gün sayısı 5000 günden 7000 güne çıkarılmıştır. Aynı hükümet döneminde 2001 yılında, bireysel emeklilik ile ilgili kanun tasarısı da yasalaşmıştır.
- 4. II- Bugün AKP, sosyal güvenlik sisteminin tasfiyesini tamamlamaktadır. Türkiye’de sosyal güvenlik reformunun gerekçeleri AKP döneminde özellikle iki belgede açıklanmıştır. 29 Temmuz 2004 tarihinde Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığı’nın hazırladığı “Beyaz Kitap” olarak anılan “Sosyal Güvenlik Sisteminde Refah Önerisi” adlı belgede gündeme getirilmiştir. İkinci belge ise, önceki belgenin birazcık değiştirildiği, Nisan 2005 tarihli “Sosyal Güvenlik Sistemi’nde Reform” başlıklı belgedir.
- 5. III- Sosyal güvenlik reformu daha önce dört tasarıda toplanırken daha sonra iki yasada somutlaşmıştır: Yürürlük tarihi şimdilik 01.06.2008 olan, 5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ve 20 Mayıs 2006’da yürürlüğe giren 5502 Sayılı Sosyal Güvenlik Kurumu Kanunu. Üzerinde hala çalışmaların yapıldığı Sosyal Hizmetler ve Yardımlar Hakkında Kanun Taslağı da reformu tamamlayacak diğer kanun taslağı olarak görülmektedir.
- 6. IV- 5502 Sayılı Sosyal Güvenlik Kurumu Kanunu’yla; a- Bağ-Kur, SSK ve Emekli Sandığı ortadan kalkarken; bu kurumların bütün aktif ve pasifleri, sosyal güvenlik ile ilgili tüm görevlerin toplandığı tek kurum olan Sosyal Güvenlik Kurumu’na aktarılmıştır. İş-Kur, Sosyal Dayanışma Genel Müdürlüğü Sosyal Güvenlik Kurumu’na (SGK) bağlanmamıştır.
- 7. b- SGK yönetim kurulunun on üyesinden beşi hükümeti temsilen görev yapmaktadır. Diğer 5 üyeyi çalışan ve işverenlerin temsilcileri oluşturuyor. Oyların eşitliği durumunda başkanın oyu çift sayılıyor. Bu durum Türkiye’nin 1971 yılında kabul ettiği Uluslararası Çalışma Örgütü tarafından hazırlanan Sosyal Güvenliğin Asgari Normları Hakkında 102 Sayılı Sözleşme’ye aykırıdır. 102 Sayılı Sözleşme kurumun yönetimini sadece işveren ve çalışanların temsilcilerine vermiştir.
- 8. c- Bu kanun ile kurumların iç denetimini yapmakla görevli kurullar ortadan kaldırılarak, “Rehberlik ve Teftiş Başkanlığı” oluşturulmuştur. Sosyal güvenlik kurumlarında çalışan bir grup müfettişin, Kanun daha tasarı halinde iken hazırladığı raporda yeni oluşumun kurumlardaki denetleme otoritesini zayıflatacağı, uygulamayla birlikte yolsuzlukların önünün açılacağı, 600 müfettişin yalnızca %10’unun yolsuzluk dosyalarını inceleyebileceği vurgulanmıştır. d- Kanun’da Sosyal Güvenlik Kurumu’nun hizmetlerinin sözleşmeli çalışan eliyle yürütülmesi yer almıştır.
- 9. V- 5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu 31.05.2006’da yasalaşmıştır. Anayasa Mahkemesi’nin kanunun bazı maddelerinin iptaline dair kararı 26.12.2006 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanmıştır. Yürürlük tarihi şimdilik 01.06.2008’dir. VI- Sosyal Güvenlik Kurumu’nca 17 Mayıs 2007 tarihinde “Sosyal Güvenlik Reformu: Uygulama Öncesi Yeni Yaklaşım” isimli bir kitap yayımlanmıştır.
- 10. VII- 15 Haziran 2007’de yürürlüğe giren “Sosyal Güvenlik Kurumu Sağlık Uygulama Tebliği” ve “Tedavi Yardımına İlişkin Uygulama Tebliği”yle, yürürlüğü ertelenen 5510 Sayılı Kanun parça parça yürürlüğe girmiştir. VIII- 27.11.2007 tarihinde “Sosyal Sigortalar Ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu İle Bazı Kanun Ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Tasarısı” TBMM’ye sunulmuştur. Bu tasarıda, çalışanların kazanılmış hakkını gasp eden 5510 Sayılı Kanun’un daha da gerisine düşen yeni ilaveler vardır.
- 11. 1999 yılında çıkarılan 4447 Sayılı Kanun’un etkileri 2035 yılına kadar geçiş süreciyle birlikte devam edecektir. Bu kanunun sonuçlarının hepsi hayata geçmeden sosyal güvenlikte yeni bir hak kaybıyla karşı karşıya kalınmaktadır.
- 12. Sosyal güvenliğin tasfiyesine neden olan bu kanunlar, hukuktaki beklenilen ve kazanılan hakları korumamaktadır. Kanun koyucu, beklenen haklar üzerinde her zaman değişiklik yapabilir. Fakat konu sosyal güvenlikte olduğu gibi sosyal yönü ağır basan konularda kazanılmış haklar kadar beklenen hakların korunması da önem taşımaktadır.
- 13. 2. Nasıl Bir Model Sunuluyor? Sosyal güvenlik reformu ile Avrupa Sosyal Modeli’nden uzaklaşılmakta, gerçek anlamda sosyal güvenlik sistemi olarak nitelendirilemeyecek olan Kuzey Amerika Modeli’ne yaklaşılmaktadır. Türkiye’nin Avrupa Birliği’ne üyelik süreci dikkate alındığında, Kuzey Amerika Modeli’nin isabetli bir model olarak değerlendirilemeyeceği gibi iddialar söz konusudur.
- 14. Avrupa Sosyal Modeli, kapitalizmin sosyal devlet politikalarını uygulamak zorunda olduğu bir dönemin modelidir. IMF ve Dünya Bankası programları Avrupa Birliği politikaları ile uyum içindedir. AB’nin Türkiye’nin önüne koyduğu “Katılım Ortaklığı Belgesi”nde IMF ve Dünya Bankası’nın yapısal uyum programlarına uyması gerektiği belirtilmiştir.
- 15. Avrupa Birliği’nin, Amsterdam Antlaşması ve Lizbon Zirvesi’nde emeklilik yaşının yükseltilmesi, prim ödeme süresinin uzatılması, sağlık harcamalarının kısıtlanması önlemlerine ağırlık verilmesi hedeflenmiştir. 1985 yılından itibaren Danimarka ve Hollanda dışındaki tüm AB üyesi ülkeler, emekliliği tasfiye eden reformlar gerçekleştirmişlerdir. AB’nin merkez ülkelerinden Almanya’da, Fransa’da ve Balkan ülkelerinde sosyal güvenlik ve çalışma hayatında hak kayıpları artmıştır.
- 16. Bulgaristan’daki sağlık reformunu finanse eden kurumlar ve programlar arasında, AB’nin Orta ve Doğu Avrupa’ da eski sosyalist ülkelerdeki temel finans aracı PHARE programı ve Dünya Bankası bulunmaktadır. Sağlık Bakanlığı sağlık hizmeti sunumundan çekilip sağlık hizmetleri yerel yönetimlere devredilirken, sağlıktaki özelleştirmelere hız verilmiştir. Genel sağlık sigortası sistemi ve aile hekimliği uygulaması başlamıştır. Özel sağlık sigortaları devreye girmiştir.
- 17. İnsanlar, hasta olduklarında, her muayene için katkı payı ödemek ve temel teminat paketinin dışında kalan hizmetler için cepten ödeme yapmak zorunda kalmıştır. İçeriği her yıl yeniden belirlenen temel teminat paketi giderek daraltılmıştır. Sağlık sigortasının herkesi kapsadığı söylense de, 8 milyona yakın nüfusu olan ülkede 2,5 milyon kişi sağlık sigortasından ve onun sunduğu temel teminat paketinden bile yoksun bırakılmıştır.
- 18. Bulgaristan’da bireysel emeklilik sigortaları devreye sokulmuştur. Emeklilik yaşı, her yıl 6 ay yükseltilirken, bunun dışında uygulanan bir puanlama sistemi ile de emeklilik çok daha zor bir hale getirilmiştir. Zorunlu emeklilik sigortası kapsamında toplanan primlerde % 25 çalışan, % 75 işveren oranı vardır. Bu oranların 2009’da % 50 - %50 olması hedeflenmektedir.
- 19. Yaklaşık 8 milyon nüfusu olan ülkede 5 milyon emekli olduğu düşünüldüğünde uygulamanın ne kadar önemli olduğu daha da açık olarak görülmektedir. Devlet bütçesinin % 10’unu oluşturan bu ödemelerin 2009’da tamamen ortadan kalkarak, sistemin kendini finanse edecek duruma geleceği ve devlet sübvansiyonunun olmayacağı belirtilmektedir.
- 20. Türkiye’ye tekrar dönülecek olursa sosyal güvenlik reformunun iki basamaklı olduğu söylenebilir: Birincisi mevcut sosyal güvenlik kurumları tasfiye edilerek, herkes tek bir yasaya bağlı kılınmaktadır. Kapsama alınan herkese asgari düzeyde sağlık hizmeti ve sosyal sigorta yardımı (malullük, yaşlılık vs…) sağlanmaktadır. Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu bu basamağı özetlemektedir.
- 21. Genel Sağlık Sigortası'yla aslında ikili bir sisteme doğru gidilmektedir. Bir tarafta emekçilere, yoksullara karşı daraltılmış ve düşük nitelikli bir sağlık ve sosyal güvenlik sistemi sunulurken, öte tarafta daha varsıl kesimlere cepten harcamalara dayalı bir sağlık ve sosyal güvenlik sistemi sunulmaktadır. Bu da özel sağlık sigortacılığıyla devreye sokulmaktadır. Bireyin sorumluluğunda, fon biriktirme esasına dayalı özel Emeklilik programları, öngörülen modelin ikinci basamağını oluşturmaktadır. Bu emeklilik sistemiyle, özel sektöre rant yaratmak amaçlanmaktadır.
- 22. 3. Sosyal Koruma Mevcut sosyal güvenlik sisteminin vatandaşlarımızı yoksulluğa karşı koruyamadığı, sosyal güvenlik kurumları arasında eşitsizliklerin ve farklı uygulamaların olduğu, sigortalılar arasında eşitlik ve adalet ilkelerinin zedelendiği belirtilmektedir. Ve bu sorunların ortadan kaldırılmasında sosyal koruma önerilmektedir.
- 23. Sosyal yardımların bir düzene gireceği belirtilmektedir. Sosyal yardımların artırılmasındaki temel neden, sosyal güvenliğin tasfiyesi sürecinde sosyal güvenlikten yararlananlar azaldığından, yoksulların sistemin dışına çıkacak olmasıdır. Kapitalizm, yoksulları kendi hallerine bırakılamayacak bir potansiyel tehlike olarak gördüğünden, yoksullar sosyal yardımlar ile korunmaya alınmakta, yoksulluğun yönetilir kılınması amaçlanmaktadır.
- 24. Sosyal yardımların maliyeti, daha az olacağından aktarılan pay da daha az olacaktır, yani kamu sadece en yoksul kesimlere asgari düzeyde yardım yapmakla sorumlu kılınacaktır. Sosyal güvenlik ile yoksulluk arasında bağlantı kurulması, sadece sosyal yardımlarda değil, reformun bütününde göze çarpmaktadır.
- 25. Bu yaklaşım, Dünya Bankası tarafından, uluslararası yardım kuruluşları aracılığıyla çeşitli ülkelerde, Aşağı- Sahra Afrika’sı, Güney ve Güneydoğu Asya (Hindistan, Bangladeş), Latin Amerika’da (Brezilya) “başarılı” bir şekilde uygulamaya konmuştur. Ortaya çıkan fazlalık, yoksullara değil, burjuvalara akmıştır.
- 26. “Bağışlanan bir inayet sistemini”, bir “hayır mekanizmasını” çağrıştıran sosyal koruma ile madalyonun bir yüzünde düşkünleşmenin yer aldığı bir sürecin yasa taşları örülmektedir.
- 27. Sosyal güvenlik sistemi ile ücretli emek arasındaki içsel bağ kopartılmakta ve ancak dışsal denebilecek bir ilişki biçimiyle bu bağ yeniden kurulmaktadır. İçsel bağın kopartılması demek, sosyal güvenlik sisteminin artı değer sömürüsünün belli bir düzeydeki tazmini olarak örgütlenmesine son verilmesi demektir.
- 28. Bu bağın dışsal bir ilişki olarak yeniden kurulması ise sosyal güvenlik hizmetinin de sermayenin yeni kâr alanları olarak örgütlenmesini ifade etmektedir. Madalyonun diğer yüzünde de müşterileştirme ya da tüm emekçilerin elinden alınacak bir kaynağın sermayeye transfer edilmesi söz konusudur.
- 29. 4. 5510 Sayılı Kanun’da Sigortalılığa Dair I- 5510 Sayılı Kanun’la herkesin sosyal güvenlik kapsamı içine alınacağı tarzda vurgular yapılsa da, kapsam dışına çıkartılan çalışanlar da vardır. Kanun özellikle bazı belirli süreli çalışanları, hatta sürekli çalışanları ve asgari ücretin altında kazanca sahip olanları sosyal güvenlik kapsamı dışına itmektedir.
- 30. Belli bir kazancın altında gelir elde eden, belirli süreli olarak çalışan tarım işçileri ve belirli süreli olarak tarımda bağımsız çalışanlar, sosyal güvenlik kapsamı dışına itilen bir grubu oluşturmaktadır. Fakat prim ödeyerek, zorunlu genel sağlık sigortası yanında isteğe bağlı sigortalı olabilmektedir. Böylelikle mevcut düzenlemeye göre zorunlu sigortalılık kapsamında bulunan çalışanların artık yeni yasanın yürürlüğe girmesiyle hizmet tespit davası açma hakkı kalmamaktadır.
- 31. II- Yeni kanun tasarısına göre; kanunun yürürlüğe girdiği tarihten sonra memur ve kamu görevlisi olarak çalışmaya başlayanlar kanuna tabi olacaktır. Kanunun yürürlük tarihinden önce çalışmaya başlayan kamu çalışanları için 5434 Sayılı Kanun’a atıflar söz konusudur. Kamu görevlileri kısa vadeli sigorta türleri dışında bırakılmıştır.
- 32. III- Yasada üç sigorta türüne bağlı sigortalılar tanımlanmaktadır: Uzun ve kısa vadeli sigortalı türlerine bağlı sigortalılar, isteğe bağlı sigortalılar ve genel sağlık sigortalılar. Yürürlükteki düzenlemeye göre sağlık yardımları, sigortalı olmanın sonucu olarak sağlanırken, yeni yasa uzun ve kısa vadeli sigortalı kollarından bağımsız olarak genel sağlık sigortasını getirmiştir. Kısa ve uzun vadeli sigortalar parasal yardımı düzenlerken, genel sağlık sigortası parasal yardımları düzenlememektedir.
- 33. IV- İsteğe bağlı sigorta: İsteğe bağlı sigortalı olabilmek için 18 yaşını doldurmuş bulunmak ve zorunlu sigortalı durumunda olmamak gerekmektedir. Kanun yürürlüğe girdikten sonra bu sigorta türünü ödeyenlerin hizmet sözleşmesi ile çalışan (işçi) gibi değil de bağımsız çalışan gibi prim ödemeye başlayacaktır. Oysa şimdi tam aylık alabilmek için 9000 gün, yani 25 yıl fiilen prim ödemek durumunda kalacaklardır.
- 34. 1260 gün ve daha fazla bağımsız çalışan gibi prim ödeyenler eski statüye bağlı olarak emekli olamayacaklardır. Bakılmakla yükümlü olunan kişi isteğe bağlı sigortalı olabildiğinde bakılmakla yükümlü sayılmamaktadır. İsteğe bağlı sigorta ya da uzun vadeli sigortalı kollarına tabi olmak onları genel sağlık sigortasına tabi kılmaktadır.
- 35. V- İş Kanunu’ndaki kısmi süreli ya da part-time denilen çalışma süreleri ile ilgili hükümler, esneklik – emeğin bölünmesi süreciyle doğru orantılı olarak giderek sosyal güvenliğe de taşınmaktadır. 5510 Sayılı Kanun’la kısmi süreli olarak çalışan bir kişinin çalıştığı saatler toplanıp 7.5’a bölünmek suretiyle, kaç güne tekabül ediyorsa o kadar prim ödenmiş sayılacaktır. Böylelikle kanunda işçilerin emeklilik için ödeyeceği prim gün sayısı artırılırken, kısmi çalışanların emekliliği daha da zorlaşmış olmaktadır.