SlideShare a Scribd company logo
1 of 20
Download to read offline
ЛЕКЦ №1 ЭКОНОМЕТРИКИЙН СУДЛАХ ЗҮЙЛ, ҮҮСЭЛ ХӨГЖИЛ, ЗАГВАРЧЛАЛЫН ҮНДСЭН ОЙЛГОЛТУУД 
ХҮМҮҮНЛЭГИЙН УХААНЫ ИХ СУРГУУЛЬ 
Бэлтгэсэн: 
ЭКОНОМЕТРИКС IE211
Агуулга 
Эконометрикс гэж юу вэ? 
Судлах зүйл 
Зорилго, хэрэглээ 
Төрөл 
Үүсэл, хөгжил 
Аргачлал 
Загварчлалын үндсэн ойлголтууд 
Эконометрикс IE211 
2
Эконометрикс гэж юу вэ? (1/2) 
Эконометрикс 
Эдийн засгийн онол 
Математик 
Статистик 
Эконометрикийн шинжлэх ухаан нь эдийн засгийн онол, математик, статистикийн үндсэн аргуудыг холбосон шинжлэх ухаан юм. Ragnar Frisch (1895-1973) 
Өргөн утгаар нь үгчлэн орчуулбал “эдийн засгийг хэмжихүй” гэсэн утгатай. 
Эконометрикс IE211 
3
Эконометрикс гэж юу вэ? (2/2) 
“Эдийн засгийн математикийн аргаар боловсруулсан аливаа загварыг туршилтаар батлахын тулд эдийн засгийн тоон мэдээнд математик статистикийг хэрэглэж, тоон үр дүн гаргаж авах үйл явцаас бүрдэнэ.” (Gerhard 1968). 
“Эконометрикс нь эдийн засгийн аливаа үзэгдлийн шинжилгээнд эдийн засгийн онол, математик болон статистик таамаглалын арга, аргачлалыг ашигладаг нийгмийн шинжлэх ухаан юм.” (Goldberger 1964). 
“Эконометрикс нь эдийн засгийн хуулиудын эмпирик үр дүн юм.” (Theil 1971). 
Эконометрикс IE211 
4
Эконометрикийн судлах зүйл 
ОНОЛ 
СТАТИСТИК 
ӨГӨГДӨЛ 
Судлах зүйл 
Эконометрикийн судлах зүйл нь эдийн засгийн үзэгдэл процессуудын төлөвшил, хүчин зүйлсийн харилцан уялдааг тодорхойлоход оршино. 
5 
Эконометрикс IE211
Эконометриксийн зорилго, хэрэглээ 
Зорилго: Эконометрикийн шинжлэх ухааны тусламжтайгаар нийгэм эдийн засгийн үзэгдэл үйл явцын ирээдүйн хандлагыг тодорхойлох, харилцан уялдааг тодорхойлох, тухайн үзэгдэл үйл явцын таамаглал дэвшүүлэх зорилготой байдаг. 
Хэрэглээ: 
Бүтцийн шинжилгээ 
Бодлогын үнэлгээ 
Эдийн засгийн прогноз хийх 
Эдийн засгийн онолын эмпирик шинжилгээ хийх буюу боловсруулах 
Эконометрикс IE211 
6
Эконометрикийн төрөл 
Эконометрикс IE211 
1 
2 
Онолын эконометрикс: Эконометрикийн загвараар тодорхойлсон эдийн засгийн уялдаа холбоог хэмжих зохистой арга, аргачлал боловсруулахыг зорьдог. Жишээ нь: Хамгийн Бага Квадратын Арга 
Хэрэглээний эконометрикс: Энэ нь онолын эконометрикийн боловсруулсан арга, хэрэгслийг эдийн засгийн зарим тусгай асуудлуудыг судлахад хэрэглэдэг. Жишээ нь: Багцийн онолыг судлах 
7
Үүсэл, хөгжил 
1910 он 
Үг хэллэгийг Paweł Ciompa гэх эрдэмтэн анх удаа хэрэглэсэн байдаг. 
ШУ-нд одоогийн утга, агуулга, хэрэглээгээр нь норвегийн эдийн засагч, статистикч Ragnar Frisch (1885-1973) нэвтрүүлсэн. 
ОУ-ын Эконометрикийн Нийгэмлэг 1931 онд байгуулагдсанаар эдийн засгийн бие даасан салбар болж хөгжих үндэс суурь нь бүрэлдсэн. 
Эдийн засгийн бүх талбарт өргөн тархсан нөлөө бүхий томоохон шинжлэх ухаан болж өргөжсөн. Компьютерийн програм хангамжийн гүйцэтгэх үүрэг нэмэгдсэн. 
1926 он 1930-аад он 
Өнөөдөр 
8 
Эконометрикс IE211
Эконометрикийн шинжилгээний үе шатууд 
1. Онол буюу таамаглал дэвшүүлэх 
2. Онолын математик загварыг тодорхойлох 
3. Статистикийн эсвэл эконометрикийн загварыг тодорхойлох 
4. Өгөгдлөө цуглуулах 
5. Эконометрикийн загварын параметрүүдийг тооцоолох 
6. Таамаглал шалгах 
7. Прогноз хийх 
8. Загварыг хяналт буюу бодлого боловсруулах зорилгоор ашиглах 
Эконометрикс IE211 
9
Эконометрикийн загварчлалын үндсэн ойлголтууд 
1. Хувьсагч 
X, Y хувьсагчууд 
Y – хамааран хувьсагч (Дурын зүйлээс хамаардаг) 
X (X1, X2, …, Xk) – үл хамаарах буюу тайлбарлагч хувьсагч 
Y нь X хувьсагчаас хамаарсан санамсаргүй хэмжигдэхүүн байдаг. 
Эконометрикс IE211 
10
Эконометриксийн загварчлалын үндсэн ойлголтууд 
2. Эх олонлог, түүвэр олонлог 
Эконометриксийн загварыг байгуулах хамгийн эхний үе шат нь хангалттай хэмжээний түүвэр олонлогийг бүрдүүлэх явдал юм. 
Түүврийн (Ажиглалтын) хэмжээ n нь хүчин зүйлийн тооноос ойролцоогоор 5-6 дахин их байх ёстой. 
Эконометрикс IE211 
Жишээ нь: Ямар нэг хүнсний бүтээгдэхүүн хэрэглэгчдийн судалгааны эх олонлог нь МУ-ын нийт хүн ам, эдгээрээс УБ хотын хүн амыг сонгон авч судалгаа явуулбал УБ хотын хүн ам нь түүвэр олонлог болно. 
11
Эконометрикийн загварчлалын үндсэн 
ойлголтууд 
3. Эконометрикийн шинжилгээний загвар 
Ерөнхий схем 
Энд, 
f(X1i, X2i,…, Xki)- сонгосон хүчин зүйлээр тайлбарлагдаж байгаа хэсэг буюу х-н функц 
ei – X хувьсагчаар үл тайлбарлагдах алдааны хувьсагч 
i - түүврийн хэмжээ 
Эконометрикс IE211 
Y  f (X)  e 
i i ki i Y  f (X , X ,..., X )  e 1 2 
12
Эконометрикийн загварчлалын үндсэн 
ойлголтууд 
3. Эконометриксийн шинжилгээний загвар 
Эх олонлогийн регрессийн функц 
Эх олонлогийн регресийн загварыг бичвэл: 
Эх олонлогийн регресийн функцид үндэслэн түүвэр 
олонлогийн регрессийн функцийг бичиж болно. 
Эконометрикс IE211 
( / ) ( ) i i M Y X  f X 
i i i Y  M(Y / X )  e 
i i i k ki i Y  b b X b X ...b X e 1 2 2 3 3 
13
Эконометрикийн загварчлалын үндсэн 
ойлголтууд 
3. Эконометриксийн шинжилгээний загвар 
Түүвэр олонлогийн регрессийн функц 
Энд, 
- M(y/xi) эх олонлогийн үнэлгээ 
– bk –н үнэлэгч 
Эндээс эх олонлогийн түүврийн регрессийн функцийг авч 
үзвэл 
Эконометрикс IE211 
i i k ki Yˆ bˆ bˆ X ... bˆ X 
1 2 2     
ki yˆ 
ki bˆ 
i i k ki i Y (bˆ bˆ X ... bˆ X ) eˆ 1 2 2      
i i i Y  Yˆ  eˆ i i e  eˆ 
14
Эконометрикийн загварчлалын үндсэн 
ойлголтууд 
Хугацааны цуваа (Time Series) 
Үзүүлэлт хоорондын 
(Gross sectional) 
Холимог (Pooled) 
Холимог нэгтгэл (Panel) 
Энэ төрлийн тоон мэдээ нь цаг 
хугацааны өөр өөр үеүдээр 
өгөгдсөн байдаг. Жишээ нь: 
өдрөөр, сараар, жилээр г.м 
Урьд дурьдсан 2 тоон мэдээний 
хосолсон хэлбэр. 
4. Өгөгдөл, тоон мэдээ 
Эконометриксийн шинжилгээ хийхэд тоон мэдээ мөн чухал 
байдаг. Тоон мэдээний төрлийг ерөнхийд нь 4 ангилдаг. 
Тоон мэдээ 
Нэг цаг хугацаан дах өөр өөр 
обьектуудын талаарх тоон 
мэдээ. 
Обьект хоорондын тоон мэдээг 
цаг хугацааны олон үеүдээр 
судладаг. 
15 Эконометрикс IE211
Эконометрикийн загварчлалын үндсэн ойлголтууд 
1. Хугацааны цуваа 
2. Салбар буюу үзүүлэлт хоорондын 
ДНБ-ний хэмжээ /2006-2009/ 
2009 оны ДНБ-ний хэмжээ, салбараар 
Он 
ДНБ 
ЭЗ-ийн салбар 
ДНБ /2009 он/ 
2006 
3 714 952.9 
Уул уурхай, олборлох үйлдвэр 
1 337 983.7 
2007 
4 599 541.5 
Боловсруулах үйлдвэр 
254 301.8 
2008 
6 019 838.1 
Барилга 
49 439.2 
2009 
6 055 794.3 
Боловсрол 
296 862.8 
3. Холимог 
ДНБ-ний хэмжээ, салбараар /2008-2009/ 
ЭЗ-ийн салбар 
ДНБ-ний хэмжээ, 
2006 он 
2007 он 
2008 он 
2009 он 
Уул уурхай, олборлох үйлдвэр 
1 112 604.7 
1 337 457.3 
1 325 975.8 
1 337 983.7 
Боловсруулах үйлдвэр 
128 891.0 
184 466.7 
257 774.4 
254 301.8 
Барилга 
63 187.7 
78 600.8 
89 945.7 
49 439.2 
Боловсрол 
121 147.5 
171 161.4 
273 122.4 
296 862.8 
4. Холимог нэгтгэл 
ДНБ-ний хэмжээ, салбараар болон хагас жилээр /2006-2009/ 
ЭЗ-ийн салбар 
ДНБ-ний хэмжээ, 
2008 он 
2009 он 
I хагас 
II хагас 
Өсөлт 
I хагас 
II хагас 
Өсөлт 
Уул уурхай, олборлох үйлдвэр 
-- 
-- 
-- 
-- 
-- 
-- 
Боловсруулах үйлдвэр 
-- 
-- 
-- 
-- 
-- 
-- 
4. Өгөгдөл, тоон мэдээ (Тоон жишээнүүд) 
16 
Эконометрикс IE211
Эконометрикийн загварчлалын үндсэн 
ойлголтууд 
5. Хамаарал 
Статистик шинжилгээний гол бүрэлдэхүүн хэсэг нь 
хамаарлын судалгаа байдаг. Хамаарал нь 2 төрөл байна. 
 Функциональ хамаарал: Энэ нь хүчин зүйлийн шинж 
тэмдгийн тодорхой нэг утга нь үр дүнгийн шинж 
тэмдгийн тодорхой утгад харгалзахыг хэлнэ. Байгалын 
ШУ-нд илүү өргөн ашиглагддаг. Жишээ нь: Тойргийн 
уртын томьёо 
 Стохастик хамаарал: Нэг хэмжигдэхүүний утга бүрт 
нөгөө хэмжигдэхүүний тархалт харгалзаж байвал 
стохастик хамаарал гэнэ. Жишээ нь: Зардлын аргаар 
ДНБ-ыг тооцоход 
Эконометрикс IE211 
C  2 r 
GDPC  I G(X M) 
17
Эконометрикийн загварчлалын үндсэн ойлголтууд 
5. Хамаарал 
Стохастик хамаарлын дотор нь статистик хамаарал, корреляцийн хамаарал гэж ангилна. 
Статистик хамаарал нь үр дүнгийн шинж тэмдгийн тодорхой нэг утга хүчин зүйлийн шинж тэмдгийн тархалтын хуулиас хамаарах хамаарал юм. Жишээ нь: Ажилчны цалин нь мэргэжил, ажилласан жил, мэргэжил дээшлүүлсэн байдал, мөн ажлын үр дүн, ур чадвар зэргээс хамаарна. 
Корреляцийн хамаарал нь үр дүнгийн шинж тэмдгийн дундаж утгын өөрчлөлт нь хүчин зүйлийн шинж тэмдгийн өөрчлөлтөөс хамаарах хамаарал юм. Жишээ нь: Ажилласан жил нэмэгдэх нь ажилчдын цалинг дунджаар хэрхэн өөрчлөх байдал 
Эконометрикс IE211 
18
Эконометрикийн загварчлалын үндсэн ойлголтууд 
5. Хамаарал 
Нийгэм, эдийн засгийн үзүүлэлтүүдийн хамаарал функциональ биш байна. Учир нь: 
1.Ямар нэгэн ЭЗ-ийн үзүүлэлтэнд нөлөөлөх хүчин зүйлсийн тоог хязгаарлан тогтоох боломжгүй. 
2.Хүчин зүйлийн нөлөөлөл шууд биш дам шинжтэй байж болно. 
3.Хүчин зүйлийн нөлөөлөл нь тодорхой нэгжээр тодорхойлогдохгүй буюу хүчин зүйлс нь санамсаргүй шинжтэй байх зэрэг болно. 
Эконометрикс IE211 
19
АНХААРАЛ ТАВЬСАНД БАЯРЛАЛАА!!! 
Эконометрикс IE211 
20

More Related Content

What's hot

банкны байгууллага
банкны байгууллагабанкны байгууллага
банкны байгууллагаNomin-Erdene Gantur
 
урт хугацаат өр төлбөрийн бүртгэл
урт хугацаат өр төлбөрийн  бүртгэл урт хугацаат өр төлбөрийн  бүртгэл
урт хугацаат өр төлбөрийн бүртгэл Bachkana Enhbat
 
Lecture 10
Lecture 10Lecture 10
Lecture 10Bbujee
 
Lecture 13,14
Lecture 13,14Lecture 13,14
Lecture 13,14Bbujee
 
Lecture 6
Lecture 6Lecture 6
Lecture 6Bbujee
 
Sanhuugiin undes L1.2019 - 2020 on
Sanhuugiin undes L1.2019 - 2020 onSanhuugiin undes L1.2019 - 2020 on
Sanhuugiin undes L1.2019 - 2020 onhicheel2020
 
санхүүгийн зах зээл, ббсб
санхүүгийн зах зээл, ббсбсанхүүгийн зах зээл, ббсб
санхүүгийн зах зээл, ббсбNomin-Erdene Gantur
 
Борлуулалтыг хэрхэн таамаглах вэ?
Борлуулалтыг хэрхэн таамаглах вэ?Борлуулалтыг хэрхэн таамаглах вэ?
Борлуулалтыг хэрхэн таамаглах вэ?Bilegtsaikhan Batjargal
 
National calculation systems
National calculation systemsNational calculation systems
National calculation systemsJust Burnee
 
Lecture 12
Lecture 12Lecture 12
Lecture 12Bbujee
 
Financial management lecture 1
Financial management lecture 1Financial management lecture 1
Financial management lecture 1Bbujee
 
Бизнесийн статистик
Бизнесийн статистикБизнесийн статистик
Бизнесийн статистикIkhzasag SEZS
 
Санхүүгийн эрсдэл ба өгөөж
Санхүүгийн эрсдэл ба өгөөжСанхүүгийн эрсдэл ба өгөөж
Санхүүгийн эрсдэл ба өгөөжAdilbishiin Gelegjamts
 

What's hot (20)

банкны байгууллага
банкны байгууллагабанкны байгууллага
банкны байгууллага
 
урт хугацаат өр төлбөрийн бүртгэл
урт хугацаат өр төлбөрийн  бүртгэл урт хугацаат өр төлбөрийн  бүртгэл
урт хугацаат өр төлбөрийн бүртгэл
 
Lecture 10
Lecture 10Lecture 10
Lecture 10
 
Lecture 13,14
Lecture 13,14Lecture 13,14
Lecture 13,14
 
Lecture 6
Lecture 6Lecture 6
Lecture 6
 
Sanhuugiin undes L1.2019 - 2020 on
Sanhuugiin undes L1.2019 - 2020 onSanhuugiin undes L1.2019 - 2020 on
Sanhuugiin undes L1.2019 - 2020 on
 
Turiin sanhuu l2
Turiin sanhuu l2Turiin sanhuu l2
Turiin sanhuu l2
 
шинжих судалгаа: хоёрдогч мэдээ
шинжих судалгаа: хоёрдогч мэдээшинжих судалгаа: хоёрдогч мэдээ
шинжих судалгаа: хоёрдогч мэдээ
 
Sanhuugiin tailangiin butets zohion baiguulalt
Sanhuugiin tailangiin butets zohion baiguulaltSanhuugiin tailangiin butets zohion baiguulalt
Sanhuugiin tailangiin butets zohion baiguulalt
 
санхүүгийн зах зээл, ббсб
санхүүгийн зах зээл, ббсбсанхүүгийн зах зээл, ббсб
санхүүгийн зах зээл, ббсб
 
Борлуулалтыг хэрхэн таамаглах вэ?
Борлуулалтыг хэрхэн таамаглах вэ?Борлуулалтыг хэрхэн таамаглах вэ?
Борлуулалтыг хэрхэн таамаглах вэ?
 
National calculation systems
National calculation systemsNational calculation systems
National calculation systems
 
Lecture 12
Lecture 12Lecture 12
Lecture 12
 
Financial management lecture 1
Financial management lecture 1Financial management lecture 1
Financial management lecture 1
 
Sm3 1
Sm3 1Sm3 1
Sm3 1
 
Бизнесийн статистик
Бизнесийн статистикБизнесийн статистик
Бизнесийн статистик
 
Сангийн бодлого
Сангийн бодлогоСангийн бодлого
Сангийн бодлого
 
эдийн засгийн онол -1
эдийн засгийн онол -1эдийн засгийн онол -1
эдийн засгийн онол -1
 
Санхүүгийн эрсдэл ба өгөөж
Санхүүгийн эрсдэл ба өгөөжСанхүүгийн эрсдэл ба өгөөж
Санхүүгийн эрсдэл ба өгөөж
 
Anhbayar
AnhbayarAnhbayar
Anhbayar
 

Similar to Lecture 1 ie211 econometrics

ТООН МЭДЭЭЛЭЛД ДҮН ШИНЖИЛГЭЭ ХИЙХ ГАРЫН АВЛАГА
ТООН МЭДЭЭЛЭЛД ДҮН ШИНЖИЛГЭЭ ХИЙХ ГАРЫН АВЛАГАТООН МЭДЭЭЛЭЛД ДҮН ШИНЖИЛГЭЭ ХИЙХ ГАРЫН АВЛАГА
ТООН МЭДЭЭЛЭЛД ДҮН ШИНЖИЛГЭЭ ХИЙХ ГАРЫН АВЛАГАMr Nyak
 
ҮСХ гарын авлага
ҮСХ гарын авлагаҮСХ гарын авлага
ҮСХ гарын авлагаTuul Tuul
 
Lecture 1 micro edin zasgin sudlah zuil
Lecture 1 micro edin zasgin sudlah zuilLecture 1 micro edin zasgin sudlah zuil
Lecture 1 micro edin zasgin sudlah zuilEku Tsengenjav
 
эдийн засгийн онолын үндэс
эдийн засгийн онолын үндэсэдийн засгийн онолын үндэс
эдийн засгийн онолын үндэсtserenda
 
микро эдийн засаг : судлах зүйл, судалгааны арга
микро эдийн засаг : судлах зүйл, судалгааны аргамикро эдийн засаг : судлах зүйл, судалгааны арга
микро эдийн засаг : судлах зүйл, судалгааны аргаГончигжавын Болдбаатар
 
Г.Эрдэнэцогт Б.Анужин - Монгол улсын бизнесийн мөчлөгийг тодорхойлох нь
Г.Эрдэнэцогт Б.Анужин - Монгол улсын бизнесийн мөчлөгийг тодорхойлох ньГ.Эрдэнэцогт Б.Анужин - Монгол улсын бизнесийн мөчлөгийг тодорхойлох нь
Г.Эрдэнэцогт Б.Анужин - Монгол улсын бизнесийн мөчлөгийг тодорхойлох ньbatnasanb
 
MICRO L1.pptx
MICRO L1.pptxMICRO L1.pptx
MICRO L1.pptxqnzriq
 
физикийн багшийн булан 1
физикийн багшийн булан 1физикийн багшийн булан 1
физикийн багшийн булан 1davazolko222
 
U.cs101 алгоритм программчлал-2
U.cs101   алгоритм программчлал-2U.cs101   алгоритм программчлал-2
U.cs101 алгоритм программчлал-2Badral Khurelbaatar
 
U.cs101 алгоритм программчлал-15
U.cs101   алгоритм программчлал-15U.cs101   алгоритм программчлал-15
U.cs101 алгоритм программчлал-15Badral Khurelbaatar
 
Бүтээмж
БүтээмжБүтээмж
БүтээмжUndram J
 

Similar to Lecture 1 ie211 econometrics (19)

Econ ch 1
Econ ch 1Econ ch 1
Econ ch 1
 
ТООН МЭДЭЭЛЭЛД ДҮН ШИНЖИЛГЭЭ ХИЙХ ГАРЫН АВЛАГА
ТООН МЭДЭЭЛЭЛД ДҮН ШИНЖИЛГЭЭ ХИЙХ ГАРЫН АВЛАГАТООН МЭДЭЭЛЭЛД ДҮН ШИНЖИЛГЭЭ ХИЙХ ГАРЫН АВЛАГА
ТООН МЭДЭЭЛЭЛД ДҮН ШИНЖИЛГЭЭ ХИЙХ ГАРЫН АВЛАГА
 
ҮСХ гарын авлага
ҮСХ гарын авлагаҮСХ гарын авлага
ҮСХ гарын авлага
 
Lecture 1 micro edin zasgin sudlah zuil
Lecture 1 micro edin zasgin sudlah zuilLecture 1 micro edin zasgin sudlah zuil
Lecture 1 micro edin zasgin sudlah zuil
 
эдийн засгийн онолын үндэс
эдийн засгийн онолын үндэсэдийн засгийн онолын үндэс
эдийн засгийн онолын үндэс
 
Econo intro - part ii
Econo   intro - part iiEcono   intro - part ii
Econo intro - part ii
 
микро эдийн засаг : судлах зүйл, судалгааны арга
микро эдийн засаг : судлах зүйл, судалгааны аргамикро эдийн засаг : судлах зүйл, судалгааны арга
микро эдийн засаг : судлах зүйл, судалгааны арга
 
Г.Эрдэнэцогт Б.Анужин - Монгол улсын бизнесийн мөчлөгийг тодорхойлох нь
Г.Эрдэнэцогт Б.Анужин - Монгол улсын бизнесийн мөчлөгийг тодорхойлох ньГ.Эрдэнэцогт Б.Анужин - Монгол улсын бизнесийн мөчлөгийг тодорхойлох нь
Г.Эрдэнэцогт Б.Анужин - Монгол улсын бизнесийн мөчлөгийг тодорхойлох нь
 
bs1-1
bs1-1bs1-1
bs1-1
 
Nobel Prize in finance
Nobel Prize in financeNobel Prize in finance
Nobel Prize in finance
 
MICRO L1.pptx
MICRO L1.pptxMICRO L1.pptx
MICRO L1.pptx
 
физикийн багшийн булан 1
физикийн багшийн булан 1физикийн багшийн булан 1
физикийн багшийн булан 1
 
U.cs101 алгоритм программчлал-2
U.cs101   алгоритм программчлал-2U.cs101   алгоритм программчлал-2
U.cs101 алгоритм программчлал-2
 
U.cs101 алгоритм программчлал-15
U.cs101   алгоритм программчлал-15U.cs101   алгоритм программчлал-15
U.cs101 алгоритм программчлал-15
 
Бүтээмж
БүтээмжБүтээмж
Бүтээмж
 
Lecture 1
Lecture 1Lecture 1
Lecture 1
 
Economics standard
Economics standardEconomics standard
Economics standard
 
macro micro ediin zasag
macro micro ediin zasagmacro micro ediin zasag
macro micro ediin zasag
 
BSON206-Хичээл 1
BSON206-Хичээл 1BSON206-Хичээл 1
BSON206-Хичээл 1
 

Lecture 1 ie211 econometrics

  • 1. ЛЕКЦ №1 ЭКОНОМЕТРИКИЙН СУДЛАХ ЗҮЙЛ, ҮҮСЭЛ ХӨГЖИЛ, ЗАГВАРЧЛАЛЫН ҮНДСЭН ОЙЛГОЛТУУД ХҮМҮҮНЛЭГИЙН УХААНЫ ИХ СУРГУУЛЬ Бэлтгэсэн: ЭКОНОМЕТРИКС IE211
  • 2. Агуулга Эконометрикс гэж юу вэ? Судлах зүйл Зорилго, хэрэглээ Төрөл Үүсэл, хөгжил Аргачлал Загварчлалын үндсэн ойлголтууд Эконометрикс IE211 2
  • 3. Эконометрикс гэж юу вэ? (1/2) Эконометрикс Эдийн засгийн онол Математик Статистик Эконометрикийн шинжлэх ухаан нь эдийн засгийн онол, математик, статистикийн үндсэн аргуудыг холбосон шинжлэх ухаан юм. Ragnar Frisch (1895-1973) Өргөн утгаар нь үгчлэн орчуулбал “эдийн засгийг хэмжихүй” гэсэн утгатай. Эконометрикс IE211 3
  • 4. Эконометрикс гэж юу вэ? (2/2) “Эдийн засгийн математикийн аргаар боловсруулсан аливаа загварыг туршилтаар батлахын тулд эдийн засгийн тоон мэдээнд математик статистикийг хэрэглэж, тоон үр дүн гаргаж авах үйл явцаас бүрдэнэ.” (Gerhard 1968). “Эконометрикс нь эдийн засгийн аливаа үзэгдлийн шинжилгээнд эдийн засгийн онол, математик болон статистик таамаглалын арга, аргачлалыг ашигладаг нийгмийн шинжлэх ухаан юм.” (Goldberger 1964). “Эконометрикс нь эдийн засгийн хуулиудын эмпирик үр дүн юм.” (Theil 1971). Эконометрикс IE211 4
  • 5. Эконометрикийн судлах зүйл ОНОЛ СТАТИСТИК ӨГӨГДӨЛ Судлах зүйл Эконометрикийн судлах зүйл нь эдийн засгийн үзэгдэл процессуудын төлөвшил, хүчин зүйлсийн харилцан уялдааг тодорхойлоход оршино. 5 Эконометрикс IE211
  • 6. Эконометриксийн зорилго, хэрэглээ Зорилго: Эконометрикийн шинжлэх ухааны тусламжтайгаар нийгэм эдийн засгийн үзэгдэл үйл явцын ирээдүйн хандлагыг тодорхойлох, харилцан уялдааг тодорхойлох, тухайн үзэгдэл үйл явцын таамаглал дэвшүүлэх зорилготой байдаг. Хэрэглээ: Бүтцийн шинжилгээ Бодлогын үнэлгээ Эдийн засгийн прогноз хийх Эдийн засгийн онолын эмпирик шинжилгээ хийх буюу боловсруулах Эконометрикс IE211 6
  • 7. Эконометрикийн төрөл Эконометрикс IE211 1 2 Онолын эконометрикс: Эконометрикийн загвараар тодорхойлсон эдийн засгийн уялдаа холбоог хэмжих зохистой арга, аргачлал боловсруулахыг зорьдог. Жишээ нь: Хамгийн Бага Квадратын Арга Хэрэглээний эконометрикс: Энэ нь онолын эконометрикийн боловсруулсан арга, хэрэгслийг эдийн засгийн зарим тусгай асуудлуудыг судлахад хэрэглэдэг. Жишээ нь: Багцийн онолыг судлах 7
  • 8. Үүсэл, хөгжил 1910 он Үг хэллэгийг Paweł Ciompa гэх эрдэмтэн анх удаа хэрэглэсэн байдаг. ШУ-нд одоогийн утга, агуулга, хэрэглээгээр нь норвегийн эдийн засагч, статистикч Ragnar Frisch (1885-1973) нэвтрүүлсэн. ОУ-ын Эконометрикийн Нийгэмлэг 1931 онд байгуулагдсанаар эдийн засгийн бие даасан салбар болж хөгжих үндэс суурь нь бүрэлдсэн. Эдийн засгийн бүх талбарт өргөн тархсан нөлөө бүхий томоохон шинжлэх ухаан болж өргөжсөн. Компьютерийн програм хангамжийн гүйцэтгэх үүрэг нэмэгдсэн. 1926 он 1930-аад он Өнөөдөр 8 Эконометрикс IE211
  • 9. Эконометрикийн шинжилгээний үе шатууд 1. Онол буюу таамаглал дэвшүүлэх 2. Онолын математик загварыг тодорхойлох 3. Статистикийн эсвэл эконометрикийн загварыг тодорхойлох 4. Өгөгдлөө цуглуулах 5. Эконометрикийн загварын параметрүүдийг тооцоолох 6. Таамаглал шалгах 7. Прогноз хийх 8. Загварыг хяналт буюу бодлого боловсруулах зорилгоор ашиглах Эконометрикс IE211 9
  • 10. Эконометрикийн загварчлалын үндсэн ойлголтууд 1. Хувьсагч X, Y хувьсагчууд Y – хамааран хувьсагч (Дурын зүйлээс хамаардаг) X (X1, X2, …, Xk) – үл хамаарах буюу тайлбарлагч хувьсагч Y нь X хувьсагчаас хамаарсан санамсаргүй хэмжигдэхүүн байдаг. Эконометрикс IE211 10
  • 11. Эконометриксийн загварчлалын үндсэн ойлголтууд 2. Эх олонлог, түүвэр олонлог Эконометриксийн загварыг байгуулах хамгийн эхний үе шат нь хангалттай хэмжээний түүвэр олонлогийг бүрдүүлэх явдал юм. Түүврийн (Ажиглалтын) хэмжээ n нь хүчин зүйлийн тооноос ойролцоогоор 5-6 дахин их байх ёстой. Эконометрикс IE211 Жишээ нь: Ямар нэг хүнсний бүтээгдэхүүн хэрэглэгчдийн судалгааны эх олонлог нь МУ-ын нийт хүн ам, эдгээрээс УБ хотын хүн амыг сонгон авч судалгаа явуулбал УБ хотын хүн ам нь түүвэр олонлог болно. 11
  • 12. Эконометрикийн загварчлалын үндсэн ойлголтууд 3. Эконометрикийн шинжилгээний загвар Ерөнхий схем Энд, f(X1i, X2i,…, Xki)- сонгосон хүчин зүйлээр тайлбарлагдаж байгаа хэсэг буюу х-н функц ei – X хувьсагчаар үл тайлбарлагдах алдааны хувьсагч i - түүврийн хэмжээ Эконометрикс IE211 Y  f (X)  e i i ki i Y  f (X , X ,..., X )  e 1 2 12
  • 13. Эконометрикийн загварчлалын үндсэн ойлголтууд 3. Эконометриксийн шинжилгээний загвар Эх олонлогийн регрессийн функц Эх олонлогийн регресийн загварыг бичвэл: Эх олонлогийн регресийн функцид үндэслэн түүвэр олонлогийн регрессийн функцийг бичиж болно. Эконометрикс IE211 ( / ) ( ) i i M Y X  f X i i i Y  M(Y / X )  e i i i k ki i Y  b b X b X ...b X e 1 2 2 3 3 13
  • 14. Эконометрикийн загварчлалын үндсэн ойлголтууд 3. Эконометриксийн шинжилгээний загвар Түүвэр олонлогийн регрессийн функц Энд, - M(y/xi) эх олонлогийн үнэлгээ – bk –н үнэлэгч Эндээс эх олонлогийн түүврийн регрессийн функцийг авч үзвэл Эконометрикс IE211 i i k ki Yˆ bˆ bˆ X ... bˆ X 1 2 2     ki yˆ ki bˆ i i k ki i Y (bˆ bˆ X ... bˆ X ) eˆ 1 2 2      i i i Y  Yˆ  eˆ i i e  eˆ 14
  • 15. Эконометрикийн загварчлалын үндсэн ойлголтууд Хугацааны цуваа (Time Series) Үзүүлэлт хоорондын (Gross sectional) Холимог (Pooled) Холимог нэгтгэл (Panel) Энэ төрлийн тоон мэдээ нь цаг хугацааны өөр өөр үеүдээр өгөгдсөн байдаг. Жишээ нь: өдрөөр, сараар, жилээр г.м Урьд дурьдсан 2 тоон мэдээний хосолсон хэлбэр. 4. Өгөгдөл, тоон мэдээ Эконометриксийн шинжилгээ хийхэд тоон мэдээ мөн чухал байдаг. Тоон мэдээний төрлийг ерөнхийд нь 4 ангилдаг. Тоон мэдээ Нэг цаг хугацаан дах өөр өөр обьектуудын талаарх тоон мэдээ. Обьект хоорондын тоон мэдээг цаг хугацааны олон үеүдээр судладаг. 15 Эконометрикс IE211
  • 16. Эконометрикийн загварчлалын үндсэн ойлголтууд 1. Хугацааны цуваа 2. Салбар буюу үзүүлэлт хоорондын ДНБ-ний хэмжээ /2006-2009/ 2009 оны ДНБ-ний хэмжээ, салбараар Он ДНБ ЭЗ-ийн салбар ДНБ /2009 он/ 2006 3 714 952.9 Уул уурхай, олборлох үйлдвэр 1 337 983.7 2007 4 599 541.5 Боловсруулах үйлдвэр 254 301.8 2008 6 019 838.1 Барилга 49 439.2 2009 6 055 794.3 Боловсрол 296 862.8 3. Холимог ДНБ-ний хэмжээ, салбараар /2008-2009/ ЭЗ-ийн салбар ДНБ-ний хэмжээ, 2006 он 2007 он 2008 он 2009 он Уул уурхай, олборлох үйлдвэр 1 112 604.7 1 337 457.3 1 325 975.8 1 337 983.7 Боловсруулах үйлдвэр 128 891.0 184 466.7 257 774.4 254 301.8 Барилга 63 187.7 78 600.8 89 945.7 49 439.2 Боловсрол 121 147.5 171 161.4 273 122.4 296 862.8 4. Холимог нэгтгэл ДНБ-ний хэмжээ, салбараар болон хагас жилээр /2006-2009/ ЭЗ-ийн салбар ДНБ-ний хэмжээ, 2008 он 2009 он I хагас II хагас Өсөлт I хагас II хагас Өсөлт Уул уурхай, олборлох үйлдвэр -- -- -- -- -- -- Боловсруулах үйлдвэр -- -- -- -- -- -- 4. Өгөгдөл, тоон мэдээ (Тоон жишээнүүд) 16 Эконометрикс IE211
  • 17. Эконометрикийн загварчлалын үндсэн ойлголтууд 5. Хамаарал Статистик шинжилгээний гол бүрэлдэхүүн хэсэг нь хамаарлын судалгаа байдаг. Хамаарал нь 2 төрөл байна.  Функциональ хамаарал: Энэ нь хүчин зүйлийн шинж тэмдгийн тодорхой нэг утга нь үр дүнгийн шинж тэмдгийн тодорхой утгад харгалзахыг хэлнэ. Байгалын ШУ-нд илүү өргөн ашиглагддаг. Жишээ нь: Тойргийн уртын томьёо  Стохастик хамаарал: Нэг хэмжигдэхүүний утга бүрт нөгөө хэмжигдэхүүний тархалт харгалзаж байвал стохастик хамаарал гэнэ. Жишээ нь: Зардлын аргаар ДНБ-ыг тооцоход Эконометрикс IE211 C  2 r GDPC  I G(X M) 17
  • 18. Эконометрикийн загварчлалын үндсэн ойлголтууд 5. Хамаарал Стохастик хамаарлын дотор нь статистик хамаарал, корреляцийн хамаарал гэж ангилна. Статистик хамаарал нь үр дүнгийн шинж тэмдгийн тодорхой нэг утга хүчин зүйлийн шинж тэмдгийн тархалтын хуулиас хамаарах хамаарал юм. Жишээ нь: Ажилчны цалин нь мэргэжил, ажилласан жил, мэргэжил дээшлүүлсэн байдал, мөн ажлын үр дүн, ур чадвар зэргээс хамаарна. Корреляцийн хамаарал нь үр дүнгийн шинж тэмдгийн дундаж утгын өөрчлөлт нь хүчин зүйлийн шинж тэмдгийн өөрчлөлтөөс хамаарах хамаарал юм. Жишээ нь: Ажилласан жил нэмэгдэх нь ажилчдын цалинг дунджаар хэрхэн өөрчлөх байдал Эконометрикс IE211 18
  • 19. Эконометрикийн загварчлалын үндсэн ойлголтууд 5. Хамаарал Нийгэм, эдийн засгийн үзүүлэлтүүдийн хамаарал функциональ биш байна. Учир нь: 1.Ямар нэгэн ЭЗ-ийн үзүүлэлтэнд нөлөөлөх хүчин зүйлсийн тоог хязгаарлан тогтоох боломжгүй. 2.Хүчин зүйлийн нөлөөлөл шууд биш дам шинжтэй байж болно. 3.Хүчин зүйлийн нөлөөлөл нь тодорхой нэгжээр тодорхойлогдохгүй буюу хүчин зүйлс нь санамсаргүй шинжтэй байх зэрэг болно. Эконометрикс IE211 19