การออกแบบสถานการณ์ปัญหา

1. การออกแบบสถานการณปญหา
รศ.ดร. สุมาลี ชัยเจริญ และ ดร.อิศรา กานจักร
สาขาวิชาเทคโนโลยีทางการศึกษา
คณะศึกษาศาสตร มหาวิทยาลัยขอนแกน
การออกแบบสถานการณปญ หาเปนหลัก (Problem Base) มีพื้นฐานมาจากทฤษฎี Cognitive
Constructivism ที่มาจากแนวคิดของ Piaget แนวคิดของทฤษฎีนี้เนนผูเรียนเปนผูสรางความรู โดยการลงมือ
กระทํา Piaget เชื่อวาถาผูเรียนถูกกระตุนดวยปญ หา (Problem) ที่กอใหเ กิดความขัดแยง ทางปญ ญา
(Cognitive Conflict) หรือเรียกวาเกิดการเสียสมดุลยทางปญญา(Disequilibrium) ผูเรียนตองพยายามปรับ
โครงสรางทางปญ ญา(Cognitive Structuring) ใหเ ขาสู ภาวะสมดุล ย (Equilibrium) โดยวิธีการดูดซึม
(Assimilation) ไดแกการรับขอมูลใหมจากสิ่งแวดลอมเขาไปไวในโครงสรางทางปญญาและการปรับเปลี่ยน
โครงสรางทางปญญา(Accommodation) คือการเชื่อมโยงโครงสรางทางปญญาเดิม หรือความรูเดิมที่มีมา
กอนกับขอมูลขาวสารใหม จนกระทั่งผูเรียนสามารถปรับโครงสรางทางปญญาเขาสูสภาพสมดุลย หรือสามารถ
ที่จะสรางความรูใหมขึ้นมาได หรือเกิดการเรียนรูนั่นเอง
สถานการณปญหา
ขอมูลใหม ความขัดแยงทางปญญา
- ขอเท็จจริง (Cognitive conflict)
- ประสบการณ
- ความรูสึก
Accommodation
กระบวนการทางสติปญญา
(Cognitive Process)
Assimilation
โครงสร้ างทางป ั ญญาเข้ าสภาวะสมดุล
สู่
สรางความรูใหม/เกิดการเรียนรู

2. การเรียนรูจากปญหาเปนหลัก ซึ่งเปนรูปแบบของการสอนที่มีการเสนอปญหาใหแก ผูเรียนในการ
เรียนและการทํากิจกรรม ซึ่งเปนวิธีการที่ผูเรียนใหความสนใจ ใสใจเพื่อฝกใหไดคิด ไตรตรอง วิเคราะหถึง
ปญหาเพื่อนําไปสูการแกปญหาไดอยางมีประสิทธิภาพ รวมถึงมีทักษะกระบวนการคิดอยางเปนกระบวนการ
เปนขั้นเปนตอนและนําไปใชไดกับสถานการณการแกปญหาจริงที่เกิดขึ้นในชีวิตประจําวัน ผูเรียนจะเรียนรูวา
จะใชกระบวนการปฏิสัมพันธอยางไร เกี่ยวกับอะไรที่ผูเรียนตองการจะรูหรือเปนความทาทายสําหรับ ผูเรียน
เพื่อที่ผูเรียนจะไดไตถาม คนหา ตั้งสมมติฐาน และสรุปแนวความคิดใหมีความสัมพันธกับปญหาที่เกิดขึ้นใน
ชีวิตจริง และแวดลอมไปดวยผูเรียนคนอื่น
การเรียนรูจากปญหาเปนหลัก ผูเรียนจะพบกับโครงสรางของปญหาที่ไมสมบูรณกอนที่ผูเรียนจะไดรับ
การสอน ในการคนหาคําตอบของปญหาไดนั้นผูเรียนจะตองไตถาม คนหาความรูเพื่อเชื่อมตอกับคําตอบ ตอสู
กับอุปสรรคที่ซับซอนและใชความรูนั้นแกปญหาเหมือนกับการไดแกปญหาในชีวิตจริงซึ่งผูเรียนไมเคยรูมากอน
วาอะไรคือสิ่งที่ผูเรียนตองปฏิบัติ แตหลังจากการขบคิดปญหา และหลังจากเสนอทางออกในการแกปญหา
ผูเรียนก็จะไดรับประสบการณในการตัดสินใจที่เปนไปไดบนพื้นฐานความรูที่ผูเรียนมีอยู การเรียนรูจากปญหา
เปนหลัก เปนวิธีการนําเสนอสถานการณ เพื่อจะนําไปสูประเด็นปญหาที่นักเรียนตองหาทางแก แตมิใชมุง จะ
ใหผูเรียนแสวงหาคําตอบที่ถูกตองเพียงทางเดียว เพราะในความเปนจริงนั้นปญหาหลาย ๆ อยางมิไดมีคําตอบ
ที่ถูกตองเพียง คําตอบเดียว แตการที่ผูเรียนไดมีโอกาสแกปญหาโดยตรงจะทําใหตัวผูเรียนเกิดการเรียนรูจาก
กระบวนการแกปญหานั้นเองซึ่งกระบวนการนี้คือการเริ่มตั้งแตขบคิดถึงปญหาที่เผชิญอยูใหกระจาง การเก็บ
รวบรวมขอมูลขาวสารสารสนเทศเพิ่มเติม การแสวงหาทางแกปญหาหลายๆ ทาง การประเมินทางแกไขปญหา
เหลานั้นวา แนวทางใดที่จะดีหรือเหมาะสมที่สุด และนําเสนอขอสรุปที่ไดจากกระบวนการแกปญหานั้นๆ
ในการจัดสิ่งแวดลอมจากการเรียนรูจากปญหาเปนหลัก จึงเริ่มตนการสอนดวยการกลาวถึงปญหาใน
ชีวิตจริงตอนักเรียน หรือจัดเตรียมสถานการณจําลอง เตรียมคําแนะนําของผูสอน และทรัพยากรการเรียนการ
สอนเพื่อกระตุนใหนักเรียนเขาถึงปญหา สรางความเขาใจของแตละบุคคล และคนหาคําตอบของปญหานั้น
ยุทธศาสตรที่สนับสนุนการใชปญหา
5 ยุทธศาสตรที่สนับสนุนการใชปญหาเปนสิ่งสะทอนใหเห็นสมมติฐานที่แตกตางกันเกี่ยวกับทั้งสิ่งที่
เรียนรูหรือการเรียนรูเกิดขึ้นไดอยางไร (สุมาลี ชัยเจริญ, 2545)
1) ปญหาเปนเหมือนสิ่งนําทาง (The Problem as a Guide) ในที่นี้ใชปญหาสําหรับการอางอิงจาก
รูปธรรมเพื่อมุงเปาหมายไปที่ความใสใจของผูเรียน การกําหนดใหอานงานที่ไดรับมอบหมายเกี่ยวกับปญหานั้น
ๆ และใหผูอานซึ่งก็คือนักเรียนบอกสิ่งที่ไตรตรองและคิดไดจากการอานในกรณีปญหานั้น ๆ การใชปญหาใน
กรณีนี้เปนการใชปญหาเปนตัวกําหนดการอานอยางมี ความหมาย กรณีนี้คลายกับยุทธศาสตรการเรียนที่ใช
คําถามเปนตัวเริ่มตนบทเรียนเพื่อนําไปสูการอาน
2) ปญหาเปนเครื่องมือเก็บคะแนนหรือแบบทดสอบ (The Problem as an Integrator or Test)ใน
ที่นี่ปญหาจะเกิดขึ้นหลัง จากที่นักเรียนไดอานงานที่ไดรับมอบหมายเรียบรอยแลวหรือหลังจากที่พวกเขา
อภิปรายกันเสร็จสิ้นแลว เปาหมายคือเพื่อประยุกตความรูจากการอานไปสูก รณีที่วาการอานนั้นเกิดความ

3. เขาใจมากนอยอยางไรและเพื่อเปนตัวแทนกระบวนการถายโยงการเรียนรูไปสูการนําไปใชประโยชน กรณีนี้
คลายกับการนําเสนอสิ่งที่ไดเรียนรูและตอบคําถามเมื่อเรียนจบในแตละเรื่อง
3) การใชปญหาเปนตัวอยาง (The Problem as an Example) การใชปญหาเปนตัวอยาง ในที่นี้
ปญหาเปนวัตถุดิบของการสอนเทานั้นเอง และจะรวมเขากับการอาน ในที่นี้ใชปญหาเพื่อยกตัวอยางประกอบ
อยางเฉพาะเจาะจงซึ่งวิธีการนี้เหมือนการกระทําผานการบรรยายหรือการสอน เปนการใหนักเรียนไดอภิปราย
รวมกัน จุดมุงหมายของวิธีนี้อยูบนหลักการ ความคิด หรือการมีตัวอยางในปญหานั้น ๆ
4) การใชปญหาเปรียบเสมือนเครื่องนําไปสูกระบวนการ (The Problem as a vehicle for

Process) ในที่นี้ปญหาจะมุงไปยังการคิดอยางมีวิจารณญาณ (Critical Thinking) ซึ่งมีความสัมพันธกับปญหา
หรือใชปญหาเปนศูนยกลาง ปญหาเปนสิ่งเริ่มตนสําหรับการฝกฝน ความคิด ความชํานาญ ดังนั้นแนวทางการ
แกปญหาคราว ๆ ที่มีเหตุผลอธิบายไดสําหรับการวิเคราะหปญหา คือ การสอนที่มีความสัมพันธกับปญหา
จุดมุงหมายเพื่อพัฒนาความคิด ความชํานาญ ไมใชเพียงแตเพื่อแกปญหา เทานั้น
5) การใชปญหาเปนตัวกระตุนสําหรับกิจกรรมตามสภาพจริง (The Problem as a Stimulus for
Authentic Activity)ในที่นี้มีจุดมุงหมายเพื่อการพัฒนาทักษะการ แกปญหาเพื่อใหนําไปใชแก ปญหาอื่นที่
คลายกันได ซึ่งเปนสิ่งที่ดีกวาการสอนเพื่อใหเกิดทักษะความชํานาญเพียงอยางเดียว ทักษะจะถูกพัฒนาผาน
การทํางานผานปญหา ผานกิจกรรมตามสภาพจริง ทักษะในที่นี้รวมถึงทักษะทางกายภาพ การเพิ่มพูนความรู
และนําไปสูความรูหลักในการแกปญหาอื่น และสัมพันธกับทักษะทางปญญาทั้งหมดในกระบวนการแกปญหา
ตัวอยางเนื้อหา
อาหารหลัก 5 หมู
อาหาร คือสิ่งที่เรารับประทานเขาไปแลวเปนประโยชนตอ รางกาย ชวยทําใหรางกายเจริญเติบโต
สรางพลังงานและความ ตานทานโรค และชวยซอมแซมสวนที่สึกหรอของรางกาย ใหอยูในสภาพปกติ อาหาร
มีอยูดวยกันมากมายหลายชนิด แตละชนิดใหคุณประโยชนแกรางกายแตกตางกันไป ดังนั้น การกินอาหารจึง
ควรเลือกกิน
อาหารชนิดตางๆใหครบทั้งคุณคา และปริมาณ เพื่อใหเกิดประโยชนตอรางกายมากที่สุด กระทรวง
สาธารณสุขไดตระหนักถึงความสําคัญในเรื่องนี้ จึงไดจัดแบงอาหารออกเปนหมู เรียกวา อาหารหลัก 5 หมู
โดยพิจารณาถึงคุณคาและปริมาณของสารอาหารที่มอยูในอาหาร ตางๆ ดังนี้
ี
หมูที่ ๑ โปรตีน เปนสารอาหารที่มากในเนื้อสัตวตาง ๆ ไดแก เนื้อวัว เนื้อหมู ไก เปด ปลา กุง และ
นม ไข และถั่วตางๆ เปนตน

4. ประโยชน ชวยในการเสริมสรางและซอมแซมสวนที่สึกหรอ ของ
รางกายเด็กในวัยเจริญเติบโตตองการสารอาหาร ประเภทนี้มาก ถา
ผูใหญขาดสารอาหารประเภทนี้จะทํา ใหเหนื่อยงาย ไมแข็งแรง
หมูที่ ๒ คารโ บไฮเดรต เปนสารอาหารที่มีม ากใน ขาวทุก
ชนิด ขาวโพด เผือก มัน มันเทศ มันสําปะหลัง แปง และยังมีน้ําตาลตางๆ เชน น้ําตาลทราย น้ําออย และ
น้ําตาลมะพราว ฯลฯ
ประโยชน ใหพลั ง งานและความอบอุนแกรางกาย ทําใหเ ราสามารถ
เคลื่อนไหวทํางานไดอยางปกติ ความตองการของรางกายในอาหารประเภท
นี้ขึ้นอยูกับ กิจกรรมของแตละบุคคล เชน ถาทํางานมาก รางกายก็ตองการ
อาหารประเภทนี้มาก
หมูที่ ๓ ไขมัน เปนสารอาหารที่มีมากใน ไขมันจากสัตว เชน น้ํามันหมู น้ํามันวัว น้ํามันปลาปลา
น้ํามันหอย เปนตน และไขมันพืช เชน น้ํามันงา น้ํามันถั่ว น้ํามันมะพราว น้ํามันรํา เปนตน
ประโยชน อาหารประเภทไขมันใหพลังงานและความอบอุน แกรางกาย ชวย
ใหเราเคลื่อนไหวและมีกําลังทํางาน แตถาบริโภคไขมันมากเกินไปจะทําให
เปนโรคอวน
หมูที่ ๔ เกลือแร เปนสารอาหารที่มีมากในผักใบสีเขียว เชน ผักบุง
ตําลึง ผักกระถิน ผักคะนา ผักกาด เปนตน ผักอื่นๆ เชน แตงกวา บวบ มะเขือเทศ
กะหล่ําปลี ฟกทอง เปนตน
ประโยชน อาหารในหมูนี้ชวยบํารุงสุขภาพทั่วไปให แข็งแรง บํารุง
สุขภาพของผิวหนัง นัยนตา เหงือก และฟน สรางและบํารุงเลือด ชวยให
รางกายใชประโยชนจาก อาหารอื่นไดอยางเต็มที่ และยังชวยทําใหขับถาย
ทํางานไดดีอีกดวย
หมูที่ ๕ วิตามิน เปนสารอาหารที่มีมากในผลไมตางๆ เชน สม กลวย มะละกอ มะมวง ฝรั่ง
มะขามปอม เปนตน

5. ประโยชน อาหารหมูนี้จะชวยบํารุง สุขภาพชวยใหรางกายสดชื่น
บํารุงสภาพของผิวหนังนัยนตา เหงือ กและฟน แรธาตุและ
วิตามินชวยบํารุงเลือด และปองกันโรคเลือดออกตามไรฟน
อาหารแตละหมู มีความสําคัญตอรางกายเรา ทุกคนตอง
รับประทานอาหารอยางนอยวันละ 3 มื้อ ไดแก มื้อ เชา มื้อกลางวัน และมื้อเย็น อยางไรก็ตามรางกาย
ตองการอาหารหลายประเภท และตองการในปริมาณที่พอดี ดังนั้นเราควรจะรับประทานอาหารไมมากและ
นอยเกินไป และที่สําคัญตองรับประทานอาหารใหครบทั้ง 5 หมูดวย
หลักการสําคัญในการออกแบบสถานการณปญหา
ในการออกแบบสถานการณที่เปนปญหาผูเขียนไดวิเคราะหจากหลักการตามแนวทฤษฎีคอนสตรัคติ
วิสต มาเปนหลักการสําคัญที่ใชในการสรางสถานการณปญหาไดดังนี้
1. วิเคราะห Key Concept ของเนื้อหาที่จะเรียน
จากเนื้อขางตน Key Concept ของเนื้อหาก็คือสารอาหารทั้ง 5 ไดแก 1.โปรตีน 2.ไขมัน
3.คารโบไฮเดรต 4.เกลือแร 5.วิตามิน
2. นํา Key Concept ดังกลาวมาสรางเปนสถานการณที่เปนปญหา
ในที่นี้จะยกตัวอยางสารอาหารประเภทโปรตีน
Key Concept ในเนือหา เป็ นสารอาหารทีมากในเนื อสัตว์และถั วช่วย
(อาหารหมู่ที 1 โปรตีน) ในการเสริ มสร้างและซ่ อมแซมส่ วนทีสึ กหรอ
ของกล้ ามเนื อ
ดังตัวอยาง
• สมมติวาตอนนี้ทานเปนนักโภชนาการ ประจําศูนยสุขภาพซึ่งมีหนาที่ในการใหคําแนะนําเกี่ยวกับการ
ดูแลสุขอนามัยของประชาชน ในวันนี้มีผูปวยรายหนึ่ง ชื่อ นายสมชาย เปนคนที่มีกลามเนื้อไมแข็งแรง
ผอมแหง แรงนอย แคระแกรน เหนื่อยงาย เขาเปนคนที่ชอบกินผักและผลไม แตไมชอบกินเนื้อสัตว
ในฐานะที่ทานเปนนักโภชนาการจะมีวิธีการชวยเหลือนายสมชายอยางไร เพื่อใหกลับมามีสุขภาพที่
แข็งแรงและมีรูปรางที่สงางามสมชายเหมือนชื่อ

6. 3. ผูกปมปญหา ใหผูเรียนตองลงไปแกปญหา มุงเนนปญหาที่ตองกระตุนใหผูเรียนเกิดการคิดในระดับสูง
(Higher -order thinking)
การคิดในระดับสูง(Higher-order thinking)
ลักษณะที่สําคัญของการคิดระดับสูงจะรวมถึง นามธรรม (Abstract) ตรรกะ (Logical) การควบคุม
การเรียนรูดวยตนเอง (Self-regulated) การรูตัว (Conscious) สัญลักษณ (Symbolic) ทฤษฎีเหลานี้ได
เสนอแนะวาการคิ ดในระดับ สูง เปนเหตุก ารณ เ มื่อผูเ รีย นเขาสูก ระบวนการทางพุท ธิปญ ญา (Cognitive
process) เชน การจําแนก (Classification) การทดสอบสมมติฐาน (Hypothesis-testing) การวิเคราะห
(Analysis) การสังเคราะห (Synthesis) การประเมินผล (Evaluation) และสูงสุดคือการแกปญหา (Problem-
solving)
ภารกิจ
• ทําการวิเคราะหวานายสมชาย มีปญหาเรื่องสุขภาพเนื่องมาจากสาเหตุใดพรอมใหเหตุผล
• อธิบายแนวทางในการแกปญหาสุขภาพของนายสมชายพรอมใหเหตุผล
• บอกวิธีการปฏิบัติตนเพื่อปองกันการเกิดปญหาดังกลาว