2. GIZA EPEZIEAREN EZAUGARRIAK Primateak ugaztunaren ordena bat dira eta gorilak eta txinpantzeakditubarruan.Gizakiokbesteizakibatzuengandikbereiztengaituztenezaugarribatzukditugu:
3. -Ilegutxidaukagubesteugaztunekinkonparatuzgero. -Guruinakditugugorputzean eta horientatikizerdiaateratzen da. -Bipedoak,hankabikoakgara,antzekobigoputz-adarrengaineanibiltzengara.Aurrekogorputz-adarluzeakaskegeratzendira,etahatzoratzileak eta erpuruoposagarriaditugu,gauzeiheltzeko. -Koloreakberizi eta gauzakerliebeanikusiahalditugu. -Gurebelarriakmugiezinakdirabesteugaztunbatzuetatikkonparatutaetausaimenaezdaukagu oso garatuta. -Besteanimalibatzueksoinuakegitendituztekomunikatzekobainagukhizkuntzarenbidezkomunikatzengara. -Guregarunabesteugaztunekinkonparatuta oso handiada.Horriesker,jokabidekonplexuakeginditzakegu.
4. Gizaespeziearenidentitateak Gizakiak historian zehargizartegero eta komplexuagoaksortuditugugarapenzientifico eta teknologikohandikoak.Garrapenhorri esker gurebizi-kalitateahaskohobetu da. Arazobatzuenondorioakorokorrakdirahau da gure planeta osoajotzenduteadividez: klimaaldatzea ;basoakbotatzea ; baliabidenaturalakgaortzeaetab… Bizi-kalitatearenhobekuntzarenoinarriaondasunakmodumasiboansortzen izan da energiaren eta bestebaliabidebatzuenkantitatehandiakerabiliz.Horrenondoriozingurumen-arazohandiakeragindira.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16. OHITURA OSASUNGARRIAK NUTRIZIO-FUNTZIOAN DIETA OREKATUA IZATEA:Elikaduraonaizateko,jakiakmoduegokianhautatu eta moduorekatuankonbinatubeharditugu.Hori dietaren bidezlortzenda,kontsumitzenditugunjakienkantitateari eta motarierreparatuz:-Pertsonabakoitzaren dieta faktoeaskorenaraberakoada.Osasunonaizateko dieta orekatuaizatekoorganismoakenergiakantitateegokia eta hainbateratakoelikagaiaklortubeharditugu.-Dieta orekatuaizatekoegunero,jakibarietatehandiakontsumitubehardugu,gurebeharrizanetaraegokitutakokantitatean.-Jakihoriekzeindirenjakiteko,jakienpiramideaaztertzenda.Piramideanjakitaldeagoraeginahala,jakientaldebakoitzetikgomendatutakokantitateakbeheraegiten du.
18. ELIKADURA PROSESUKO NAHASTEAK Dieta eta jakiak gaixotasun batzuen eragilerak izan daitezke.Horietako gehienak malnutrizioarekin lotuta egoten dira,bai elikadura urria delako,bai jaki gehiegi hartzen direlako: 1.Gabezia-gaixotasunak:bitamina-gabeziak eragindakoak. 2.Obesitatea:gorputzean koipe gehiegi izatea da. 3.Anorexia:desnutrizioa eta gehiegizko argaltasuna dira. 4.Bulimia:argaltzeko dieta oso zorrotzak dituzte. 2. 3. 4. 1.
22. ZENTZUMEN-ORGANOAK ZAINTZEKO OHITURA OSASUNGARRIAK -URRUNDU INGURU OSO ZARATASTUETATIK entzumen-nahasteakizatekoarriskuahandiagotuegiten da. -URRUNDU ARGI INDARTSUETATIK begietakolesioakeraginditzake eta gogan izan behardugu oso arrikutsua dela Eguzkirabegiratzea,aregehiago tresna optikoakerabiliz. -EZ ERABILI LUZARO PANTAILAK Kontuhartuezikikusmena-nahasteakageridaitezke. -A BITAMINA DUTEN JAKIAK HARTU A bitaminagutxikodietakarazoakeraginditzake,jakihoriezinbestekoabaitaerretinakozelulahartzaileekondofuntzionatzeko.
23. LOKOMOZIO APARATUA ZAINTZEA Lokomozio-aparatuahezurrez,artikulazioez eta muskuluekosatzendute,haiei esker jasotzenditugunkinadeierantzutekomugimenduakeginditzakegu. Lokomozioaparatuazaintzeak ,inguruen-faktoreedobizi-ohiturabatzueneraginezgaixotasunbatzukagerditzakelako,adibideztraumatismoak,eskoliosisa,motaaskotakolesioak,kontuzioaketa distentzioak.
24. LOKOMOZIO APARATUA ZAINTZEKO OHITURA OSAUNGARIAK -Dietan kaltziougarikojakiakhartubeharditugu. -Tabako eta alkoholikezdirakontsumitubehar. -Gorputzariketak-eginbehardira. -Pisuosasungarria izan behardugu. -Zurefamiliakorenbatekgaixotaunhorretakorenbat izan duengaldetubeharduzu. -Bizkarrezurrerakokaltegarriakdirenjarreraksaihestu.
25. GIZA-UGALKETA Gizaugalketasexubidezkoada.Bisexudaude,arra eta eme,etaugaltze-zelulaedogametoaksortzendituzte:epermatozoideaketaobuluak. -Gizaugalketaemakumezkoenugaltze-aparatuangertatzenda.Ugalketagertatzeko,gizonezkoakemakumeskoarenbaginanakatzendituenmillioikaespermtozoideekumetokianzeharigerieginbeharduteobulurairisteko.Lekuhorretan,epermatozoidbakarbatekzeharkatuko du obuluarenmintza,etaernalketagertatuko da. -Ugaltze-zelulakelkartuondoren,zigotuagertatzenda,etaazkenenembrioiasortzen da. -Enbrioiarenernaldia 40 astekoaizatenda,eta,denborahorretanenbroiaumetokianezarrita,zatitu eta garatuegiten da ,indibiduoosoaeratu arte.
26. NERABEZAROKO ALDAKETAK Pertsonekugaltzekogaitasunadute,hauda,nerabesaroan.Etapahorretanugaltzeaparatuakhelduegitendira eta bigarrenmailakosexukaraktereakagertzendira.Horrezgainaldaketapsikologiko eta sozialakgertatzendira. BIGARREN MAILAKO SEXU-KARAKTEREAK: -NESKEN kasuan,karakterehoriek 9 eta16 urtebitarteangertatzendira:obuluakaskatzenastendira eta lehenengohilekoaateratzen da. Gorputzakaldaketafisikoakegitenditu ere bai. -MUTILEN kasuan,10 eta 18 urtebitarteangertatzenda.Zakilakhandiagoegitenda,barrabilakespermatozoideaksortzenhaztendiraahotsabaxuagoegitenda,sorbaldakzabalduegitendira,biloaagertzen da pubiseanaurpegian,bularrean…
27. ALDAKETA PSIKOLOGIKOAK ETA SOZIALAK:-Aldaketapsikologikoakgertatzendira,fenomenoemozionalakagerdaitezke.-Aldaketasozialakgertatzendiragazteekindependentziahandiagoaeskatzendute,etaloturahandiagoaizatendutelagunekin,etataldeak eta koadrilaksotzendira.
28. UGALTZE-APARATUA ZAINTZEA Ugaltze-aparatuarekinzerikusiadutenazaldurak,gaixotasunak eta nahasteakdaude,etahoriekeragindesberdinadutemutikoengan eta neskatoengan. -Hoikoazaldurakhilekoarennahasteakdira. -Ugaltze-aparatuarekinlotutakogaixotasunlarrienakgaixotasunbeneroandira. -Nahasteenbesteiturrigarrantsitsubatugalkortasunikezaedougaltzekogaitasunikeza eta nahigabekohardunaldiakdira. LOKOMOZIO-APARATUA ZAINTZEKO OHITURA OSASUNGARRIAK: -Egunerogenitalakgarbituzgeroinfekzioeiaurreahartzenzaie. -Sexu-transmiziozkogaixotasunbatsumatzenbaduguosasun-etxerajobeharduguhanbaitarinena.
