Klimaat: van probleem tot opportuniteit

1. Klimaat: van probleem tot opportuniteit
Dr. Ir. Peter Tom Jones
(IOF Onderzoeksmanager SIM² KU Leuven & Voorzitter i-Cleantech
Vlaanderen vzw)
21-4-2016, Boutersem

2. Climate change, the mother of all problems
Eerst het slechte nieuws:
Over het Rockstromdiagram en het
klimaatprobleem
21/04/2016 Jones/Boutersem 3

3. Planetaire
grenzen
worden
doorboord
Verdwijnen van habitat
Invasieve soorten
Opwarming aarde
…
Bron: WWF bewerking van J.
Rockström et al., Nature, 461, 2009
21/04/2016 Jones/Boutersem 4

4. De geobserveerde temperatuurstijging
(atmosfeer, links en oceanen, rechts-onder)
21/04/2016 Jones/Boutersem 6

5. Met 2015 nog warmer (+1°C)
21/04/2016 Jones/Boutersem 7

6. En weer nieuwe records in 2016
21/04/2016 Jones/Boutersem 8

7. Welkom in het Antropoceen
21/04/2016 Jones/Boutersem 9

8. 21/04/2016 Jones/Boutersem 11

9. …maar rijke Noorden blijft niet buiten schot:
bv. impact hittegolven
21/04/2016 Jones/Boutersem 13

10. Zonder (extra) klimaatbeleid neemt temperatuur met
3,7 tot zelfs 4,8°C toe tegen 2100
Grens voor “gevaarlijke
klimaatveranderingen”
21/04/2016 Jones/Boutersem 14

11. Of 2,7°C met huidige afspraken van
Parijs
Grens voor “gevaarlijke
klimaatveranderingen”
Temperatuurstijging indien
beloftes van INDC’s
worden nagekomen
21/04/2016 15Jones/Boutersem

12. Klimaatbeleid vereist drastische reducties –
hoe langer wordt gewacht, hoe duurder
Bron: IPCC, AR5, WGIII
21/04/2016 Jones/Boutersem 16

13. Energiegerelateerde CO2 emissies zijn alvast
aan het dalen… (Data: IEA, 2016)
21/04/2016 Jones/Boutersem 17

14. Klimaatbeleid vereist drastische reducties –
hoe langer wordt gewacht, hoe duurder
Bron: IPCC, AR5, WGIII
Om de opwarming te beperken tot
maximum 2°C moet de hoofdmoot van de
fossiele grondstofvoorraden (steenkool,
aardolie, gas) in de grond blijven
Bron: IPCC, AR5, WGIII
21/04/2016 Jones/Boutersem 18

15. Climate change, the mother of all problems
Naar het betere nieuws:
De transitiepaden zijn gekend en realistisch
21/04/2016 Jones/Boutersem 24

16. Van probleemanalyse  Leitbilder  transitiepaden
 transitie-experimenten (J. Rotmans, 2009)
Figuur: VITO
21/04/2016 Jones/Boutersem 25

17. Roadmap2050.eu21/04/2016 Jones/Boutersem 26

18. Systeemtechnologische innovatie en nieuwe
business modellen
Energietransitie
• Energie-efficiëntie
21/04/2016 Jones/Boutersem 27

19. Project Tweewaters Leuven – From a grey
industrial zone to a sustainable community
21/04/2016 Jones/Boutersem 28

20. Systeemtechnologische innovatie en nieuwe
business modellen
Energietransitie
• Energie-efficiëntie
• Hernieuwbare energie
21/04/2016 Jones/Boutersem 29

21. Systeemtechnologische innovatie en nieuwe
business modellen
Energietransitie
• Energie-efficiëntie
• Hernieuwbare energie
(macro-meso-micro)
21/04/2016 Jones/Boutersem 30

22. Het voorbeeld van Denemarken…
21/04/2016 Jones/Boutersem 31

23. Systeemtechnologische innovatie en nieuwe
business modellen
Energietransitie
• Energie-efficiëntie
• Hernieuwbare energie
(macro-meso-micro)
• (Super)Smart Grids
Bron beeld:
www.geni.org
21/04/2016 Jones/Boutersem 32

24. Systeemtechnologische innovatie en nieuwe
business modellen
Energietransitie Materialentransitie
• Energie-efficiëntie
• Hernieuwbare energie
(inclusief bio-based
economy)
• (Super)Smart Grids
• Slim sluiten
• EcoDesign (LCA)
• Verbruikers  gebruikers
21/04/2016 Jones/Boutersem 33

25. Circulaire economie – schematisch
voorgesteld
https://www.youtube.com/watch?v=zCRKvDyyHmI&list=PLtci30xsa3NEwOm0J0m79tRjUTEYDk31l
21/04/2016 Jones/Boutersem 35

26. Stadsmijnbouw (bv. Edele metalen recycling
in Umicore)
21/04/2016 Jones/Boutersem 36

27. Enhanced Landfill Mining: Vlaanderen =
koploper – Afval  Energie + Materialen
Bron: Knack, 2012
21/04/2016 Jones/Boutersem 37

28. Van producten naar diensten
21/04/2016 Jones/Boutersem 39

29. Climate change, the mother of all problems
Zo naar het betere nieuws:
Dorbraak in top-down, mondiaal klimaatbeleid
dat heeft geleerd van (dynamischer) bottom-
up klimaatbeleid
21/04/2016 Jones/Boutersem 40

30. Top-down, mondiaal klimaatbeleid is een moeilijke
bevalling geweest ...
21/04/2016 Jones/Boutersem 41
UNFCCC Proces COP(1-20)  (post-)Kyoto...
Heel moeilijk...

31. … Maar met een doorbraak in Parijs
UNFCCC Proces COP(21)  (post-)Kyoto...
Heel moeilijk...
21/04/2016 Jones/Boutersem 42

32. COP
21/04/2016 Jones/Boutersem 43

33. Wat is er afgesproken in Parijs?
• “…limit planetary warming to well
below 2 °C, urging nations to pursue
an even stricter target, 1.5 °C”
• “Countries will assess their progress
towards reducing emissions in 2018,
and must revisit their climate
pledges every five years, beginning
in 2020”
• “The agreement creates a
transparent system for measuring,
reporting and verifying emissions”
IPCC cijfers:
• Respecteren 2 °C
grens vereist
reducties van 40–
70% tegen 2050
• Respecteren van
1.5°C vereist 70–95%
tegen 2050
21/04/2016 Jones/Boutersem 44

34. Wat is er afgesproken in Parijs?
21/04/2016 Jones/Boutersem 45

35. Een plechtig (ondertekening)moment op 22
april + hoop op een versneld in werking treden
21/04/2016 Jones/Boutersem 46

36. Parijs is gebaseerd op aanpak van bottom-up
klimaatbeleid
21/04/2016 Jones/Boutersem 47
UNFCCC Proces COP(1-21)  (post-)Kyoto...
Bottom-up proces: gemeenten, steden,
provincies, bedrijven nemen het voortouw...
Heel moeilijk...
Én
én Hoopgevend… Lokale
overheden sneller pro-actief

37. Bv. Toyota Environmental Challenge 2050:
90% reductie tegen 2050
21/04/2016 Jones/Boutersem 48

38. Steden gaan voorop in de strijd tegen de
klimaatveranderingen
Bron: J. Dirix, W.
Peeters, J. Eyckmans,
P.T. Jones, S. Sterckx,
Climate Policy, 2013
21/04/2016 Jones/Boutersem 49

39. • 6,635 Burgemeesters & 211 miljoen inwoners (status 21-
4-2016)
• > 20% reductie CO2 emissies tegen 2020
• 40% reductie CO2 emissies tegen 2030
EU Burgemeestersconvenant
http://www.covenantofmayors.eu/index_en.html
21/04/2016 Jones/Boutersem 50

40. Klimaatprocessen in Vlaanderen
De Vlaamse klimaatkaart – Klimaatneutrale
processen – Begin 2015…
Antwerpen 2050
Stadslab
Brugge klimaatneutraal 2050
21/04/2016 Jones/Boutersem 51

41. Vlaams-Brabant klimaatneutraal
21/04/2016 Jones/Boutersem 53
59 Vlaams-
Brabantse
burgemeesters
ondertekenden
Burgemeesters-
convenant (incl.
Boutersem)
43 gemeenten
hebben een door
de gemeenteraad
goedgekeurd
klimaatplan (excl.
Boutersem)

42. Boutersem en klimaatbeleid
21/04/2016 Jones/Boutersem 54
59 Vlaams-
Brabantse
burgemeesters
ondertekenden
Burgemeesters-
convenant (incl.
Boutersem)
43 gemeenten
hebben een door
de gemeenteraad
goedgekeurd
klimaatplan (excl.
Boutersem)

43. Climate change, the mother of all problems
Even opletten:
Welke lessen trekken we uit lopende
klimaatbeleidsprocessen op het lokale
niveau?
21/04/2016 Jones/Boutersem 55

44. Aandachtspunten voor klimaatneutrale
processen: wetenschappelijke onderbouw
• Gedetailleerde nulmeting +
consistentie serie van
maatregelen
• Monitoring emissies en
herhaling “nulmeting”
• Vertaald naar
Burgemeestersconvenant:
o Baseline Emission Inventory
o Sustainable Energy Action Plan
• Provincies kunnen helpen in
opmaak nulmeting en SEAP
Leuven Klimaatneutraal 2030, Nulmeting
21/04/2016 Jones/Boutersem 56

45. Nulmeting LKN 2030
• Emissies (Scope 1 + 2):
60% gebouwen, 25%
mobiliteit
• Alle Leuvenaars samen
incl. bedrijven: 250 miljoen
EURO/jaar aan energie:
• Leuven: 31% groene
stroom, vooral door import
o Eigen productie aan energie:
< 1% consumptie
21/04/2016 Jones/Boutersem 57

46. LKN 2030: Klimaatplan – “Wetenschappelijk
Rapport”
Scenario’s naar
klimaatneutraliteit
Bron: H. Vandevyvere, P.T.
Jones et al., Eindrapport
LKN 2030, 2013
21/04/2016 Jones/Boutersem 58

47. Boutersem alvast goed op weg… maar nog
een lange weg te gaan
21/04/2016 Jones/Boutersem 59
Legende inventaris mogelijke klimaatacties
Prioriteit
Onmiddellijk Geen impact Gemakkelijk
Prioritair Kleine reductie Gemiddeld
Strategisch Gemiddelde reductie Gemiddeld Hoog
Aanzienlijke reductie Hoog
Grote reductie Zeer hoog
Legende:
CO2-reductie
Verwaarloosbaar -
Laag
Kosten voor realisatie Moeilijkheidsgraad
Realisatie Geen Laag Groot
Gemakkelijk
“Quick wins”
of
Prioritaire
acties
Strategische
acties
onmiddelijke
acties
Gemiddeld
Prioritaire
acties
Prioritaire
acties
Strategische
acties
Moeilijk
Strategische
acties
Strategische
acties
Strategische
acties
Investering
Complexiteitsniveau
Investeringskost
Klimaatimpact
van maatregel
Investering-
kost
Complex’-
niveau
Kwantificering beginsituatie en
impact maatregelen is cruciaal
Meer aandacht voor gebouwen in
plan

48. Aandachtspunten voor klimaatneutrale
processen: quadruple helix aanpak
Overheid
Civiele samenlevingBedrijven
Kennisinstellingen
“Quadruple helix”
1. Bewaker proces,
2. Partner in proces,
3. Initiatiefnemer
21/04/2016 Jones/Boutersem 61

49. Aandachtspunten voor klimaatneutrale
processen: vermijd inconsistentie
Bv. “Leuven fietsstad” versus
“fietsrazzia’s”
Bv. Leuven autovrij en een
nieuwe ondergrondse parking
21/04/2016 Jones/Boutersem 62

50. Aandachtspunten voor klimaatneutrale
processen: robuustheid inbouwen
• Richt een onafhankelijke organisatie op m.b.v. kernactoren
(cf. vzw LKN 2030) – governance aspecten
• Over partijpolitieke grenzen & electorale cycli heen –
evenwicht met politiek bestuur
• Klimaatneutraliteit = economie + ruimtelijke ordening +
landbouw + mobiliteit + milieu
21/04/2016 Jones/Boutersem 63

51. Aandachtspunten voor klimaatneutrale processen:
alternatieve financieringsmodellen
• Aandacht voor Coöperaties
o Voorbeeld Energent
• Groepsaankopen
o Voorbeeldproject Pajottenland
– renovatie op wijkniveau
• Klimaatfonds/crowd funding
o Behoud controle over deze
instrumenten vanuit quadruple
helix (daadkracht)
21/04/2016 Jones/Boutersem 64

52. Climate change, the mother of all problems
Optimisme is een morele plicht
Lokaal klimaatbeleid levert massa’s
voordelen op, hier en nu.
21/04/2016 Jones/Boutersem 65

53. “Health co-benefits” klimaat- en transitiebeleid
21/04/2016 Jones/Boutersem 66

54. “Health co-benefits” klimaat- en transitiebeleid
• Groene stadsontwikkeling + schone
technologieën + investeren in sociaal
kapitaal…
Leidt tot…
• Minder ademhalingsaandoeningen en
hart- en vaatzieken
• Betere mentale gezondheid door meer
fysische activiteit, schaduwzones,
groengebied en sociale interactie
• Minder obesitas
• Enzovoort
Tabel: Cheng en Berry, 2012
21/04/2016 Jones/Boutersem 67

55. Andere secundaire voordelen van klimaat- en
transitiebeleid
• Resilience
o Nieuwe jobs (Bv. 2 miljoen jobs in EU-renovatie
gebouwen - [Næss-Schmidt et al. 2012, http://concerto.eu]
21/04/2016 Jones/Boutersem 68

56. Jobs in de energiesector: cleantech versus
fossiel (credits: Han Vandevyvere, VITO)
[Bron:
McKinsey 2012]
21/04/2016 Jones/Boutersem 69

57. 21/04/2016 Jones/Boutersem 70

58. Andere secundaire voordelen van klimaat- en
transitiebeleid
• Resilience
o Nieuwe jobs (Bv. 2 miljoen jobs in EU-renovatie
gebouwen - [Næss-Schmidt et al. 2012, http://concerto.eu]
o Daling energiefactuur
o Energie-, materialen- en voedselautonomie
21/04/2016 Jones/Boutersem 72

59. Permanent verlies aan middelen i.p.v.
middelen in eigen regio te houden
Güssing Renewable Energy (AT): ‘money stays in the region and the air clean’
[www.gussingrenewable.com]
21/04/2016 Jones/Boutersem 75

60. Klimaat- en transitiebeleid trekken wereldwijd
investeringen aan – een boot die niet te missen is
21/04/2016 Jones/Boutersem 76

61. Samengevat: secundaire voordelen van
transitiebeleid
• Leefbare steden – minder gezondheidskosten [Pittel en
Rubbelke, 2008]
• Nieuwe jobs
• Daling energiefactuur
• Energie-, materialen- en voedselautonomie
• Investeringen - herindustrialisatie
• Katalysator voor koerswijziging klimaatbeleid op
continentaal & mondiaal niveau
21/04/2016 Jones/Boutersem 78

62. Dank voor de aandacht!
21/04/2016 Jones/Boutersem 79

63. Hoe ziet de toekomst eruit? Wat moeten we doen?
• Klassieke industrie – de-industrialisering
o Tweede industriële revolutie:
• Fossiele grondstofbasis, Grote bedrijven, kapitaalsintensief, verticaal georganiseerd
(cement, staal, automobiel), kwantitatieve groei (BNP), winstgedreven
o Trends die bezig zijn:
• NEG: Dalend aantal jobs door verdere automatisering en relocatiebeleid (toegang
tot goedkope grondstoffen, goedkope arbeid, laks milieubeleid)
• Kostprijs van energie en materialen wordt duurder op lange termijn (in het bijzonder
voor kritieke materialen)
• POS: trend naar Derde Industriële Revolutie (Jeremy Rifkin)
• Derde industriële revolutie  herindustrialisering
• Samengaan energie- en internetrevolutie, Decentralisering, nieuw type van
bedrijven (kleiner), meer sociaal ondernemerschap missiegedreven +
marktgeörienteerd, open innovatie, horizontale netwerken, PSS!)
• Voorbeelden: ELFM, smart grids, ESCO’s in smart cities, auto- en
fieetsdeelbedrijven
21/04/2016 Jones/Boutersem 80

64. Wat doen om 3e industriële revolutie te
ondersteunen?
• Beleid van bedrijven, overheid et al.:
o Transitiemanagement ifv Grand Societal Challenges (cf. H2020: Clean energy, clean transport,
resource efficiency, climate change, biobased)
o TM: langetermijnvisie (Low-carbon circular economy), consistentie beleid (exemplify),
meervoudige actoren aligneren (Q-Helix), just transition
• Industrieel beleid hierop aanpassen
o  kansen voor cleantech/transitie maximaal ondersteunen
o Waarom? Resilience: Jobs (cleantech 2-4*meer jobs/investering), Daling energie- en
grondstoffactuur (geld blijft lokaal circuleren ipv weg te lekken), Verbetering autonomie, Daling
gezondheidskosten (health co-benefits)
• Voorbeelden:
o Innovatiebeleid: challenge-driven ipv bottom-up (cf. h2020, MIP): keuzes maken en kritische
massa vergaren
o Offensief normeringsbeleid: cf. EPB wetgeving en nZEB Directives
o Fiscaal beleid: radicale vergroening (alternatieve financiering) zodat IRR cleantechprojecten
verbetert tov fossiele projecten
o Groene openbare aanbestedingen: stimuleren secundaire grondstoffen
o Holistische kijk op vergunningstrajecten
21/04/2016 Jones/Boutersem 81

65. 2 prioriteiten
• Innovatiebeleid vanuit Grand Societal Challenges ipv marktgedreven,
zowel:
o Klassieke industrie: cleantech inbouwen ifv grondstof- en energieëfficiëntie
(vb. MIP Transitie Commissie call in Feb 2014: Retrofitting van
industriële procesketens op vlak van water, energie en materialen)
o Zuivere cleantech industrie: nieuwe cleantech oplossingen in duurzaam
energie-, water- en materialenbeheer
• Alternatieve financieringsinstrumenten uitbouwen in het bijzonder voor de
grootschalige renovatie van het gebouwenpatrimonium
o Energie-efficiëntie is kosteneffectief (cf. LKN 2030): 2 miljoen jobs op EU-
niveau + grote impact op CO2 en energiefactuur  BOUW, ENERGIE
o Hernieuwbare energie:
o Welke? Klimaatfondsen, crowd funding etc.
21/04/2016 Jones/Boutersem 82