1. SEJARAH
Congkak perkataan yang dipercayai berasal dari Melayu lama “congak”, yang
bermaksud “pengiraan mental” yang terutamanya diamalkan dalam permainan ini. Ia
dianggap bahawa pemain yang cekap yang mental mengira beberapa langkah terlebih
dahulu akan mempunyai kelebihan dalam mengumpul mata untuk memenangi
permainan. Congkak perkataan atau congklak juga bermakna cengkerang cowrie, yang
digunakan dalam permainan. Permainan papan tertua Mancala telah ditemui di kubu
musnah Roman Mesir dan tarikh kembali ke abad ke-4 Masihi. Permainan ini mungkin
diperkenalkan ke Asia Tenggara oleh peniaga India atau Arab dalam abad ke-15
Ia dipercayai telah merebak di seluruh dunia Melayu melalui pedagang melalui
Melaka, sebuah pos perdagangan yang penting pada masa itu. Pada hari-hari awal, ia
telah menganggap bahawa permainan ini adalah untuk penduduk raja dan keluarga dan
istana, namun kemudian ia merebak kepada penduduk umum kerajaan. Selain orang
Melayu, India Peranakan juga menikmati bermain Congkak.
Di Jawa, istilah “dakon batu” merujuk kepada batu yang sama pitmarked dari tempoh
gangsa besi umur Indonesia. Batu-batu ini mempunyai baris 4 atau 5 lubang berbentuk
cawan dan dua lubang pada setiap hujung, pembentukan yang mempunyai banyak
persamaan dengan permainan nama yang sama di Jawa. Ini batu dakon prasejarah
adalah tidak berkaitan dengan permainan dan mungkin digunakan dalam upacara untuk
mengambil hati nenek moyang. Batu seperti ini boleh ditemui di sekitar Jawa.
Malaysian Ringgit semasa 10 sen mempunyai papan Congkak di belakang
pengiktirafan sejarah yang panjang congkak di Malaysia.
Lembaga Congkak mempunyai empat belas lubang dalam dua set tujuh (ada
yang mempunyai sepuluh lubang dalam dua set lima, ada yang mempunyai lapan belas
lubang dalam dua set sembilan), ditambah dengan tambahan yang lebih besar kedai-
lubang untuk setiap pemain. Setiap pemain mengawal tujuh lubang pada sampingan
mereka lembaga, dan skor mereka adalah bilangan benih di kedai mereka kiri. Di
Indonesia, lubang dipanggil anak (“kanak-kanak”), manakala lubang kedai yang lebih
besar dipanggil indung (“ibu”).
2. Sejumlah sebanyak 98 keping digunakan dalam dua set tujuh lembaga versi. Di
Asia Tenggara, cowrie kulit dan biji asam jawa adalah yang paling biasa. Tujuh benih
diletakkan di dalam setiap lubang kecuali untuk kedai pemain. Objektif permainan
adalah untuk menangkap lebih banyak benih daripada lawan seseorang.
Kaedah utama permainan mempunyai peraturan seperti yang diterangkan di bawah.
Pemain mengambil giliran bergerak benih kecuali dalam langkah pertama yang
dilakukan secara serentak, bermula dengan lubang yang paling dekat ke kedai / sendiri.
Selepas gerakan ini serentak pertama, sekali benih terakhir jatuh ke dalam
lubang yang kosong, giliran pertama pemain adalah lebih dan lawan pemain yang
mencapai lubang kosong pertama bermula giliran / beliau selepas pemain lain telah
selesai pembukaan beliau bergerak terlalu . Pada giliran, pemain memilih salah satu
daripada tujuh lubang di bawah kawalan mereka. Pemain membuang semua benih dari
lubang ini, dan mengagihkan mereka dalam setiap lubang arah jam dari lubang ini,
dalam proses yang dipanggil menyemai. Menyemai melangkau kedai lawan, tetapi tidak
melangkau kedai sendiri pemain.
Jika pemain tidak dapat untuk mengisi lubang dengan tujuh biji bahawa lubang
dianggap sunog (“dibakar”); semua benih yang berlebihan kembali ke kedai. Pusingan
bermula dengan pemain dengan tiada lubang sunog mengambil menyemai / giliran
beliau pertama.
Jika benih terakhir jatuh ke dalam lubang yang diduduki, semua benih dikeluarkan dari
lubang itu, dan disemai bermula dari lubang itu. Proses ini berterusan sehingga benih
terakhir jatuh ke kedai, pemain atau lubang yang kosong.
Jika benih disemai lalu jatuh ke dalam kedai sendiri pemain, mereka segera mendapat
satu lagi pusingan, yang boleh bermula pada mana-mana tujuh lubang di bawah
kawalan mereka.
Permainan berakhir, apabila pemain tidak mempunyai benih dalam lubang beliau pada
permulaan giliran. Benih selebihnya diberikan kepada lawannya.
Objektif permainan adalah untuk menangkap lebih banyak benih daripada lawan
seseorang.
3. CARA UNTUK BERMAIN CONGKAK
Seperti yang dijanjikan setelah kita mengenali asal-usul permainan ini berasal dari
mana, tibalah masa untuk memberi tahu cara untuk bermain congkak. Sangat mudah.
Cara untuk bermain :
Permainan congkak hanya boleh dimainkan oleh dua orang pemain dalam satu
masa. Pemain akan duduk secara bertentangan dan „kampung‟ akan diisi dengan buah
congkak yang mempunyai bilangan buah yang sama. Jika dalam pertandingan,
pengadil akan dipanggil untuk mengadili pertandingan. Pemain akan memulakan
permainan dengan cara bermain serentak.
Pemain boleh mengambil buah dari mana-mana lubang dan akan
memasukkannya satu demi satu ke dalam „kampung‟ dan „rumah‟. Jika buah yang
terakhir dimasukkan ke dalam lubang yang berisi atau dimasukkan dalam „rumah‟,
pemain boleh meneruskan permainan untuk pusingan yang kedua tetapi jika
sebaliknya, pemain akan berhenti dan menunggu pihak lawan menghabiskan buahnya.
Tetapi dulu, ada juga boleh main 4 orang (suka-suka) kiranya satu line tuh doa
orang lah yang main, kiranya ada seorang menjadi mastermind untuk rancang strategi
ataupun bergilir-gilir.
4. Tidak perlu sebarang undian untuk mendapatkan hak memulakan permainan.
Permainan dijalankan serentak. Siapa lebih cekap, dia boleh bergerak mendahului
lawannya. Pemain boleh memulakan permainan dari mana-mana lubang yang dia suka.
Jika ada 1, 2, 3, 4, 5, 6 dan 7 lubang misalnya, maka ada tujuh buah dalam setiap
lubang.
Jadi, jumlah buah yang diperlukan adalah 7×7=49. Maka ambil semua buah
dalam lubang yang disukai dan lakukan pergerakkan ikut arah pusingan jam. Semasa
bergerak, mesti masukkan satu buah ke dalam setiap lubang yang dilalui dan “lubang
ibu” (lubang besar dihujung). Hanya satu lubang ibu sahaja bagi setiap pemain iaitu
lubang ibu dihujung, di sebelah kiri pemain sahaja.
STRATEGI BERMAIN
Permain congkak perlu berfikir, menyusun strategi dan membuat congakkan.
Siapa pandai math nie kira advantage lah. Ia memerlukan kecekapan. Biasanya orang
yang selalu main congkak akan lebih tahu taktik dan mahir. Jadinya, tidak hairanlah jika
ada yang sanggup menghabiskan berjam-jam untuk berlatih seorang diri (haha, akulah
tuh) untuk mengkaji pergerakan “buah” sehingga formula rahsia untuk menjadi juara
tersimpul dalam mindanya. Strategi ini bakal digunakan untuk mengalahkan lawan
dalam perlawanan yang seterusnya. Jika 1st games kalah.
Di akhir permainan hanya tinggal beberapa biji buah di dalam lubang masing-
masing. Pemain-pemain dikehendaki menjalankan buah itu mengikut susunan lubang
iaitu bermula dari lubang yang berisi buah yang di kanan sekali hingga di hujung dekat
lubang ibu secara serentak menuju ke lubang ibu masing-masing. Sesiapa yang habis
dahulu buah di dalam lubangnya, dia dikira kalah namun:
5. Terdapat dua kaedah untuk menentukan pemenang iaitu:
Pemain yang mempunyai jumlah buah congkak yang banyak.
„Menapak‟ iaitu Pemain yang paling lambat memasukkan buah congkak ke
dalam „rumah‟ dan biasanya, pemain yang lambat memasukkan buah,
mempunyai buah congkak yang banyak.
Dalam permainan ini, semua buah yang berada dalam lubang tersebut akan diambil
dan dimasukkan ke dalam „rumah‟ atau “kampung”
Pergerakkan permainan “mati” apabila buah yang digerakkannya habis dilubang
yang kosong. Maknanya buah di dalam lubang itu sudah dijalankan sebelumnya. Jika
lubang kosong, tempat pemain “mati” itu pada baris di hadapan si pemain, maka buah
dalam lubang yang bertentang dengan lubang kosong itu boleh dirampas oleh si
pemain dan dimasukkan ke dalam lubang ibu miliknya.
Ia dipanggil strategi tembak . Iaitu, pemain berjaya menembak jika buah congkak
yang terakhir, dimasukkan ke dalam lubang yang tidak berisi dan terdapat buah di
lubang bertentangan yang berada di barisan pihak lawan.
MASA
Permainan congkak dimainkan pada bila-bila masa sahaja. Tak macam main
bola sepak, ada masanya dalam 90 minit siap ada masa tambahan. Begitu juga
dengan jangka masa untuk menghabiskan permainan ini. Permainan akan tamat jika
buah congkak dalam lubang salah satu pihak telah habis tetapi jangka masa permainan
akan menjadi singkat sekiranya pemain tidak mempunyai kepakaran dan kemahiran
yang tinggi.
6. PERBEZAAN PERATURAN.
Walaupun permainan congkak kelihatan sama dengan permainan lain yang
berasaskan lubang dan buah seperti Manchala dan Sungka, terdapat beberapa
perbezaan dari segi peraturan. Perbezaan utama ialah semasa permulaan permainan
di mana permainan congkak bermula serentak antara kedua-dua pemain. Pengagihan
buah dalam permainan congkak juga bergerak mengikut arah jam berbanding dengan
permainan lain yang bergerak secara melawan arah jam.
Permainan congkak sebenarnya merupakan satu permainan yang menarik dan
menguji daya pemikiran seseorang khususnya dalam pengiraan. Permainan ini
seharusnya tidak boleh ditinggalkan dan generasi pelapis perlu mengambil alih peranan
agar permainan ini tidak terkubur begitu sahaja.
