SlideShare a Scribd company logo
1 of 72
Download to read offline
the way we see it




Trends in Veiligheid 2010
Samen werken aan veiligheid
Trends in veiligheid_2010(2)
the way we see it




Trends in Veiligheid 2010

Samen werken aan veiligheid




Capgemini Nederland B.V.
Utrecht, september 2010
Trends in veiligheid_2010(2)
the way we see it




Voorwoord


            Sinds de aanslagen in New York en          standaardiseren van belangrijke bouw-
            Washington op 9/11 staat het thema         stenen. Iets waar we graag aan mee-
            Veiligheid hoog op de politieke en         werken.
            bestuurlijke agenda’s. Veiligheid is
            populair, krijgt veel aandacht in de       Capgemini is al jaren zowel nationaal
            media en staat centraal in een aantal      als internationaal actief op het gebied
            recente ontwikkelingen in het politie-     van openbare orde en veiligheid
            ke, economische en maatschappelijke        (OOV). Wij adviseren overheden en
            landschap. Een groot aantal overheids-     maatschappelijk betrokken organisaties
            instanties speelt actief in op deze ont-   op het gebied van strategische en orga-
            wikkelingen en zorgt voor een rijke        nisatorische innovaties. We onderzoe-
            schakering aan initiatieven in de ke-      ken de impact van maatschappelijke
            ten van openbare orde en veiligheid.       trends en technologische ontwikkelin-
                                                       gen en bouwen aan oplossingen om
            Een aantal van deze initiatieven en        samenwerking - in de meest brede zin
            vernieuwingen vindt echter geïsoleerd      van het woord - te bevorderen. Vanuit
            van elkaar plaats of heeft een sterk       deze ervaringen hebben wij dit eerste
            lokaal karakter. Enerzijds worden hier-    rapport Trends in Veiligheid geschre-
            mee oplossingen gecreëerd, passend bij     ven. Het vormt een overzicht van de
            de keuzes die we maken bij de inrich-      belangrijkste ontwikkelingen in de
            ting van de besturing van de organi-       OOV-sector en onze visie daarop. Waar
            saties die actief betrokken zijn bij pu-   liggen de kansen? Hoe kom je tot ver-
            blieke veiligheid. Anderzijds plaatst      antwoorde innovaties? En hoe voor-
            het ons ook voor dilemma’s. Immers,        kom je dat OOV-beleid wordt gemaakt
            kwaadwillende elementen trekken            op basis van krantenkoppen?
            zich weinig aan van grenzen of regel-
            geving en verleggen hun werkterrein        We geven u onze inzichten en onze
            razendsnel als de omstandigheden hen       ideeën en nodigen u van harte uit
            daartoe dwingen.                           hierop te reageren via www.capgemini.
                                                       nl/veiligheid. Want grensverleggende
            Het is van toenemend belang dat er op      inzichten en intelligente oplossingen
            het snijvlak van vrijheid en veiligheid    komen uiteindelijk altijd tot stand
            optimaal wordt samengewerkt tussen         dankzij constructieve samenwerking
            de betrokken organisaties in het vei-      en dialoog.
            ligheidsdomein. Dit vraagt om tijdige
            coördinatie, effectieve uitwisseling van
            informatie en vooral om de bereidheid      Drs. Geert de Vet
            kennis en informatie te delen. Alleen      Vice-President Veiligheid Capgemini
            op die manier kan dreigend gevaar tij-
            dig worden onderkend en afgewend.

            Het vraagt ook om leiderschap, ver-
            trouwen en de ontwikkeling van een
            strategische visie. Op basis daarvan
            kan worden gewerkt aan zaken zoals:
            de vorming van eenduidiger beleid,
            de harmonisatie van processen en het
Trends in veiligheid_2010(2)
Inhoudsopgave



 1 De bestuurlijke aanpak van georganiseerde misdaad in Nederland             09
   Drs. Abderrahman Kaouass, Drs. Tjarda Hersman, Drs. Erik Staffeleu



 2 Ter land, ter zee, in de lucht en op het web                               15
   Mike Tettero, Mr. Patrick de Graaf



 3 Vitale infrastructuren op weg naar volwassenheid                           21
   Drs. Joep Cremers, Drs. Melle van den Berg



 4 Veiligheid, wat moet ik ermee?                                             27
   Drs. Nicole de Ridder, Drs. Roy Oudeman



 5 Veiligheidshuizen: bureaucratische theekrans of doelmatige coördinatie!?   33
   Drs. Dennis van Breemen, Drs. Wender van Mansvelt



 6 Kwaliteitsslag bij de brandweer: waar is de brand?                         41
   Drs. Erik Hoorweg MCM, Drs. Roy Schinning



 7 Beheerst u integrale veiligheid in uw organisatie?                         47
   Drs. Roeland de Koning, Ron Massink



 8 Beter functioneren door in anderen te investeren                           53
   Drs.ing. Erik van den Berg, Mr. Patrick de Graaf



 9 De grens voorbij                                                           59
   Drs. Nico Kaptein, Jule Hintzbergen



10 Europa, sta op en maak de wereld veiliger!                                 63
   Drs. Nico Kaptein
Inleiding Trends in Veiligheid


              Met deze eerste editie van Trends in        De structuren en formele afspraken
              Veiligheid zet Capgemini de toon voor       kunnen nog zo helder zijn, als het
              een dialoog over veiligheid in Neder-       persoonlijke vertrouwen ontbreekt is
              land. We doen dat op een pragma-            de samenwerking een farce. Dit geldt
              tische manier, om een beweging op           ook voor netcentrisch werken waarbij
              gang te brengen. Het doel is daarbij        het delen van informatie cruciaal is.
              niet om een waardeoordeel te geven          In het hoofdstuk ‘Beter functioneren
              over inspanningen uit het verleden,         door in anderen te investeren’ wordt
              maar uitdagingen te schetsen waar           ingegaan op het halen versus brengen
              Nederland de komende jaren voor             en op het investeren versus oogsten:
              staat. In een steeds verder globalise-      waar ligt de balans?
              rende wereld lijken de relaties tussen
              landen, stromingen, geloofsovertuigin-      Nederland is bij uitstek een land dat
              gen en mensen steeds complexer. Om          de voordelen van de globalisering
              grip te krijgen op deze complexiteit is     benut. Met onze diepgewortelde han-
              samenwerking noodzakelijk. Samen-           delsgeest zien wij de open grenzen en
              werking tussen landen, waarover u           onze rol op het internationale toneel
              kunt lezen in het hoofdstuk ‘Europa,        dan ook als vanzelfsprekend. Het zijn
              sta op en maak de wereld veiliger!’,        factoren die van oudsher een belang-
              maar ook betere samenwerking tussen         rijke bijdrage aan onze welvaart heb-
              organisaties in Nederland.                  ben gehad. Tegelijkertijd hebben onze
                                                          rol in de wereldhandel, de relatief
              De laatste jaren is ook in het veilig-      overgedimensioneerde infrastructuur
              heidsdomein een grote variëteit van         en onze stellingname in zaken als
              organisaties van elkaar afhankelijk.        recht en onrecht in de wereld, ook
              Naast de gebruikelijke hulpverlenings-      een aanzuigende werking op ellende.
              diensten, ministeries en inlichtingen-      Onze open maatschappij biedt moge-
              diensten zien we een toename van            lijkheden voor mensen met kwade
              hulpstructuren en coördinerende orga-       bedoelingen. Niet alleen met conven-
              nisaties. In het hoofdstuk ‘Bestuurlijke    tionele middelen, ook in ‘cyberspace’.
              aanpak van georganiseerde misdaad in        Het hoofdstuk ‘Ter land, ter zee, in de
              Nederland’ staan we stil bij nieuwe         lucht en op het web’ maakt dat pijn-
              samenwerkingsvormen om de georga-           lijk duidelijk.
              niseerde misdaad te bestrijden vanuit
              een bestuurlijk-preventieve invalshoek.     In de loop van de geschiedenis heeft
                                                          Nederland zich ontwikkeld tot een
              Samenwerking staat ook centraal in          internationaal gerichte, multiculturele
              het hoofdstuk ‘Veiligheidshuizen:           samenleving waar het relatief eenvou-
              bureaucratische theekrans of doelma-        dig is afwijkende ideeën en ideologieën
              tige coördinatie!?’. Hierbij wordt inge-    te ontwikkelen. Alhoewel er hier en
              gaan op vier gouden regels om opti-         daar een deukje in ons internationale
              maal gebruik te maken van deze sa-          imago komt, staan we toch nog steeds
              menwerkingsvorm tussen bestuurlijke,        bekend als tolerant en open voor
              strafrechtelijke en zorginstellingen. Een   afwijkende ideeën. Tegelijkertijd is het
              van de grootste valkuilen bij het orga-     te eenvoudig om onze inspanningen
              niseren van samenwerking wordt ge-          rond veiligheid alleen te richten op
              vormd door het gebrek aan vertrouwen.       gevaar van buitenaf. Niet voor niets

6
the way we see it




wordt veiligheid steeds nadrukkelijker      dacht werd besteed aan safety in de        resultaat in termen van aantallen
gekoppeld aan welbevinden en wel-           vorm van patiëntveiligheid, arbo- en       doden en gewonden als gevolg van
zijn. Nog niet zo lang geleden werden       milieuvraagstukken, groeit de aan-         incidenten gelijk gebleven. In het
een muur met prikkeldraad, wapens           dacht voor security. Hoe kan een           hoofdstuk ‘Kwaliteitsslag bij de brand-
en een mijnenveld gezien als belang-        organisatie haar weerbaarheid tegen        weer: waar is de brand?’ wordt
rijkste verdediging tegen het kwaad,        moedwillige inbreuken op veiligheid        gewaarschuwd voor formalisering,
dat toen nog gewoon uit het oosten          verhogen? Welke waarden binnen de          regulering en normering als instru-
leek te komen. De opvattingen over          organisatie zijn belangrijk en welke       menten om kwaliteit te verbeteren.
veiligheid zijn radicaal verschoven:        risico’s worden daarmee gelopen?           De sleutel tot kwaliteitsverbetering
van fysiek beveiligen tegen mogelijk        Integrale veiligheid, waarover u leest     ligt in het hart van de organisatie,
gevaar door een bekende (zichtbare)         in het hoofdstuk ‘Beheerst u integrale     bij de onderliggende principes van
vijand, naar het intrinsiek veilig maken    veiligheid in uw organisatie?’ kan bij-    de individuele brandweerman/vrouw.
van een omgeving waar de ‘kwaadwil-         dragen aan belangrijke verbeteringen
lenden’ niet meer als zodanig herken-       op dit punt.                               Veiligheid is een issue, overal. We
baar zijn. En waarbij de methoden en                                                   kunnen er niet omheen. U ook niet.
technieken nog maar ten dele tastbaar       We staan ook stil bij de burger. Hoe       Vandaar deze eerste editie van Trends
zijn. De aanslagen van 11 september         ervaart hij het begrip veiligheid en       in Veiligheid. Om met u en uw organi-
2001 hebben een verandering gebracht        hoe ziet hij zijn eigen rol daarin? Door   satie in gesprek te gaan over uw kijk
in ons denken over veiligheid. De ver-      de toegenomen aandacht voor (bijna)        op de ontwikkelingen in het veilig-
onderstelde dreiging van meer aansla-       incidenten lijken we angstiger dan         heidsdomein. En om u te inspireren
gen en de schade voor de wereldeco-         vroeger. De paniek die een verwarde        tot nieuwe ideeën of concrete maat-
nomie dreunt anno 2010 nog steeds           man bij de dodenherdenking op de           regelen in uw eigen organisatie.
door en gaat veel verder dan de aan-        Dam kon veroorzaken, is daartoe illus-     Wacht niet te lang, want dit issue
slagen op zich. Naast de nadruk op          tratief. Desondanks vraagt de overheid     komt op uw pad. Vroeg of laat.
informatievoorziening en informatie         steeds vaker aan de burger om alert te
delen (zie het hoofdstuk ‘De grens          zijn en mee te kijken omwille van
voorbij’) is er nu meer aandacht voor       betere veiligheid en effectievere mis-
intrinsieke veiligheid. In onze eigen       daadbestrijding. Vanuit het perspectief
Tweede Kamer liep al vóór de aansla-        van beperkte capaciteit is dat begrijpe-
gen een discussie over veiligheid in        lijk, maar wat vindt de burger daar
het algemeen en ICT in het veilig-          eigenlijk van? We belichten drie soor-
heidsdomein in het bijzonder. Vlak          ten reacties in het hoofdstuk ‘Veilig-
na de aanslagen verschoof de aan-           heid, wat moet ik ermee?’
dacht en werd het beleid meer gericht
op het beveiligen en in stand houden        De burger staat ook centraal waar het
van vitale infrastructuren. Vitale infra-   gaat om kwaliteit van de hulpverle-
structuren zijn de voorzieningen die        ningsdiensten. Politie, Geneeskundige
Nederland nodig heeft voor welvaart         Hulpverlening bij Ongevallen en Ram-       Drs. Erik Hoorweg MCM is manage-
en welzijn van onze maatschappij (bur-      pen (GHOR) en brandweer proberen           mentconsultant bij Capgemini en richt
gers en organisaties). U leest er meer      continu de kwaliteit van hun proces-       zich op besturing en beheersingsvraag-
over in het hoofdstuk ‘Vitale infra-        sen en diensten te verbeteren ten          stukken, organisatiedoorlichting en intel-
structuren op weg naar volwassen-           behoeve van de (soms onwillige)            ligence binnen het veiligheidsdomein.
heid’.                                      klant: de burger. De brandweer heeft       Drs. Nico Kaptein is als principal consul-
                                            daarbij geconstateerd dat een radicale     tant bij Capgemini werkzaam als vak-
Ook niet-vitale organisaties worden         verandering nodig is om zichzelf ver-      groepleider Public Security en director of
zich meer bewust van hun kwetsbaar-         der te kunnen ontwikkelen. Ondanks         Operations Public Security binnen de
heid. Daar waar voorheen vooral aan-        verdubbeling van de kosten is het          global Public Sector.

Inleiding Trends in Veiligheid                                                                                                  7
Trends in veiligheid_2010(2)
the way we see it




1 De bestuurlijke aanpak van georga-
  niseerde misdaad in Nederland


Een beschouwing op een                      “Ook in de hennepteelt zien we steeds      overheid zich sinds eind jaren negen-
                                            meer verwevenheid tussen onder- en         tig op de bestuurlijke aanpak van geor-
alternatieve bestrijding                    bovenwereld. Er zijn veel mensen           ganiseerde misdaad. Dit als antwoord
van de georganiseerde                       schatrijk geworden met hennep. In          op het falen van het strafrecht als enig
                                            tien jaar ben je miljonair. Veel van dat   strafmiddel. Het doel van dit hoofd-
misdaad.                                    geld wordt geïnvesteerd in de boven-       stuk is om in te gaan op het verschijn-
                                            wereld, in vastgoed. Het begint met        sel ‘bestuurlijke aanpak georganiseer-
                                            een pandje, dat je goedkoop opknapt        de misdaad’. Wat is de (politieke)
Drs. Abderrahman Kaouass
                                            en er een hennepplantage inzet. Na         aanleiding geweest? Waarin uit zich
Drs. Tjarda Hersman
                                            een paar oogsten verkoop je het pand       de verwevenheid tussen onder- en
Drs. Erik Staffeleu
                                            en houd je 30.000, 40.000 euro winst       bovenwereld? Welke verschijningsvor-
                                            over - wit geld. Op een gegeven            men van bestuurlijke aanpak bestaan
                                            moment is het interessanter gewoon         er? En, welke toekomstontwikkelin-
                                            pandjes te kopen, in plaats van er         gen voorzien wij op dit gebied?
                                            hennep in te pompen. Het zijn men-
                                            sen die nu veel geld geven aan Unicef      Politieke context van de
                                            en Ronald McDonald en die de lokale        bestuurlijke aanpak
                                            tennisvereniging sponsoren.”               De verwevenheid tussen onder- en
                                            (Interview Max Daniel, politiekorps        bovenwereld kreeg voor het eerst poli-
                                            Friesland in NRC Handelsblad op            tieke en maatschappelijke aandacht
                                            18 oktober 2008)                           door de parlementaire enquêtecom-
                                                                                       missie Opsporingsmethoden (Com-
                                            Noodzaak bestuurlijke aanpak               missie Van Traa). Deze parlementaire
                                            De georganiseerde misdaad in Neder-        enquêtecommissie constateerde op
                                            land is een bloeiende bedrijfstak waar     drie vlakken een crisis in de opspo-
                                            jaarlijks vele miljarden euro’s in om-     ring van georganiseerde misdaad: een
                                            gaan. De gevolgen hiervan hebben een       gezagscrisis (ontbrekende normen),
                                            behoorlijke impact op de samenleving.      een legitimiteitscrisis (problemen in
                                            Het gaat om aantasting van de open-        de gezagsverhoudingen) en een orga-
                                            bare orde, teloorgang en verpaupering      nisatiecrisis (een niet goed functione-
                                            van straten en wijken, grootschalige       rende opsporingsorganisatie). Deze
                                            criminele investeringen in vastgoed        crisis in de opsporing maakte het dat
                                            en de groeiende vervlechting tussen        de puur strafrechtelijke aanpak van
                                            de onder- en bovenwereld. Het meest        georganiseerde misdaad niet afdoende
                                            duidelijke voorbeeld van de verweven-      was. Criminele groeperingen moesten
                                            heid tussen onder- en bovenwereld is       vroegtijdig opgespoord en geraakt
                                            de vastgoedfraude.                         worden, daar waar ze het gevoeligst
                                            Personen uit respectabele beroeps-         zijn: via witwassen en het investeren
                                            groepen zoals notarissen en advocaten      van misdaadgelden (bijvoorbeeld het
                                            lijken vaak op dubieuze wijze betrok-      kopen van panden). Het blijkt immers
                                            ken te zijn bij witwasconstructies. Dat    dat de georganiseerde misdaad de
                                            roept vele vragen en onzekerheden op       bovenwereld op verschillende manie-
                                            en leidt uiteindelijk tot de aantasting    ren nodig heeft. Dat is niet alleen voor
                                            van het maatschappelijk bestel en de       het via illegale activiteiten verdienen
                                            legitimiteit van de overheid. Om de        aan legale sectoren, maar ook voor het
                                            vervlechting tussen de onder- en boven-    investeren en witwassen van misdaad-
                                            wereld beter aan te pakken, richt de       geld. De parlementaire enquête van de

De bestuurlijke aanpak van georganiseerde misdaad in Nederland                                                               9
Commissie Van Traa is vervolgens een                             misbruik maken van bepaalde publie-                            De grootste bedreigingen gaan uit van
belangrijke stimulans geweest voor de                            ke voorzieningen. De aard van de                               de macht van witgewassen en illegaal
verdere aanpak van de georganiseerde                             Nederlandse georganiseerde misdaad                             geld, het gebruik van afpersing en
misdaad. Zowel de strafrechtelijke als                           verschilt met bijvoorbeeld die van Italië                      geweld, en de pogingen tot corruptie
de bestuurlijk-preventieve aanpak kre-                           of New York, waar deze zich uit in het                         van de overheid.
gen een impuls.                                                  op illegale wijze controleren van legale
                                                                 markten, zoals handelen in gestolen                            Organisatiecriminaliteit houdt in het
Na het rapport van de Commissie Van                              auto’s. De georganiseerde misdaad in                           illegale handelen van op zichzelf lega-
Traa zijn er verschillende landelijke en                         Nederland manifesteert zich echter                             le organisaties, die als primair oogmerk
lokale initiatieven ontstaan om de geor-                         vooral op illegale markten, zoals smok-                        hebben zich als legale organisatie te
ganiseerde misdaad bestuurlijk aan te                            kel van drugs en illegalen. De aard                            handhaven met behulp van illegale
pakken. Op landelijk niveau is het                               van de Nederlandse georganiseerde                              handelingen. Bekend is dat organisa-
Programma bestuurlijke aanpak geor-                              misdaad compliceert de bestuurlijke                            tiecriminaliteit voorkomt in bijvoor-
ganiseerde misdaad in het leven ge-                              aanpak. Illegale markten zijn niet door                        beeld de afvalverwerkingsindustrie en
roepen en op het gebied van wetgeving                            de overheid gereguleerd met als gevolg                         prostitutie. De signalen die een ge-
de Wet BIBOB.1 Als een ondernemer                                dat er met minder bestuurlijke instru-                         meente opvangt van georganiseerde
een vergunning aanvraagt, moet hij                               menten opgetreden kan worden. De                               misdaad en organisatiecriminaliteit
conform de BIBOB-wet inzage geven in                             bestuurlijke instrumenten komen                                zijn uitbuiting van specifieke groepen
onder meer zijn financiële administra-                           namelijk pas in beeld wanneer gebruik                          inwoners of rechtspersonen door cri-
tie, de eigendomsverhoudingen binnen                             wordt gemaakt van legale voorzienin-                           minelen; criminelen die zich onroe-
zijn bedrijf, de herkomst van zijn geld                          gen, zoals vergunningen voor huisves-                          rend goed verwerven en/of bedrijvig-
en zijn personeelsbeleid. Als uit die                            ting.2                                                         heid ontplooien, en onroerend goed
informatie het vermoeden rijst dat er                                                                                           waarin criminele activiteiten ontplooid
mogelijk sprake is van criminele acti-                           Het onderscheid tussen georganiseer-                           worden. Dit heeft negatieve effecten
viteiten, kan de betrokken overheids-                            de misdaad en organisatiecriminaliteit                         op een gemeente. Niet alleen de rechts-
instantie, bijvoorbeeld een gemeente                             is hierbij van belang. Bij georganiseer-                       orde is aangetast, maar ook de veilig-
of een provincie, besluiten om de ver-                           de misdaad gaat het om het illegale                            heid en leefbaarheid van groepen in-
gunning niet te verlenen of een be-                              handelen van criminele groeperingen                            woners en ondernemers is aangetast
staande vergunning in te trekken.                                die als primair oogmerk hebben cri-                            door de verloederende werking die
Alvorens we nader ingaan op het ver-                             minele winst te behalen door middel                            met de aanwezigheid van criminaliteit
schijnsel bestuurlijke aanpak, geven                             van illegale handelingen. De georgani-                         gepaard gaat. Red light districts bij-
wij eerst enkele feiten weer over geor-                          seerde misdaad in Nederland bestaat                            voorbeeld ervaren weinig zorg voor
ganiseerde misdaad en de verweven-                               voor het overgrote deel uit handel in                          de openbare ruimte, overlastgevende
heid van onder- en bovenwereld.                                  drugs. Andere illegale markten, zoals                          clientèle en geluidsoverlast. Voorts
                                                                 wapenhandel komen zeker voor en                                is hiermee de integriteit van de econo-
Feiten over verwevenheid                                         vormen op zichzelf een ernstig pro-                            mische sector en het lokaal bestuur
onder- en bovenwereld                                            bleem, maar de omvang en omzet zijn                            aangetast. Ondernemers die tegen cri-
Het uitgangspunt van de bestuurlijke                             veel geringer. Bij de drugscriminaliteit                       minele collega-ondernemers moeten
aanpak is dat de overheid crimineel                              gaat het om illegaal geld en geweld als                        opboksen zijn benadeeld. Het ontdui-
gedrag niet dient te faciliteren. Impli-                         functie van de illegale markt. De inves-                       ken van regelgeving betekent voor de
ciet wordt hiermee verondersteld dat                             teringen van crimineel verdiend geld                           gemeente een afnemende werkings-
de overheid voldoende mogelijkheden                              worden gedaan rond de illegale mark-                           kracht van beleid. In het ergste geval
heeft om te voorkomen dat criminelen                             ten in de horeca of het onroerend goed.                        ontstaat er een soort no-gozone, waar

1   BIBOB staat voor Wet bevordering integriteitsbeoordelingen door het openbaar bestuur. Overheden (zoals gemeenten) kunnen de achtergrond van een bedrijf of persoon onderzoeken bij
    een af te geven of afgegeven vergunning of subsidie of bij het gunnen van een overheidsopdracht.
2   Zie o.a. W. Huisman, M. Huikeshoven, H. Nelen, H. van de Bunt en J. Struiksma, ‘Het Van Traa-project. Evaluatie van de bestuurlijke aanpak van georganiseerde criminaliteit in
    Amsterdam’, Boom Juridische uitgevers, Den Haag 2005



10
the way we see it




criminelen relatief ongehinderd hun                          geïntegreerde aanpak (bestuurlijk, straf-
                                                                                                                             Het Expertisecentrum
activiteiten ontplooien met als gevolg                       rechtelijk en fiscaal) en anderzijds op
                                                                                                                             Mensenhandel/Mensensmokkel
dat de gemeente geen greep en zicht                          het versterken van het gebruik van het
heeft op wat er zich voltrekt.3                              bestuursrechtelijk instrumentarium.
                                                                                                                             n   Het Expertisecentrum Mensenhandel/
Er zijn geen exacte cijfers over de om-                      Samenwerking - geografische                                         Mensensmokkel is een samenwer-
vang van de georganiseerde misdaad                           focus vs. thematische focus                                         kingsverband tussen de politie, de
en de verwevenheid van onder- en                             Aan samenwerkingsinitiatieven die                                   Immigratie- en Naturalisatiedienst,
bovenwereld. De omvang hiervan laat                          erop gericht zijn de informatiepositie                              Koninklijke Marechaussee en de Soci-
zich niet verantwoord in harde cijfers                       ten aanzien van georganiseerde mis-                                 ale Inlichtingen- en Opsporingsdienst.
                                                                                                                                 Bij het EMM komen onder andere
uitdrukken - noch naar omzet noch                            daad te versterken en de aanpak op
                                                                                                                                 signalen van mensenhandel en men-
naar aantallen groepen. Daarvoor is                          elkaar af te stemmen is geen gebrek.
                                                                                                                                 sensmokkel van deze verschillende
het beeld te gedifferentieerd. Echter,                       De samenwerkingsinitiatieven blijken                                organisaties bij elkaar.
deskundigen zijn wel van mening dat                          echter nog niet altijd even succesvol.                          n   Het Financieel Expertise Centrum
het eerder om een paar miljard euro’s                        Hierbij is het goed een onderscheid te                              is een multidisciplinair samenwer-
gaat dan om miljoenen euro’s.                                maken naar samenwerkingsinitiatie-                                  kingsverband van zeven organisaties
De verwevenheid van de onder- en                             ven met een thematische dan wel een                                 met een toezicht-, controle-, opspo-
bovenwereld bemoeilijkt de handha-                           geografische focus. Het meest opval-                                rings- en vervolgingstaak in de
ving. Uit meerdere onderzoeken blijkt                        lende initiatief met een thematische                                financiële sector.
dat bijvoorbeeld bij het misbruik van                        focus van de recente jaren is de inrich-                        n   Het Vastgoed Intelligence Center
vastgoed tussen de criminele onder-                          ting van thematische expertisecentra,                               is een landelijk opererend samenwer-
                                                                                                                                 kingsverband waarbinnen het Open-
wereld en de nette bovenwereld geen                          zoals het Expertisecentrum Mensen-
                                                                                                                                 baar Ministerie, de Belastingdienst,
eenvoudige scheiding is aan te bren-                         handel/Mensensmokkel (EMM), het
                                                                                                                                 de FIOD-ECD, de FIU en de politie
gen. Wel blijkt echter dat criminelen                        Financieel Expertise Centrum (FEC)                                  een platform hebben ingericht
de hulp van zakelijke dienstverleners                        en het Vastgoed Intelligence Center                                 voor informatie-uitwisseling en
nodig hebben om ‘foute’ vastgoed-                            (VIC).                                                              -analyse van vastgoedgerelateerde,
transacties uit te kunnen voeren. In                                                                                             georganiseerde misdaad.
strafrechtelijke dossiers komen regel-                       Het meest opvallende initiatief met
matig financiële ondernemingen,                              een regionale focus is de oprichting
makelaars, taxateurs, notarissen, belas-                     van elf Regionale Informatie en
tingadviseurs, trustkantoren, advoca-                        Expertise Centra (RIEC’s). Het RIEC is
ten en accountants naar voren (minis-                        in het leven geroepen om als informa-
terie van Justitie, 2008). Waar kan de                       tieknooppunt en expertisecentrum op
bestuurlijke aanpak hier de strafrech-                       te treden ten aanzien van de bestuur-
telijke aanpak ondersteunen?                                 lijke aanpak van georganiseerde
                                                             misdaad. Een RIEC kent de volgende
Verschijningsvormen van de                                   deeltaken:
bestuurlijke aanpak                                          n uitwisselen van informatie (op basis

De beoogde versterking op het terrein                           van een convenant);
van de preventieve en bestuurlijke                           n inbrengen van expertise en kennis

aanpak van georganiseerde misdaad                               in diverse bestuurlijke processen
richt zich enerzijds op het versterken                          (vergroten van kennis en capaciteit);
van de samenwerking tussen veilig-                           n ondersteunen van provincies en

heidspartners om te komen tot een                               gemeenten bij het tegenhouden van

Zie o.a. SGBO, Onderzoeks- en adviesbureau van de VNG, ‘Bestuurlijke aanpak van georganiseerde criminaliteit: ongewoon gewoon. Een handreiking voor gemeenten.’ VNG uitgeverij,
3

Den Haag, 2002.



De bestuurlijke aanpak van georganiseerde misdaad in Nederland                                                                                                                    11
deling mogelijk is, steeds duidelijker
 RIEC’s geografische focus
                                                                                      en worden er technische maatregelen
                                                                                      getroffen om meer informatie-uitwis-
                                                                                      seling mogelijk te maken. Het inzicht
                                                                                      in ieders informatiepositie en de wil
                                                                                      om bij te dragen aan het gezamenlijk
                                                                                      belang zonder dat het in het eigen
                                                                             1        belang is, vormen echter een uitdaging.
      1. Noord
      2. Oost-Nederland                                                               Instrumenten voor de bestuur-
      3. Midden-Nederland                               4
                                                                                      lijke aanpak
      4. Noord-Holland                                                                Vanuit de samenwerkingsinitiatieven
                                                                             2
      5. Haaglanden/Hollands-Midden                             3                     volgen adviezen aan de veiligheids-
                                                    5
      6. Zuid-Holland-Zuid                                                            partners om de strafrechtelijke, fiscale
                                                                        11
      7. Zeeland, Brabant-Noord,               10       6                             en bestuurlijke aanpak vorm te geven.
         Midden- en West-Brabant                                                      Er zijn veel instrumenten die ingezet
                                                            7
      8. Limburg                                                                      kunnen worden om de bestuurlijke
                                                                    9
      9. Zuidoost-Brabant                                                             aanpak vorm te geven. Met de verster-
                                                                         8
     10. Rotterdam/Rijnmond                                                           king van de bestuurlijke aanpak wordt
     11. Gelderland Midden-Zuid                                                       beoogd gerichter gebruik te maken
                                                                                      van de wettelijke instrumenten om zo
                                                                                      de effectiviteit te vergroten. Het instru-
                                                                                      ment dat momenteel de meeste aan-
  verwevenheid van onder- en boven-         bestuurlijke mogelijkheden in de aan-     dacht krijgt is de Wet BIBOB, een be-
  wereld (Wet BIBOB) en handhaven           pak van georganiseerde misdaad. Ten       wezen instrument om informatie te
  (bestuurlijke tools).                     slotte streven de RIEC’s ernaar om de     verkrijgen ter voorkoming van het on-
                                            onderlinge afstemming van strafrech-      bedoeld faciliteren van criminaliteit
De RIEC’s vormen een samenwer-              telijk en bestuurlijk handhavend op-      door de lokale overheid. De Wet
kingsverband voor alle aangesloten          treden op regionaal niveau te onder-      BIBOB geeft gemeenten de bevoegd-
provincies, gemeenten, OM, politie,         steunen. De RIEC’s kennen primair         heid om vergunningen en subsidies te
de bijzondere opsporingsdiensten, de        een geografische focus waarbij thema-     weigeren of in te trekken. De RIEC’s
belastingdienst en andere (semi)over-       tische prioriteiten gesteld worden        dienen het gebruik van de Wet BIBOB
heden. Door informatie van de ver-          (onder andere mensenhandel, vast-         effectiever en efficiënter te maken en
schillende partijen regionaal te bunde-     goed en hennepteelt).                     hiertoe de juiste ondersteuning aan
len en te analyseren beogen de RIEC’s                                                 lokale overheden te bieden.
een goed beeld te ontwikkelen van           Het samenbrengen van de veiligheids-
criminele organisaties en activiteiten      partners rondom een thema blijkt niet     Naast de Wet BIBOB geeft vooral de
in de gehele regio. RIEC’s ondersteu-       ingewikkeld. Het is echter niet altijd    Algemene wet bestuursrecht (Awb)
nen de samenwerking tussen straf-           even eenvoudig om vervolgens ook de       gemeenten een uitgebreid instrumen-
rechtelijke en bestuurlijke partijen. Zij   benodigde informatie te delen (op         tarium om handhavend op te treden.
vormen als het ware een shared servi-       strategisch, tactisch en operationeel     Tevens heeft de gemeente mogelijk-
ces organisatie voor de capaciteit en       niveau) en daadwerkelijk geïntegreerd     heden om panden te sluiten of zelfs
expertise van bestuurlijke maatrege-        op te treden. Het is vooral de diversi-   te onteigenen op basis van diverse ove-
len. De samenwerking dient te leiden        teit aan obstakels die hiervoor zorgt,    rige wetten (onder andere Gemeente-
tot een intensievere informatie-uitwis-     niet zozeer de omvang van de obsta-       wet). Het richten van speciaal lokaal
seling tussen alle samenwerkende            kels. Zo worden de landelijke wette-      beleid op het tegengaan van bepaalde
partners en een beter gebruik van de        lijke kaders waaronder informatie-        vormen van georganiseerde misdaad,

12
the way we see it




evenals het aanpassen van het beleid        van de geografische samenwerkings-         Tot slot
ten aanzien van verordeningen en ver-       initiatieven, gericht op de bestuurlijke   In dit hoofdstuk is het verschijnsel
gunningen, kan eveneens ingezet wor-        aanpak van georganiseerde misdaad          bestuurlijke aanpak van georganiseer-
den als bestuurlijk instrument tegen        samen te brengen onder de vlag van         de misdaad als relatief nieuw feno-
georganiseerde misdaad.                     het RIEC.                                  meen in de overheidsaanpak beschre-
                                                                                       ven. De bestuurlijke aanpak van geor-
Hierbij kan gedacht worden aan spe-         Dit brengt de RIEC’s meer in positie       ganiseerde misdaad zal in de toekomst
cifieke Algemene Plaatselijke Verorde-      om de regierol in de bestuurlijke aan-     een steeds belangrijkere rol krijgen.
ningen (APV’s) en het aanpassen van         pak op te pakken op (boven)regionaal       Het gaat immers om het bestrijden
bestemmingsplannen. Gemeenten               niveau. Om daarbij optimaal gebruik        van de voedingsbodem van georgani-
hebben een uitgebreid instrumenta-          te maken van de landelijke themati-        seerde misdaad. De bestrijding van de
rium. Om hiervan gericht gebruik te         sche expertisecentra is het wenselijk      georganiseerde misdaad dient niet
maken zal men zich bewust moeten            dat de regionale prioriteiten van de       alleen door politie en justitie plaats te
zijn van het nut en de noodzaak om          RIEC’s aansluiten bij de thema’s van       vinden. Een betere samenwerking tus-
de bestuurlijke aanpak te professio-        de expertisecentra (vastgoedfraude,        sen de veiligheidspartners, het beter
naliseren en de instrumenten gerichter      mensenhandel en -smokkel en finan-         en sneller kunnen delen van informa-
in te zetten.                               ciële criminaliteit).                      tie en een uniform nationaal beleid
                                                                                       zijn hierbij de kernbegrippen.
Van versnippering naar focus                De thematische prioriteiten van het
De veelheid aan samenwerkingsinitia-        RIEC worden vastgesteld door de
tieven, die een thematische dan wel         regionale stuurgroep, of de lokale
geografische insteek hebben, gecombi-       driehoeken (gemeente-politie-OM).
neerd met de veelheid van wettelijke        Te vaak worden er te veel prioriteiten
instrumenten die ingezet kunnen wor-        gesteld. Er komen wel steeds nieuwe
den voor de bestuurlijke aanpak, bete-      prioriteiten bij in de aanpak van geor-
kenen dat de toekomst van de bestuur-       ganiseerde misdaad, maar er gaan
lijke aanpak van georganiseerde mis-        geen prioriteiten af. Doelstelling moet
daad ligt in het maken van keuzes en        zijn om periodiek een beperkt aantal
het aanbrengen van focus. Dit bete-         thematische prioriteiten te stellen,
kent het aanbrengen van een gerichte        afgeleid van landelijk geprioriteerde
focus op samenwerking, een duide-           thema’s. Tenslotte moet het doel zijn
lijke prioriteitsstelling in thema’s en     om meer professionaliteit te realiseren
een heldere keuze in de aanpak.             in het gebruik van het bestuurlijk
                                            instrumentarium voor de aanpak van
Het samenbrengen van thematische            georganiseerde misdaad. Dit betekent
samenwerkingsinitiatieven op lande-         dat er inzicht moet komen in de effec-
lijk niveau in thematische expertise-       tiviteit van de verschillende instru-      Drs. Abderrahman Kaouass, drs. Tjarda
centra moet de obstakels in het daad-       menten en dat geïnvesteerd moet wor-       Hersman en drs. Erik Staffeleu zijn
werkelijk uitwisselen van informatie        den in het verhogen van de kwaliteit       managementconsultants bij Capgemini.
en het geïntegreerd optreden gaan           van het gebruik van die instrumenten,      Abderrahman Kaouass is gespecialiseerd
beslechten. De RIEC’s kunnen de             waarmee het meeste resultaat kan           in bestuurlijke veiligheidsvraagstukken.
randvoorwaarden voor informatie-            worden bereikt. De expertisecentra en      Tjarda Hersman is bestuurskundige en
uitwisseling en geïntegreerd optreden       de RIEC’s kunnen hierin een essentië-      criminoloog en nauw betrokken bij natio-
van veiligheidspartners realiseren en       le rol vervullen.                          nale veiligheidsvraagstukken.
de effectiviteit van de bestuurlijke                                                   Erik Staffeleu is gespecialiseerd in
instrumenten inzichtelijk maken. De                                                    intelligencevraagstukken en intelligence
doelstelling zou moeten zijn om veel                                                   gestuurd optreden.

De bestuurlijke aanpak van georganiseerde misdaad in Nederland                                                               13
Trends in veiligheid_2010(2)
the way we see it




2 Ter land, ter zee, in de lucht
  en op het web


Naar een integrale                                                 Conflicten worden in deze tijd ook op                           foutief functionerende computerchips
                                                                   het digitale slagveld uitgevochten.                             en programmatuur.1 De daaropvol-
strategie voor digitale                                            Nederland heeft een integrale militaire                         gende drie kiloton zware ontploffing
defensie.                                                          cyberstrategie nodig. In dit hoofdstuk                          van de pijpleiding was tot in de ruim-
                                                                   geven wij hiervan een ‘sneak preview’.                          te te zien… Westerse landen onder-
                                                                                                                                   vinden elk jaar tienduizenden kleine
Mike Tettero                                                       De digitale dreiging is reëel                                   en minder kleine cyberaanvallen, met
Mr. Patrick de Graaf                                               Bedreigingen voor Westerse samen-                               name gericht op het verzamelen van
                                                                   levingen komen steeds vaker ook uit                             inlichtingen over het militaire appa-
                                                                   cyberspace. In 2007 zetten Russische                            raat, energievoorziening, luchtver-
                                                                   hackers met een Denial of Service                               keersleiding en financiële markten.
                                                                   (DoS) Estse websites van de financiële
                                                                   wereld, de media en de overheid op                              Ook Nederland is kwetsbaar voor
                                                                   zwart. Dit als vergelding op het weg-                           cyberaanvallen, gezien onze open
                                                                   halen van een Russisch standbeeld in                            economie en hoogwaardige communi-
                                                                   Estland. In hetzelfde jaar legde een                            catievoorzieningen, zichtbaarheid in
                                                                   aanval van Chinese hackers een deel                             de internationale samenleving en een
                                                                   van het Pentagon-netwerk plat. Vlak                             hoge afhankelijkheid van ICT voor
                                                                   voorafgaand aan de Russische inval in                           het reilen en zeilen van de samenle-
                                                                   Georgië in 2008 werden vele websites                            ving. Uitval of verstoring van of ver-
                                                                   van Georgië onbereikbaar en werd de                             lies aan vertrouwen in digitale voor-
                                                                   president op zijn eigen site afgebeeld                          zieningen is desastreus voor onze
                                                                   als nazi. De (unclassified) mailbox van                         economie en samenleving als geheel.
                                                                   de minister van Defensie van de Ver-                            Eind 2009 verschenen er berichten in
                                                                   enigde Staten werd gekraakt in 2007.                            de pers2 over het ontbreken van een
                                                                   Onder cyber warfare valt ook een                                cyberstrategie bij het ministerie van
                                                                   (niet officieel bevestigde) sabotage van                        Defensie. Nederland heeft gezien de
                                                                   een Sovjet-pijpleiding in 1982 door                             externe bedreigingen een cyberstrategie
                                                                   het in omloop brengen van opzettelijk                           en een cyberleger nodig, in navolging


                                                                     Er is geen consensus over de definities van cyberspace en cyber warfare
                                                                     of defence. Wij gaan hier uit van de volgende beschrijvingen


                                                                     n   Cyberspace: het World Wide Web, maar ook andere vormen van digitale activiteiten
                                                                         in netwerken met anderen. De digitale communicatie van elektronische regel- en
                                                                         meetsystemen van bijvoorbeeld energievoorziening of chemische installaties valt er
                                                                         ook onder en eveneens de hardware en software waaruit die systemen bestaan.
                                                                     n   Cyber warfare of cyber defence: conflictbeslechting in cyberspace met middelen als
                                                                         hacken en afluisteren van informatiestromen, saboteren van elektronische systemen
                                                                         en uitschakelen van vijandige websites, dan wel de bescherming tegen dergelijke
                                                                         aanvallen. Cyber warfare en cyber defence worden beide hiervoor in de praktijk
                                                                         gebruikt. We hanteren verder de term cyber defence.




1   Voorbeeld aangehaald in W.K. Clark, P.L. Levin, ‘Securing the information highway: how to enhance the United States’ Electronic Defenses’, Foreign Affairs, november 2009.
2   Zie bijvoorbeeld een artikel in De Pers (http://depersnew.republisher.modernmedia.nl/238726/De_Pers_dinsdag_10_november_2009.pdf).



Ter land, ter zee, in de lucht en op het web                                                                                                                                     15
van landen als de Verenigde Staten,
    Verschillende vormen oplopend in het geweldsspectrum
                                                                                                                Groot-Brittannië, China, Duitsland en
                                                                                                                Rusland en vermoedelijk ook Iran en
                                                                                                                Noord-Korea.
      Soort             Cyber-            Misdaad           Cyber crime       Cyber-          Cyber
                                                                                                                De uitbreiding van de strategie van
      cyber attack      vandalisme        via internet                        terrorisme      warfare/          Defensie met een cybercomponent is
                                                                                              defence           primair een politiek onderwerp. De
      Actor             Potentieel        Criminelen        Criminelen        Politieke/      Nationale         politiek bepaalt immers het speelveld
                        iedereen op                                           ideologische    staten            van de krijgsmacht. De Tweede Kamer
                        internet                                              groeperingen                      heeft de minister van Defensie verzocht
                                                                                                                aan te geven wat de aanpak voor digi-
      Doelwit           Digitaal          Fysiek            Digitaal          Fysiek          Fysiek en         tale verdediging is. De minister heeft
      (domein)                                                                                digitaal
                                                                                                                daarop in maart 2010 bij brief aan de
                                                                                                                Tweede Kamer aangegeven welke
      Motief            Genot,            Gewin, genot      Gewin             Ideologisch,    Politiek
                                                                                                                maatregelen hij momenteel heeft
                        afreageren                                            politiek                          genomen.3 Deze passeren later in dit
                                                                                                                stuk de revue. Een (integrale) beleids-
                                                                                                                visie is bij schrijven nog in ontwerp.
      Schade            Beperkt en        Wisselend,        Wisselend,        Doorgaans       Gericht tot       We bieden hier een ‘sneak preview’
                        gericht           kan aanzienlijk   kan aanzienlijk   gericht         omvangrijk        van wat zo’n cyberstrategie zou kun-
                                          zijn              zijn
                                                                                                                nen inhouden.
      Benodigde         Laag              Laag-middel       Laag-middel       Laag-middel     Middel-hoog
      organisatie-
                                                                                                                Cyber wat?
      graad                                                                                                     In de praktijk worden veel termen
      daders                                                                                                    voor kwaadaardig gedrag in cyber
      Voorbeelden       Defacing van      Kinderporno,      Phishing,         Sabotage        Spionage,         space door elkaar gebruikt en met
                        websites,         stalking,         Denial of         vitale          sabotage          wisselende definities: cyber warfare,
                        beledigende       piraterij,        Service, digi-    voorzieningen   vitale voorzie-   cyberterrorisme, cyber defence, cyber
                        tweets of         racisme           tale inbraak,                     ningen,
                                                                                                                crime, hacktivisme etc. Achter deze
                        comments                            industriële                       censuur via
                                                            spionage                          DoS.
                                                                                                                termen gaan verschillende verschijn-
                                                                                                                selen schuil, die met elkaar gemeen
      Primaire          Providers,        Politie, OM       Politie, OM,      NCTb, AIVD,     Defensie
      actoren           webmasters                          eigen             MIVD, eigen                       hebben dat ze internet en andere digi-
      bestrijding                                           bescherming       bescherming                       tale wegen gebruiken om eigen (poli-
                                                                                                                tieke) belangen te dienen en die van
                                                                                                                anderen te schaden. Doelwit, actor,
                                                                                                                motief, organisatiegraad en potentiële
                                                                                                                schade verschillen echter aanzienlijk,
                                                                                                                wat cruciaal is voor de wijze van
                                                                                                                bestrijding en wie daarvoor de eerst
                                                                                                                aangewezen verantwoordelijke is.

                                                                                                                Cyber defence, gericht op fysieke en
                                                                                                                omvangrijke financiële schade beschou-
                                                                                                                wen we als de zwaarste in het digitale
                                                                                                                geweldsspectrum. Bij dergelijke cyber

3   Kamerstuk 2009-2010, 26643, nr. 149, Tweede Kamer.



16
the way we see it




attacks gaat het om (militaire) spio-                           stelde president Obama ook een Cyber                             2. Oprichting van het Cooperative
nage, zoeken naar zwakke plekken,                               Security Chief aan, met als opdracht                                Cyber Defence (CCD) Centre of
vingeroefeningen voor echte aanval-                             het formuleren en (doen) uitvoeren                                  Excellence (CoE), gevestigd in
len, kleinschalige schermutselingen                             van een integrale (civiele) cyberstrate-                            Tallinn, Estland. Dit Centre of
in cyberspace of de ondersteuning                               gie voor de Verenigde Staten. De diver-                             Excellence heeft als doel de vorming
van daadwerkelijke fysieke conflicten.                          se recente berichten over de aanval op                              van doctrine en strategie te bevorde-
                                                                Google en gecompromitteerde USB-                                    ren ten aanzien van cyber defence.
Internationaal brengen naties                                   sticks voor Britse diplomaten laten                                 Nederland is hiervan vooralsnog
hun digitale defensie op orde                                   zien dat ook China zijn cyberoperaties                              geen actief sponsorland.
Sinds eind jaren negentig zijn militaire                        serieus neemt en daadwerkelijk inzet.                            3. Versneld versterken van de beveili-
grootmachten als de Verenigde Staten                            Niet alleen naties, ook georganiseerde                              ging van de eigen netwerken.
begonnen met het beschrijven van het                            groepen gebruiken het digitale wapen
fundament van cyber defence. De Ver-                            voor psychologische of fysieke oorlogs-                          Zowel operationeel als intellectueel
enigde Staten publiceerden in 1998                              voering. Het digitale wapen is name-                             neemt de NAVO dus de handschoen
hun Joint Publication 3-13 over Infor-                          lijk erg aantrekkelijk. Het is goedkoop,                         van het digitale slagveld op.
mation Operations. Deze doctrine zet                            snel, anoniem en het gebruik kent
cyber defence in een breder perspectief                         lage risico’s voor de dader. De schade                           Nederland moet een achterstand
van niet-fysieke oorlogsvoering. Dat-                           is echter groot en precies toe te bren-                          inhalen
zelfde deden Qiao Liang en Wang                                 gen. Soms acteren dergelijke groepen                             Vanuit de Nationale Veiligheids-
Xiangsui, beiden kolonels in het                                in het verlengde van een landsbelang,                            strategie zijn belangrijke publieke en
Chinese leger, in hun strategie ‘Unre-                          soms ook uit eigen ideologische moti-                            publiek-private initiatieven tot stand
stricted Warfare’.4 Hierin beschrijven                          vatie, aanzien bij de eigen groep of                             gebracht ter bescherming van de vitale
zij hoe een land als China een techno-                          financieel gewin.                                                infrastructuur van Nederland. Denkt
logisch superieur land als de Verenig-                                                                                           u aan GOVCERT6 en het publiek-pri-
de Staten met een combinatie van mid-                           De NAVO heeft na de digitale aanval                              vate Nationale Infrastructuur Cyber
delen kan verslaan. Opvallend aan dit                           op Estland het onderwerp cyber                                   Crime (NICC).7 De Algemene
document is dat geen enkel domein                               defence drie concrete initiatieven                               Inlichtingen- en Veiligheidsdienst
(economisch, crimineel, informatie,                             genomen:                                                         (AIVD) en de Militaire Inlichtingen- en
psychologisch en dergelijke) als strijd-                        1. Op operationeel niveau de vorming                             Veiligheidsdienst (MIVD) waarschuwen
toneel wordt uitgesloten.                                          van een nieuwe Cyber Defence                                  ons verder voor digitale spionage.8
Deze en andere landen - bijvoorbeeld                               Management Authority (CMDA,                                   Het ministerie van Defensie zit ook
Duitsland en Groot-Brittannië - ont-                               Brussel), om operationele cyber                               niet stil, neemt deel aan GOVCERT
wikkelen nu hun integrale cyberveilig-                             defence-activiteiten van alle lidstaten                       en heeft DEFCERT (Defensiebreed
heidsstrategieën en operationele vaar-                             te bundelen. De CMDA zal naar ver-                            Computer Emergency Response Team)
digheden voor cyber defence. Het                                   wachting uitgroeien tot een warroom                           opgericht. DEFCERT richt zich op ad-
Pentagon installeerde in 2009 als voor-                            voor de cyber defence van de                                  viesverstrekking over beveiliging van
lopig hoogtepunt een volwaardig                                    NAVO, waarbij de daadwerkelijke                               Defensie IT-systemen en neemt maat-
Cyber Command (USCYBERCOM), te                                     tactische respons op aanvallen                                regelen bij incidenten. Ook wordt er
leiden door een viersterrengeneraal of                             wordt uitgevoerd door lidstaten (in                           een hoogwaardig Intrusion Detection
een viceadmiraal.5 In hetzelfde jaar                               een coalition of the willing).                                System ontwikkeld.


4 http://www.c4i.org/unrestricted.pdf. Zie ook: http://defensetech.org/2009/03/03/confronting-unrestricted-warfare/
5 http://online.wsj.com/public/resources/documents/OSD05914.pdf.
6 GOVCERT.NL is het Computer Emergency Response Team van de Nederlandse overheid. GOVCERT verricht activiteiten op het gebied van preventie, signalering, kennisdeling, monitoring

  en begeleiding bij incidenten. Veel overheden zijn deelnemer van GOVCERT. Zie verder www.govcert.nl.
7 Het doel van het programma NICC is één publiekprivate, geïntegreerde aanpak van veilig digitaal werken, ofwel één sluitende Nationale Infrastructuur ter bestrijding van Cybercrime. Zie

 7www.samentegencybercrime.nl.

8 https://www.aivd.nl/@125345/drie-publicaties#616871.




Ter land, ter zee, in de lucht en op het web                                                                                                                                           17
De volgende stap voor Defensie is
     Wat zou een militaire cyberstrategie moeten bevatten?
                                                                                                                                 ons inziens de aandacht te versterken
                                                                                                                                 voor cyberactiviteiten die ook externe
                                                                                                                                 effecten hebben, zowel defensief als
     n   De nationale doelstelling ten aanzien van het gebruik en veiligheid van cyberspace.                                     offensief. Aanval is soms immers de
         De doelstelling zou in elk geval moeten onderstrepen dat de digitale infrastructuur een                                 beste verdediging en zelf offensieve
         essentieel onderdeel is van de Nederlandse vitale infrastructuur. Nederland verklaart                                   vaardigheden ontwikkelen stelt de
         zich bereid om die infrastructuur met defensieve en offensieve middelen te verdedigen                                   krijgsmacht ook in staat om de ontwik-
         uit landsbelang.                                                                                                        kelingen in de technieken voor cyber
     n   De rol die Nederland voor zichzelf ziet in cyberconflicten en de wijze van optreden,                                    attack beter te doorgronden voor een
         aansluitend op het geschetste ambitieniveau. Welk soort middelen zetten we in en                                        betere verdediging van de nationale
         waar in het geweldsspectrum? Wat ons betreft beperken die middelen zich niet tot
                                                                                                                                 belangen van Nederland. Bijvoorbeeld
         het beschermende ‘harnas’, maar is het inclusief het ‘zwaard’ voor een proactieve
                                                                                                                                 door het uit kunnen schakelen van
         verdediging.
     n   De wijze waarop onze militaire cybercapaciteiten zijn georganiseerd en hoe dit moet
                                                                                                                                 servers vanaf waar aanvallen zijn uit-
         worden gerealiseerd met mensen, middelen en financiën.                                                                  geoefend op Nederlandse doelen.
     n   De zienswijze op de nationale en internationale samenwerking, zowel publiek als                                         We moeten echter beginnen bij het
         privaat: bijvoorbeeld NICC, NAVO’s CMDA voor de operatie en de CCD CoE voor                                             fundament. Tót de meest recente
         strategie en juridica. Intensieve samenwerking en wederzijdse ondersteuning met de                                      Defensie Verkenningen9 (uit 2010)
         andere ‘cyber warriors’ in het publiek-private speelveld zijn onmisbaar, al is het maar                                 richtten strategische documenten als
         om kennisuitwisseling en het verkrijgen van een digitale ‘situational awareness’.                                       de Defensie Doctrine zich louter op
     n   De definiëring en uitwerking van het juridisch kader. Belangrijke vragen die hier                                       het fysieke domein. Alleen met een
         spelen zijn bijvoorbeeld de afbakening van het digitale gebied waarop Nederland mag                                     zeer ruime interpretatie waren de stra-
         opereren (stel dat programmatuur van een Nederlandse organisatie draait op een
                                                                                                                                 tegische overwegingen toe te passen
         server in India). Wanneer is een cyber attack een casus belli, zoals bedoeld
                                                                                                                                 op cyber defence. In de Verkenningen
         in artikel 5 van het NAVO-verdrag en artikel 51 van het VN Handvest? En hoe om-
         gaan met collateral damage (schade aan omliggende civiele infrastructuur bij een
                                                                                                                                 zijn ook de ruimte10 én cyberspace er
         digitale aanval)? Dit zijn onderwerpen die in een internationale context beantwoord                                     als domein voor de krijgsmacht bijge-
         moeten worden, bijvoorbeeld met het CCD CoE van de NAVO. Uiteindelijk zijn deze                                         komen. Een noodzakelijke opfrisser in
         antwoorden nodig voor de Rules of Engagement voor ‘onze jongens achter het                                              het denken over moderne oorlogsvoe-
         beeldscherm’.                                                                                                           ring en bescherming van de nationale
     n   Normatief kader voor de robuustheid van de eigen informatievoorziening. Hier komen                                      belangen.
         onderwerpen aan de orde als informatiebeveiliging, risicomanagement en gewenste                                         Opvallend is dat in alle vier de beleids-
         mate van diversiteit van het IT-landschap (hoe diverser, des te meer kans op                                            opties voor de toekomstige krijgsmacht
         overleven).                                                                                                             cyber defence tot de prioriteiten be-
     n   Een roadmap voor de implementatie en evaluatie van deze strategie.
                                                                                                                                 hoort. Ook in zogenaamde min-vari-
                                                                                                                                 anten, waarbij van een lager defensie-
                                                                                                                                 budget wordt uitgegaan, blijft cyber
                                                                                                                                 defence staan als intensivering. Defen-
                                                                                                                                 sie komt dus uit de startblokken en
                                                                                                                                 moet nu overgaan naar concrete uit-
                                                                                                                                 werking, te beginnen met een cyber-
                                                                                                                                 strategie.




9    Eindrapport Verkenningen. Houvast voor de krijgsmacht van de toekomst, ministerie van Defensie, maart 2010.
10   Zie ook de toekomstvisie van de Koninklijke Luchtmacht, ‘Het Commando Luchtstrijdkrachten in 2020-2030: moderne militaire slagkracht in de 3e dimensie’, september 2009.



18
the way we see it




Beginnen met een integrale                                       Cyber defence is niet exclusief het                              nieuwe dynamiek en de complexiteit
cyberstrategie                                                   domein van IT of IV. De doctrinaire                              toe aan de krijgsmacht en vraagt om
De militaire cyberstrategie van Neder-                           aanpassing, de ontwikkeling en imple-                            nieuwe ideeën over deze wijze van
land geeft aan wat Defensie moet doen                            mentatie van een cyber Concept of                                conflictvoering.
om succesvol cyberaanvallen af te                                Operations en het ontwerpen en toe-
weren en tegenstanders in cyberspace                             passen van processen, procedures,                                ‘Gezocht: Cyber warriors (m/v)’
te verslaan. De strategie moet aanslui-                          menskracht en technologie vormen de                              Door het multidisciplinaire karakter is
ten bij de drie hoofdtaken van Defensie,                         opmaat voor Cyber Power. Deze be-                                het opstellen en operationaliseren van
gericht op het hogere segment van het                            schouwen we als kerncompetentie,                                 een cyberstrategie een complexe aan-
(digitale) geweldspectrum.                                       op gelijke voet met Air, Land en Sea                             gelegenheid. Onder andere politieke,
De taak van Defensie inzake cyber                                Power. Cyber Power kent een werke-                               juridische, militaire, psychologische
defence zou net als de ‘fysieke’ taak-                           lijk ‘joint’ en ‘combined’ karakter.                             en last but not least technologische
stelling drieledig moeten zijn:                                  Er zullen nieuwe (militaire en politie-                          factoren spelen een rol. Technologie
1. Het beveiligen en beschermen van                              ke) strategieën en tactieken nodig zijn.                         is voor de meeste politieke en mili-
   het nationaal relevante deel van cy-                          In hoeverre zijn concepten als ‘deter-                           taire leiders echter geen gemeengoed.
   berspace door continue surveillance                           rence’ en ‘flexible response’12 toepas-                          Dit is waarschijnlijk de belangrijkste
   en de inzet van cybermiddelen, een                            baar? Komen we in een nieuwe wapen-                              reden dat cyber defence tot dusverre
   taak analoog aan de luchtverdedi-                             wedloop terecht, waarbij sprake kan                              beperkt van de grond is gekomen.
   gingstaak van de Luchtmacht.11                                zijn van een MAD 2.0?13 Maar ook                                 Het vergt ook schuiven met toch al
2. Het militair optreden in cyberspace                           praktische vragen zullen moeten wor-                             schaarse middelen vanuit een duide-
   ter verdediging/bescherming van                               den ingevuld, bijvoorbeeld: hoe train                            lijke visie.
   nationale en internationale belangen                          je voor cyber defence? Bestaat er zoiets                         Niet militair deelnemen aan cyber-
   onder de vlag van NAVO, EU en/of                              als een digitaal oefenterrein met                                space is in deze tijd echter geen optie
   VN. Het optreden als ‘cyber peace-                            dezelfde uitgestrektheid en complexi-                            meer, de recente Defensie Verkennin-
   keeper’ zou dus (in elk geval theore-                         teit als het World Wide Web? Het                                 gen leggen hiervoor de basis. Wie
   tisch) tot de mogelijkheden kunnen                            adagium ‘Train As You Fight, Fight As                            pakt de muis verder op?
   behoren.                                                      You Train’ kan dus nog een uitdaging
3. Het ondersteunen en bijstaan van                              worden. Zijn de lessen en voorbeelden
   civiele instanties bij cyberaanvallen                         uit het verleden als Von Clausewitz,
   en -verdediging, onder andere met                             Billy Mitchell en de Koude Oorlog
   kennisdeling en bijdragen in men-                             toepasbaar?                                                      Mike Tettero en mr. Patrick de Graaf
   sen en middelen.                                              Voor de operaties van de krijgsmacht                             zijn managementconsultants bij
                                                                 in cyberspace is meer dan elders ten-                            Capgemini.
Cyber Power is corebusiness                                      slotte realtime inzicht nodig, oftewel:                          Mike Tettero is gespecialiseerd in defen-
Cyber defence moet gezien de eerder                              cyberspace en de activiteiten die daar                           sievraagstukken als NEC, commandovoe-
geschetste ontwikkelingen in cyber-                              plaatsvinden zullen onderdeel moeten                             ring, cyber warfare en Information
space en de bedreigingen die daaruit                             uitmaken van het Common Opera-                                   Operations.
voortvloeien voor de Nederlandse                                 tional Picture en de Situational Aware-                          Patrick de Graaf richt zich op strategie
samenleving tot de kerncompetenties                              ness van de krijgsmacht.14                                       en innovatie van IT-organisaties in en
van onze krijgsmacht gaan behoren.                               Cyberspace voegt al met al een geheel                            voor de publieke sector.


11 De Luchtmacht observeert in NAVO-verband 24 uur per dag, 7 dagen per week, het Nederlandse luchtruim met radars. Op deze wijze komt een zogenaamd ‘Recognized Air Picture’
   tot stand, een herkend luchtbeeld dat als basis dient voor verdere tactische beslissingen zoals bijvoorbeeld de inzet van F-16’s voor de onderschepping van een verdacht vliegtuig.
12 Flexible Response is een concept binnen de NAVO, waarbij op proportionele wijze op een aanval wordt gereageerd, gebruikmakend van alle middelen in het geweldspectrum. De

   tegenhanger hiervan was jarenlang de doctrine van ‘Massive Retaliation’.
13 Mutually Assured Destruction (MAD), een doctrine gebaseerd op het principe van afschrikking (deterrence), waarbij een aanval op de tegenstander resulteert in zelfvernietiging.

14 Hier ligt een geweldige technologische en cognitieve uitdaging. Hoe verkrijg je actueel inzicht in eventuele bedreigingen met vele miljoenen computersystemen en netwerken en potentieel

   miljarden gebruikers? Dreigingsanalyses en ‘intelligence’ zijn essentieel.



Ter land, ter zee, in de lucht en op het web                                                                                                                                            19
Trends in veiligheid_2010(2)
the way we see it




3 Vitale infrastructuren op weg
  naar volwassenheid


Invulling veiligheid bij                      Vitale sectoren, zoals de energie- en
                                                                                           De vitale sectoren
                                              drinkwatersector hebben een verant-
vitale sectoren meer                          woordelijkheid in het waarborgen van
op basis van zelforga-                        continuïteit van essentiële levensbe-
                                              hoeften en maatschappelijke proces-          n   Energie
niserend vermogen.                            sen. Sinds 9/11 hebben deze sectoren,        n   Telecommunicatie/ICT
                                              mede door nieuwe initiatieven van de         n   Drinkwater
                                              overheid op het gebied van veiligheid,       n   Voedsel
Drs. Joep Cremers                                                                              Gezondheid
                                              invulling gegeven aan deze verant-           n

Drs. Melle van den Berg                                                                    n   Financieel
                                              woordelijkheid. Deze overheidsinitia-
                                              tieven lijken echter ook de eigen invul-     n   Keren en beheren oppervlaktewater
                                                                                           n   Openbare orde en veiligheid
                                              ling van verantwoordelijkheden vanuit
                                                                                           n   Rechtsorde
                                              de vitale sectoren te belemmeren. Zo         n   Openbaar bestuur
                                              lijken de vitale sectoren te verdwalen       n   Transport
                                              in het totaal aan nieuwe overlegstruc-       n   Chemische en nucleaire industrie
                                              turen die in het leven zijn en worden
                                                                                           Bron: Rapport bescherming vitale infrastructuur,
                                              geroepen. In dit hoofdstuk betogen           ministerie van BZK, 1 september 2005
                                              wij dat deze ontwikkeling op den
                                              duur niet effectief is. Vitale sectoren
                                              zouden op basis van zelforganiserend        Mede door de terroristische aanslagen
                                              vermogen invulling moeten geven aan         in onder andere Madrid en Londen
                                              deze verantwoordelijkheid. De rol van       kwam veiligheid nog hoger op de poli-
                                              de overheid richt zich daarbij op een       tieke agenda te staan. Met die aandacht
                                              van regisseur en systeemverantwoor-         voor veiligheid werden er ook andere
                                              delijke.                                    initiatieven gestart om de samenleving
                                                                                          weerbaarder te maken en de respons
                                              Security en veiligheid op de                op een mogelijk terroristische aanslag
                                              kaart bij vitale sectoren                   effectief te laten zijn. Niet alleen van-
                                              In de afgelopen jaren heeft het securi-     uit het oogpunt van continuïteit van
                                              tybeleid rondom de vitale infrastruc-       essentiële levensbehoeften, maar ook
                                              tuur in Nederland vorm gekregen. Na-        vanuit invalshoeken als terroristische
                                              dat in 2002 voor het eerst een over-        dreigingen en het bezit van chemische,
                                              zicht werd gemaakt van alle sectoren        biologische, radiologische of nucleaire
                                              die vanuit economisch perspectief           stoffen werden organisaties in de vita-
                                              vitaal zijn, is in 2005 een eerste aanzet   le sectoren benaderd. Kortom, een
                                              gemaakt tot een actieprogramma voor         groot deel van deze initiatieven raak-
                                              deze sectoren. Het ministerie van           ten de vitale sectoren. De periode vanaf
                                              Binnenlandse Zaken en Koninkrijks-          2002 tot 2010 kan als de opstartfase
                                              relaties (BZK) had daarin een coördi-       worden gezien, waarin veiligheid en
                                              nerende rol door het starten van het        security nadrukkelijk bij een groot
                                              Programma Bescherming Vitale                aantal vitale sectoren op de agenda is
                                              Infrastructuur. In Den Haag stond           komen te staan. In deze periode zijn
                                              hiermee het garanderen van veiligheid       sectoren aangesproken om zich te
                                              en continuïteit van vitale processen op     organiseren en hebben de ingevoerde
                                              de politieke agenda.                        maatregelen in veel gevallen geleid tot




Vitale infrastructuren op weg naar volwassenheid                                                                                              21
vruchtbare samenwerking en afstem-
 Een overzicht van initiatieven voor
                                         ming. Juist de benadering van het
 vitale sectoren
                                         thema veiligheid vanuit veel invals-
                                         hoeken heeft ertoe geleid dat de
 n   Programma Vitaal                    Nederlandse overheid actief werk
 n   Grieppandemie                       maakt van veiligheid en de veiligheid
 n   Chemische, radiologische,           van de vitale infrastructuren in het
     biologische en nucleaire            bijzonder.
     weerstandsverhoging
 n   Alerteringssysteem Terrorisme-      Deze aanpak kent ook nadelen. Zowel
     bestrijding                         voor de overheid als voor de betrok-
 n   Grootschalige oefeningen zoals
                                         ken sectoren is het een intensieve en
     Voyager en Waterproef
                                         tijdrovende exercitie om weerbaar en
 n   Convenanten en afstemming met
     veiligheidsregio’s en gemeentes
                                         paraat te zijn. De veelvoud aan gremia
 n   Information Sharing and Analysis    en initiatieven leidt tot veel overleg. In
     Centers (ISACs) via het NICC        dat web van overlegstructuren is de
     (Nationale Infrastructuur voor de   samenhang niet altijd duidelijk, het-
     Bestrijding van Cybercrime)         geen ten koste gaat van duidelijkheid,
 n   Brancheoverleggen, zoals het        helderheid en een integrale aanpak.
     Nationaal Continuïteitsoverleg
     Telecom (NCO-T) en Business         Een veelvoud aan initiatieven
     Continuity Vitale Infrastructuur    Veiligheid wordt serieus genomen en
     Financiën (BC-VIF)
                                         er is ook veel gedaan om veiligheid bij
 n   European Programme for Critical
                                         vitale sectoren te verhogen. Een veel-
     Infrastucture Protection (EPCIP)
     en Critical Information
                                         voud aan initiatieven is opgestart om
 n   Infrastructure program (CIIP)       het weerstandsvermogen te verhogen
 n   Strategisch overleg vitale          en een effectieve respons in geval van
     infrastructuren (SOVI)              incidenten te verbeteren. Een greep
 n   Nationaal Adviescentrum Vitale      uit deze initiatieven staat in het kader
     Infrastructuur (NAVI)               hiernaast.
 n   Securitymanagementsystemen
 n   C2000-beveiligingsplannen           Hoewel niet elk van deze initiatieven
 n   Eenheid planning en advies          van toepassing is op ieder vitaal be-
 n   ICT Response Board
                                         drijf, zijn er organisaties te noemen
                                         die op enige manier bij driekwart van
                                         deze initiatieven betrokken zijn. Daar-
                                         bij moet worden gezegd dat een deel
                                         van de initiatieven uit eenzelfde koker
                                         komt en daarmee ook is afgestemd.
                                         Maar er zijn ook trajecten die meer als
                                         een losstaand initiatief worden uitge-
                                         voerd. De timing van deze verschillen-
                                         de trajecten is echter niet op elkaar
                                         afgestemd, afstemming tussen de orga-
                                         niserende partijen ontbreekt. Dit heeft
                                         tot gevolg dat een vitaal bedrijf met
                                         verschillende partijen spreekt over het

22
the way we see it




thema veiligheid en dat discussies niet       nog geen securitymanager of een ver-
altijd op elkaar aansluiten. Elk van          gelijkbare functie benoemd. En ook
deze initiatieven levert op zichzelf een      waar deze bedrijfsfunctie inmiddels
waardevolle bijdrage aan een veilige          wel is ingericht, is dat nog geen garan-
maatschappij.                                 tie dat de medewerkers die actief zijn
                                              op het vlak van veiligheid elkaar
Wanneer deze initiatieven echter uit-         weten te vinden en acties afstemmen.
eindelijk door eenzelfde vitaal bedrijf       Zo kan de verantwoordelijkheid bin-
worden opgepakt, is er een gevaar dat         nen de organisatie versnipperd zijn,
het overzicht ontbreekt. Een vitaal           zoals wanneer één groep medewerkers
bedrijf vraagt zich af hoe deze initia-       verantwoordelijk is voor het oefenen
tieven samenhangen en of ze niet met          van de crisisorganisatie, een andere
minder gremia af zouden kunnen.               afdeling zich bezighoudt met ICT-
Samengevat: er wordt een programma            security en weer een andere groep
beveiliging vitale infrastructuur in het      toegangsbeleid en bouwtechnische
leven geroepen. De sectoren definië-          maatregelen doorvoert. De kunst is
ren maatregelen en gaan serieus aan           om al die maatregelen als onderdeel
de slag om die maatregelen te imple-          van een integrale aanpak op veiligheid
menteren. Wanneer dat is gedaan,              vorm te geven. Dat geldt dus zowel
denkt de organisatie daarmee te vol-          binnen het vitale bedrijf als bij de over-
doen aan landelijke normen en het             heid die iets van dat vitale bedrijf wil.
daarmee in zekere zin goed geregeld
te hebben. Maar nieuwe initiatieven           Veel actie, weinig samenhang
brengen met zich mee dat net ontwik-          Als resultante van al deze initiatieven
kelde procedures niet meer aanslui-           zijn de vitale organisaties veel tijd
ten. Dit kan op den duur tot frustratie       kwijt met afstemming, het opstellen
leiden en ten koste gaan van een wel-         van convenanten, elkaar leren kennen,
willende houding.                             afhankelijkheden onderzoeken en
                                              samenwerking oefenen. Wat in toene-
De overheid zou zich om de vitale             mende mate belangrijk wordt, is de
sector heen moeten organiseren. Deels         vraag hoe daar het meest handig
is dat wellicht een utopie, omdat er          invulling aan te geven. Voor een deel
afstemming op lokaal, regionaal,              zijn deze taken een permanent onder-
nationaal en EU-niveau plaats dient           deel van hun pakket. De praktijk
te vinden. Maar het duidelijker met           leert dat wanneer een onderwerp geen
één stem spreken vanuit ‘Den Haag’            topprioriteit meer heeft, er minder
is daarin wel een belangrijke stap.           middelen en tijd beschikbaar zijn. Zo
                                              is in diverse vitale sectoren de bele-
Het zou echter te gemakkelijk zijn            ving dat de projectfase ‘vitaal’ voorbij
om slechts kritische geluiden te laten        is, waardoor er geen middelen en tijd
horen over de vele overheidsinitiatie-        meer beschikbaar zijn.
ven op het gebied van veiligheid. Deze
versnipperde impulsen zijn nodig ge-          Zowel de vitale sectoren als beleidsdi-
weest en hebben binnen de organisa-           recties staan voor de uitdaging om de
ties in de vitale sectoren daadwerke-         slag te maken van het opstarten van
lijk een proces in beweging gezet. Vaak       initiatieven naar het duurzaam, effec-
was bij aanvang van al deze initiatieven      tief en integraal borgen van veiligheid

Vitale infrastructuren op weg naar volwassenheid                                                         23
Trends in veiligheid_2010(2)
Trends in veiligheid_2010(2)
Trends in veiligheid_2010(2)
Trends in veiligheid_2010(2)
Trends in veiligheid_2010(2)
Trends in veiligheid_2010(2)
Trends in veiligheid_2010(2)
Trends in veiligheid_2010(2)
Trends in veiligheid_2010(2)
Trends in veiligheid_2010(2)
Trends in veiligheid_2010(2)
Trends in veiligheid_2010(2)
Trends in veiligheid_2010(2)
Trends in veiligheid_2010(2)
Trends in veiligheid_2010(2)
Trends in veiligheid_2010(2)
Trends in veiligheid_2010(2)
Trends in veiligheid_2010(2)
Trends in veiligheid_2010(2)
Trends in veiligheid_2010(2)
Trends in veiligheid_2010(2)
Trends in veiligheid_2010(2)
Trends in veiligheid_2010(2)
Trends in veiligheid_2010(2)
Trends in veiligheid_2010(2)
Trends in veiligheid_2010(2)
Trends in veiligheid_2010(2)
Trends in veiligheid_2010(2)
Trends in veiligheid_2010(2)
Trends in veiligheid_2010(2)
Trends in veiligheid_2010(2)
Trends in veiligheid_2010(2)
Trends in veiligheid_2010(2)
Trends in veiligheid_2010(2)
Trends in veiligheid_2010(2)
Trends in veiligheid_2010(2)
Trends in veiligheid_2010(2)
Trends in veiligheid_2010(2)
Trends in veiligheid_2010(2)
Trends in veiligheid_2010(2)
Trends in veiligheid_2010(2)
Trends in veiligheid_2010(2)
Trends in veiligheid_2010(2)
Trends in veiligheid_2010(2)
Trends in veiligheid_2010(2)
Trends in veiligheid_2010(2)
Trends in veiligheid_2010(2)

More Related Content

Similar to Trends in veiligheid_2010(2)

Rapport de-aanhouder-wint-samenwerken-aan-veilige-krachtwijken
Rapport de-aanhouder-wint-samenwerken-aan-veilige-krachtwijkenRapport de-aanhouder-wint-samenwerken-aan-veilige-krachtwijken
Rapport de-aanhouder-wint-samenwerken-aan-veilige-krachtwijkenswaipnew
 
Gevraagd meer balans_tussen_ziel_en_zakelijkheid
Gevraagd meer balans_tussen_ziel_en_zakelijkheidGevraagd meer balans_tussen_ziel_en_zakelijkheid
Gevraagd meer balans_tussen_ziel_en_zakelijkheidBarry Hol
 
Artikel veiligheid en risco okt 2011
Artikel veiligheid en risco okt 2011Artikel veiligheid en risco okt 2011
Artikel veiligheid en risco okt 2011Guusk
 
#SM@OOV Visie op sociale media in de Openbare Orde en Veiligheid
#SM@OOV Visie op sociale media in de Openbare Orde en Veiligheid#SM@OOV Visie op sociale media in de Openbare Orde en Veiligheid
#SM@OOV Visie op sociale media in de Openbare Orde en VeiligheidTwittercrisis
 
FD bijlage Sustainable Business
FD bijlage Sustainable BusinessFD bijlage Sustainable Business
FD bijlage Sustainable BusinessMauricevRooijen
 
Veiligheidsregels Less or More
Veiligheidsregels Less or MoreVeiligheidsregels Less or More
Veiligheidsregels Less or MoreBellens Tom
 
Dialogue Magazine Jaargang1
Dialogue Magazine Jaargang1Dialogue Magazine Jaargang1
Dialogue Magazine Jaargang1FransRutten
 
Dialogue Magazine Jaargang1
Dialogue Magazine Jaargang1Dialogue Magazine Jaargang1
Dialogue Magazine Jaargang1u24u2
 
Dialogue magazinejaargang1
Dialogue magazinejaargang1Dialogue magazinejaargang1
Dialogue magazinejaargang1StefKuik
 
Resources Dialogue Magazine december 2011
Resources Dialogue Magazine december 2011Resources Dialogue Magazine december 2011
Resources Dialogue Magazine december 2011rwgrave
 
Dialogue Magazine Jaargang1
Dialogue Magazine Jaargang1Dialogue Magazine Jaargang1
Dialogue Magazine Jaargang1FransRutten
 
Brochure Digitale Intelligentie juni 2021 - losse paginas
Brochure Digitale Intelligentie   juni 2021 - losse paginasBrochure Digitale Intelligentie   juni 2021 - losse paginas
Brochure Digitale Intelligentie juni 2021 - losse paginasHans Hoornstra
 
VNMI interview minister Liliane Ploumen: IMVO-aanpak kan leiden tot transform...
VNMI interview minister Liliane Ploumen: IMVO-aanpak kan leiden tot transform...VNMI interview minister Liliane Ploumen: IMVO-aanpak kan leiden tot transform...
VNMI interview minister Liliane Ploumen: IMVO-aanpak kan leiden tot transform...Frank Buijs
 
VanAetsveld Veiligheidsteam Man in the Middle
VanAetsveld Veiligheidsteam Man in the MiddleVanAetsveld Veiligheidsteam Man in the Middle
VanAetsveld Veiligheidsteam Man in the MiddlePeter Van Dusseldorp
 
Hallo! over crisiscommunicatie en Zelfredzaamheid van burgers
Hallo! over crisiscommunicatie en Zelfredzaamheid van burgersHallo! over crisiscommunicatie en Zelfredzaamheid van burgers
Hallo! over crisiscommunicatie en Zelfredzaamheid van burgersTwittercrisis
 
Artikel 'De softe kant van het harde werk'
Artikel 'De softe kant van het harde werk'Artikel 'De softe kant van het harde werk'
Artikel 'De softe kant van het harde werk'CROW
 
2015 Advocatenbladlive Sociale Innovatie? Zo krijgt u uw mensen mee! Julius S...
2015 Advocatenbladlive Sociale Innovatie? Zo krijgt u uw mensen mee! Julius S...2015 Advocatenbladlive Sociale Innovatie? Zo krijgt u uw mensen mee! Julius S...
2015 Advocatenbladlive Sociale Innovatie? Zo krijgt u uw mensen mee! Julius S...Law4ce
 

Similar to Trends in veiligheid_2010(2) (20)

Rapport de-aanhouder-wint-samenwerken-aan-veilige-krachtwijken
Rapport de-aanhouder-wint-samenwerken-aan-veilige-krachtwijkenRapport de-aanhouder-wint-samenwerken-aan-veilige-krachtwijken
Rapport de-aanhouder-wint-samenwerken-aan-veilige-krachtwijken
 
Gevraagd meer balans_tussen_ziel_en_zakelijkheid
Gevraagd meer balans_tussen_ziel_en_zakelijkheidGevraagd meer balans_tussen_ziel_en_zakelijkheid
Gevraagd meer balans_tussen_ziel_en_zakelijkheid
 
Artikel veiligheid en risco okt 2011
Artikel veiligheid en risco okt 2011Artikel veiligheid en risco okt 2011
Artikel veiligheid en risco okt 2011
 
#SM@OOV Visie op sociale media in de Openbare Orde en Veiligheid
#SM@OOV Visie op sociale media in de Openbare Orde en Veiligheid#SM@OOV Visie op sociale media in de Openbare Orde en Veiligheid
#SM@OOV Visie op sociale media in de Openbare Orde en Veiligheid
 
FD bijlage Sustainable Business
FD bijlage Sustainable BusinessFD bijlage Sustainable Business
FD bijlage Sustainable Business
 
Veiligheidsregels Less or More
Veiligheidsregels Less or MoreVeiligheidsregels Less or More
Veiligheidsregels Less or More
 
Presentatie Project Handreiking Evenementenveiligheid
Presentatie Project Handreiking EvenementenveiligheidPresentatie Project Handreiking Evenementenveiligheid
Presentatie Project Handreiking Evenementenveiligheid
 
Dialogue Magazine Jaargang1
Dialogue Magazine Jaargang1Dialogue Magazine Jaargang1
Dialogue Magazine Jaargang1
 
Dialogue Magazine Jaargang1
Dialogue Magazine Jaargang1Dialogue Magazine Jaargang1
Dialogue Magazine Jaargang1
 
Dialogue magazinejaargang1
Dialogue magazinejaargang1Dialogue magazinejaargang1
Dialogue magazinejaargang1
 
Resources Dialogue Magazine december 2011
Resources Dialogue Magazine december 2011Resources Dialogue Magazine december 2011
Resources Dialogue Magazine december 2011
 
Dialogue Magazine Jaargang1
Dialogue Magazine Jaargang1Dialogue Magazine Jaargang1
Dialogue Magazine Jaargang1
 
Dialogue Magazine Jaargang1
Dialogue Magazine Jaargang1Dialogue Magazine Jaargang1
Dialogue Magazine Jaargang1
 
Dialogue Magazine Jaargang1
Dialogue Magazine Jaargang1Dialogue Magazine Jaargang1
Dialogue Magazine Jaargang1
 
Brochure Digitale Intelligentie juni 2021 - losse paginas
Brochure Digitale Intelligentie   juni 2021 - losse paginasBrochure Digitale Intelligentie   juni 2021 - losse paginas
Brochure Digitale Intelligentie juni 2021 - losse paginas
 
VNMI interview minister Liliane Ploumen: IMVO-aanpak kan leiden tot transform...
VNMI interview minister Liliane Ploumen: IMVO-aanpak kan leiden tot transform...VNMI interview minister Liliane Ploumen: IMVO-aanpak kan leiden tot transform...
VNMI interview minister Liliane Ploumen: IMVO-aanpak kan leiden tot transform...
 
VanAetsveld Veiligheidsteam Man in the Middle
VanAetsveld Veiligheidsteam Man in the MiddleVanAetsveld Veiligheidsteam Man in the Middle
VanAetsveld Veiligheidsteam Man in the Middle
 
Hallo! over crisiscommunicatie en Zelfredzaamheid van burgers
Hallo! over crisiscommunicatie en Zelfredzaamheid van burgersHallo! over crisiscommunicatie en Zelfredzaamheid van burgers
Hallo! over crisiscommunicatie en Zelfredzaamheid van burgers
 
Artikel 'De softe kant van het harde werk'
Artikel 'De softe kant van het harde werk'Artikel 'De softe kant van het harde werk'
Artikel 'De softe kant van het harde werk'
 
2015 Advocatenbladlive Sociale Innovatie? Zo krijgt u uw mensen mee! Julius S...
2015 Advocatenbladlive Sociale Innovatie? Zo krijgt u uw mensen mee! Julius S...2015 Advocatenbladlive Sociale Innovatie? Zo krijgt u uw mensen mee! Julius S...
2015 Advocatenbladlive Sociale Innovatie? Zo krijgt u uw mensen mee! Julius S...
 

More from Tessa Smits

Procurement fraud
Procurement fraudProcurement fraud
Procurement fraudTessa Smits
 
Nieuwe bedrijfsmodellen voor banken
Nieuwe bedrijfsmodellen voor banken Nieuwe bedrijfsmodellen voor banken
Nieuwe bedrijfsmodellen voor banken Tessa Smits
 
Paying the bill_onderzoek_stimuleringsmaatregelen
Paying the bill_onderzoek_stimuleringsmaatregelenPaying the bill_onderzoek_stimuleringsmaatregelen
Paying the bill_onderzoek_stimuleringsmaatregelenTessa Smits
 
White paper nieuwe software
White paper nieuwe softwareWhite paper nieuwe software
White paper nieuwe softwareTessa Smits
 
Meer rendement uit talent in de zorg
Meer rendement uit talent in de zorgMeer rendement uit talent in de zorg
Meer rendement uit talent in de zorgTessa Smits
 
Btw quickscan zorg
Btw quickscan zorgBtw quickscan zorg
Btw quickscan zorgTessa Smits
 
Communicatie familiebedrijven
Communicatie familiebedrijvenCommunicatie familiebedrijven
Communicatie familiebedrijvenTessa Smits
 
Cijfers en feiten familiebedrijf
Cijfers en feiten familiebedrijfCijfers en feiten familiebedrijf
Cijfers en feiten familiebedrijfTessa Smits
 
Het nieuwe werken
Het nieuwe werkenHet nieuwe werken
Het nieuwe werkenTessa Smits
 
Bdo benchmark ziekenhuizen 2010
Bdo benchmark ziekenhuizen 2010Bdo benchmark ziekenhuizen 2010
Bdo benchmark ziekenhuizen 2010Tessa Smits
 

More from Tessa Smits (11)

Wphb oonderzoek
Wphb oonderzoekWphb oonderzoek
Wphb oonderzoek
 
Procurement fraud
Procurement fraudProcurement fraud
Procurement fraud
 
Nieuwe bedrijfsmodellen voor banken
Nieuwe bedrijfsmodellen voor banken Nieuwe bedrijfsmodellen voor banken
Nieuwe bedrijfsmodellen voor banken
 
Paying the bill_onderzoek_stimuleringsmaatregelen
Paying the bill_onderzoek_stimuleringsmaatregelenPaying the bill_onderzoek_stimuleringsmaatregelen
Paying the bill_onderzoek_stimuleringsmaatregelen
 
White paper nieuwe software
White paper nieuwe softwareWhite paper nieuwe software
White paper nieuwe software
 
Meer rendement uit talent in de zorg
Meer rendement uit talent in de zorgMeer rendement uit talent in de zorg
Meer rendement uit talent in de zorg
 
Btw quickscan zorg
Btw quickscan zorgBtw quickscan zorg
Btw quickscan zorg
 
Communicatie familiebedrijven
Communicatie familiebedrijvenCommunicatie familiebedrijven
Communicatie familiebedrijven
 
Cijfers en feiten familiebedrijf
Cijfers en feiten familiebedrijfCijfers en feiten familiebedrijf
Cijfers en feiten familiebedrijf
 
Het nieuwe werken
Het nieuwe werkenHet nieuwe werken
Het nieuwe werken
 
Bdo benchmark ziekenhuizen 2010
Bdo benchmark ziekenhuizen 2010Bdo benchmark ziekenhuizen 2010
Bdo benchmark ziekenhuizen 2010
 

Trends in veiligheid_2010(2)

  • 1. the way we see it Trends in Veiligheid 2010 Samen werken aan veiligheid
  • 3. the way we see it Trends in Veiligheid 2010 Samen werken aan veiligheid Capgemini Nederland B.V. Utrecht, september 2010
  • 5. the way we see it Voorwoord Sinds de aanslagen in New York en standaardiseren van belangrijke bouw- Washington op 9/11 staat het thema stenen. Iets waar we graag aan mee- Veiligheid hoog op de politieke en werken. bestuurlijke agenda’s. Veiligheid is populair, krijgt veel aandacht in de Capgemini is al jaren zowel nationaal media en staat centraal in een aantal als internationaal actief op het gebied recente ontwikkelingen in het politie- van openbare orde en veiligheid ke, economische en maatschappelijke (OOV). Wij adviseren overheden en landschap. Een groot aantal overheids- maatschappelijk betrokken organisaties instanties speelt actief in op deze ont- op het gebied van strategische en orga- wikkelingen en zorgt voor een rijke nisatorische innovaties. We onderzoe- schakering aan initiatieven in de ke- ken de impact van maatschappelijke ten van openbare orde en veiligheid. trends en technologische ontwikkelin- gen en bouwen aan oplossingen om Een aantal van deze initiatieven en samenwerking - in de meest brede zin vernieuwingen vindt echter geïsoleerd van het woord - te bevorderen. Vanuit van elkaar plaats of heeft een sterk deze ervaringen hebben wij dit eerste lokaal karakter. Enerzijds worden hier- rapport Trends in Veiligheid geschre- mee oplossingen gecreëerd, passend bij ven. Het vormt een overzicht van de de keuzes die we maken bij de inrich- belangrijkste ontwikkelingen in de ting van de besturing van de organi- OOV-sector en onze visie daarop. Waar saties die actief betrokken zijn bij pu- liggen de kansen? Hoe kom je tot ver- blieke veiligheid. Anderzijds plaatst antwoorde innovaties? En hoe voor- het ons ook voor dilemma’s. Immers, kom je dat OOV-beleid wordt gemaakt kwaadwillende elementen trekken op basis van krantenkoppen? zich weinig aan van grenzen of regel- geving en verleggen hun werkterrein We geven u onze inzichten en onze razendsnel als de omstandigheden hen ideeën en nodigen u van harte uit daartoe dwingen. hierop te reageren via www.capgemini. nl/veiligheid. Want grensverleggende Het is van toenemend belang dat er op inzichten en intelligente oplossingen het snijvlak van vrijheid en veiligheid komen uiteindelijk altijd tot stand optimaal wordt samengewerkt tussen dankzij constructieve samenwerking de betrokken organisaties in het vei- en dialoog. ligheidsdomein. Dit vraagt om tijdige coördinatie, effectieve uitwisseling van informatie en vooral om de bereidheid Drs. Geert de Vet kennis en informatie te delen. Alleen Vice-President Veiligheid Capgemini op die manier kan dreigend gevaar tij- dig worden onderkend en afgewend. Het vraagt ook om leiderschap, ver- trouwen en de ontwikkeling van een strategische visie. Op basis daarvan kan worden gewerkt aan zaken zoals: de vorming van eenduidiger beleid, de harmonisatie van processen en het
  • 7. Inhoudsopgave 1 De bestuurlijke aanpak van georganiseerde misdaad in Nederland 09 Drs. Abderrahman Kaouass, Drs. Tjarda Hersman, Drs. Erik Staffeleu 2 Ter land, ter zee, in de lucht en op het web 15 Mike Tettero, Mr. Patrick de Graaf 3 Vitale infrastructuren op weg naar volwassenheid 21 Drs. Joep Cremers, Drs. Melle van den Berg 4 Veiligheid, wat moet ik ermee? 27 Drs. Nicole de Ridder, Drs. Roy Oudeman 5 Veiligheidshuizen: bureaucratische theekrans of doelmatige coördinatie!? 33 Drs. Dennis van Breemen, Drs. Wender van Mansvelt 6 Kwaliteitsslag bij de brandweer: waar is de brand? 41 Drs. Erik Hoorweg MCM, Drs. Roy Schinning 7 Beheerst u integrale veiligheid in uw organisatie? 47 Drs. Roeland de Koning, Ron Massink 8 Beter functioneren door in anderen te investeren 53 Drs.ing. Erik van den Berg, Mr. Patrick de Graaf 9 De grens voorbij 59 Drs. Nico Kaptein, Jule Hintzbergen 10 Europa, sta op en maak de wereld veiliger! 63 Drs. Nico Kaptein
  • 8. Inleiding Trends in Veiligheid Met deze eerste editie van Trends in De structuren en formele afspraken Veiligheid zet Capgemini de toon voor kunnen nog zo helder zijn, als het een dialoog over veiligheid in Neder- persoonlijke vertrouwen ontbreekt is land. We doen dat op een pragma- de samenwerking een farce. Dit geldt tische manier, om een beweging op ook voor netcentrisch werken waarbij gang te brengen. Het doel is daarbij het delen van informatie cruciaal is. niet om een waardeoordeel te geven In het hoofdstuk ‘Beter functioneren over inspanningen uit het verleden, door in anderen te investeren’ wordt maar uitdagingen te schetsen waar ingegaan op het halen versus brengen Nederland de komende jaren voor en op het investeren versus oogsten: staat. In een steeds verder globalise- waar ligt de balans? rende wereld lijken de relaties tussen landen, stromingen, geloofsovertuigin- Nederland is bij uitstek een land dat gen en mensen steeds complexer. Om de voordelen van de globalisering grip te krijgen op deze complexiteit is benut. Met onze diepgewortelde han- samenwerking noodzakelijk. Samen- delsgeest zien wij de open grenzen en werking tussen landen, waarover u onze rol op het internationale toneel kunt lezen in het hoofdstuk ‘Europa, dan ook als vanzelfsprekend. Het zijn sta op en maak de wereld veiliger!’, factoren die van oudsher een belang- maar ook betere samenwerking tussen rijke bijdrage aan onze welvaart heb- organisaties in Nederland. ben gehad. Tegelijkertijd hebben onze rol in de wereldhandel, de relatief De laatste jaren is ook in het veilig- overgedimensioneerde infrastructuur heidsdomein een grote variëteit van en onze stellingname in zaken als organisaties van elkaar afhankelijk. recht en onrecht in de wereld, ook Naast de gebruikelijke hulpverlenings- een aanzuigende werking op ellende. diensten, ministeries en inlichtingen- Onze open maatschappij biedt moge- diensten zien we een toename van lijkheden voor mensen met kwade hulpstructuren en coördinerende orga- bedoelingen. Niet alleen met conven- nisaties. In het hoofdstuk ‘Bestuurlijke tionele middelen, ook in ‘cyberspace’. aanpak van georganiseerde misdaad in Het hoofdstuk ‘Ter land, ter zee, in de Nederland’ staan we stil bij nieuwe lucht en op het web’ maakt dat pijn- samenwerkingsvormen om de georga- lijk duidelijk. niseerde misdaad te bestrijden vanuit een bestuurlijk-preventieve invalshoek. In de loop van de geschiedenis heeft Nederland zich ontwikkeld tot een Samenwerking staat ook centraal in internationaal gerichte, multiculturele het hoofdstuk ‘Veiligheidshuizen: samenleving waar het relatief eenvou- bureaucratische theekrans of doelma- dig is afwijkende ideeën en ideologieën tige coördinatie!?’. Hierbij wordt inge- te ontwikkelen. Alhoewel er hier en gaan op vier gouden regels om opti- daar een deukje in ons internationale maal gebruik te maken van deze sa- imago komt, staan we toch nog steeds menwerkingsvorm tussen bestuurlijke, bekend als tolerant en open voor strafrechtelijke en zorginstellingen. Een afwijkende ideeën. Tegelijkertijd is het van de grootste valkuilen bij het orga- te eenvoudig om onze inspanningen niseren van samenwerking wordt ge- rond veiligheid alleen te richten op vormd door het gebrek aan vertrouwen. gevaar van buitenaf. Niet voor niets 6
  • 9. the way we see it wordt veiligheid steeds nadrukkelijker dacht werd besteed aan safety in de resultaat in termen van aantallen gekoppeld aan welbevinden en wel- vorm van patiëntveiligheid, arbo- en doden en gewonden als gevolg van zijn. Nog niet zo lang geleden werden milieuvraagstukken, groeit de aan- incidenten gelijk gebleven. In het een muur met prikkeldraad, wapens dacht voor security. Hoe kan een hoofdstuk ‘Kwaliteitsslag bij de brand- en een mijnenveld gezien als belang- organisatie haar weerbaarheid tegen weer: waar is de brand?’ wordt rijkste verdediging tegen het kwaad, moedwillige inbreuken op veiligheid gewaarschuwd voor formalisering, dat toen nog gewoon uit het oosten verhogen? Welke waarden binnen de regulering en normering als instru- leek te komen. De opvattingen over organisatie zijn belangrijk en welke menten om kwaliteit te verbeteren. veiligheid zijn radicaal verschoven: risico’s worden daarmee gelopen? De sleutel tot kwaliteitsverbetering van fysiek beveiligen tegen mogelijk Integrale veiligheid, waarover u leest ligt in het hart van de organisatie, gevaar door een bekende (zichtbare) in het hoofdstuk ‘Beheerst u integrale bij de onderliggende principes van vijand, naar het intrinsiek veilig maken veiligheid in uw organisatie?’ kan bij- de individuele brandweerman/vrouw. van een omgeving waar de ‘kwaadwil- dragen aan belangrijke verbeteringen lenden’ niet meer als zodanig herken- op dit punt. Veiligheid is een issue, overal. We baar zijn. En waarbij de methoden en kunnen er niet omheen. U ook niet. technieken nog maar ten dele tastbaar We staan ook stil bij de burger. Hoe Vandaar deze eerste editie van Trends zijn. De aanslagen van 11 september ervaart hij het begrip veiligheid en in Veiligheid. Om met u en uw organi- 2001 hebben een verandering gebracht hoe ziet hij zijn eigen rol daarin? Door satie in gesprek te gaan over uw kijk in ons denken over veiligheid. De ver- de toegenomen aandacht voor (bijna) op de ontwikkelingen in het veilig- onderstelde dreiging van meer aansla- incidenten lijken we angstiger dan heidsdomein. En om u te inspireren gen en de schade voor de wereldeco- vroeger. De paniek die een verwarde tot nieuwe ideeën of concrete maat- nomie dreunt anno 2010 nog steeds man bij de dodenherdenking op de regelen in uw eigen organisatie. door en gaat veel verder dan de aan- Dam kon veroorzaken, is daartoe illus- Wacht niet te lang, want dit issue slagen op zich. Naast de nadruk op tratief. Desondanks vraagt de overheid komt op uw pad. Vroeg of laat. informatievoorziening en informatie steeds vaker aan de burger om alert te delen (zie het hoofdstuk ‘De grens zijn en mee te kijken omwille van voorbij’) is er nu meer aandacht voor betere veiligheid en effectievere mis- intrinsieke veiligheid. In onze eigen daadbestrijding. Vanuit het perspectief Tweede Kamer liep al vóór de aansla- van beperkte capaciteit is dat begrijpe- gen een discussie over veiligheid in lijk, maar wat vindt de burger daar het algemeen en ICT in het veilig- eigenlijk van? We belichten drie soor- heidsdomein in het bijzonder. Vlak ten reacties in het hoofdstuk ‘Veilig- na de aanslagen verschoof de aan- heid, wat moet ik ermee?’ dacht en werd het beleid meer gericht op het beveiligen en in stand houden De burger staat ook centraal waar het van vitale infrastructuren. Vitale infra- gaat om kwaliteit van de hulpverle- structuren zijn de voorzieningen die ningsdiensten. Politie, Geneeskundige Nederland nodig heeft voor welvaart Hulpverlening bij Ongevallen en Ram- Drs. Erik Hoorweg MCM is manage- en welzijn van onze maatschappij (bur- pen (GHOR) en brandweer proberen mentconsultant bij Capgemini en richt gers en organisaties). U leest er meer continu de kwaliteit van hun proces- zich op besturing en beheersingsvraag- over in het hoofdstuk ‘Vitale infra- sen en diensten te verbeteren ten stukken, organisatiedoorlichting en intel- structuren op weg naar volwassen- behoeve van de (soms onwillige) ligence binnen het veiligheidsdomein. heid’. klant: de burger. De brandweer heeft Drs. Nico Kaptein is als principal consul- daarbij geconstateerd dat een radicale tant bij Capgemini werkzaam als vak- Ook niet-vitale organisaties worden verandering nodig is om zichzelf ver- groepleider Public Security en director of zich meer bewust van hun kwetsbaar- der te kunnen ontwikkelen. Ondanks Operations Public Security binnen de heid. Daar waar voorheen vooral aan- verdubbeling van de kosten is het global Public Sector. Inleiding Trends in Veiligheid 7
  • 11. the way we see it 1 De bestuurlijke aanpak van georga- niseerde misdaad in Nederland Een beschouwing op een “Ook in de hennepteelt zien we steeds overheid zich sinds eind jaren negen- meer verwevenheid tussen onder- en tig op de bestuurlijke aanpak van geor- alternatieve bestrijding bovenwereld. Er zijn veel mensen ganiseerde misdaad. Dit als antwoord van de georganiseerde schatrijk geworden met hennep. In op het falen van het strafrecht als enig tien jaar ben je miljonair. Veel van dat strafmiddel. Het doel van dit hoofd- misdaad. geld wordt geïnvesteerd in de boven- stuk is om in te gaan op het verschijn- wereld, in vastgoed. Het begint met sel ‘bestuurlijke aanpak georganiseer- een pandje, dat je goedkoop opknapt de misdaad’. Wat is de (politieke) Drs. Abderrahman Kaouass en er een hennepplantage inzet. Na aanleiding geweest? Waarin uit zich Drs. Tjarda Hersman een paar oogsten verkoop je het pand de verwevenheid tussen onder- en Drs. Erik Staffeleu en houd je 30.000, 40.000 euro winst bovenwereld? Welke verschijningsvor- over - wit geld. Op een gegeven men van bestuurlijke aanpak bestaan moment is het interessanter gewoon er? En, welke toekomstontwikkelin- pandjes te kopen, in plaats van er gen voorzien wij op dit gebied? hennep in te pompen. Het zijn men- sen die nu veel geld geven aan Unicef Politieke context van de en Ronald McDonald en die de lokale bestuurlijke aanpak tennisvereniging sponsoren.” De verwevenheid tussen onder- en (Interview Max Daniel, politiekorps bovenwereld kreeg voor het eerst poli- Friesland in NRC Handelsblad op tieke en maatschappelijke aandacht 18 oktober 2008) door de parlementaire enquêtecom- missie Opsporingsmethoden (Com- Noodzaak bestuurlijke aanpak missie Van Traa). Deze parlementaire De georganiseerde misdaad in Neder- enquêtecommissie constateerde op land is een bloeiende bedrijfstak waar drie vlakken een crisis in de opspo- jaarlijks vele miljarden euro’s in om- ring van georganiseerde misdaad: een gaan. De gevolgen hiervan hebben een gezagscrisis (ontbrekende normen), behoorlijke impact op de samenleving. een legitimiteitscrisis (problemen in Het gaat om aantasting van de open- de gezagsverhoudingen) en een orga- bare orde, teloorgang en verpaupering nisatiecrisis (een niet goed functione- van straten en wijken, grootschalige rende opsporingsorganisatie). Deze criminele investeringen in vastgoed crisis in de opsporing maakte het dat en de groeiende vervlechting tussen de puur strafrechtelijke aanpak van de onder- en bovenwereld. Het meest georganiseerde misdaad niet afdoende duidelijke voorbeeld van de verweven- was. Criminele groeperingen moesten heid tussen onder- en bovenwereld is vroegtijdig opgespoord en geraakt de vastgoedfraude. worden, daar waar ze het gevoeligst Personen uit respectabele beroeps- zijn: via witwassen en het investeren groepen zoals notarissen en advocaten van misdaadgelden (bijvoorbeeld het lijken vaak op dubieuze wijze betrok- kopen van panden). Het blijkt immers ken te zijn bij witwasconstructies. Dat dat de georganiseerde misdaad de roept vele vragen en onzekerheden op bovenwereld op verschillende manie- en leidt uiteindelijk tot de aantasting ren nodig heeft. Dat is niet alleen voor van het maatschappelijk bestel en de het via illegale activiteiten verdienen legitimiteit van de overheid. Om de aan legale sectoren, maar ook voor het vervlechting tussen de onder- en boven- investeren en witwassen van misdaad- wereld beter aan te pakken, richt de geld. De parlementaire enquête van de De bestuurlijke aanpak van georganiseerde misdaad in Nederland 9
  • 12. Commissie Van Traa is vervolgens een misbruik maken van bepaalde publie- De grootste bedreigingen gaan uit van belangrijke stimulans geweest voor de ke voorzieningen. De aard van de de macht van witgewassen en illegaal verdere aanpak van de georganiseerde Nederlandse georganiseerde misdaad geld, het gebruik van afpersing en misdaad. Zowel de strafrechtelijke als verschilt met bijvoorbeeld die van Italië geweld, en de pogingen tot corruptie de bestuurlijk-preventieve aanpak kre- of New York, waar deze zich uit in het van de overheid. gen een impuls. op illegale wijze controleren van legale markten, zoals handelen in gestolen Organisatiecriminaliteit houdt in het Na het rapport van de Commissie Van auto’s. De georganiseerde misdaad in illegale handelen van op zichzelf lega- Traa zijn er verschillende landelijke en Nederland manifesteert zich echter le organisaties, die als primair oogmerk lokale initiatieven ontstaan om de geor- vooral op illegale markten, zoals smok- hebben zich als legale organisatie te ganiseerde misdaad bestuurlijk aan te kel van drugs en illegalen. De aard handhaven met behulp van illegale pakken. Op landelijk niveau is het van de Nederlandse georganiseerde handelingen. Bekend is dat organisa- Programma bestuurlijke aanpak geor- misdaad compliceert de bestuurlijke tiecriminaliteit voorkomt in bijvoor- ganiseerde misdaad in het leven ge- aanpak. Illegale markten zijn niet door beeld de afvalverwerkingsindustrie en roepen en op het gebied van wetgeving de overheid gereguleerd met als gevolg prostitutie. De signalen die een ge- de Wet BIBOB.1 Als een ondernemer dat er met minder bestuurlijke instru- meente opvangt van georganiseerde een vergunning aanvraagt, moet hij menten opgetreden kan worden. De misdaad en organisatiecriminaliteit conform de BIBOB-wet inzage geven in bestuurlijke instrumenten komen zijn uitbuiting van specifieke groepen onder meer zijn financiële administra- namelijk pas in beeld wanneer gebruik inwoners of rechtspersonen door cri- tie, de eigendomsverhoudingen binnen wordt gemaakt van legale voorzienin- minelen; criminelen die zich onroe- zijn bedrijf, de herkomst van zijn geld gen, zoals vergunningen voor huisves- rend goed verwerven en/of bedrijvig- en zijn personeelsbeleid. Als uit die ting.2 heid ontplooien, en onroerend goed informatie het vermoeden rijst dat er waarin criminele activiteiten ontplooid mogelijk sprake is van criminele acti- Het onderscheid tussen georganiseer- worden. Dit heeft negatieve effecten viteiten, kan de betrokken overheids- de misdaad en organisatiecriminaliteit op een gemeente. Niet alleen de rechts- instantie, bijvoorbeeld een gemeente is hierbij van belang. Bij georganiseer- orde is aangetast, maar ook de veilig- of een provincie, besluiten om de ver- de misdaad gaat het om het illegale heid en leefbaarheid van groepen in- gunning niet te verlenen of een be- handelen van criminele groeperingen woners en ondernemers is aangetast staande vergunning in te trekken. die als primair oogmerk hebben cri- door de verloederende werking die Alvorens we nader ingaan op het ver- minele winst te behalen door middel met de aanwezigheid van criminaliteit schijnsel bestuurlijke aanpak, geven van illegale handelingen. De georgani- gepaard gaat. Red light districts bij- wij eerst enkele feiten weer over geor- seerde misdaad in Nederland bestaat voorbeeld ervaren weinig zorg voor ganiseerde misdaad en de verweven- voor het overgrote deel uit handel in de openbare ruimte, overlastgevende heid van onder- en bovenwereld. drugs. Andere illegale markten, zoals clientèle en geluidsoverlast. Voorts wapenhandel komen zeker voor en is hiermee de integriteit van de econo- Feiten over verwevenheid vormen op zichzelf een ernstig pro- mische sector en het lokaal bestuur onder- en bovenwereld bleem, maar de omvang en omzet zijn aangetast. Ondernemers die tegen cri- Het uitgangspunt van de bestuurlijke veel geringer. Bij de drugscriminaliteit minele collega-ondernemers moeten aanpak is dat de overheid crimineel gaat het om illegaal geld en geweld als opboksen zijn benadeeld. Het ontdui- gedrag niet dient te faciliteren. Impli- functie van de illegale markt. De inves- ken van regelgeving betekent voor de ciet wordt hiermee verondersteld dat teringen van crimineel verdiend geld gemeente een afnemende werkings- de overheid voldoende mogelijkheden worden gedaan rond de illegale mark- kracht van beleid. In het ergste geval heeft om te voorkomen dat criminelen ten in de horeca of het onroerend goed. ontstaat er een soort no-gozone, waar 1 BIBOB staat voor Wet bevordering integriteitsbeoordelingen door het openbaar bestuur. Overheden (zoals gemeenten) kunnen de achtergrond van een bedrijf of persoon onderzoeken bij een af te geven of afgegeven vergunning of subsidie of bij het gunnen van een overheidsopdracht. 2 Zie o.a. W. Huisman, M. Huikeshoven, H. Nelen, H. van de Bunt en J. Struiksma, ‘Het Van Traa-project. Evaluatie van de bestuurlijke aanpak van georganiseerde criminaliteit in Amsterdam’, Boom Juridische uitgevers, Den Haag 2005 10
  • 13. the way we see it criminelen relatief ongehinderd hun geïntegreerde aanpak (bestuurlijk, straf- Het Expertisecentrum activiteiten ontplooien met als gevolg rechtelijk en fiscaal) en anderzijds op Mensenhandel/Mensensmokkel dat de gemeente geen greep en zicht het versterken van het gebruik van het heeft op wat er zich voltrekt.3 bestuursrechtelijk instrumentarium. n Het Expertisecentrum Mensenhandel/ Er zijn geen exacte cijfers over de om- Samenwerking - geografische Mensensmokkel is een samenwer- vang van de georganiseerde misdaad focus vs. thematische focus kingsverband tussen de politie, de en de verwevenheid van onder- en Aan samenwerkingsinitiatieven die Immigratie- en Naturalisatiedienst, bovenwereld. De omvang hiervan laat erop gericht zijn de informatiepositie Koninklijke Marechaussee en de Soci- zich niet verantwoord in harde cijfers ten aanzien van georganiseerde mis- ale Inlichtingen- en Opsporingsdienst. Bij het EMM komen onder andere uitdrukken - noch naar omzet noch daad te versterken en de aanpak op signalen van mensenhandel en men- naar aantallen groepen. Daarvoor is elkaar af te stemmen is geen gebrek. sensmokkel van deze verschillende het beeld te gedifferentieerd. Echter, De samenwerkingsinitiatieven blijken organisaties bij elkaar. deskundigen zijn wel van mening dat echter nog niet altijd even succesvol. n Het Financieel Expertise Centrum het eerder om een paar miljard euro’s Hierbij is het goed een onderscheid te is een multidisciplinair samenwer- gaat dan om miljoenen euro’s. maken naar samenwerkingsinitiatie- kingsverband van zeven organisaties De verwevenheid van de onder- en ven met een thematische dan wel een met een toezicht-, controle-, opspo- bovenwereld bemoeilijkt de handha- geografische focus. Het meest opval- rings- en vervolgingstaak in de ving. Uit meerdere onderzoeken blijkt lende initiatief met een thematische financiële sector. dat bijvoorbeeld bij het misbruik van focus van de recente jaren is de inrich- n Het Vastgoed Intelligence Center vastgoed tussen de criminele onder- ting van thematische expertisecentra, is een landelijk opererend samenwer- kingsverband waarbinnen het Open- wereld en de nette bovenwereld geen zoals het Expertisecentrum Mensen- baar Ministerie, de Belastingdienst, eenvoudige scheiding is aan te bren- handel/Mensensmokkel (EMM), het de FIOD-ECD, de FIU en de politie gen. Wel blijkt echter dat criminelen Financieel Expertise Centrum (FEC) een platform hebben ingericht de hulp van zakelijke dienstverleners en het Vastgoed Intelligence Center voor informatie-uitwisseling en nodig hebben om ‘foute’ vastgoed- (VIC). -analyse van vastgoedgerelateerde, transacties uit te kunnen voeren. In georganiseerde misdaad. strafrechtelijke dossiers komen regel- Het meest opvallende initiatief met matig financiële ondernemingen, een regionale focus is de oprichting makelaars, taxateurs, notarissen, belas- van elf Regionale Informatie en tingadviseurs, trustkantoren, advoca- Expertise Centra (RIEC’s). Het RIEC is ten en accountants naar voren (minis- in het leven geroepen om als informa- terie van Justitie, 2008). Waar kan de tieknooppunt en expertisecentrum op bestuurlijke aanpak hier de strafrech- te treden ten aanzien van de bestuur- telijke aanpak ondersteunen? lijke aanpak van georganiseerde misdaad. Een RIEC kent de volgende Verschijningsvormen van de deeltaken: bestuurlijke aanpak n uitwisselen van informatie (op basis De beoogde versterking op het terrein van een convenant); van de preventieve en bestuurlijke n inbrengen van expertise en kennis aanpak van georganiseerde misdaad in diverse bestuurlijke processen richt zich enerzijds op het versterken (vergroten van kennis en capaciteit); van de samenwerking tussen veilig- n ondersteunen van provincies en heidspartners om te komen tot een gemeenten bij het tegenhouden van Zie o.a. SGBO, Onderzoeks- en adviesbureau van de VNG, ‘Bestuurlijke aanpak van georganiseerde criminaliteit: ongewoon gewoon. Een handreiking voor gemeenten.’ VNG uitgeverij, 3 Den Haag, 2002. De bestuurlijke aanpak van georganiseerde misdaad in Nederland 11
  • 14. deling mogelijk is, steeds duidelijker RIEC’s geografische focus en worden er technische maatregelen getroffen om meer informatie-uitwis- seling mogelijk te maken. Het inzicht in ieders informatiepositie en de wil om bij te dragen aan het gezamenlijk belang zonder dat het in het eigen 1 belang is, vormen echter een uitdaging. 1. Noord 2. Oost-Nederland Instrumenten voor de bestuur- 3. Midden-Nederland 4 lijke aanpak 4. Noord-Holland Vanuit de samenwerkingsinitiatieven 2 5. Haaglanden/Hollands-Midden 3 volgen adviezen aan de veiligheids- 5 6. Zuid-Holland-Zuid partners om de strafrechtelijke, fiscale 11 7. Zeeland, Brabant-Noord, 10 6 en bestuurlijke aanpak vorm te geven. Midden- en West-Brabant Er zijn veel instrumenten die ingezet 7 8. Limburg kunnen worden om de bestuurlijke 9 9. Zuidoost-Brabant aanpak vorm te geven. Met de verster- 8 10. Rotterdam/Rijnmond king van de bestuurlijke aanpak wordt 11. Gelderland Midden-Zuid beoogd gerichter gebruik te maken van de wettelijke instrumenten om zo de effectiviteit te vergroten. Het instru- ment dat momenteel de meeste aan- verwevenheid van onder- en boven- bestuurlijke mogelijkheden in de aan- dacht krijgt is de Wet BIBOB, een be- wereld (Wet BIBOB) en handhaven pak van georganiseerde misdaad. Ten wezen instrument om informatie te (bestuurlijke tools). slotte streven de RIEC’s ernaar om de verkrijgen ter voorkoming van het on- onderlinge afstemming van strafrech- bedoeld faciliteren van criminaliteit De RIEC’s vormen een samenwer- telijk en bestuurlijk handhavend op- door de lokale overheid. De Wet kingsverband voor alle aangesloten treden op regionaal niveau te onder- BIBOB geeft gemeenten de bevoegd- provincies, gemeenten, OM, politie, steunen. De RIEC’s kennen primair heid om vergunningen en subsidies te de bijzondere opsporingsdiensten, de een geografische focus waarbij thema- weigeren of in te trekken. De RIEC’s belastingdienst en andere (semi)over- tische prioriteiten gesteld worden dienen het gebruik van de Wet BIBOB heden. Door informatie van de ver- (onder andere mensenhandel, vast- effectiever en efficiënter te maken en schillende partijen regionaal te bunde- goed en hennepteelt). hiertoe de juiste ondersteuning aan len en te analyseren beogen de RIEC’s lokale overheden te bieden. een goed beeld te ontwikkelen van Het samenbrengen van de veiligheids- criminele organisaties en activiteiten partners rondom een thema blijkt niet Naast de Wet BIBOB geeft vooral de in de gehele regio. RIEC’s ondersteu- ingewikkeld. Het is echter niet altijd Algemene wet bestuursrecht (Awb) nen de samenwerking tussen straf- even eenvoudig om vervolgens ook de gemeenten een uitgebreid instrumen- rechtelijke en bestuurlijke partijen. Zij benodigde informatie te delen (op tarium om handhavend op te treden. vormen als het ware een shared servi- strategisch, tactisch en operationeel Tevens heeft de gemeente mogelijk- ces organisatie voor de capaciteit en niveau) en daadwerkelijk geïntegreerd heden om panden te sluiten of zelfs expertise van bestuurlijke maatrege- op te treden. Het is vooral de diversi- te onteigenen op basis van diverse ove- len. De samenwerking dient te leiden teit aan obstakels die hiervoor zorgt, rige wetten (onder andere Gemeente- tot een intensievere informatie-uitwis- niet zozeer de omvang van de obsta- wet). Het richten van speciaal lokaal seling tussen alle samenwerkende kels. Zo worden de landelijke wette- beleid op het tegengaan van bepaalde partners en een beter gebruik van de lijke kaders waaronder informatie- vormen van georganiseerde misdaad, 12
  • 15. the way we see it evenals het aanpassen van het beleid van de geografische samenwerkings- Tot slot ten aanzien van verordeningen en ver- initiatieven, gericht op de bestuurlijke In dit hoofdstuk is het verschijnsel gunningen, kan eveneens ingezet wor- aanpak van georganiseerde misdaad bestuurlijke aanpak van georganiseer- den als bestuurlijk instrument tegen samen te brengen onder de vlag van de misdaad als relatief nieuw feno- georganiseerde misdaad. het RIEC. meen in de overheidsaanpak beschre- ven. De bestuurlijke aanpak van geor- Hierbij kan gedacht worden aan spe- Dit brengt de RIEC’s meer in positie ganiseerde misdaad zal in de toekomst cifieke Algemene Plaatselijke Verorde- om de regierol in de bestuurlijke aan- een steeds belangrijkere rol krijgen. ningen (APV’s) en het aanpassen van pak op te pakken op (boven)regionaal Het gaat immers om het bestrijden bestemmingsplannen. Gemeenten niveau. Om daarbij optimaal gebruik van de voedingsbodem van georgani- hebben een uitgebreid instrumenta- te maken van de landelijke themati- seerde misdaad. De bestrijding van de rium. Om hiervan gericht gebruik te sche expertisecentra is het wenselijk georganiseerde misdaad dient niet maken zal men zich bewust moeten dat de regionale prioriteiten van de alleen door politie en justitie plaats te zijn van het nut en de noodzaak om RIEC’s aansluiten bij de thema’s van vinden. Een betere samenwerking tus- de bestuurlijke aanpak te professio- de expertisecentra (vastgoedfraude, sen de veiligheidspartners, het beter naliseren en de instrumenten gerichter mensenhandel en -smokkel en finan- en sneller kunnen delen van informa- in te zetten. ciële criminaliteit). tie en een uniform nationaal beleid zijn hierbij de kernbegrippen. Van versnippering naar focus De thematische prioriteiten van het De veelheid aan samenwerkingsinitia- RIEC worden vastgesteld door de tieven, die een thematische dan wel regionale stuurgroep, of de lokale geografische insteek hebben, gecombi- driehoeken (gemeente-politie-OM). neerd met de veelheid van wettelijke Te vaak worden er te veel prioriteiten instrumenten die ingezet kunnen wor- gesteld. Er komen wel steeds nieuwe den voor de bestuurlijke aanpak, bete- prioriteiten bij in de aanpak van geor- kenen dat de toekomst van de bestuur- ganiseerde misdaad, maar er gaan lijke aanpak van georganiseerde mis- geen prioriteiten af. Doelstelling moet daad ligt in het maken van keuzes en zijn om periodiek een beperkt aantal het aanbrengen van focus. Dit bete- thematische prioriteiten te stellen, kent het aanbrengen van een gerichte afgeleid van landelijk geprioriteerde focus op samenwerking, een duide- thema’s. Tenslotte moet het doel zijn lijke prioriteitsstelling in thema’s en om meer professionaliteit te realiseren een heldere keuze in de aanpak. in het gebruik van het bestuurlijk instrumentarium voor de aanpak van Het samenbrengen van thematische georganiseerde misdaad. Dit betekent samenwerkingsinitiatieven op lande- dat er inzicht moet komen in de effec- lijk niveau in thematische expertise- tiviteit van de verschillende instru- Drs. Abderrahman Kaouass, drs. Tjarda centra moet de obstakels in het daad- menten en dat geïnvesteerd moet wor- Hersman en drs. Erik Staffeleu zijn werkelijk uitwisselen van informatie den in het verhogen van de kwaliteit managementconsultants bij Capgemini. en het geïntegreerd optreden gaan van het gebruik van die instrumenten, Abderrahman Kaouass is gespecialiseerd beslechten. De RIEC’s kunnen de waarmee het meeste resultaat kan in bestuurlijke veiligheidsvraagstukken. randvoorwaarden voor informatie- worden bereikt. De expertisecentra en Tjarda Hersman is bestuurskundige en uitwisseling en geïntegreerd optreden de RIEC’s kunnen hierin een essentië- criminoloog en nauw betrokken bij natio- van veiligheidspartners realiseren en le rol vervullen. nale veiligheidsvraagstukken. de effectiviteit van de bestuurlijke Erik Staffeleu is gespecialiseerd in instrumenten inzichtelijk maken. De intelligencevraagstukken en intelligence doelstelling zou moeten zijn om veel gestuurd optreden. De bestuurlijke aanpak van georganiseerde misdaad in Nederland 13
  • 17. the way we see it 2 Ter land, ter zee, in de lucht en op het web Naar een integrale Conflicten worden in deze tijd ook op foutief functionerende computerchips het digitale slagveld uitgevochten. en programmatuur.1 De daaropvol- strategie voor digitale Nederland heeft een integrale militaire gende drie kiloton zware ontploffing defensie. cyberstrategie nodig. In dit hoofdstuk van de pijpleiding was tot in de ruim- geven wij hiervan een ‘sneak preview’. te te zien… Westerse landen onder- vinden elk jaar tienduizenden kleine Mike Tettero De digitale dreiging is reëel en minder kleine cyberaanvallen, met Mr. Patrick de Graaf Bedreigingen voor Westerse samen- name gericht op het verzamelen van levingen komen steeds vaker ook uit inlichtingen over het militaire appa- cyberspace. In 2007 zetten Russische raat, energievoorziening, luchtver- hackers met een Denial of Service keersleiding en financiële markten. (DoS) Estse websites van de financiële wereld, de media en de overheid op Ook Nederland is kwetsbaar voor zwart. Dit als vergelding op het weg- cyberaanvallen, gezien onze open halen van een Russisch standbeeld in economie en hoogwaardige communi- Estland. In hetzelfde jaar legde een catievoorzieningen, zichtbaarheid in aanval van Chinese hackers een deel de internationale samenleving en een van het Pentagon-netwerk plat. Vlak hoge afhankelijkheid van ICT voor voorafgaand aan de Russische inval in het reilen en zeilen van de samenle- Georgië in 2008 werden vele websites ving. Uitval of verstoring van of ver- van Georgië onbereikbaar en werd de lies aan vertrouwen in digitale voor- president op zijn eigen site afgebeeld zieningen is desastreus voor onze als nazi. De (unclassified) mailbox van economie en samenleving als geheel. de minister van Defensie van de Ver- Eind 2009 verschenen er berichten in enigde Staten werd gekraakt in 2007. de pers2 over het ontbreken van een Onder cyber warfare valt ook een cyberstrategie bij het ministerie van (niet officieel bevestigde) sabotage van Defensie. Nederland heeft gezien de een Sovjet-pijpleiding in 1982 door externe bedreigingen een cyberstrategie het in omloop brengen van opzettelijk en een cyberleger nodig, in navolging Er is geen consensus over de definities van cyberspace en cyber warfare of defence. Wij gaan hier uit van de volgende beschrijvingen n Cyberspace: het World Wide Web, maar ook andere vormen van digitale activiteiten in netwerken met anderen. De digitale communicatie van elektronische regel- en meetsystemen van bijvoorbeeld energievoorziening of chemische installaties valt er ook onder en eveneens de hardware en software waaruit die systemen bestaan. n Cyber warfare of cyber defence: conflictbeslechting in cyberspace met middelen als hacken en afluisteren van informatiestromen, saboteren van elektronische systemen en uitschakelen van vijandige websites, dan wel de bescherming tegen dergelijke aanvallen. Cyber warfare en cyber defence worden beide hiervoor in de praktijk gebruikt. We hanteren verder de term cyber defence. 1 Voorbeeld aangehaald in W.K. Clark, P.L. Levin, ‘Securing the information highway: how to enhance the United States’ Electronic Defenses’, Foreign Affairs, november 2009. 2 Zie bijvoorbeeld een artikel in De Pers (http://depersnew.republisher.modernmedia.nl/238726/De_Pers_dinsdag_10_november_2009.pdf). Ter land, ter zee, in de lucht en op het web 15
  • 18. van landen als de Verenigde Staten, Verschillende vormen oplopend in het geweldsspectrum Groot-Brittannië, China, Duitsland en Rusland en vermoedelijk ook Iran en Noord-Korea. Soort Cyber- Misdaad Cyber crime Cyber- Cyber De uitbreiding van de strategie van cyber attack vandalisme via internet terrorisme warfare/ Defensie met een cybercomponent is defence primair een politiek onderwerp. De Actor Potentieel Criminelen Criminelen Politieke/ Nationale politiek bepaalt immers het speelveld iedereen op ideologische staten van de krijgsmacht. De Tweede Kamer internet groeperingen heeft de minister van Defensie verzocht aan te geven wat de aanpak voor digi- Doelwit Digitaal Fysiek Digitaal Fysiek Fysiek en tale verdediging is. De minister heeft (domein) digitaal daarop in maart 2010 bij brief aan de Tweede Kamer aangegeven welke Motief Genot, Gewin, genot Gewin Ideologisch, Politiek maatregelen hij momenteel heeft afreageren politiek genomen.3 Deze passeren later in dit stuk de revue. Een (integrale) beleids- visie is bij schrijven nog in ontwerp. Schade Beperkt en Wisselend, Wisselend, Doorgaans Gericht tot We bieden hier een ‘sneak preview’ gericht kan aanzienlijk kan aanzienlijk gericht omvangrijk van wat zo’n cyberstrategie zou kun- zijn zijn nen inhouden. Benodigde Laag Laag-middel Laag-middel Laag-middel Middel-hoog organisatie- Cyber wat? graad In de praktijk worden veel termen daders voor kwaadaardig gedrag in cyber Voorbeelden Defacing van Kinderporno, Phishing, Sabotage Spionage, space door elkaar gebruikt en met websites, stalking, Denial of vitale sabotage wisselende definities: cyber warfare, beledigende piraterij, Service, digi- voorzieningen vitale voorzie- cyberterrorisme, cyber defence, cyber tweets of racisme tale inbraak, ningen, crime, hacktivisme etc. Achter deze comments industriële censuur via spionage DoS. termen gaan verschillende verschijn- selen schuil, die met elkaar gemeen Primaire Providers, Politie, OM Politie, OM, NCTb, AIVD, Defensie actoren webmasters eigen MIVD, eigen hebben dat ze internet en andere digi- bestrijding bescherming bescherming tale wegen gebruiken om eigen (poli- tieke) belangen te dienen en die van anderen te schaden. Doelwit, actor, motief, organisatiegraad en potentiële schade verschillen echter aanzienlijk, wat cruciaal is voor de wijze van bestrijding en wie daarvoor de eerst aangewezen verantwoordelijke is. Cyber defence, gericht op fysieke en omvangrijke financiële schade beschou- wen we als de zwaarste in het digitale geweldsspectrum. Bij dergelijke cyber 3 Kamerstuk 2009-2010, 26643, nr. 149, Tweede Kamer. 16
  • 19. the way we see it attacks gaat het om (militaire) spio- stelde president Obama ook een Cyber 2. Oprichting van het Cooperative nage, zoeken naar zwakke plekken, Security Chief aan, met als opdracht Cyber Defence (CCD) Centre of vingeroefeningen voor echte aanval- het formuleren en (doen) uitvoeren Excellence (CoE), gevestigd in len, kleinschalige schermutselingen van een integrale (civiele) cyberstrate- Tallinn, Estland. Dit Centre of in cyberspace of de ondersteuning gie voor de Verenigde Staten. De diver- Excellence heeft als doel de vorming van daadwerkelijke fysieke conflicten. se recente berichten over de aanval op van doctrine en strategie te bevorde- Google en gecompromitteerde USB- ren ten aanzien van cyber defence. Internationaal brengen naties sticks voor Britse diplomaten laten Nederland is hiervan vooralsnog hun digitale defensie op orde zien dat ook China zijn cyberoperaties geen actief sponsorland. Sinds eind jaren negentig zijn militaire serieus neemt en daadwerkelijk inzet. 3. Versneld versterken van de beveili- grootmachten als de Verenigde Staten Niet alleen naties, ook georganiseerde ging van de eigen netwerken. begonnen met het beschrijven van het groepen gebruiken het digitale wapen fundament van cyber defence. De Ver- voor psychologische of fysieke oorlogs- Zowel operationeel als intellectueel enigde Staten publiceerden in 1998 voering. Het digitale wapen is name- neemt de NAVO dus de handschoen hun Joint Publication 3-13 over Infor- lijk erg aantrekkelijk. Het is goedkoop, van het digitale slagveld op. mation Operations. Deze doctrine zet snel, anoniem en het gebruik kent cyber defence in een breder perspectief lage risico’s voor de dader. De schade Nederland moet een achterstand van niet-fysieke oorlogsvoering. Dat- is echter groot en precies toe te bren- inhalen zelfde deden Qiao Liang en Wang gen. Soms acteren dergelijke groepen Vanuit de Nationale Veiligheids- Xiangsui, beiden kolonels in het in het verlengde van een landsbelang, strategie zijn belangrijke publieke en Chinese leger, in hun strategie ‘Unre- soms ook uit eigen ideologische moti- publiek-private initiatieven tot stand stricted Warfare’.4 Hierin beschrijven vatie, aanzien bij de eigen groep of gebracht ter bescherming van de vitale zij hoe een land als China een techno- financieel gewin. infrastructuur van Nederland. Denkt logisch superieur land als de Verenig- u aan GOVCERT6 en het publiek-pri- de Staten met een combinatie van mid- De NAVO heeft na de digitale aanval vate Nationale Infrastructuur Cyber delen kan verslaan. Opvallend aan dit op Estland het onderwerp cyber Crime (NICC).7 De Algemene document is dat geen enkel domein defence drie concrete initiatieven Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (economisch, crimineel, informatie, genomen: (AIVD) en de Militaire Inlichtingen- en psychologisch en dergelijke) als strijd- 1. Op operationeel niveau de vorming Veiligheidsdienst (MIVD) waarschuwen toneel wordt uitgesloten. van een nieuwe Cyber Defence ons verder voor digitale spionage.8 Deze en andere landen - bijvoorbeeld Management Authority (CMDA, Het ministerie van Defensie zit ook Duitsland en Groot-Brittannië - ont- Brussel), om operationele cyber niet stil, neemt deel aan GOVCERT wikkelen nu hun integrale cyberveilig- defence-activiteiten van alle lidstaten en heeft DEFCERT (Defensiebreed heidsstrategieën en operationele vaar- te bundelen. De CMDA zal naar ver- Computer Emergency Response Team) digheden voor cyber defence. Het wachting uitgroeien tot een warroom opgericht. DEFCERT richt zich op ad- Pentagon installeerde in 2009 als voor- voor de cyber defence van de viesverstrekking over beveiliging van lopig hoogtepunt een volwaardig NAVO, waarbij de daadwerkelijke Defensie IT-systemen en neemt maat- Cyber Command (USCYBERCOM), te tactische respons op aanvallen regelen bij incidenten. Ook wordt er leiden door een viersterrengeneraal of wordt uitgevoerd door lidstaten (in een hoogwaardig Intrusion Detection een viceadmiraal.5 In hetzelfde jaar een coalition of the willing). System ontwikkeld. 4 http://www.c4i.org/unrestricted.pdf. Zie ook: http://defensetech.org/2009/03/03/confronting-unrestricted-warfare/ 5 http://online.wsj.com/public/resources/documents/OSD05914.pdf. 6 GOVCERT.NL is het Computer Emergency Response Team van de Nederlandse overheid. GOVCERT verricht activiteiten op het gebied van preventie, signalering, kennisdeling, monitoring en begeleiding bij incidenten. Veel overheden zijn deelnemer van GOVCERT. Zie verder www.govcert.nl. 7 Het doel van het programma NICC is één publiekprivate, geïntegreerde aanpak van veilig digitaal werken, ofwel één sluitende Nationale Infrastructuur ter bestrijding van Cybercrime. Zie 7www.samentegencybercrime.nl. 8 https://www.aivd.nl/@125345/drie-publicaties#616871. Ter land, ter zee, in de lucht en op het web 17
  • 20. De volgende stap voor Defensie is Wat zou een militaire cyberstrategie moeten bevatten? ons inziens de aandacht te versterken voor cyberactiviteiten die ook externe effecten hebben, zowel defensief als n De nationale doelstelling ten aanzien van het gebruik en veiligheid van cyberspace. offensief. Aanval is soms immers de De doelstelling zou in elk geval moeten onderstrepen dat de digitale infrastructuur een beste verdediging en zelf offensieve essentieel onderdeel is van de Nederlandse vitale infrastructuur. Nederland verklaart vaardigheden ontwikkelen stelt de zich bereid om die infrastructuur met defensieve en offensieve middelen te verdedigen krijgsmacht ook in staat om de ontwik- uit landsbelang. kelingen in de technieken voor cyber n De rol die Nederland voor zichzelf ziet in cyberconflicten en de wijze van optreden, attack beter te doorgronden voor een aansluitend op het geschetste ambitieniveau. Welk soort middelen zetten we in en betere verdediging van de nationale waar in het geweldsspectrum? Wat ons betreft beperken die middelen zich niet tot belangen van Nederland. Bijvoorbeeld het beschermende ‘harnas’, maar is het inclusief het ‘zwaard’ voor een proactieve door het uit kunnen schakelen van verdediging. n De wijze waarop onze militaire cybercapaciteiten zijn georganiseerd en hoe dit moet servers vanaf waar aanvallen zijn uit- worden gerealiseerd met mensen, middelen en financiën. geoefend op Nederlandse doelen. n De zienswijze op de nationale en internationale samenwerking, zowel publiek als We moeten echter beginnen bij het privaat: bijvoorbeeld NICC, NAVO’s CMDA voor de operatie en de CCD CoE voor fundament. Tót de meest recente strategie en juridica. Intensieve samenwerking en wederzijdse ondersteuning met de Defensie Verkenningen9 (uit 2010) andere ‘cyber warriors’ in het publiek-private speelveld zijn onmisbaar, al is het maar richtten strategische documenten als om kennisuitwisseling en het verkrijgen van een digitale ‘situational awareness’. de Defensie Doctrine zich louter op n De definiëring en uitwerking van het juridisch kader. Belangrijke vragen die hier het fysieke domein. Alleen met een spelen zijn bijvoorbeeld de afbakening van het digitale gebied waarop Nederland mag zeer ruime interpretatie waren de stra- opereren (stel dat programmatuur van een Nederlandse organisatie draait op een tegische overwegingen toe te passen server in India). Wanneer is een cyber attack een casus belli, zoals bedoeld op cyber defence. In de Verkenningen in artikel 5 van het NAVO-verdrag en artikel 51 van het VN Handvest? En hoe om- gaan met collateral damage (schade aan omliggende civiele infrastructuur bij een zijn ook de ruimte10 én cyberspace er digitale aanval)? Dit zijn onderwerpen die in een internationale context beantwoord als domein voor de krijgsmacht bijge- moeten worden, bijvoorbeeld met het CCD CoE van de NAVO. Uiteindelijk zijn deze komen. Een noodzakelijke opfrisser in antwoorden nodig voor de Rules of Engagement voor ‘onze jongens achter het het denken over moderne oorlogsvoe- beeldscherm’. ring en bescherming van de nationale n Normatief kader voor de robuustheid van de eigen informatievoorziening. Hier komen belangen. onderwerpen aan de orde als informatiebeveiliging, risicomanagement en gewenste Opvallend is dat in alle vier de beleids- mate van diversiteit van het IT-landschap (hoe diverser, des te meer kans op opties voor de toekomstige krijgsmacht overleven). cyber defence tot de prioriteiten be- n Een roadmap voor de implementatie en evaluatie van deze strategie. hoort. Ook in zogenaamde min-vari- anten, waarbij van een lager defensie- budget wordt uitgegaan, blijft cyber defence staan als intensivering. Defen- sie komt dus uit de startblokken en moet nu overgaan naar concrete uit- werking, te beginnen met een cyber- strategie. 9 Eindrapport Verkenningen. Houvast voor de krijgsmacht van de toekomst, ministerie van Defensie, maart 2010. 10 Zie ook de toekomstvisie van de Koninklijke Luchtmacht, ‘Het Commando Luchtstrijdkrachten in 2020-2030: moderne militaire slagkracht in de 3e dimensie’, september 2009. 18
  • 21. the way we see it Beginnen met een integrale Cyber defence is niet exclusief het nieuwe dynamiek en de complexiteit cyberstrategie domein van IT of IV. De doctrinaire toe aan de krijgsmacht en vraagt om De militaire cyberstrategie van Neder- aanpassing, de ontwikkeling en imple- nieuwe ideeën over deze wijze van land geeft aan wat Defensie moet doen mentatie van een cyber Concept of conflictvoering. om succesvol cyberaanvallen af te Operations en het ontwerpen en toe- weren en tegenstanders in cyberspace passen van processen, procedures, ‘Gezocht: Cyber warriors (m/v)’ te verslaan. De strategie moet aanslui- menskracht en technologie vormen de Door het multidisciplinaire karakter is ten bij de drie hoofdtaken van Defensie, opmaat voor Cyber Power. Deze be- het opstellen en operationaliseren van gericht op het hogere segment van het schouwen we als kerncompetentie, een cyberstrategie een complexe aan- (digitale) geweldspectrum. op gelijke voet met Air, Land en Sea gelegenheid. Onder andere politieke, De taak van Defensie inzake cyber Power. Cyber Power kent een werke- juridische, militaire, psychologische defence zou net als de ‘fysieke’ taak- lijk ‘joint’ en ‘combined’ karakter. en last but not least technologische stelling drieledig moeten zijn: Er zullen nieuwe (militaire en politie- factoren spelen een rol. Technologie 1. Het beveiligen en beschermen van ke) strategieën en tactieken nodig zijn. is voor de meeste politieke en mili- het nationaal relevante deel van cy- In hoeverre zijn concepten als ‘deter- taire leiders echter geen gemeengoed. berspace door continue surveillance rence’ en ‘flexible response’12 toepas- Dit is waarschijnlijk de belangrijkste en de inzet van cybermiddelen, een baar? Komen we in een nieuwe wapen- reden dat cyber defence tot dusverre taak analoog aan de luchtverdedi- wedloop terecht, waarbij sprake kan beperkt van de grond is gekomen. gingstaak van de Luchtmacht.11 zijn van een MAD 2.0?13 Maar ook Het vergt ook schuiven met toch al 2. Het militair optreden in cyberspace praktische vragen zullen moeten wor- schaarse middelen vanuit een duide- ter verdediging/bescherming van den ingevuld, bijvoorbeeld: hoe train lijke visie. nationale en internationale belangen je voor cyber defence? Bestaat er zoiets Niet militair deelnemen aan cyber- onder de vlag van NAVO, EU en/of als een digitaal oefenterrein met space is in deze tijd echter geen optie VN. Het optreden als ‘cyber peace- dezelfde uitgestrektheid en complexi- meer, de recente Defensie Verkennin- keeper’ zou dus (in elk geval theore- teit als het World Wide Web? Het gen leggen hiervoor de basis. Wie tisch) tot de mogelijkheden kunnen adagium ‘Train As You Fight, Fight As pakt de muis verder op? behoren. You Train’ kan dus nog een uitdaging 3. Het ondersteunen en bijstaan van worden. Zijn de lessen en voorbeelden civiele instanties bij cyberaanvallen uit het verleden als Von Clausewitz, en -verdediging, onder andere met Billy Mitchell en de Koude Oorlog kennisdeling en bijdragen in men- toepasbaar? Mike Tettero en mr. Patrick de Graaf sen en middelen. Voor de operaties van de krijgsmacht zijn managementconsultants bij in cyberspace is meer dan elders ten- Capgemini. Cyber Power is corebusiness slotte realtime inzicht nodig, oftewel: Mike Tettero is gespecialiseerd in defen- Cyber defence moet gezien de eerder cyberspace en de activiteiten die daar sievraagstukken als NEC, commandovoe- geschetste ontwikkelingen in cyber- plaatsvinden zullen onderdeel moeten ring, cyber warfare en Information space en de bedreigingen die daaruit uitmaken van het Common Opera- Operations. voortvloeien voor de Nederlandse tional Picture en de Situational Aware- Patrick de Graaf richt zich op strategie samenleving tot de kerncompetenties ness van de krijgsmacht.14 en innovatie van IT-organisaties in en van onze krijgsmacht gaan behoren. Cyberspace voegt al met al een geheel voor de publieke sector. 11 De Luchtmacht observeert in NAVO-verband 24 uur per dag, 7 dagen per week, het Nederlandse luchtruim met radars. Op deze wijze komt een zogenaamd ‘Recognized Air Picture’ tot stand, een herkend luchtbeeld dat als basis dient voor verdere tactische beslissingen zoals bijvoorbeeld de inzet van F-16’s voor de onderschepping van een verdacht vliegtuig. 12 Flexible Response is een concept binnen de NAVO, waarbij op proportionele wijze op een aanval wordt gereageerd, gebruikmakend van alle middelen in het geweldspectrum. De tegenhanger hiervan was jarenlang de doctrine van ‘Massive Retaliation’. 13 Mutually Assured Destruction (MAD), een doctrine gebaseerd op het principe van afschrikking (deterrence), waarbij een aanval op de tegenstander resulteert in zelfvernietiging. 14 Hier ligt een geweldige technologische en cognitieve uitdaging. Hoe verkrijg je actueel inzicht in eventuele bedreigingen met vele miljoenen computersystemen en netwerken en potentieel miljarden gebruikers? Dreigingsanalyses en ‘intelligence’ zijn essentieel. Ter land, ter zee, in de lucht en op het web 19
  • 23. the way we see it 3 Vitale infrastructuren op weg naar volwassenheid Invulling veiligheid bij Vitale sectoren, zoals de energie- en De vitale sectoren drinkwatersector hebben een verant- vitale sectoren meer woordelijkheid in het waarborgen van op basis van zelforga- continuïteit van essentiële levensbe- hoeften en maatschappelijke proces- n Energie niserend vermogen. sen. Sinds 9/11 hebben deze sectoren, n Telecommunicatie/ICT mede door nieuwe initiatieven van de n Drinkwater overheid op het gebied van veiligheid, n Voedsel Drs. Joep Cremers Gezondheid invulling gegeven aan deze verant- n Drs. Melle van den Berg n Financieel woordelijkheid. Deze overheidsinitia- tieven lijken echter ook de eigen invul- n Keren en beheren oppervlaktewater n Openbare orde en veiligheid ling van verantwoordelijkheden vanuit n Rechtsorde de vitale sectoren te belemmeren. Zo n Openbaar bestuur lijken de vitale sectoren te verdwalen n Transport in het totaal aan nieuwe overlegstruc- n Chemische en nucleaire industrie turen die in het leven zijn en worden Bron: Rapport bescherming vitale infrastructuur, geroepen. In dit hoofdstuk betogen ministerie van BZK, 1 september 2005 wij dat deze ontwikkeling op den duur niet effectief is. Vitale sectoren zouden op basis van zelforganiserend Mede door de terroristische aanslagen vermogen invulling moeten geven aan in onder andere Madrid en Londen deze verantwoordelijkheid. De rol van kwam veiligheid nog hoger op de poli- de overheid richt zich daarbij op een tieke agenda te staan. Met die aandacht van regisseur en systeemverantwoor- voor veiligheid werden er ook andere delijke. initiatieven gestart om de samenleving weerbaarder te maken en de respons Security en veiligheid op de op een mogelijk terroristische aanslag kaart bij vitale sectoren effectief te laten zijn. Niet alleen van- In de afgelopen jaren heeft het securi- uit het oogpunt van continuïteit van tybeleid rondom de vitale infrastruc- essentiële levensbehoeften, maar ook tuur in Nederland vorm gekregen. Na- vanuit invalshoeken als terroristische dat in 2002 voor het eerst een over- dreigingen en het bezit van chemische, zicht werd gemaakt van alle sectoren biologische, radiologische of nucleaire die vanuit economisch perspectief stoffen werden organisaties in de vita- vitaal zijn, is in 2005 een eerste aanzet le sectoren benaderd. Kortom, een gemaakt tot een actieprogramma voor groot deel van deze initiatieven raak- deze sectoren. Het ministerie van ten de vitale sectoren. De periode vanaf Binnenlandse Zaken en Koninkrijks- 2002 tot 2010 kan als de opstartfase relaties (BZK) had daarin een coördi- worden gezien, waarin veiligheid en nerende rol door het starten van het security nadrukkelijk bij een groot Programma Bescherming Vitale aantal vitale sectoren op de agenda is Infrastructuur. In Den Haag stond komen te staan. In deze periode zijn hiermee het garanderen van veiligheid sectoren aangesproken om zich te en continuïteit van vitale processen op organiseren en hebben de ingevoerde de politieke agenda. maatregelen in veel gevallen geleid tot Vitale infrastructuren op weg naar volwassenheid 21
  • 24. vruchtbare samenwerking en afstem- Een overzicht van initiatieven voor ming. Juist de benadering van het vitale sectoren thema veiligheid vanuit veel invals- hoeken heeft ertoe geleid dat de n Programma Vitaal Nederlandse overheid actief werk n Grieppandemie maakt van veiligheid en de veiligheid n Chemische, radiologische, van de vitale infrastructuren in het biologische en nucleaire bijzonder. weerstandsverhoging n Alerteringssysteem Terrorisme- Deze aanpak kent ook nadelen. Zowel bestrijding voor de overheid als voor de betrok- n Grootschalige oefeningen zoals ken sectoren is het een intensieve en Voyager en Waterproef tijdrovende exercitie om weerbaar en n Convenanten en afstemming met veiligheidsregio’s en gemeentes paraat te zijn. De veelvoud aan gremia n Information Sharing and Analysis en initiatieven leidt tot veel overleg. In Centers (ISACs) via het NICC dat web van overlegstructuren is de (Nationale Infrastructuur voor de samenhang niet altijd duidelijk, het- Bestrijding van Cybercrime) geen ten koste gaat van duidelijkheid, n Brancheoverleggen, zoals het helderheid en een integrale aanpak. Nationaal Continuïteitsoverleg Telecom (NCO-T) en Business Een veelvoud aan initiatieven Continuity Vitale Infrastructuur Veiligheid wordt serieus genomen en Financiën (BC-VIF) er is ook veel gedaan om veiligheid bij n European Programme for Critical vitale sectoren te verhogen. Een veel- Infrastucture Protection (EPCIP) en Critical Information voud aan initiatieven is opgestart om n Infrastructure program (CIIP) het weerstandsvermogen te verhogen n Strategisch overleg vitale en een effectieve respons in geval van infrastructuren (SOVI) incidenten te verbeteren. Een greep n Nationaal Adviescentrum Vitale uit deze initiatieven staat in het kader Infrastructuur (NAVI) hiernaast. n Securitymanagementsystemen n C2000-beveiligingsplannen Hoewel niet elk van deze initiatieven n Eenheid planning en advies van toepassing is op ieder vitaal be- n ICT Response Board drijf, zijn er organisaties te noemen die op enige manier bij driekwart van deze initiatieven betrokken zijn. Daar- bij moet worden gezegd dat een deel van de initiatieven uit eenzelfde koker komt en daarmee ook is afgestemd. Maar er zijn ook trajecten die meer als een losstaand initiatief worden uitge- voerd. De timing van deze verschillen- de trajecten is echter niet op elkaar afgestemd, afstemming tussen de orga- niserende partijen ontbreekt. Dit heeft tot gevolg dat een vitaal bedrijf met verschillende partijen spreekt over het 22
  • 25. the way we see it thema veiligheid en dat discussies niet nog geen securitymanager of een ver- altijd op elkaar aansluiten. Elk van gelijkbare functie benoemd. En ook deze initiatieven levert op zichzelf een waar deze bedrijfsfunctie inmiddels waardevolle bijdrage aan een veilige wel is ingericht, is dat nog geen garan- maatschappij. tie dat de medewerkers die actief zijn op het vlak van veiligheid elkaar Wanneer deze initiatieven echter uit- weten te vinden en acties afstemmen. eindelijk door eenzelfde vitaal bedrijf Zo kan de verantwoordelijkheid bin- worden opgepakt, is er een gevaar dat nen de organisatie versnipperd zijn, het overzicht ontbreekt. Een vitaal zoals wanneer één groep medewerkers bedrijf vraagt zich af hoe deze initia- verantwoordelijk is voor het oefenen tieven samenhangen en of ze niet met van de crisisorganisatie, een andere minder gremia af zouden kunnen. afdeling zich bezighoudt met ICT- Samengevat: er wordt een programma security en weer een andere groep beveiliging vitale infrastructuur in het toegangsbeleid en bouwtechnische leven geroepen. De sectoren definië- maatregelen doorvoert. De kunst is ren maatregelen en gaan serieus aan om al die maatregelen als onderdeel de slag om die maatregelen te imple- van een integrale aanpak op veiligheid menteren. Wanneer dat is gedaan, vorm te geven. Dat geldt dus zowel denkt de organisatie daarmee te vol- binnen het vitale bedrijf als bij de over- doen aan landelijke normen en het heid die iets van dat vitale bedrijf wil. daarmee in zekere zin goed geregeld te hebben. Maar nieuwe initiatieven Veel actie, weinig samenhang brengen met zich mee dat net ontwik- Als resultante van al deze initiatieven kelde procedures niet meer aanslui- zijn de vitale organisaties veel tijd ten. Dit kan op den duur tot frustratie kwijt met afstemming, het opstellen leiden en ten koste gaan van een wel- van convenanten, elkaar leren kennen, willende houding. afhankelijkheden onderzoeken en samenwerking oefenen. Wat in toene- De overheid zou zich om de vitale mende mate belangrijk wordt, is de sector heen moeten organiseren. Deels vraag hoe daar het meest handig is dat wellicht een utopie, omdat er invulling aan te geven. Voor een deel afstemming op lokaal, regionaal, zijn deze taken een permanent onder- nationaal en EU-niveau plaats dient deel van hun pakket. De praktijk te vinden. Maar het duidelijker met leert dat wanneer een onderwerp geen één stem spreken vanuit ‘Den Haag’ topprioriteit meer heeft, er minder is daarin wel een belangrijke stap. middelen en tijd beschikbaar zijn. Zo is in diverse vitale sectoren de bele- Het zou echter te gemakkelijk zijn ving dat de projectfase ‘vitaal’ voorbij om slechts kritische geluiden te laten is, waardoor er geen middelen en tijd horen over de vele overheidsinitiatie- meer beschikbaar zijn. ven op het gebied van veiligheid. Deze versnipperde impulsen zijn nodig ge- Zowel de vitale sectoren als beleidsdi- weest en hebben binnen de organisa- recties staan voor de uitdaging om de ties in de vitale sectoren daadwerke- slag te maken van het opstarten van lijk een proces in beweging gezet. Vaak initiatieven naar het duurzaam, effec- was bij aanvang van al deze initiatieven tief en integraal borgen van veiligheid Vitale infrastructuren op weg naar volwassenheid 23